Logo DBNL
De sûnde fan Haitze Holwerda (1983)

De sûnde fan Haitze Holwerda

(1983)–Ulbe van Houten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

VIII In greidboer jout belies

1

Mar Haitze Holwerda, hoewol't er it mei ynmoed besocht, koe ek dizze nije wike dat aksidint fan 'e sneons net ferjitte. It wurk wie der wer dêr't men nei útsjoen hie, drokten, dy't op jin oankamen en lykwols koe men it net kwyt wurde, it mealde jin oanienwei yn 'e holle om.

En hoe koe it ek oars, as men wist dat der smeulske praatsjes oer jin gyngen, dat men temûk berabbe waard? Der wie fansels net ien dy't in mûle opdie as hy der by wie, net ien dy't him planút ferwite doarst, mar dêrom fernaam men wolris wat, men heinde wol ris in wurd - en it oare koe men fan tinken wol ha! Wat wisten se der fan hoe't it krekt kommen wie, hoe't dy Bilkerts him ferge hiene? Mar likegoed joegen se de mûle wille! Kwealaster - men wist dat it omgie: te Boksum yn 'e buorren, oer de hagen te Blessum, en as slûpend ferrie troch de stegen fan dat doalhôf dat Deinum hjit, mar wat koe men der oan dwaan?

Net dat er him der om feroare, in Holwerda liet him net oan 'e praatsjes fan 'e minsken gelegen lizze, mar it wie jin dêrom net faak út it sin. En dan dat jild dat sines net wie, salang't dat de doar net út wie krige er gjin rêst. Mar stjoere die er it net: hja soene der in reis om meitsje, der om bidde en smeke.

Hy koe der ek net by dat se neat fan har hearre lieten. De moandeis al hie er heal en heal in boade ferwachte, it wie ryklik gau, mar de moarns reinde it, dat op it lân soene se net folle begjinne kinne. De hiele moarn wie er der om thús bleaun, by de manlju yn 'e skuorre meast, dan koe er dêr mei-iens wat op tasjen, mar de oerdeis moast er fanneed nei de buorren, der moast help komme ta it dongjen. Dat wie doe net iens alhiel nei

winsk slagge: Grutte Geart wie syn sin net, mar it wie de iennichste dy't er thús treffe koe en om mar gau wer thús te wêzen, hie er dy doe mar wûn.

Doe't er thús kaam wie der neat; hy hie it fan tinken wol ha kinnen, it wie te gau. En faaks doarsten se net ienris wer op Baerda-Hûs te kommen... Hy wist net, mar as hja skreauwen dan stjoerde er it miskien dochs, dy saak moast oan 'e kant! Mar de tiisdeis kaam der likemin wat. Moast er dochs de minste wêze en dat jild út himsels fuortstjoere? As hja it oannamen, seisentritich gûne de man, dan hiene se letter gjin ferhaal mear. En hy koe it oan Beert adressearje. Mear as ien kear dy tiisdeis stie er yn bestân om nei it postkantoar, mar elke kear wie it him ek wer ôfgien. Hja kamen wol, dat jild soene se net sjitte litte, hy moast net te hastich...

En no wie it dan woansdei. De moarns hiene de manlju de machtige rûchskerne oanstutsen en de earste weinen laden: it dongjen wie begûn. Holwerda hie der in set nei stien te sjen. In dreech stik wurk, net sa gleon en rimpen as de ûngetiid dêr't it altyd wer oan in dei, in skoft, in oere stiet, mar lykwols keardelswurk. Suver mei geniet hearde er nei de koarte, lûde sinnen fan Tsjerk en Geart; it hie neat om 'e hakken fansels, in praatsje oer dit en oer dat, mar it wie teminsten gjin Bildts! En suver in wille wie it te sjen, sa grutsk as de jonge de folle weinen de reed út en oan 'e dyk ta brocht en mei de lege wein it hiem wer opdraafde. As it no wat meiwierje woe, soe it gers ta de grûn út brûze.

