Den generalen loop der werelt

(1612)–Johan Baptista Houwaert– rechtenstatus



[Folio Miijv]
Cort begrijp van dit teghen woordich boeck. Hoe moeyelck dat den vvegh is om te gheraken, Voor de mensch in het Palleys der deughd, Sal u dit teghenvvoordich Boeck vvijs maken, En ooc hoemen voor cleynen aerbeyt onfanct veel vreught, En hoe vvaerheyt en geleertheyt de mensch verheught. En outheyt verdrijft de ieught.
Het ghelucksalich Palleys der deughden. Het vijfste boeck. DOen sprack ick ô Nijmphen ick heb' soo veel gheleden, Ick heb' ghereyst, gherost, ghevochten, ghestreden, Ick heb' moeten duchten, vreesen, sorghen en waken, In swaer perijckelen tot op den dagh van heden, En ick ben veriaeght uyt den borgh van vreden, Met fortsen en sal ick nemmermeer gheraken, In T'palleys der deughden daer ick mocht smaken, Eenighe vertroostinghe van mijn benouwen,, swaer, Mynen gheest die beghint nu seer te haken, Naer die overschoone beloofde landouwen,, claer, Laet my toch ten lesten met ooghen aenschouwen,, daar, Den gheest soo seere moet naer verlinghen, Ick hope dat ghy my uyt jonste vol trouwen,, maer, Sonder dat ick u daer toe wil dwinghen, Mijn begonste reyse sult hulpen volbringhen.
[Folio Miiijr]
DVs ben ick diligentelijck naer dit vermaen; Met de vier edel Nijmphen voort ghereden en ghegaen, Naer t'Palleys der deughden door d'adres van constantie, Als wy nu ghecomen waren tot daer aen, Soo saghen wy op den bergh noch twee Nijmphen staen, Die ons winckten met goede continantie, D'een hiet continentie d'ander tollerantie, Die naer twincken doen oock begosten te hemmen, Maer den wegh was sonder eenighe playsantie Seer smal, steygh, en moyelijck om op te clemmen, Daermen de weldighe nature moeste temmen, Met de sinnelijckheyt boos van opinioene, Ghelijck alsmen teghen stroome moet swemmen, Om sijn leven te salveren naer t'groene. Met diligentie en suren aerbeyt te doene. IErst quamen ons te ghemoete veel Vrouwen en Mannen, Die uyt Tpalleys der deughden met edict waren ghebannen, Die om dat de deughden daer hadden sulcken authoriteyt, Van grooten thoren als straffe tyrannen, Desperatelijck beten op haer tannen, Om dat sy van daer hadden moeten nemen haer affscheyt, En dit ghespuys heeft van de deughden veel schanden gheseyt, Onder ander saghen wy daer boosheyt en putertiericheyt, Valsch voornemen, eyghen liefde, en dertelheyt, Dwaesheyt vermetelheyt en onbestiericheyt, Ydelheyt boosen wille onmaniericheyt, Onbedwinlijckheyt quade zeden met bedrogh vol ontrouwen, Tyrannye overdaet ghewelt schoffiericheyt, Die my al meynden te brenghen in swaer benouwen. Dus moeste ick daer teghen veel vyanden uyt houwen.
[Folio Miiijv]
DOen wy op den bergh waren gheclommen halff weghen, Hebben wy noch soo vele teghenspoets ghecreghen, Daer ick my vromelijck moeste stellen teghen Somma ick heb gheworstelt, ghevochten, ghesleghen. Teghen al die ons quamen spreyen haer netten, Ick soude voorwaer veel eer tellen metten Monde, al de baren iae droppelen van derZee, Dan ick verhalen soude al die ons verpletten, En onsreyse verachteren wilden tot onsen lee, Het sweirt moeste al even dapper uyter schee, Off ick soude daer hebben moeten blyven, Want ghelijck de bloetghierighe Wolven een ree, Soeken te verscheuren en te ontlyven. Soo sochten sy my weder nederwaerts te dryven. TAntalus die daer gaept naer de appelen reen, Noch Sefijphes die altijt opwaerts rolt synen steen, Die en hebben noyt swaerder aerbeyt noch moeyt ghehadt, De Belides die continuelijck al ghemeen, Te vergheefs met ghecroch ghekerm en gheween, Het water putten in een bodemloos vat, En doen soo grooten trayaille niet als ick in desen pat Wel dede eer ick cost boven gheraken, Ick moeste seer dickwils rusten als ick was mat, En verflaut door het aerbyden en waken, Maer den gheest die my soo vierich de haken, En de versche corage die my de Nijmphen gaven, Mitsgaders de hope van den loon boven alle saken, Die deden my soo neirstich aerbeyden en slaven. Dat ick my niet en spaerde om opwaerts te draven,
[Folio Mvr]
TOt dat ick boven quam by T'palleys van deughden, Daer hert, sin, moet en gheest door verheughden, Hoewel dat ickt noch maer door eenen nevel en sach, Waer door de Nijmphe gratie met vreughden Mijn duyster ooghen wiesch om te vierieughden, In den vloet van kennisse soo sy te doen plach, En doen sach ick claerlijck dat dit palleys lach, Tuschen groot gheboomte dwelck lustich was groeyende, Soo wel t'swinters als t'somers, soo wel nacht als dach, Ghelijck Alcinoi hoven altijt sijn bloeyende, Doen en was my den aerbeyt niet meer vernoeyende, Want my docht doen dat ick was ghesalveert, Dies ick dyen quaden raet was verfoeyende, Van al die mijn reyse meynden hebben gheempescheert. Hy gheraeckt eens ten eynde die persevereet. DIt triumphant Palleys der deughden convent, Dat was ghebout op een sterck fundament, Van eenen vasten steen seer groot en viercant, Luculli Palleysen en waren noyt soo jent Iae Phoebi Palleysen is niet soo exellent, Als was der deughden Palleys triumphant, Het waren seven groote Casteelen playsant, Daer eenen breeden pleyn in t'middel was gheleghen, t'was rontom omwatert wel bevrijt voor brant, En voor quaetdoenders die overdaet te doen pleghen, Als wy aen de poorte quamen wert gratie gheneghen, Met den sleutel die sy droegh het slot op te doene, Doen quamen ons terstont de seven hooft deughden teghen, VVt haer seven Casteelen tot in tgroene. Die ons willecom hieten in dyen rigioene.
[Folio Mvv]
Noch vonden wy daer oytmoedicheyt weldadicheyt, Godts vreese leetwesen beradicheyt, Religie devotie en goede intentie, Ghetrouwicheyt eendrachticheyt ghestadicheyt, Liberaelheyt vryheyt ghenadicheyt, Onderdanicheyt suyverheyt abstinentie, Reynicheyt lanckmoedicheyt patientie, Gheschicktheyt neirsticheyt aerbeyt valiantie, Oytmoedicheyt schamelheyt silentie, Saeghtmoedicheyt met de vrome perseverantie, Die ons generalijck met goede continantie, Willecom hieten en ghepresenteert,,, hebben, Haeren dienst en faveur twas een playsantie, Om sien en hooren hoe dat sy ons ghecaresseert,, hebben. En hoe ons de seven hooft-deughden gheinstrueert,, hebben. GHelijck als een Schipper verheught die sijn voyage, Volbrocht heeft met ghestadighe corage, Naer dat hy veel swaer tempeesten had ghepasseert, En op t'lant rust daer hy onfanckt synen loon en gage, Des ghelijcx docht my tot mijnder avantage, Dat ick in de rechte haven was ghearriveert, Daer den gheest soo vierich naer hadde ghedesireert, En ten was niet vrempt dat my de haven van rust docht wesen, Want waer dat mijn voeten hebben ghepromeneert, Oft waer mijn ooghen haer drayden boven desen, T'was over al even lustich en uytghelesen, Al was ick vermoeyt door den aerbeyt swaer, Die ick ghedaen hadde soo was ick heel ghenesen, Als ick aensach al de lieffelijcke Nijmphe daer. Die ons veel eeren en diensten bethoonden voorwaer.
