Stede-stemmen en dorpen

[p. 40]

Amsteldam

Gemeen' verwonderingh betaemt mijn' wondren niet;¹
De Vreemdelingh behoort te swijmen die my siet.²
Swijmt, Vreemdelingh, en seght, Hoe komen all' de machten³
Van al dat machtigh is besloten in uw' grachten?⁴
Hoe komt ghy, gulde Veen, aen 's Hemels overdaed?⁵
Pack-huys van Oost en West, heel Water en heel Straet,⁶
Tweemael-Venetien, waer's 't einde van uw' wallen?⁷
Seght meer, seght, Vreemdelingh. Seght liever niet met allen:⁸
Roemt Roomen, prijst Parijs, kraeyt Cairos heerlickheit;⁹
Die schrick'lickst van my swijght heeft aller best geseit.¹⁰

1 Gemeen' ... niet: Gewone bewondering past niet bij mijn bewonderenswaardige zaken.

2 swijmen: bezwijmen, duizelig worden.
die my siet: gescheiden bijv. nabepaling bij ‘Vreemdelingh’.

3 Swijmt - seght: imperatief met adhortatief aspect.
machten: rijkdommen, voorraden (WNT macht, 74 13): grote hoeveelheid, menigte; vgl. ook het Latijnse ops: macht, meervoud: opes: rijkdom, schatten enz.

4 machtigh: WNT machtig, 78-79 ook in toepassing op rijk, derhalve: rijk aan.
besloten: omsloten door.

5 gulde Veen: gouden veengrond; bedoeld als perifrase van Amsterdam; deze is door de bloeiende handel een rijke stad en is op veengrond gebouwd.

6 Pack-huys van Oost en West: perifrase van Amsterdam, waar goederen uit het Oosten en Westen zijn verzameld.
heel ... Straet: perifrase van A.: geheel en al water en straat, d.i. allemaal grachten en straten.

7 Tweemael-Venetien: de auteur wil met deze perifrase van A. zeggen: Venetië dreef voornamelijk handel met het Oosten (de Levant) en Amsterdam met het Oosten en het Westen en Venetië bezit grachten zonder straat en Amsterdam grachten met steeds een straat erlangs. Twee woorden nl. ‘Oost’ en ‘Water’ zijn slechts van toepassing op Venetië en vier nl. ‘Oost’, ‘West’, ‘Water’, ‘Straet’ hebben betrekking op Amsterdam.
waer ... wallen?: als hyperbool op te vatten, nl. Amsterdam als wereldstad.

8 niet met allen: niets.

9 Roemt - prijst - kraeyt: de klanken van de werkwoorden allitereren en assoneren met die van de plaatsnamen.

10 schrick'lickst: met de grootste schrik, door de grootste schrik bevangen (WNT, 1066 met dit citaat).
aller best geseit: het beste gesproken.