Hy wist net hoe lang't er dêr stien hie, mar no koe it dochs hast posttiid wêze. Stadich kuiere er oan 'e dykshikke ta: as der wat wie, koe er Petrus de reis nei de pleats besparje. Op 'e iene of oare wize lei it him fêst by, dat der no hjoed tiding komme soe. Ik koe no, hja moasten no dochs hast tiid genôch hân ha om yn te sjen dat hja dy njoggen gûne net krigen.

By de hikke bleau er stean. De dyk lei wyt te bleakerjen yn 'e sinne; safier't men sjen koe, kaam der net ien oan. Petrus wie

let. En dêrmei seach er him by Makkinga's fan it hiem kommen; dus dêr hie er west. As er no mar wat hie...

It like wol dat er foarby soe... Nee, hy taaste nei de tas en kaam op 'e hikke ta.

‘Kom, ik leau jo sparje my in reis út!’ Handich seach er in steapeltsje post nei: kranten, printwurk, brieven.

‘Hea, ik miende dochs fêst...’ Hy skuorde de tas foar it liif en begûn wer te sykjen. ‘De krante kin it net west ha, tink?’

‘Dy hat Sytse justerjûn al helle!’

‘Dan moat ik my fersjoen ha... It muoit my, mar der is neat by... Men kriget alle dagen safolle ûnder eagen...’ En mei in moedich ‘moarn boer!’ ferfette er de reis.

Holwerda seach him ferbûke nei. Sa healwiis hie er it noch noait belibbe! Dat kaam op jin ta, der wie wat en dan krige men noch neat... Sa'n sûch! Op it aldermoaist hie er de brief weitôge; wa wit toarke er earne yn 'e sleatswâl om. Mar as dat sa wie, dan soe er der wurk fan meitsje, dêr koe er op oan, dy sokses.

Hy hearde roppen. Rimpen draaide er him om. Mar Petrus wie al in hiel ein fierder en stoep troch mei syn evenredige wisse postrindersstap. En dochs rôp ien syn namme... Frou Makkinga! No seach er har stean by de flearhage. Wat woe dy no wer? Wat wyts hie se yn 'e hân. In brief, skeat it him yn it sin. Syn brief! Dêr hie dy fint him hinnetôge! As dat wiif him iependien hie...

Rimpen rûn er har yn 'e mjitte, de dyk lâns en troch de daam.

It wie al in brief!

‘Sjoch, dit siet tusken ús kranten yn...’

Hy snapte it har út 'e hannen en draaide it kefert om. Ticht.

‘Ik seach jo stean, dat ik tocht ik sil it efkes oerjaan, men kin nea net witte, der koe ris haast by wêze...’

‘Ja, sa is it. Tankje!’ sei er oer it skouder. Hy wie al wer by de hikke, doe rattele se noch.

Under it rinnen wei beseach er it adres. Gjin ûnbekende hân, mar Hindrik syn krolders wiene it net... Doe foel syn each op

'e lytse printletters yn 'e hoeke. Heroma. Dus net fan 'e Bilkerts.

En dêr hie er him no sa mâl om makke!...

Dit jild gie fan 'e middei daliks fuort, hy woe it net langer op syn noed ha. En in brief der by, ien dy't op poaten stie.

Yn 'e keuken smiet er de brief ûnferskillich op 'e tafel.

De boerinne ferskeat fan kleur.

‘Is der berjocht?

‘Nee. Fan Heroma út Marsum. It sil wol oer dy wenten wêze.

Dy fint hat in heapen komkak!’

Mei in stopnulle fimele er it kefert iepen en begûn te lêzen. Nei't er fierder kaam, waarden syn wangen read. Wat wie dit? Hoe koe dit? Wat woe dy keardel mei him! Syn eagen fleagen de brede rigels oer. Hoe wie it yn 'e wrâld mooglik! In doarwaarder dy't him om jild moanne. Hja hiene it Heroma yn hannen jûn! Syn gesicht loek strak fan lilkens.

