In sarong en kabaai

[p. 83]

Trouwen bij de Javanen.

Vandaag ga ik u eens iets van 't trouwen der Javanen vertellen en van de plechtigheden, welke daarbij plaats hebben, ofschoon deze in de verschillende streken van Indië zeer uiteenloopen.

Dikwijls worden de bruid en bruigom reeds als kinderen verloofd door de ouders, waarbij dan een voorloopig huwelijk gesloten wordt, zooals bij ons het engagement, of eigenlijk meer als de fiançailles bij de Franschen.

Beiden worden in staatsiegewaad gestoken en er wordt feest gevierd; alleen is alles op kleiner schaal dan bij het werkelijke huwelijk.

Zulk een verloving heeft plaats als de jongen 15 jaar en het meisje 8 of 9 is; soms ook is het verschil in leeftijd minder. Het is aardig om zulk een paar kinderen te zien zitten, gewoonlijk in een open rijtuig, waarin ze rondrijden met een deftige uitdrukking op 't gezicht, alsof

[p. 84]

ze den ernst van 't oogenblik begrepen en, gedachtig aan 't bekende:

‘Ce n'est que le premier pas qui coûte,’ beseffen, dat dit eigenlijk de gewichtige stap is.

Als bruid en bruigom zitten ze òf in een rijtuig òf in een draagstoel; in sommige streken zit de bruigom te paard. Zijn gezicht is wit en zijn bovenlijf, geel gemaakt (met boreh), blijft ontbloot; zijn hoofddoek is echter zeer sierlijk en zijn sarong zeer kostbaar. Soms wordt hij met afhangende rissen van melatti en andere bloemen behangen.

't Toilet der bruid is vollediger.

Op den dag van 't huwelijk, bij welke ceremonie de bruid niet aanwezig, doch door haar vader of voogd vertegenwoordigd is, worden beiden reeds te vijf uur 's morgens gekleed, na eerst den nacht wakende te hebben doorgebracht. Zoo ze sliepen, zouden ze door booze geesten overvallen worden.

't Begin van 't toilet is het beschilderen en blanketten van hun gelaat met bedak en verf; de wenkbrauwen worden met zwartsel bestreken.

Den dag te voren wordt er van beider wenkbrauwen, voorhoofd en nek eenig haar afgeschoren en als offer gegeven aan de widadari's (goede geesten of hemelnimfen). De vrouw, die dit doet en tevens de bruid bij 't aankleeden behulpzaam is, krijgt een offergave, sadjen genaamd, bestaande uit eten, vooral snoeperijen, en bij welvarenden ook uit huisraad en geld.

Het huwelijk wordt in de moskee of wel in het huis van den regent of van een ander hoofd voltrokken; doch dit is alleen bij aanzienlijken; de gewone dessa-bewoners gaan naar de moskee.

Te vier uur 's namiddags pas haalt de bruigom de bruid af, na eerst nog wat opgeknapt te zijn; de boreh en de

[p. 85]

bedak worden dan hernieuwd, zijn haar (dat bij de meesten lang is) wordt losgemaakt en hangt over zijn schouders; in gewone omstandigheden toch wordt het altijd in een wrong onder den onafscheidelijken hoofddoek gedragen. Dan komen de bloemenversieringen, die 's morgens nog niet bij 't toilet behoorden; van zijn kris (die een inlander nooit aflegt) en van een gouden band, welken hij om zijn hoofd draagt, hangen snoeren van bloemen af; bij rijke Javanen zijn ze met edelgesteenten vermengd; om zijn lendenen draagt hij kransen van bloemen.

Begeleid door familie, vrienden en kennissen, begeeft hij zich naar 't huis der bruid.

Op onze avondwandelingen komen wij dikwijls zulk een een optocht tegen; de bruidegom ziet er grotesk uit en doet denken aan de poppen der wajang of inlandsche poppenkast. Aan 't hoofd van den optocht loopen twee of meer mannen met papieren versierselen aan stokken bevestigd; dan volgen de dragers der cadeaux, die bestaan uit sarongs, goed voor baadjes, versierselen, eetwaren, waaronder zakken met rijst, vruchten, gebak enz.

Ook de genoodigden brengen vleesch, gebak of vruchten mee om 't feest op te luisteren.