[Folio Mvir]
GEdiensticheyt en ruste, twee dienstmaeghden hebben terstont Met een minnelijck wesen en lieffelijcken mont, Mijn vermoyt peirt aenveirt om dat sou weyen, Daer naer heeft beleeftheyt om dat ick was ghewont, My ontwapent en sy heeft my water gheiont, Van vertroostinghe uyt dyer schoonder contreyen, Om my te cureren doen ginck ick my vermeyen, Tot in t'middel van t'pleyn daer ick dry edel Vrouwen, Onder eenen Cypresseboom my sach sitten verbeyen, Sy waren statelijck ja Goddelijck in d'aenschouwen, Ick sal u haer namen oock gheiren ontfouwen, D'een was gheleertheyt d'ander de waerheyt, De derde persuasie die ter goeder trouwen, Veel Menschen hulpen uyt groote swaerheyt. En leyden uyt de duysterheyt in de claerheyt. ICk en liet dees Princerssen doen niet verholen, Hoe dat ick was ghecomen uyt t'lant van dolen, Daer ick verkeert hadde langhe spatie, En wat teghenspoet ick in t'reysen hadde bequolen, Naer dyen dat ick my doen ganscheljck had'bevolen, In haer eerweirdighe hooghe gratie, Verhaeld'ick haerlien noch de vreught en turbatie, Die ick in de triumphe der planeten al dwalen, Had' ghesien mitsgaders oock al de tribulatie, Die'k had' gheleden in het stryen op berghen en dalen. En badt de waerheyt herteljck dat sy my sou verhalen, Wie dat de groote Hertoghinne mocht wesen, Die van soo veel Princen en ghemeyn vassalen, Soo ghehoorsaemt, lieffghetal, en uytghelesen. Soo ghedient, gheeert, gheviert, was en ghepresen.
[Folio Mviv]
DOen sprack de waerheyt tot mynen persoone, De Hertoghinne met haer dry Dochters idoone, Die u presenteerden wellust en ghelt, Mitsgaders oock hoogheyt en den scepteren croone, Dat was de VVerelt met haer dry Dochters schoone, Die oyt de deughden verdreven met ghewelt, Sy had' u bedroghen hadt ghy u daer niet teghenghestelt, Met behulp van reden en verstant ongheloghen, Iae sy hadden u onder haer voeten ghevelt, Oft met subtijlheyt in haer net ghetoghen, Sy heeft de stercxste de wyste der Menschen bedroghen, En van deught cracht en wijsheyt connen berooven, Men soude ter VVerelt gheen Vrouwen moghen, Vinden die tvolck soo verblinden en verdooven. Sy zijn wel dwaes die de Werelt ghelooven. ICk sprack ô waerheyt wat hadden te bedien, Al de triumphen die ick sach gheschien, En voort stellen van de seven planeten, My dunckt dat ick in die feest meest al de lien, Die oyt op de VVerelt gheboren waren heb'ghesien, Dus sou ick tbescheet van dyen gheiren weten, De waerheyt sprack ick sal u verhalen de secreten, Meest al de Menschen die daer sijn gheboren, Die hebben haer selven soo vergheten, Dat sy voor deught tswerelts vreught hebben vercoren, Daer sy dan door verwecken Gods grouwighen thoren, Diese door haer sondich leven compt castyen, Ghy hebter voor u ooghen veel fien versmoren, Als sy leefden in vreughden en melodyen. Naer vreught compt gemeynelijck druck en lyen.
[Folio Mvijr]
EN dat de planeten die daer hebben ghetriumpheert, Elck met een doot-sonde waren gheaccompaigneert, Die de triumphe vermeerderden ter selver plecken, Bediede dat elck mensch hier gheiren frequenteert, Met de sonde daer hy,, meest toe is gheinclineert, En dat de astren T'smenschen sinnen verwecken, Iae somtijts stieren oft connen trecken, Tot goet oft quaet door haer operatien, Soo dat sy de naturen suyveren oft bevlecken, Naer de coniunctien en constellatien, Daer sy in gheboren sijn hoewel de Godtlijcke gratien, D'authoriteyt der astren connen verwinnen, Inder veughen dat sy naer de vocatien, Regeren der Menschen herten en sinnen. Wel hun die Godt den meester boven alle astren kinnen. GHy sout in de Furie met d'ander ghebleven,, hebben, En oock verloren u jeughdich leven,, hebben, En hadde reden en verstant ghedaen, Die u soo goeden raet ghegheven,, hebben, Dat sy u gheholpen uyt perijckel en sneven,, hebben, En de Nijmphe gratie heeft u hertelijck by ghestaen, VVant ghy in het worstelen vechten en slaen, In den strijt sout hebben gheweest verwonnen, Hadde sy u in den noot niet gheholpen saen, En haer jonstich faveur willen jonnen, Och ghy en hadt in het stryen nimmermeer connen, Tot den eynde toe ghepersevereren,, fier, Dus sijt ghy ten eeuwighen daghe verbonnen, Haer te loven te dancken en te obedieren,, schier. Sonder Godts gratie can niemant resisteren,, hier
[Folio Mvijv]
DAer naer sprack ick ô waerheyt wilt my vertellen, Wat clcyn ghespuys dat my quam quellen, Daer ick my voor dierste in voorleden stonden Dapper teghen te weire moeste stellen, En met mijn goet gheweir ter aerden vellen, Om dat sy my niet souden quetssen noch wonden, De waerheyt sprack t'ghespuys dat ghy ierst hebt vonden, Dat waren als ghijt weten wilt in t'generale, De ghebreken der Menschen en daghelijcxschen sonden, Die u bespronghen in grooten ghetale, Sy meynden u wel met haeren rigale, Te beschadighen en te besmetten, Haddyse niet vernielt met u sweirt van stale, Sy souwen u ghecreghen hebben in haer netten, Sy connen de lichamen en oock de sielen letten. DOen sprack ick ô waerheyt wilt my ontfouwen, Wie dat toch waren die twee Vrouwen, Die my in t'beginssel met beloften en beden, Meynden verleyen ter quader trouwen, En daer'ick in tleste teghen moeste uythouwen, Door dat sy my soo grooten overlast deden, De waerheyt sprack d'een was de Werelt vol onvreden, Daer de Planeten voor hadden ghetriumpheert, En dander was tvleesch haer doghter die teghen de reden, En den gheest altijt seere rebelleert, Sy waren doen ter tijt ghetransformeert En wel ghewapent soo dat ghyse niet, En kende al hadt ghy daer met ghefrequenteert, Ter plaetssen daer de triumphe was gheschiet. De Werelt en tvleesch brenghen veel volcx in tverdriet.
[Folio Mviijr]
ICk sprack ô waerheyt wilt my noch uyten, Wie dat de seven meschante Guyten, Van Capiteynen waren die my vonden, By der ghewoonten foreest daer buyten, En die quamen ghespronghen uyter muyten, Als oft gheweest hadden rasende Honden, Hoort sprack de waerheyt ick sal u vermonden, Wie dat die seven boose Capiteynen waren, Het waren voorwaer de seven dootsonden, Die soo tyrannich sijn dat sy niemant en sparen, Sy comen de swacke Menschen soo beswaren, Dat sy in den gracht der verdoemenisse moeten, Al oft sy laghen in de periculeuse Zeebaren, Langhe en vele blyven ligghen vroeten. Wee hem die leyt onder dees seven tyrannen voeten. SEght my ô waerheyt was doen mijn spreken,, claer, Wie de vier groote Moorders waren die meynden wreken,, haer Leet op my naer haeren wille en behaghen, Twas groot wonder dat ickse ben onweken,, daer, Want ick en sou haer slaghen noch haer steken,, swaer, Niet langher hebben connen lyden noch verdraghen, Dat sal ick u oock gheiren ghewaghen, Sprack de waerheyt eer ick mijn propoost stake, Het waren de vier grouwelijcke sonden die daer claghen, Ende over de Menschen in den Hemel roepen wrake, Den iersten was dootslach ghenaemt verstaet de sake, Den tweeden was de sonde teghen nature, Den derden was der armen verlaster met onghemake, Den vierden was den onthouwer van den loon en hure. Dese vier Moorders die zijn seer wreet en sture.