‘Hjir!’ sei er, ‘lês dat. It is...’ Mar de boerinne wie net mear yn 'e keamer. Lilk fertrolle er it papier en stiek it yn 'e bûse. Hoe doarsten se it weagje, hoe betochten se it! En hoe wie it mooglik dat sa'n man him ta soks brûke liet... Mar it wie syn breawinning ommers! Fan soks moast sa'n ien libje!

En wylst er de doar útgie, kaam it him yn it sin dat Hindrik sokssawat sein hie: ‘Jou sille wel meer fan ôns hore!’ Dus dit hie fan it begjin ôf syn doel west. Mar wa soe dat der achter socht ha! As men it net mei eigen eagen sjoen hie, as men dat haatlik stik papier net knisterjen hearde yn 'e bûse, dan soe men it amper leauwe. Arbeiders dy't in doarwaarder oanspanden om mear jild te krijen as dêr't hja foar arbeide hiene... It wie wol in wrâld op syn kop dêr't sok ding mooglik wie!

En op syn menear hie er it ek noch skaplik makke, dy pinnelikker! ‘U gelieve bovenstaande te beschouwen als een persoonlijk schrijven... een welgemeende raad... U kennende als een man van strenge beginselen, vertrouw ik...’ Dat die de doar ticht! Sels leaude er nearne oan en dan soe er him op sa'n menear fange...

De boerinne, doe't hja in skoftsje letter de kofje brocht, seach ferheard om har hinne. Dy man waard wat langer wat ûngedueriger. Mei in sucht bûgde se har en socht it fallen kefert fan 'e flier.

Op it brechje, ûnder de bôgjende wylgetûken, ferbiet er syn lilkens. Hy koe it him noch net begripe, dat sa'n man him dit oandwaan doarst; it mocht dan hûndert kear syn brea wêze, der wiene dochs grinzen op it lêst! Wêrom hie er dy manlju net te plak set, doe't hja by him kamen, ynpleats dat er har meistimde? Sa makke men dat arbeidersfolk ommers opstannich! En dat hiet dan in liberaal man te wêzen!

Hy helle it ferknûkele papier út 'e bûse en striek it glêd op 'e leuning. Rigel foar rigel lies er it oer, wurd foar wurd preau er de hún fan dy stive Hollânske sinnen. As er dy keardel no foar him hie, hjir op syn eigen hiem, dan wie er yn steat en begjin in ûngelok! In doarwaarder dy't him moanne om jild! Nea wie der immen oan him te koart kommen; nea salang't er as boer stie, hie er ien te lang op syn jild wachtsje litten! De doarwaarder, dy stjoerde men nei lju dy't net betelje woene, dy't der op útgyngen en dan noch net iens sà, sûnder warskôging noch neat.

En sokken, dêr stelden se him no gelyk mei...

De hiele moarn rûn er der mei om, by de iterstafel sei er gjin wurd en sadree't de manlju oan it wurk wiene, gie er nei de skuorre. It lân woe er yn, in fiks ein fan hûs - net wer earne yn in hoekje stean te prakkesearjen, dêr soe men gek by wurde; rinne woe er, op 'e romte, de greiden om him hinne, in hege loft boppe de holle, mooglik dat er it dan trochtinke koe en ta in beslút komme.

Wylst er mei de pols yn 'e hân by de skuorside stie, yn it ûnwisse hokker kant as er út soe, kaam de boerinne him achternei.

‘Wat is der no wer oan, Haitze? Jo sizze neat...’

‘Dy brief,’ sei er stûf.

‘Mar dat wie dochs fan Heroma? Wat stie der dan yn?’

‘Dat meist wol freegje,’ boarstte er los. ‘Begrypst it net? Nee, ik

hie it ek net tocht! Hja hawwe de doarwaarder yn 'e earmen nommen dy Bilkerts; Heroma freget it jild op...’ No't it der ienkear út wie, briek syn woede los yn in stream fan wurden. Alles dat er sa lang opkroppe hie, smiet er der út. Syn stim sloech oer. Hy slokte. ‘Dat dogge no dy moaie mannen dêrsto it mei hâldst. Do moatst se nedich foarsprekke!’

