Stede-stemmen en dorpen

[p. 46]

Gornichem

Die my benijdelick 's hooghs Arckel-huys besitt¹
Ter aerden effende was verre van sijn witt:²
Wat geld ick zedert min, wat kan ick minder gelden³
Soo langh mijn' muren staen, en 't Klaver in mijn' velden
Voor Klaver niet en wijckt? soo langh mijn' volle Merw,^4/55
Mijn welgewrongen melck, mijn' altijd bollen terw⁶
Te winste van my haelt; soo langh mijn' aerde Punten⁷
Het oogh verbijsteren dat op my derve munten?⁸
Seght dan, seght selver, Nijd, seght met den bitsten beck,⁹
Maer seght waerschijnelick, Wat 's Gornichems gebreck?¹⁰

1 Die ... besitt: Hij die uit afgunst het hoge huis van Arkel, dat ik bezit ...
Of: Hij die uit afgunst mijn bezit van het hoge huis van Arkel ...
's hooghs Arckel-huys besitt: bepaling in de genitief vóór de kern ‘besitt’.

2 Ter aerden effende: met de grond gelijk maakte.
Opm.: Willen van Beyeren, graaf van Holland, werd in 1412 tot landsheer in Gorinchem gehuldigd, verwoestte het kasteel van de van Arkels en ontnam de stad het wapen van Arkel. Sedertdien bleef Gorinchem onder het graafschap Holland. (C. van Zomeren, Beschryvinge der stadt Gorinchem en landen van Arkel..., Gorinchem 1755, blz. 327).
was ... witt: was ver van zijn doel af (bereikte volstrekt niet wat hij wilde, nl. mijn achteruitgang).

3 Wat ... gelden: wat ben ik sindsdien minder waard, wat kàn ik minder waard zijn.

4/5 en 't Klaver ... wijckt: en de klaver in mijn velden niet onderdoet voor (andere) klaver?

5 mijn' volle Merw: mijn volle (= druk bevaren) Merwede. Opm.: ‘mijn' volle Merw’ is subject bij ‘haelt’ (vs. 7).

6 Mijn welgewrongen melck: mijn goed gewrongelde melk (= kaas) (object).
bollen terw: volle tarwe-aren (object).

7 Te winste ... haelt: om winst te verwerven van mij weghaalt; m.a.w. de Merwede dient als vaarwater voor transport van zuivel- en landbouwprodukten.
aerde Punten: uitspringende gedeelten van de vestingwal, bastions (grijpt terug op vs. 4a).

8 verbijsteren: doen schrikken, afschrikken.
dat ... munten: dat (zich) op mij zou durven richten?

9 Seght ... beck: Spreek dan, spreek zelf, Nijd, spreek met de meest bijtende woorden.
Seght: spreek; imperatief met -t in het enkelvoud is niet ongebruikelijk.
Seght - seght - seght: herhaling (anaphora) met climax.

10 Maer ... waerschijnelick: maar spreek (dan wel) overeenkomstig de waarheid.
Wat 's ... gebreck: Wat ontbreekt er aan Gorinchem?
Opm.: vs. 9 en 10 bevat eerst retorische uitroepen (exclamationes), gevolgd door een retorische vraag (interrogatio), waarbij het antwoord bekend is, nl. niets; de reactie van ‘Nijd’ kan niets anders zijn dan zwijgen.