[Folio Mviijv]
SEght my ô goede waerheyt ghepresen, VVie dat de sess' Booswichten mochten wesen, Die my soo seer straff vielen en rebel, Al gaff my de Nijmphe gratie corage in desen Strijt en dat sy my bystant dede om mijn ghenesen, Soo waren sy soo mordadich in haer voorstel, Dat ickse niet en cost wederstaen wel Met al mijn cracht sy meynden my te verrassen, Inder veughen dat ick my moeste salveren snel, Anders souden sy haer handen in mijn bloet hebben ghewasschen De waerheyt sprack de sess schelmen die u in dasschen, Souden ghestooten hebbenen die ghy ontvloot tot in tforeest, Door haghen hegghen door laghen en plaschen, Dat waren de ses sonden in den heylighen gheest. Die de mensch bestryen met groot tempeest. NOch sprack ick ô waerheyt wilt my vertellen, VVie den eyselijcken Draeck was niet om verfellen, Daer ick my moeste teghen weiren sonderlinghen, De waerheyt sprack het was een Vyant vander Hellen, Die u en alle Menschen compt quellen, En de Slanghen die u naer hem quamen bespringhen Dat waren sijn ministers die u sochten te dwinghen, En te bedrieghen onder het decxel van een ander schijn,, waer, Dat Godt hem sijn voornemen liet ghehinghen. Daer en soud van thien duysent niet een salich sijn,, claer, Hy soeckt alle Menschen in de Helsche pijn,, swaer, In veel manieren te trecken door den grooten nyt, Hy en rust noch en slaept tot gheenen termijn,, maer, Hy doet de Menschen aen den alderswaersten stryt. Die verdoempt is wilde wel dat al waer vermaledijt.
[Folio Nir]
ICk sprack seght my ô waerheyt wat serpenten, Dat waren die my aendeden veel tormenten, En die my uyt den borgh van vrede verdreven ten sijne, Waren dit van Satanas adherenten? Oft warent van Lucifers maelcontenten? Sy gheraeckten my soo dappermet haren fenyne, En ick en wist gheenen raet om die ontslaghen te syne: De waerheyt antwoorde, de slanghen die u daer bespronghen, En die d'onschuldighe dickwils aendoen groote pyne, Dat en waren niet dan blasphemende tonghen, Die met meerder reden behooren te zyn ghedwonghen, Dan dieven oft moorders die selden de galghe ontloopen, Ia sy behooren in stucken te zyn ghevronghen, Want sy benemen door haer leughenen met hoopen. De goede fame diemen om gheen ghelt en can coopen. ICk sprack ô goede waerheyt wilt my belyen, Wy sy al waren die my quamen bestryen, In t'climmen des berghs met groote swaerheyt, Sy overvielen my soo van alle syen, Dat ick groote macht dede om my te bevryen, Met dat ick dit vraeghde sprack de waerheyt, Dese bende hebt ghy selv' aen haer onseeghbaerheyt, Wel ghekent soo dat ghy gheen ignorance, Cont pretenderen had' ghedaen de schynende claerheyt, Van uwen helme en sterckheyt van u lance, Sy souden u door haer outrequidance, Saen ten ondergebrocht en niet ghemijt,, hebben, Vwen bokelaer was u oock een goede schansce, En u sweert dwoort Gods moet u wel bevrijt,, hebben. Dus danckse seer die u ghewapent met der vlijt,, hebben.
[Folio Niv]
EN bedanckt oock hertelijck de vier Nimphen schoone, Dat ghy hier gheraeckt zijt in der deughden throone, En dat sy u onderstant deden soo in tvechten als int v'lien, Al dander vyanden die uwen persoone, Hebben ghesocht te benemen der glorien croone, En daer ghy u met wapenen teghen moest versien, Sult ghy wel begrypen wie sy waren met u engien, Dus en derff ick u daer aff niet meer verhalen, Twaer oock noodeloos dat ick u sou bedien, VVat Atropos al uyt recht met haer vassalen, VVant ghy hebt dat al ghesien in die droefue dalen, Dus en sijn dees secreten niet verholen, VVilt hier by ons blyven in der deughden salen, Soo dees vier Nymphen u oock hebben bevolen. Soo en sult ghy nu noch nimmermeer dolen. DOen sprack ick ô waerheyt wilt hier tusschen ons beyden, Noch verhalen eer wy van d'een d'ander scheyden, Hoe den generalen loop der werelt is soo inconstant, Dat wy den tijt soo grooten veranderinghe sien bereyden, Dat de menschen somtijts weenen en schreyen, Door den grouwelijcken overloop die daer compt in t'lant, Somtijts worden de dorpen en steden ghesteken in brant, Somtijts eest oorloghe en bloedighe stryt, Somtijts ist peys dan ist volck soo hoveerdich en permant, Dat sy daer door verwecken vrake en nyt, Somtijts worden sy soo arm en beroyt ghemaeckt subyt, Dat sy door den grooten noot dan worden oytmoedich, Hoe fortuyn dus wonderlijck t'wiel draeyt van t'werelts cryt, Dat t'volck somtijts benaut is en dan weer voorspoedich. Dat en can ick niet welgheworden vroedich.
[Folio Nijr]
DE waerheyt sprack soomen de Maen siet mind'ren en meeren, Ghelijck den vloet afgaet en dan weder wast, Soo de cortsen vergaen en dan weder keeren, Soo en heeft den generalen loop der werelt gheen rast, Noch t'rat der fortunen en staet niet vast, Ghepinghelt: maer tis als den weerhaen variable, En de menschen brenghen hem selven meest in last, Door dat sy niet en letten op het eynde notable, En dat sy wyse raet houden voor fable: Maer wilden sy wel letten en considereren, Op mijn goede onderwysinghe Laudable, Die ick ghewoon ben te expresseren, Sy souden haer selven beter leeren reguleren, En weten te voeghen naer de plaetsse en tyt, En wel verstaen dat veranderen en changeren. In den generalen loop van de werelt wijt. DEn peys die principalijck door d'accoort, De cleyne dinghen groot can maken, Die brenght ierst alle goede consten voort, En hy doet ten lesten onder ander saken, Aen overvloedighen rijckdom gheraken, En dan corts daer naer soo sietmen uyten Rijckdom (die wel weyrt is om te laken) Ghemeynelijck de hoverdicheyt spruyten, Door datmen luttel menschen vint soo vol virtuyten, Die wel connen ghebruycken t'verganckelijcke goet, Midts dat sy in haeren handel gheen mate en besluyten, Noch orden en weten te houwen in haer voorspoet, Als dan de hoveerdicheyt van de menschen onvroet, VVort verheven soo can sy verwecken den nyt, Die een anders welvaert beledt dat den nyt dit doet. Is den generale loop van de werelt wijt.
[Folio Nijv]
ALs den nijt dan bleeck en magher is gheworden, Door d'aensien van ander lieden prosperiteyt, Om dat hy niet en sou blyven vertorden, Soo en baert hy niet alleen kyvagie en tweedrachticheyt, Maer hy oock bloedighe orloghe bereyt, Boven dat hy hem oock noch port te moeyen, Hooghe en leeghe sonder eenich onderscheyt, D'een teghen d'ander partijelijck op te roeyen, Waerdoor den vreeden Mars hem dan wilt spoeyen, Om dorpen en steden te ruineren met cracht, En d'orloghe diemen wel behoort te verfoeyen, Die brenght dan te voorschijn dijer wel op acht, D'armoede die berooft is van alle macht, Daert volck dan groote cativicheyt door lijt, Dat daer veel volcx landen en steden worden t'onderbracht. Is den generalen loop der werelt wijt. EN om summariter te sluyten dees materie, Sult ghy weten considereren en verstaen, Dat d'allendighe armoede vol van miserie, Die hopeloos en troosteloos achter lande moet gaen, De oytmoedicheyt verweckt van dan voortaen, En d'oytmoedicheyt die ghewent is teghen stromme, Te swemmen en oock te storten menighen traen, Die verweckt den prijs dan wederomme, En sy blust de brandende fackelen van de domme, Tweedrachticheyt: en rasenden nijt sonderlinghen, En als ick u moet ontbinden de somme, Van den loop der werelt en van de veranderinghen, Godt laet dit al door sijn verholentheyt ghehinghen, Om dat t'volcx sonden souden worden ghecastijt, En om dat hy de sondaers ten Hemel sou bringhen. Dus is dit den generalen loop der werelt wijt.