‘Ik sis ommers neat...’

Mar sûnder in wurd mear rûn er by har wei, it brechje oer en it lân yn, rjocht op 'e Hilaarder toer oan. Dêr hie er teminsten de romte! Oaren, tocht er bitter, as dy wat hiene, dy koene der oer prate, oare boeren hiene steun oan 'e frou, dy joech rie, fitere har oan as it wêze moast - it hie him nea barre mocht. Hy hoegde Minke net iens te freegjen, dat wist er sa wol, as dy har sin krige, stjoerde er hjoed it jild noch fuort en net wat er har tatocht hie en dat billik wie, mar alles dat hja fregen! En noch wat der oer hinne miskien... En gjin soan hie er, dy't him byspringe koe op syn âlde dei, dy't foar him opkomme koe en him rie jaan. Yn alles stie men allinne en sokke tiden, dan fielde men it! Sa net, hy soe dêrom syn wei wol fine, hy koe him wol allinne rêde, mar dat Minke him ynpleats de foet dwars sette, dat hja ek noch foar dat folk opkaam, dat wie him al yn 'e wei. Rjocht ta rjocht oan rûn er oer de lannen; wat maalde hy der om wêr't er útkaam! Sûnder der by te tinken sprong er oer de sleatten. Hy hie destiids in bêste ljepper west en nei in lange rite droech waar wie it wetter leech. Sels de tochtsleat bleau er diskear net foar stean. Dêr hie er oars yn jierren net mear oer west. Ik kin it noch, tocht er, wylst er it wetter út 'e klompen geat, ik mei âld wêze, mar ik bin noch net te'n ein! It wie in hiele sprong! En as er der by tocht hie, niis, hie er faaks net iens doarst.

Hy rûn fierder. It waard tiid dat er him berette oer dy brief. Hoe moast er dêr mei oan? Moast er dat jild dochs stjoere en in brief der by, dat er dy njoggen gûne net betelje woe? Moast er dat ek jaan? Mar dat die er nea. Of soe it bangmakkerij wêze, dat skriuwen en koe er alles op syn berin litte? Hy wist it net,

hy koe it net trochtinke, it wie noch te farsk. En sa mar, sûnder sin of slot, kaam him dat toaniel fan dy earste moandeis yn it sin: hy stie op 'e hege rûchskerne, de kiker foar de eagen en seach de Deinumer dyk út - en wilens kamen de Bilkerts, achter him, it hiem op. Doe hie er fuortynienen al tocht dat er drokte mei dy mannen krije soe. Wêrom hie er se doe net daliks werom stjoerd?... En dêrmei fersprong it byld: hy rûn op it achterhiem en troch de stille koele nacht gie it fiere bolderjen fan weinen. ‘As de boer him net skammet om ús op snein arbeidzje te litten’... Hy skodholle nidich; hy moast de kop koel hâlde en tink de dingen troch. Soe er Heroma skriuwe, dat er him der bûten hâlde moast, dat er sels mei dy mannen ôfakkoartsje soe? En wer ferglied it yn wat oars: Ytsen stie foar him, de fûst omheech. Hy knypte de eagen ticht. Wêr soe de slach delkomme? ‘Ytsen,’ hearde er de boerinne sizzen en as in laam rûn er de gong troch, syn maten achternei. Minke koe alles mei dat folk wurde; hy begriep soks net, it hearde sa net te wêzen...

Hy rûn no dwars oer in stik lân en moast oer de greppels springe. It swit briek him út, hy fielde him wurch en yn 'e ein. De stompe toer fan Hilaard stie breed foar de loft; de earste huzen wiene deun by. In jonge mei in stikelspar oer it skouder rûn fluitsjend op 'e kanteker.

Wat doch ik hjir? tocht er, wat sin hat it sa fier te swalkjen? Ik moat werom.