Soms zijn er eenige rijtuigen bij; gewoonlijk echter loopt de processie, behalve de hoofdpersonen. De kinderen, die er meestal bij zijn, dragen kransjes van bloemen in hun kondehs en hun gezichten zijn rijkelijk met bedak besmeerd.

De groote menschen maken geen bizonder toilet voor de bruiloft; trouwens de garderobe der Javaantjes is niet zeer uitgebreid en Zondagskleeren houden ze er niet op na.

Zooals ik zei, gaat de bruigom tegen vier uur de bruid halen; voor haar woning gekomen wordt hij door twee personen bij de hand genomen en tot haar geleid.

[p. 86]

Het is nu het geschikte oogenblik om haar eens op te nemen, want 't is een geheel andere verschijning dan onze in 't wit gehulde en met oranjebloesem getooide bruidjes.

Bij de rijke Javanen is 't costuum kostbaar en phantastisch; opgeschikt en vreemd is 't altijd.

Heur haar is op een zonderlinge manier opgemaakt, nl. in den vorm van een kom, en is met snoeren van bloemen en soms met edelgesteenten versierd.

Op het voorhoofd worden eenige lokjes gekruld en vastgeplakt. Evenals bij den bruigom is het gezicht wit en het bovenlijf geel gemaakt, doch bij haar is alleen de hals zichtbaar (geen zwanenhals echter). Zij draagt een onderkleed van gebloemde zijde, waarover een wit bovenkleed valt, dat rijkelijk met zwart en verguldsel is afgezet; verder heeft ze een metalen band of gordel om 't middel, en daarover een geel zijden sjerp.

Haar borst en rug zijn door een soort van vestje, kemben genaamd, bedekt, dat eveneens van zijde is.

Op het hoofd draagt zij een kroon, waarvan lange groene franje afhangt; in sommige streken draagt zij bovendien nog een sluier.

Ook is ze dien dag met muilen getooid, een weelde, waaraan ze niet gewend is.

Daar zulk een costuum niet in ieders bereik ligt, wordt het gehuurd, evenals de doopkleeren bij ons.

Alvorens u de eigenlijke plechtigheid te beschrijven, dit nog: in de meeste gevallen ziet de bruigom de bruid slechts een paar dagen vóór 't huwelijk. Wel leggen beiden bezoeken bij hun aanstaande schoonouders af, doch dan zien ze elkander niet. Zóó o.a. met het inlandsch Nieuwjaar; dan zendt de jonge man geschenken aan 't meisje en levensmiddelen aan haar ouders, waarvan

[p. 87]

deze een gedeelte voor hem moeten bereiden. Ze maken dan een gastmaal voor hem gereed, doch als hij komt om er van te genieten, verwijdert het meisje zich zoolang. Eén maand vóór 't huwelijk moet zij zich afzonderen; zij mag dan niet meer buitenshuis komen en zelfs niet in de rivier baden, hetgeen een groot gemis is, daar dit het hoogste genot der inlanders uitmaakt. Op den dag vóór die afzonderingsperiode wordt zij fraai aangekleed, doch evenals de muts van moeder de Groot (op den plakavond uit de Camera) is het slechts een afschemering van 't geen er op den grooten dag zal gedragen worden.

En nu keeren wij tot den bruigom terug, op 't oogenblik dat hij zijn bruid zal afhalen, die tot nu toe in 't bruidsvertrek gebleven is; ook zij wordt door twee vrouwen bij de hand genomen, en zoo worden de jongelui elkander te gemoet gevoerd.

In sommige streken wordt dan aan ieder van hen een sirih-pruim gegeven, gevat in een tot een peperhuisje gevormd blad.

Dit werpen ze elkander naar 't hoofd, en wie dit 't behendigst doet, blijft ook verder in 't huwelijk de baas.

Indien dit gebruik ten onzent mode was, wat zouden veel maagdelijns dan les nemen in 't werpen van bovengenoemde projectielen; ze zouden dit voorzeker nog met meer entrain doen bij genoemde gelegenheid dan bij een bataille de fleurs in de Riviera.

Het eerste, dat de bruid nu doet, is de voeten van den bruigom wasschen, als teeken van eerbiedige onderwerping.