[Folio Niijr]
DOen sprack ick noch o waerheyt wilt my ontfouwen, Oftmen de werelt met haer dry Ionckvrouwen, Die de herten der menschen door haer becoringhe clooven, Ghestadelijck mach beminnen en betrouwen, In weerden ende in eeren houwen, Ghehoorsamen dienen en ghelooven. Oft dat sy ons soecken te verdooven, Naer myn ghevoelen om opelijck te spreken, Dunckt my dat de werelt ons soeckt te berooven, Van den thresoor der wysheyt met subtyl treken, Sal sy noch langhe boos blyvenen vol ghebreken, Sy sal noch langhe soo onghenadich,, zyn, Dat sy de deuchdelijcke lieden sal versteken, En verheffen de ghene die misdadich,, zyn. Wilt my dat uyten en in dit cas beradich,, sijn. DE waerheyt sprack als Saturnus ghebruyckt zyn tyrannyen, Over d'onnosel en dat hy de goede quelt, Soo langhe als Mars blyft vechten en stryen, En dat hy dorpen en steden verbrant en velt, Soo langhe als Bellona met ghewelt, T'onrecht bloedighe orloghe sal vuren, Soo langhe als de verraders om ghelt, Ander in last brenghen en hun selven aventuren, Soo langhe als Invidia met vreede curen, In een anders neerlaghe vreucht verlachten,, sal, En datmen Calumniam hooren ruren Der menschen ghebreken,, met clachte,, sal En dat Ira haer leet wreken,, met crachten sal, Soo langhe als Discordia in boosheyt sal expeirdich,, zyn, En datmen Themidem over al verachten,, sal. Soo langhe sal de werelt boos en onrechtveerdich,, zijn.
[Folio Niijv]
SOo langhe als men voor deught verheft malitie, En niet en soeckt de welvaert van de republijcke, Soo langhe als den wille versteeckt de Institie, Ende vvaerheyt verdreven wort door de Practijcke, Soo langhe alsmen de moghende rijcke, In recht meer avanceert dan d'arme persoonen, Soo langhe als men d'onschuldighe brenght in versijcke, En datmen de delinquanten siet verschoonen, Soo langhe als de iughen, ducaten croonen, En ander gaven meer dan haer eere beminnen, Soo langhe als de regenten t'peupel niet en thoonen, Vaderlijcke liefde met ongheveynsde sinnen, Soo langhe als de schapen niet en willen kinnen, Noch obedieren haer herders die eerweirdich,, zyn, Daer sy haer goede gratie door ghewinnen, Soo langhe sal de werelt boos en onrechveerdich,, zyn. SOo langhe als men Apollinem niet en hout in eeren, En de neghen Musen in hoogher estimatien, Soo langhe als de sough Minnerum wilt leeren, En te boven gaen met noodeloose disputatien, Soo langhe als de furien versteken de dry gratien, En dat d'onbeleeftheyt daghelijcx meer en meer wast, Soo langhe als de vry consten meest van alle natien, Worden ghestooten in den hoeck daermen t'hout tast, Soo langhe alsmen den armen Esel niet en ontlast, Van d'onverduldighe packen die hy moet draghen, Soo langhe als de groote catten houwen vast, De cleyn muyskens die sy t'vleesch tot den been afknaghen, Soo langhe alsmen weduwen en weesen hoort claghen, Over mandementen die bloedich en sweirdich,, zyn, En dat de Lantlieden worden verdruckt,, gheslaghen. Soo langhe sal de werelt boos en onrechtveerdich,, zyn.
[Folio Niiijr]
SOo langhe als een jeghelijck hem selven soeckt, En den ghemynen orboor stelt op d'een sye, Soo langhe alsmen Godt blasphemeert sweert en vloeckt, En hem selven verheft uyt grooter hoverdye, Soo langhe alsmen door haet en envye, Hem bedroevende is in anders welvaren, Soo langhe alsmen door gulsicheyt en leckernye, Voor den armen Lasarum niet en wilt sparen, Soo langhe alsmen met amoreuse charen, Boeleert en datmen verdrijft de reynicheyt, Soo langhe als haer de gramschap sal baren, En dat de ghierighe blyven in versteynicheyt, Soo langhe als de traecheyt volder vileynicheyt, Sal besmetten de menschen die eirdich,, zyn, En elck blijft soecken eens andere vercleynicheyt. Soo langhe sal de werelt boos en onrechtveirdich,, zyn. DOen sprack ick o waerheyt onder diversche secreten, Wilde ick voor t'leste van u noch wel weten, Een sonderlinghe sake hoort dan wat ick ontfouwe, Ick heb ghelesen d'welck ick niet en sal vergheten, Hoe ten tyde dat de vroede hebben beseten, Den stoel van eeren: dat doen was een werelt van gouwe, En tis nu gheworden soo ick hooren aenschouwe, Een yseren werelt gheheel vol ghebreken, Vol bedroghs vol boosheyts en soo vol van ontrouwe, Dat de loffelijcke deught over al wort versteken, En al ist dat de goede de boose niet en gheneken, Soo worden d'onschuldighe bedruckt met swaer ghepijn, Dus bid'ick u O waerheyt wilt claerlijck uyt spreken, Wanneer dat weder een gulde werelt sal zyn. Op welke vraghe my de waerheyt dus antwoorde fijn.
[Folio Niiijv]
ALs Saturnus zyn scherp ghecort,, heeft, Daer hy ryp en groen met aff te mayen plach, Als Mars synen waghen omme ghehort,, heeft, Die hy vuert in menighen bloedighen slach, Als Aurora den stinckenden nevel verdryven mach, En datse onder vyanden doet wassen t'cruyt Als Triptolemes hier saeyt alle den dach, T'saet van accoorde daer prosperiteyt uyt spruyt, Als Panos fluyte gheeft soo soeten gheluyt, Dat de Satren dansen in Siluanus springhen,, mach, Als Cybele daertrijck gheeft sulcken virtuyt, Dat Capia den horen vol vruchten bringhen,, mach, Als venus den thoon van vreughden singhen,, mach, En Cupido gouden stralen met dobbel pesen: Sal schieten daer elck een wel naer verlinghen,, mach. Dan salt ierst een gulden werelt wesen. ALs Vulcanus donder en blixem van erreure, Vol vierigher hitten hier laet te smeden, Als Iuno haeren thoren vol van rigeure, Verandert in alle saeghtmoedicheden, Als Neptunus AEolum soo wert t'aenghebeden, Dat de stormen de cleyn visschen niet versmooren, Als den rijcken Pluto wel is te vreden, Dat de ghemeynte zyn thresooren orboren, Als de Planeten d'een d'ander hebben vercoren, Dat sy vereenicht in een accoort staen, Als Lycaon die tot eenen wolff is versworen, De onnosel Lammerkens is onderdaen, Als de Princen moghen sulcken loff ontfaen, Ghelijck sy van Antonio Pio lesen, En dat de Princerssen den padt der deughden in gaen. Dan salt ierst een gulden werelt wesen.
[Folio Nvr]
ALs Iupiter den fleur van alle Princieren, De Arrogante reusen brenght in benouwen, En dat Herclus monstren en t'ghespuys van dieren, Met zyn colue can tonder ghehouwen, Als de listighe vossen die hun oprechten souwen, De scharpe clauwe des arents en des leeuws ontsien, Als de groote catten die wonder brouwen, De cleyne muyskens haren nootdrouft bien, Als de ghemeyn schapen noch boven dien, Hen niet voorder moeyen dan hun toebehoort, Als elck synen eyghen Hoff alsoo wilt wien, Dat hy tbegrijp van ander mach staken voort, Als d'Officier naer zyn eyghen profijt niet en spoort, Maer tghemeyn goet wel bestreckt en boven desen, Daer twist is reysende soeckt te maken accoort. Dan salt eerst een gulden Werelt wesen. ALs Pallas tghetal der wyse vermeeren,, sal, En Mercuris d'eel gheesten sal Promoveren, Als Latona in vorschen doen verkeeren,, sal, Vileynen die eerbaer Vrouwen blameren, Als de faem van de gheleerde mach triumpheren, In de Locht met Pegaso den vlieghenden peirde, Als de vestalen de croon der reynheyt conquesteeren, En Dianae verchieren mach Hemel en eerde, Alsmen Themidi loff biedt naer haerder weerde, Boven Nemesin de vraeckghierighe Goddinnen, Alsmen meer met wijsheyt dan met den sweerde, Syn partyen en vyanden soeckt te verwinnen, Alsmen de neghen Musen verheft uyt minnen, Boven Bellonam die te recht wort mespresen, En dat Zoilus zyn selfs ghebreck wilt kinnen. Dan salt ierst een gulden werelt wesen.