Baerda-Hûs like fier en lyts, in smelle streek beammen mei in dûnker tek der boppe út. Suver alhiel klam fan swit wie er; de fuotten diene him sear, de klompen slipen swier troch it droege gers. Hy hie nearne erch yn hân, hy wie mar fierder rûn, al mar fierder - in frjemde reis en wat hie it úthelle? Hy wie noch krekt like fier as doe't er fan hûs gie... En jitris besocht er mei dy brief en dat jild yn it lyk te kommen, mar hy koe him der net by bepale. De gedachten mealden him wyld yn 'e holle om, it iene byld glied yn it oare oer en dêrtuskenyn stie iderkear syn lilkens wer op, ferheftich mar machteleas.

--------------------------

 

Lang-om-let, op 'e hichte fan Boksum en Blessum, kaam er wer foar de tochtsleat. In skoft stie er te bekommen; it hert sloech him sa wyld, dat moast earst bedarje. It wetter wie klear en stil, in djippe blauwe loft stie der yn mei it stadich driuwen fan wite wolken. Hy moast oanmeitsje. Mei in fûle stomp fan 'e pols state er dy glêde spegel stikken en makke de beweging fan springen.

Op it lêste momint hâlde er yn: hy doarst net mear. Op twa oare plakken besocht er it, mar hy doarst net ôfsette as wie it noch sa. Wat skeelde him dochs yn 'e goedichheid? Sa'n sprong dêr joech er destiids neat om...

Der siet oars neat op hy moast omrinne. By de tochtsleat lâns rûn er op it binnenpaad ta, dêr koe er oer it langhout. Hy moast noch oer in pear smelle sleatten. Mei muoite slagge er der oer; hy wie bliid dat er de stiennen fan it paad wer ûnder de fuotten hie.

Troch de jister kaam er op it hiem. Tsjerk en Geart hiene krekt in wein ôfladen en bûtsten de kanten glêd. Dy moedige roffel en de roken dy't hja lossloegen wiene him ta wolkom thús...

Hy gie daliks yn 'e hûs en skikte by de tafel. De boerinne wie der net yn. ‘Minke,’ rôp er heas. Hja liet him net wachtsje. By de doar bleau se ferheard stean. Sa't er dêr yn 'e grutte stoel siet, wurch en yninoar, like er noch behindiger as oars.

‘Wêr komme jo wei? En sa beswit, de walm slacht jo boppe de holle!’

‘Thee,’ wonk er wurch. ‘Ik bin ferrêde suver.’

‘Dat is jo eigen skuld, it hat langernôch ree west. Wat hoegde dit no wer sa mâl?’

Hy skodholle. ‘Lit my mei rêst.’

‘Nee,’ foel se út, ferheftich foar har dwaan, ‘ik hâld my net stil, ik wol witte hoe't it no komt. Ik haw my al fiersten te lang stilhâlden, jo hâlde my oeral bûten. Mar diskear wol ik sizze hoe't ik tink...’ Hja prate rêd en lûd.

Hy sei neat werom, har wurden gyngen by him lâns; hy hearde se amper. Stiif seach er nei it tafelkleed foar him. Foar it dûnker patroan skode in blank fel papier. Gek, tocht er, dat lei hjir niis noch net. Syn hân taaste oer de tafel, dat ding koe dêr net lizzen bliuwe, in oar hie der neat mei nedich... Mei in skok siet er rjocht. Ferheard fage er mei de hân oer de eagen. Wat skeelde him dochs? Hy hie dat brief ommers yn 'e bûse!

‘Ja, watte?’

‘Jo hearre net nei my. Ik sei: dat jild moat fuort, jo moatte dy njoggen gûne der by dwaan, it komt har ta!’

‘Do witst net watst seist! Fjouwer wike wurk en fiif wike lean...

Dan hie ik al lang gjin boer mear west as ik sa soe...

‘Mar as it har no tasein is? Hja hawwe der rekken op makke.