Daarna neemt de bruigom haar bij de hand en brengt haar in een hoek der kamer, waar zij neerhurkt en de symbolische gaven van rijst, peté (boontjes, die een onaangenamen, doordringenden reuk hebben, niet te verwarren met pâté) en katjong (een ander soort boonen) van hem

[p. 88]

ontvangt. Intusschen wordt het maal aangericht, en zoolang zitten de hoofdpersonen van het feest naast elkander op een matje, of bij meer gegoeden op een stuk tapijt.

Als het maal klaar is, dan nemen de gasten en 't jonge paar plaats aan de lange tafel; stoelen gebruiken zij niet, zij zitten gehurkt. De drank is water en soms arang-wijn, de spijzen bestaan uit gedroogde of bedorven visch, kip en ander gevogelte, o.a. watereenden, een geliefkoosd gerecht, vervolgens vleesch (meest van geiten of buffels), dat alleen bij feestelijke gelegenheden gegeten wordt; dan hooge bergen van rijst, voor een gedeelte blauw gemaakt, sajor en sambalan voor bij de rijst, en een groote verscheidenheid van kwé (gebak) en vruchten.

Meer beschaafde Javanen gebruiken lepels en messen en zelfs vingerglazen; de meesten doen het echter met hun vingers af, gedachtig aan het Engelsche gezegde: ‘Fingers were made before forks.’

Na afloop van den maaltijd, die grootendeels uit geschenken bestaat, komen de arme dessa-bewoners de kliekjes halen. Onlangs nog kwamen wij op onze avondwandeling een dertigtal vrouwen en kinderen tegen, die allen een gevlochten matten schotel of een eenvoudig pisangblad op het hoofd of in de hand droegen met de overblijfselen van een feest.

Ik vergat nog te zeggen, dat de bruigom, voor hij begint te eten, drie balletjes rijst kneedt en die aan de bruid geeft, doch ik weet niet welke beteekenis de inlanders er aan hechten; trouwens dat weten ze zelf waarschijnlijk ook niet. Het gaat daarmee als met de meeste volksgebruiken: men volgt ze gedurende eeuwen, doch vraagt niet naar den oorsprong er van.

Zoodra het bruiloftsmaal is afgeloopen, begeeft een ieder zich naar buiten, waar de tandoe (draagstoel) reeds klaar

[p. 89]

staat voor de bruid, die door vier mannen gedragen wordt en door den bruigom te paard en verder door de gasten vergezeld, naar het huis van den vader des bruigoms wordt gebracht. Deze draagstoel is eigenlijk een soort van tentje, door een gordijn omgeven.

Bij het huis van haar schoonvader aangekomen, stapt zij er uit en wordt ze door dezen naar binnen gedragen; gaat dit zijn krachten te boven, dan loopt zij tusschen twee rijen vrouwen in. Er worden nu weer eenige ververschingen aan 't jonge paar aangeboden, waarna zij zich gaan verkleeden; zij trekken hun gewone plunje weer aan, behalve het hoofdtooisel, dat zij ophouden. Gewoonlijk wordt er dan een feest gegeven, waarbij de gamelang niet ontbreekt, evenmin als de dansmeisjes, die de passen voordoen en oningewijden in de edele kunst van Terpsichore terecht helpen. Deze dansmeisjes zijn bizonder opvallend gekleed, haar gelaat is met bedak wit gemaakt en zij dragen korte mouwen aan haar kabaai of liever baadje, iets dat men bij gewone Javaansche vrouwen niet ziet.

Tegen elf uur wordt de bruid naar de slaapkamer geleid door een der vrouwen, die bij haar blijft tot de bruigom komt, of hem gaat roepen. Twee of drie keer gedurende den nacht komen eenige familieleden of kennissen met brandende fakkels in het bruidsvertrek, ten einde de booze geesten te verdrijven, die er dan in rondzweven met het doel om de jonggehuwden allerlei inblazingen te doen, ten einde hen van elkander afkeerig te maken.

Den volgenden ochtend gaat het jonge paar naar het huis des vaders van de vrouw, alwaar ook eenige plechtigheden plaats hebben; zij brengen daar een of meer dagen door en betrekken dan hun eigen huisje in de dessa, of indien ze dienstbaar zijn, gaan ze op het erf hunner meesters wonen.