[Folio Nvv]
ALs Discordia Invidia d'iniurien, En Ira versmaydt sijn van alle natien, Alsmen in plaetsse van de dry Furien, Hooghelijck sal verheffen de dry gratien, Alsmen de duyven bevrijdt van dolatien, En de raven vereert met meer ander pryen, Alsmen de wouwen met schandalisatien, Van de edel volcken siet castyen, Alsmen de nachtuylen gieren in harpyen, Verdryft die Phines tafel maken onreyn, Alsmen de Hesperides met melodyen, Siet planten en greffien in haren Hoff en pleyn, Alsmen de verstroyde lantlieden in tghemeyn, Gherustelijck siet tlantbouwen en hun verblesen, En dat de herders in gaen den goeden ouden treyn, Dan salt ierst een gulden werelt wesen. ALs de dry Pitae weder restaureren, Al tghene dat Ate heeft ghebroken, Als de vier capitael deughden domineren, En dat sy de ghebroken haer lendenen croken, Als van Calumnie niet en wort ghesproken, Achterclap van d'absente en die onschuldich,, zyn, Als daer gheen leet met leet en wort ghewroken, En de rasende Progne sal verduldich,, zijn, Als de vrouwen haer mans ghehoorsaem gheduldich zyn, En dat de mans haer vrouwen houwen in eeren, Als de flatteurs die menichfuldich,, zyn, Gheen ghehoor en hebben by de groote Heeren, Als de Ionghers pieteyt willen leeren, Aen de oyevaerts die haer ouders esen, En Laacon zyn kinders helpt uyt verseeren, Dan salt ierst een gulden werelt wesen.
[Folio Nvir]
ALs Traianes besidt den stoel van rechte, En Tarquinius daer uyt mach verdreven,, sijn, Als practijcke ghebannen is uyten ghevechte, En dat de waerheyts sal ghehoor gheven,, sijn, Als Reguli ghetrouwicheyt sal verheven,, sijn, Boven Antenoris ontrou die Troyen verriet, Als t'volck privilegien statuyten bleven,, sijn, Van Augusto diemen vredelijck hiet, Als den armen rechtveerdich cort recht gheschiet, Ghelijck den aldermeesten van den lande, Alsmen naer ghiften noch gaven niet en siet, Die somtijts verblinden de wyse van verstande, Alsmen de ghemeyn borghers is soo goederande, Dat sy van niemanden en worden begresen, En d'onnosel bevryt zyn voor schade en schande. Dan salt ierst een gulden werelt wesen. ALs de Princen beminnen haer ondersaten, En de schapen de herders dienst en eer bewysen, Als t'volck hoverdye en nydicheyt sal laten, Daer de plaghen meestendeel door rysen, Als sy de grooten ghiericheyt mesprysen, Diese is stouwende tot veel ghebreken, Als de menschen herten veriolysen, Door dat sy de gulsicheyt sien versteken, Als sy gramschap en onghebondelijck spreken, Met ghetempertheden doen overlyden, Als sy traecheyt van alle deughden besweken, Met vierigher devotien t'onderstryden, Als sy Luxurie tot alle tyden, Versmaden als cleederen vol sondighe vesen, En sy hun van alle boosheyt vermyden. Dan salt ierst een gulden werelt wesen.
[Folio Nviv]
ALs elck synen even naesten hier jont, Meer voorpoets dan synen persoon alleene, Als hem elck bedroeft in sijnder herten gront, In de benautheyt van de werelt ghemeene, Als de menschen generalijck met herten reene, Godt den heere beminnen boven al, En dat sy niet anders en doen groot noch cleene, Dan sy en wilden dat hun ghebeuren sal, Als elck zyn broeders lasten in dit eertsche dal, Met oprechter compassien hulpt draghen, En dat t'volck door den grouwelijcken overval, Hun beteren uyt vreesen van meerder plaghen, Als sy t'been der penitentien knaghen, Daer sy van souden moghen ghenesen, En dat sy deughdelijck leven naer Godts behaghen. Dan salt ierst een gulden werelt wesen. ALs Argus diet al aensiet en kint, Aenmerckt dat de deught ter werelt wel groyt, Alsmen naer Atropo die het leven aff spint, Is hakende: by cranckheyt die den mensch vernoyt, Als Charon t'volck de t'ourbulente Zee doorroyt, Om te vuren ter havenen van salicheden, Als den groenen olijfboom van Minerva bloyt, D'welck een teecken is van de stadt van vreden Als Persei vyanden van nydighe zeden, Veranderen in steenen van herder mynen, Als Cerbero den reuse zyn affghesneden, Sijn hontsmuylen die blyschap doen verdwynen, Als Orphei ontpluycken mach de gordynen, In teecken dat ghedurighen peys is verresen, En de sonne van gratie t'volck mach beschynen. Dan salt ierst een gulden werelt wesen.
[Folio Nvijr]
DOen bedanckte ick de waerheyt van haer verhalen, Dat sy my uyt ionsten met soeter talen, Al mijn vraghen soo wel had' ghedeclareert, En ick sprack tot de gheleertheyt sonder dralen, O gheleertheyt om dat ick niet meer en sou dwalen, Soo bid' ick u hertelijck dat ghy my informeert, Door wat gheleertheyt datmen best arriveert, In t'lant van beloften daer ick begheir te sijne, Ick heb al de daghen mijns levens ghestudeert, In vry consten poeterij, en philosophael doctryne, Sullen de consten en gheleertheyt my oock ten fyne, In het salich lant van beloften bringhen, Oft heb ick in dit cas al mynen arbeyt en pyne, Verloren ghedaen, seght my oft dese dinghen, Goet oft ydel zyn daer ick naer plach te verlinghen, DOen heeft de gheleertheyt haer lippen ontploken, En sy heeft dese naevolghende woorden gheproken, Hebt ghy in de vry consten Philosophije, En in de Poeterije door der Musen toestoken, Ghestudeert: soo hebt ghy te vergheefs u hooft ghebroken, Want ghy overlanghe al dese consten en clergije, Wel haddet behooren te stellen op tsije, Door dat sy ydel onseker sijn en twyfelachtich, Ignoreerdy noch dat de Poeterije, Vol frivolen is: en poéten zyn loghenachtich, En dat de philosophen seer tweedrachtich, In haer opinien hebben gheweest altijt, En dat sy deen danders leeringhe onsachtich, Wederleyt en verdoemt hebben door haet en nijt, Tusschen Philosophen was oyt grooten strijt.
[Folio Nvijv]
SY en weerlegghen niet alleen d'een d'anders leeren, Maer sy beschimpen d'een d'ander seere, En sy verheughen in d'een d'ander te misprysen, Sy en rusten oock tot egheene keere, Voor dat sy ghenomen hebben d'een d'anders eere, Daermense dan in siet veriolysen, De vruchten die uyt de gheleertheyt rysen, Sijn blamatien vol t'wistigher assouten, Sietmen Quintianum niet bewysen, Dat Senecae heeft veel diversche fouten, Daer isser oock die hun te segghen verstouten, dat in vergilio cleyn verstant,, was, Door dat hy (naer dat eenighe hier couten,) Wt homero veel ontleent heeft die schavant,, was. Men begrijpt de gheleerste wel die oyt in t'lant,, was. DAt plato seer confuyselijck heeft gheschreven, VVort hem van BeorgioTrapezuntio naer ghegheven, Eenighe hebben van Aristotele verhaelt, Hoe dat hy de principael secreten verheven, Niet en heeft begrepen maer dat sy sijn bleven, In de penne dat: Plinius soo d'en molen maelt, Alle dinghen schrift: maer dat hy seer faelt, En veel saken narreert sonder ordinantie, Cicero straft Demosthenem dat hy d'waelt, Hy wort oock berepst van zyn arrogantie, Horatius die haet Plauti vsantie, Plautus die heeft Lucilium mispresen, Dus is in de gheleerde cleyn constantie, Want sy hebben oyt d'een d'ander begresen. En een iegelijck wilt den besten meester wesen.
[Folio Nviijr]
TErentius die wort oock wederleyt, Van vele autheuren en hem wort naer gheseyt, Dat hy onstichtelijck en onbeschaempt, Sijn wercken schrijft: en dat hy de jonghers stricken spreyt, En dat zyn werck niet en is maer Laely aerbeyt. Marcus varro die wort een vercken ghenaempt, Laurentius valla die heeft gheblaempt, Veel auteuren en gheleerde clercken, Maer Mancinelles heeft hem oock ghepraempt, En seer begrepen in zyn schriften en wercken, De t'wee colummen van rechte niet om verstercken, Die werden wel berespt te weten Bartholus en Bal,, dus, Van datmen in haer loyen niet dan opinien can mercken, En dat sy veel practisiens brenghen tot val,, dus. Teghen Servium soo schriift oock Beroal,, dus. ZOilus die dick gheswollen was van spyt, Die beschimpte uyt grooten haet en nyt, Homerum den prince van alle poeten, Salustius die heeft in sijnen tijt, Door affionsticheyt met schimpen verwyt, Ciceroni veel saken verweten, T'heeft Hearbitae Mauro seer ghespeten, Dat hy Thimagenem niet en cost naervolghen, Aristoteles verbrande veel secreten, Van Platone zynde affionstich verbolghen, Pollio hadde Hidrae fenijn gheswolghen, Als hy den naem van Tullio hoorde verclaren, Catullus versmachte Cicony wercken in colghen, Om dat sy haer selven niet en souden openbaren. Tis onsprekelijck hoe nydich dat de gheleerde oyt waren.