Dêr moatte wy dochs ynkomme kinne, dat jild ha se wiken op wachte, der is útsunige om rûn te kommen sa lang, elke gûne is ien en dan sa'n ôffaller... Hja kinne it ek net helpe dat de ûngetiid sa gau dien is.’

‘Ik wol tink!’

‘Nee, mar jo kinne it goed meitsje mei dat jild. It wie earst ôfpraat en oare jierren ha wy de ûngetiders ek altyd fiif wike hân. En as hja der no op steane... Ik woe de doarwaarder net graach om 'e doar hawwe. Safier hoopje ik net dat jo it komme litte.’

Hy sei neat. Hja seach him oan.

‘As hjasels skreaun hiene, as hja fatsoenlik frege hiene, wa wit...

Mar sà! Ik wol de minste net wêze.’

‘It is gjin skande de minste te wêzen. Dat moasten jo witte. Ien dy't yn 'e tsjerke foaroan sit... It liket my raar ta dat it dan sa kin, sa lilk, sa stúmsk en dat om in mannich gûnen.’

Doe't er neat sei, begûn se wer.

‘En as hja der wurk fan meitsje, en dat dogge se fêst, hoe komt it dan? Doare jo in eed dwaan?’

Hy seach har mei grutte eagen oan. In eed! Dêr hie er noch net by stilstien. Men koe yn jins rjocht wêze, mar de wet en it rjocht

dat strykt net altyd. Tsjin har ja stie syn nee, mar as hja him op in eed fergen...‘Zoo waarlijk helpe mij God Almachtig...’ En hja soene gjin eed skromje, de Kukens. En Ytsen... Dy't sa flokke doarst, dy soe dêr ek gjin bien yn sjen...

‘Haitze,’ twong de boerinne, ‘do moast betelje. Sis datst it stjoere silst.’

Wie er te wurch? Wie it dat ‘do’, dat hja mar inkeld mear tsjin him brûkte en dat yn har mûle in frjemde, djippe klang hie?...

‘It sil der fan komme moatte,’ sei er.

Har eagen ljochten him oan.

‘Dus do wolst betelje?’

Al wer dat do, dêr't er gjin ferwar tsjin hie, dat him frjemd yn it moed taaste. Wêr wie de ein as hja sa oanhâlde?

‘Jo moatte noch ris ynjitte,’ sei er. Mar it ‘jo’ hearde himsels frjemd yn 'e earen.

3

De jûns nei iten sieten Holwerda en 'e frou tegearre yn 'e foarkeamer; de faam wie nei de buorren en Sytse wist men sa lyk net wêr't dy sa'n jûnsskoft swalke.

De dei wie dêrmei om; it hôf lei alhiel yn it skaad, it lêste ljocht fan 'e sinne flamme read yn in pear fiere finsters. Al wer in dei, tocht Holwerda, wêr bliuwt de tiid? En lykwols like it al dagen lyn, dy frjemde lânreis en dat petear werom mei Minke. Hy hie har sa goed as tasein dat er betelje soe, net krekt mei dyselde wurden, mar hy koe der net foar wei.

En woe er dat noch? Hja hiene him ferge, dy Kukens en Ytsen, dat roaide nearne net nei sa't dy hannele hie, mar gie er sels frij út? Der wie akkoarte foar fiif wike, dat wie net oars, en hy hie der al om hinne praat dy moandeis, mar koe men sizze dat der in nij en oar akkoart oangien wie? Wat joech it dat er der by himsels tsjin ynlei? Hy wist it te goed dat er ferkeard dien hie,

syn wurd net hâlden, it folk yn it lean bekronken - en dat er se sa fan it hiem reage hie, yn it swier waar op, faaks wie dat it slimste noch. Dat jild moasten se hawwe, freed út 'e stêd wei koe er it ferstjoere...

Mei in skean each seach er nei de boerinne oan 'e oare kant de tafel. Hy hie fêst tocht dat hja der wer oer begjinne soe.