[Folio Nviijv]
EN dat d'aldergheleerste oock bysondere, Van Didiothen worden gheblameert is cleyn wondere, Naer dyen Boreas de meeste seylen ierst scheurt, En naerdyen dat den blixem en d'ondere, De meeste palleysen worpt het opperste ondere, Est in voorleden tyden niet ghebeurt, Dat Vergly wercken nydelijck worden gheceurt, Van Banio en Menio die t'self' achten voor cleyn tresooren Was Apollo selve oock niet gheconterolleurt, Van Mida, dies hy creegh Esels ooren, De meeste constenaers hebben oyt moeten hooren, Blamelijck verwijt van die affionstich,, waren, Waer door veel gheleerde hun plechten te stooren, Die loffelijcke wercken begonstich,, waren. Oft als haer volmaeckte wercken constich,, waren. MAer dees benyders waren oock ghecompareert, By den bergh AEtnam die hem selven consommeert: Want sy door nijt haer herten doorknaghen, Ghelijck den cancker het vleesch penetreert, Heeft Themistocles hem selven ghevexeert, Men hoorde hem openbaerlijck claghen, Hoe dat Milciades by nachten en daghen, Hem zyn slapen belette door zyn disciplyne, De nydicheyt dede hem dat ghewaghen, Door dat het hem was een lastighe pyne. Dat ander luyden wercken boven de syne, Seer ghepresen en hooghelijck waren gheacht, Dus brenght nydicheyt haer eyghen meester ten ruwyne, En sy stoot hem in synen eyghen gracht: Want nydighe en hebben gheen rust dach noch nacht.
[Folio Oir]
SOmma sy worden begrepen die de consten beminnen, En die met Philosophye breken haer sinnen, Want de gheleerde zyn vol disputatien, En sy willen d'een d'ander altijt verwinnen, Sonder haer onghelijck te willen bekinnen, Oft sonder te ghelooven glossen oft probatien, Haer eyghen wercken sullen sy met loudatien, Hooghe verheffen en seer estimeren, En ander wercken met grooter blamatien, Schimpelijck berespen en vitupereren, Syn sy niet d'waes dan die in consten studeren, Naer dat Aristoteles seyt dat alle verstanden, Meest rasen die te hooghe imagineren, En naerdien dat hy selve tot zynder schanden. Rasende wert en hem selven doode met zijn handen. DOen de gheleerde iugeerden claerlyck, En de Goden certificeerden waerlyck, Dat Socrates d'aldergheleertste van verstant,, was, Soo bekende hy selve openbaerlyck, En hy sprack al versuchtende swaerlyck, Dat hy heel ongheleert en ignoran,, was, En bekende de gheleertste die in t'lant,, was, Dat hy der consten secreten niet en cost vinden, Daer in hem scientie en gheest soo abundant,, was, Wat wilt een ander hem dan onderwinden, Consten te hanteren sonder te volinden, Al ist dat vernuft tot de const realijcker,, keert, Soo can de const de conscientie schinden, Want hoemen de wetentheyt liberalycker,, eert. Hoe datmense min vint en qualijcker,, leert.
[Folio Oiv]
EEn Grammaticen doet grooten aerbeyt, Om wel te sprecken met autoriteyt, En ontsiet hem een Barbarisch woort uyt te gheven, En tusschen dat hy zyn sinnen daer aenleyt, Soo en acht hy niet op de leelicheyt, Van syn sondich onghereghelt leven, Den poeét heeft veel liever te sneven, Dan sijn veersen niet wel en souden resonneren, Een Historischryver hier beneven, Die ander tot deucht pijnt te persuaderen, Die sietmen dickwils aldermeest faylleren, Een Rhetorisien sal hem meer vergrouwen, Voor faulten in het componeren, Dan dat hy mate in zyn leven sal houwen. Daer isser veel die tminste en niet tmeeste ghebreck schouwen. DE Arithmetici en Geometrici voorwaer, Die tellent en die metent al oock maer, Op t'ghetal haerder daghen sy niet en achten, De Musicienen tracteren van de voysen claer, En soete thoonen: maer sy en peysen niet dat sy haer, Van quade manieren wel souden wachten, De Astrologienen stellen al haer ghedachten, Om te voorsegghen t'ghene dat daer sal gheschien, En het blijckt ghenouch dat sy de d'wase slachten, Want sy de putten voor haer voeten niet en sien, De groote Philosophen die willen bedien, De causen en van alle dinghen het beghinnen, En sy en leeren niet met haer vermetelijck engien, Haer quade begheirlijckheyt te verwinnen. Noch hem selven, en den schepper van alle dinghen selfs kinnen.
[Folio Oijr]
NV ghepresupponeert dat jemant is eloquent, En dat hy inder Rhetorijcke is exellent, Dat hy Philosophelijck can argumenteren, Dat hy de harmonye der Musijcken kent, Mitsgaders den loop weet van t'firmament, En dat hy alle hantwercken can useren, Dat hy de republijcke weet te regeren, Dat hy kennis heeft van de Nigromancye, Datmen hem in de rechten heeft sien doceren, En dat hy gheleert is in alle const en clergye, Soo en weet hy nochtans niet ten selven tye, Ten sy dat hy weet te doen de wille van Godt, En ten sy dat hy Godts woort belye, En het selve volbrenghe naer sijn ghebodt. Die buyten Godts woort wilt wijs zijn is sot. EN t'Goddelijck woort is den wegh maniere en mate, Daer hy naer gaen moet vroegh en late, Die de waerheyt vinden wilt sonder dolen, Alle ander scientien sijn van cleynderbate, En den tijt onderworpen diese uyt hate, De ydelheyt en verghetentheyt heeft bevolen, De letteren en spraken zyn nu verholen, Diemen voortijts te ghebruycken plach, D'antiquiteyten hebben over langhe ghequolen, Door de nieuwicheyt die voor compt al den dagh, Hoewel dat nieuwicheyt oock niet staen en mach, Want den tijt brenght de nieuwicheyt in sneven, En naer des poéets Terentij ghenach, Soo en wort daer niet nieus gheseyt noch bedreven. Die te voren niet ghedaen en is noch gheschreven.
[Folio Oijv]
EN al seytmen dat het gheschut onlancx is vonden, Soo ist ghebruyckt gheweest over langhe stonden, Soo wy claerlijck bethoonen connen ondere Andere met Volaterrano die wy hooren orconden, En certificeren met Vergily vermonden, Daer hy aldus is sprekende bysondere, Dat ick Salmonea en is gheen wondere, Seer rigoreuselijck heb' sien castyen, Door dat hy conterfeyte den blixem en dondere Van Iove, wy hooren Ecclesiasten oock belyen, Wat is tghene dat geweest is in voorleden tyen? T'ghene dat ghedaen is, wat is tghene dat is ghedaen? T'ghene dat te doen is aen alle syen, Daer en can niet nieus onder de sonne blyven staen. Dat niet is sal veranderen, dat was is vergaen. DE gheleerde die nu zyn in tswerelts erven, Die sullen als de ongheleerde sterven, En alle wetenheyt, scientien en consten groot, Hantwercken en ghestichten sullen beerven, En daer is cleyn glorie door te verwerven, Want alle weerlijcke handel is onderworpen de doot En de verghetenheyt in tswerelts conroot, Spreeckt Christus niet opelijck met rijp verstant, Alle plantinghe die mynen hemelschen vader minioot, Hier niet en heeft ghegreffijt noch gheplant, De selve saluyt gheroyt worden en verbrant, Dus est verre van daer dat conste oft scientie, Salich can maken oft ten Hemel bringhen: want, Godts woort alleene volder prudentie. Blijft inder eeuwicheyt sonder reprehentie.
[Folio Oiijr]
VAn dit Goddelijck woort en mach aff noch aen, Al warent oock enghels woorden ghedaen, Want hy worde van de weth vermalendijt,, wiet, Doet door dat Godts woort naer schrifts vermaen, Heeft sulcken authoriteyt en blijft soo vast staen, Dat gheen creatuere noch enghelsche glosen en lijt,, jet, Noch ten laet hem niet booghen tot gheender tijt,, siet, Ghelijck het was doet noch uytlegghen naer, T'smenschen vernuft noch ten laet hem subijt,, niet, Ghelijck Proteus in veel manieren veranderen voorwaer, Want d'autoriteyt van Godts woort sietmen daer, Alle menschelijcke verstanden passeren die seer cleyn, Sijn om daer by eenichsints te ghelijcken, ten heeft oock maer, Eenen eenvuldighen heylighen sin certeyn. Daer de waerheyt in begrepen is suyver en reyn. GHeen consten gheleertheyt noch disputatien, Gheen practijcken noch gheen allegatien, Gheen sijllogismini noch sophisterijen, Gheen reprochen noch altricatien, Gheen loosheyt bedroch noch murmuratien, En connen niet blyven staen tot gheenen tijen, Teghen Godts woort en naer Pauli belyen, Ist dat hy is hoveerdich, onwetende en stout, Die met dit woort en Goddelijcke clergyen, Niet te vrede en is, noch daer op hem betrout, Soomen op eenen toutsteen proeft het gout, Moetmen alle leeringhen opinien en pretentien, Aen Godts woort examineren, d'welck d'overhant hout, Door dat seer seker is en vol reverentien. Godts woort wederstaet alle violentien.
[Folio Oiijv]
WAnt met dit woort canmen alleene verwinnen, Al de hoogheleerde subtyle sinnen, Als sijn Mistici Cosmologici Moralen, Typici Anagorici die degheleertheyt willen kinnen, Tropologici en Allegorici die buyten en binnen, Haer collegien veel sustineren en verhalen, Tot onderrichtinghe van de commessalen, Maer in haer allecasien te confirmeren, Ist dat sy som luttel weten en dickwils falen, In die selve uyt te legghen oft te proberen, Want al weet jemant van hun in doreren, Eenen gheloofweirdighen Autheur by te bringhen, Oft dat hy zyn allegatie can justificeren. Met eenighe glossen, en uytlegghinghen. Sy en zijn soo seker niet, men canse ontspringhen. MAer uyt Godts woort, en Heylighe Schriftuere, Daer worden banden ghevlochten pure, Die niemant ontgaen en can noch breken, Want t'selve Godts woort, breeckt alle stricken sture Der argumentatien, en doet tot elcker ure, Bekennen dat gheen menschen soo en spreken, En dit Goddelijcke woort, en mach niet zyn gheleken, By het segghen van de schriveen, en Phariseén quaet, Als macht hebbende gheheel onbesweken, En d'auteuren des selfs woort zyn, door Godts raet, Gheinspireert gheweest, om dat sy metter daet, Eenen canonem, en reghel maken souwen. Wiens magnificentie soo groot is en delicaet, Dat wy dat alle dinghen moeten betrouwen. En al dat het leert vast en heylich houwen.
[Folio Oiiijr]
CHristus die u verlost heeft met zyn bloedighe wonden, Heeft u tot dese schrifture ghesonden, Om dat ghy de selve sout ondersoecken, En d'Apostel die beveelt u tot alle stonden, Dat ghy alle dinghen sout proeven onverbonden, Om dat ghy de boosheyt sout vervloecken, En dat ghy de deught sout aenveerden uyt alle hoeken, Met de wetenschap die alleen is dependerende, Van d'authoriteyt Godts, en Euangelische boeken, Die ons Godts secreten sijn revelerende, Als hy ons met synen gheest is illuminerende, Want door gheen Sijllogismos noch speculatie, En sijn wy dit heylich woort incorporerende. Dan door t'gheloove in Iesum en door d'oratie. Die den heylighen gheest in ons stort uyt gratie. ALle de gheleertheyt, die uyt dese waerheyt, Niet en is, die en is niet sonder swaerheyt, Want Godt alleen is de waerheyt crachtich, En alle menschen zyn vol wanckelbaerheyt, Sy verkiesen de duysterheyt dickwils voor de claerheyt, Sy zyn sondich ghebreckich en loghenachtich, Het ghene dan dat van Godt almachtich, Niet en is dat is dolinghe en erreur, Ghelijck t'ghene dat uyt t'gheloove sachtich, Niet en is sonde is Godt die is alleen auteur, Van de waerheyt, en wy moeten alle deur, Hem salich worden in t'ghemeyne, En die warachtighe gheleertheyt begheert moet veur, Al putten uyt dese levende fonteyne. Die altijt open staet voor groot en cleyne.
[Folio Oiiijv]
MAer het ghene dat de menschen noemen scientien, Practijcken, consten, oft prudentien, Is dickwils ydelheyt voor Godt, en dwaes vermeten, Isaias die heeft met reprehentien, De Philosophen der Caldeen vol eloquentien, Haer slechticheyt en onwetentheyt verweten, En hy sprack u wetentheyt wijsheyt en secreten, Die hebben u selven schandelijck bedroghen, En ghy hebt u selven gheheel en al vergheten, En in de menichvuldicheyt uwer jnventien gheloghen, Hier blijckt dat de philosophye heeft ghetoghen, Veel gheleerde uyt het licht in den nacht, En dat veel menschen uyt poëterye hebben ghesoghen, veel loghenen en fabulen bedacht. Dus zijn dees consten wel weirt veracht. EN voor soo veel alst de vry consten aengaet, Die sijn oock ydel en intricaet, Vol onsekerheyts en sinistre treken, Dus meught ghy alle consten dat ghyt wel verstaet, Die niet en stichten vrolijck metter daet, Wel verlaten, verachten, en versteken, En in al dat ghy voortaen, sult schryven en spreken, Moet ghy uwen gheest, en sinnen empliceren, Om u selven, en de sondaers van de ghebreken, Te trecken, en tot de deught te induceren, En u leeringhe en mach niet repugneren, Godts heylich woort want daer inne leyt soot is notoor, voor al deghene die daer inne studeren, Der waerheyt, en der wetenheyt weyrdighen thresoor. Wel hem die ydelheyt versmaet, en Godts wort gheeft ghehoor.
[Folio Ovr]
VVIlt ghy Gods woort ondersoecken en lesen, Ghy sult van u quale daer door meer ghenesen, Dan door weerlijcke scientie, oft vroedicheyt, Al mach gheleertheyt, in welghebruycken proffijtelijck wesen, Soo is de scientie boven al weirdich ghepresen, Die u den naesten wech tot Christum leyt, Est dat yemant de wetenschap met arbeyt, Soeckt te verwerven, om tot kennes te gheraken, Van d'opperste goet, en om haer autoriteyt, Te ontdecken en een ander cont te maken, Hoe dat hy hem in alle zyn saken, Deughdelijck sal draghen, en leven buyten en binnen, En hoe hy de boosheyt sal versmaden en laken, Soo doet hy wel, sout ghy met ander gheleertheyt breken u sinnen? Soo laet de hooghe gheleertheyt, en leert Godt en u selven kinnen. HIer mede heeft de Gheleertheyt ghesweghen, En ick en sprack daer een woort niet teghen, Maer ick bedanckte haer van het informeren, Naer dat ick daer doen, een poose hadde gheleghen, In tgroene, soo heb ick weer ghecreghen, Een nieuwe becoringhe, om gaen te promeneren, Buyten t'palleys der deughden om te visiteren, Hoe dat tselve rontomme al was ghestelt, Ick ginck met eenen stocke in de hant, my versolaceren, Tot dat ick quam op een dorre heye, en besneeut velt, Niet peysende dat my yemant sou hebben ghequelt, Maer ick vont daer een van Atropos vassalen, Die my teghen mynen danck met ghewelt, Eenen lastighen tribuyt wilde doen betalen, Om dat ick daer passeerde over des tijts palen.
[Folio Ovv]
HY sprack betaelt mynen cheys oft ick sal mijn leet vreken, En belasten u met diversche ghebreken, Want noyt menschen heb' ick faveur gheiont, Ick ben Outheyt ghenoempt, die seer wort versteken, Door dat ick catyvich ben, en quaet om gheneken, Die als Rouwaert van den tijt en stont, Dit ghewest beware, dat ick u hier vont, Dat sal ick u eer langhe doen betreuren, Atropos die heeft my bevolen goet ront, Dat ick niemant en sou t'hoonen eenighe faveuren, Maer dat ickse rasschelijck soude naerspeuren, Al die meynen te passeren voorby dit dorre eylant, Die hier niet ghewillich en betalen haer keuren, Die beneem ick met gheweldighe hant. Haeren meesten t'hresoor en alderbesten pant. MEt dat Oudtheyt dit sprack is hy my opgheloopen, Soo fellijck oft hy my t'vel had' willen afstroopen, En hy meynde my sonder meer gheschallen, Met zyn sweirt namentlijck daghen met hoopen, Myn groote stouticheyt te doen becoopen, Met my allenskens te overvallen, Maer k'heb' hem met myn stock soo slaghen met allen, Doen ghegheven dat hy my wat is ontvloden, En ick volchde hem tot binnen zyn wallen, Daer hy my socht te cryghen tot zyn gheboden, Ick en vocht niet veel teghen heyden oft Ioden, Die my soo straff vielen en soo rebel, Hy heeft synen spriet in myn lijf ghecroden, Dat het roode bloet liep uyt myn vel. De outheyt is seer rigoreus en fel.
[Folio Ovir]
NOch heb' ick teghen outheyt soo langhe ghevochten, Dat hy mynen ghelen crans heeft ontvlochten, En dat hy mynen bruynen baert heeft affghehouwen, En ghelijck de vrome chrijsluyden plochten, Streden wy beyde soo langhe als wy mochten, Maer want ick sijn ghewelt niet en cost gheschouwen, En dat hy my lancx soo meer brocht in benouwen, Aensiende dat ick my moeste verwonnen gheven, Soo hiel ick op van stryen ter goeder trouwen, Om dat ick te langher sou salveren mijn leven, En want hy my uyt t'perck der jeught had' verdreven, Sprack ick, mits dat ick ghematteert ben soot clear,, is, Soo en brenght my noch ter tijt in gheen meerder sneven, Maer accordeert my een bede die niet swaer,, is. Dry uren bestant die ik creegh van mynen Adversaris. DOen sprack, ick seght waerom dat ghy met ghewelt, My soo rigoreuselijck overvalt en quelt, Dat ick my van u seer moet vereysen, En waerom dat ghy my in dit winterachtich velt, V teghen my in de wapene stelt, Daer ick hier maer voor by en begheir te reysen, Ick en can niet ghedincken noch ghepeysen, Hoe ghy my compt opgheloopen soo saen, Ick begheir uyt dit ghewest wel terstont te deysen, Ist dat ghy wilt ophouwen van steken en slaen, Doen oudtheyt aenhoort hadde mijn vermaen, Sprack hy ick doen alle ouders treuren en suchten, Maer de jonghers en draegh ick my niet aen, Want ickse laet leven in vreughden en ghenuchten. Den ouderdom en soeckt gheen groene vruchten.
[Folio Oviv]
ICk loop d'ouders naer, die my meynen myen, En als sy hen selven hopen te bevryen, Ben ick te vierigher om victorie te verwerven, En om haer te brenghen in allendich lyen, Al die teghen my niet en willen stryen En die langhe leven die moeten op dese erven, Passeren en teghen my houwen en kerven, Maer deghene die in haer jonghe jeught, Door quaet regiment haer selven bederven, En die Atropos haelt in haer meeste vreught, Daer en heb' ick gheen ghebodt over soo ghy meught Peysen: maer die commen tot haer oude daghen, Al gheraken sy tot in t'palleys der deught, Die worp' ick in t'prisoen daer sy suchten en claghen. Ick en neem gheen regardt op vrinden oft maghen. EN naer dat ghy van my sijt verwonnen bleven, En dat ghy door u weeckeyt schudden en beven, My niet langher en cont wederstaen, Soo moet ghy de gheboden die ick u sal gheven, Onderhouwen en achtervolghen al u leven, En als verwonnen sijnde my sijn onderdaen, Ghy sult sonder d'walen van nu voortaen, In den spieghel van kennisse u speculeren, En ghy sult u oock vermyden te gaen, Op den bergh van welden om te domineren, En al wilt nature noch murmureren, Soo en meught ghy haer gheven gheen ghehoor, Maer ghy sult de reden obedieren, En om de deughden te believen doen goet devoor. Op dat ghy meught deelachtich zijn van haren thresoor.
[Folio Ovijr]
EN ter memorien dat ghy sout dincken, Dat ick u daghelijcx meer en meer sal crincken, En dat ick u verwonnen heb' in dese valleye, Soo wil' ick u dat casset nu schincken, D'welck den penetrerenden roost benempt het blincken, Door dat ghetempert is met hooftsweer en gheschreye, Daerenboven soo schinck ick u dees leverye, Van coleur wit swert bleeck valuwe blau en root, D'welck de coleuren zyn van de heel armeye, Van Atropo de vreede Goddinne der doot, Dit veltteecken can t'herte swaermaken als loot, En nieu catyvicheyt verwecken alle maenschyne, Het doet subiect zyn veel onghevallicheden groot, Als hoesten bulsen braken en het flerecyne. Den cramp den buijck evele en alderhande pyne. DOen heeft outheyt my ter selver ure, Met een versuchten en ghesichte sture, Sonder eyschen gheschoncken noch een present, Ten was van gout silver noch ghesteynte pure, Maer t'was ghemaeckt van vrou nature, Te weten in plaetsse dat hy hadde gheschent, Mynen blonten baert en om dat ick beter content, Soude wesen heeft hy my in de stede, Van den blonten ghecrolden baert jent, Eenen slechten witten ghegheven, daer ick met te vrede, Moeste zyn, en dien baert was van sulcker zede, Dat hoemen langher draeght, hoe hy meer dan,, blanckt, En ick moeste dees ghifte draghen mede, Al en hadde ick daer naer niet seer,, verlanckt. Dus heb ick outbeyt teghen mynen wil weer behanckt.
[Folio Ovijv]
MAer hy prack, ist dat ghy noch wat tijts levende zijt, Soo en gheef ick u niet langher respijt, Maer daghe u dat ghy in dit eylant compareert, Tis een plaetsse wel weirt vermalendijt, Vol van iammer, verdriet druck en ghecrijt, D'welck boven de daghen wort ghenomineert, En in dit besloten eylant staet ghefabriceert, Een groot maer een woest out vervallen palleys, Daer teghenspoet en catyvicheyt in zyn ghelogeert, En daer ramp en ongheval hebben haer fourneys, Om tranen te distileren, daer gheen vrolijck ghepeys, Plaetsse en heeft, maer daer melancolye, En bedwanck doet betalen den swaren cheys, Thien dobbel van de voorleden Melodye. Den ouderdom vint alom groote partye. AL ist dat sy som, dit eylant willen myen, En dat sy haer selven meynen te bevryen, Al die ghecomen sijn boven haer daghen, Die en moghen hier niet voor by lyen, Sonder al doore teghen my te stryen, Al willen hun eenighe als jonghelinghen draghen, Soo connen sy nochtans naer haer behaghen, Haer selven niet ontslaen van den ouderdom, Maer catyvicheyt die doetse suchten en claghen, Sy maeckse armen en beenen creupel, den rugghe crom, T'ghesichte doncker, d'ooren dooff, de tonghe stom, En sy slaetsse met meer derghelijcke ghebreken, In der veughen dat den meesten deel oft som, Van alle der werelt worden versteken. Hier met sweegh Outheyt en liep haer leet elders vreken.
[Folio Oviijr]
DOen ick my selven van outheyt dus ghehoont vont, Vertrock ick van daer met eenen ghesloten mont, Verwondert zynde dat mijn hair was soo grijs, En want ick noch redelijck was ghesont, Soo peynsd'ick noch in myns t'hertsen gront, Dat outheyt my hadde willen leyden op d'ijs, Door dat ick was van contrarie advijs, My docht dat sommighe ouders noch zyn vrolijck en blije: Want soomen onder veel nieten wel heeft prys, En soomen onder onvruchtbaer boomen die op de rije, Gheplant staen eenen ouden boom vint by tije, Die daer is gheladen met schoone vruchten, Dat soo eenighe ouders die in Goddelijcke clergije, Studeren noch hebben veel ghenuchten, Door dat de studie verdrijft het treuren en suchten. FINIS

Vorige Volgende

Cort begrijp van dit teghen woordich boeck.

Het ghelucksalich Palleys der deughden. Het vijfste boeck.

Het ghelucksalich Palleys der deughden.
Het vijfste boeck.