‘Do seist net folle jûn, tinkt my.’

‘Jo oars ek net,’ glimke se.

Dat wie sa! En dizze reis hie er net fertsjinne dat se him yn 'e mjitte kaam.

‘Dus do woest ha dat ik betelle? Fiif wike fol?’

‘Wat tocht josels?’

Der wie gjin ferwin op, hy soe sels fanwegen komme moatte.

‘Ja, ik hie it ek al tocht. Freed yn 'e stêd...’

‘Dan krije se it fansels net mear foar de snein!’

‘Nee, dat is sa...’ Dêr hie er sa gau net by tocht. It kaam nammers ek net op in dei oan: hy koe skriuwe dat it ûnderweis wie, dan koene se der rekken op meitsje... Mar foar de snein dat wie oars al better. Hy koe nei Deinum ride moarnier, de brune moast beslein wurde, dat dan wie it ien drokte. En men mocht net oannimme dat hja it op it kantoar rûnkrantsje soene.

‘Do hast wakker noed mei dy manlju.’

‘Of mei dy!’

‘Dan moat it moarnier. Hast no dyn sin?’

‘Ja. Ik bin bliid dat it no foarinoar komt.’

En dêrmei foel de stilte op 'e nij tusken har. Wat wie der no mear te praten? De boer seach ta it finster út. It ljocht fan 'e sinne wie dwêst; boppe de greiden stie in koele, grize skimer; de greppels stiene fol dauwe. In moaie, stille jûn.

Mar dizze kear hie Haitze Holwerda gjin oanstriid om nei bûten. It siet hjir sa goed en sa... sa fredich no't dit út 'e wei wie. In bêst wiif, Minke. Fjirtich jier hast hiene se ûnder itselde dak wenne, by deselde tafel sitten. In lange rek. En hja hie it net altyd maklik by him hân... Der moast him mear ferjûn wurde

as dat mei dy Bilkerts allinne.

Hy seach har lang oan. In âld minske, sa fier wie it hinne, mar noch kreas ûnder it gouden earizer en mei krekt deselde trekken as earen. Unferhoeds seach se op, bliid, mei blinkende eagen. It rûn him waarm om it hert, it bloed kaam him yn 'e wangen. Men wie âld en wiis wurden yn 'e rin fan 'e jierren en it wie goed, mar no noch ienris jong wêze, jong en hjit en wyld... Hy riisde oerein.

‘Ik sil it spul klear lizze foar moarnier.’

‘Ja, dat is bêst.’

Mei wisse, bedaarde stappen rûn er de doar út. Foar it finster yn 'e opkeamer bleau er stean en seach út oer it jûn-stille hôf. It foel net ta no't it wêze moast. Trije kear fiifenfjirtich: hûndertfiifentritich goede gûnen, it wie al in slompe jild.

Hy stiek de lampe op en socht alles op 'e tafel klear. No moast er trochsette! Hy mijde in oar net, no mocht er himsels ek net sparje. In âlderling yn 'e Lytse Tsjerke, ien dy't yn 'e Bibel thús wie en dy't it de minsken sa goed oansizze koe... en dan sa! Mar hja soene ha wat har takaam.

Hy telde it jild út: in briefke fan hûndert, ien fan fiifentweintich en ien fan tsien. Mei soarch die er se yn it kefert. It wie maklik meinimmen sa. Dat wie klear!

Mar koe it hjir mei ta? Fiif wiken lean, mear fregen se net, mar koe er dêr frij mei? In wike kost, as men krekt woe... Mar as hja it no net easken? ‘Wy wille niet onskiklik weze...’ Men hoegde dochs net mear te jaan as der frege waard? It muoide him dat it sa rûn wie, it hie ferkeard west, mar dan woe men graach yn in oar uterste ferfalle...

En dochs hie er der net rjocht frede by. Wat naam it him ôf, as er der foar elk in ryksdaalder by die? Hy hie wat goed te meitsjen. Beret taaste er yn it jild. Syn hannen trillen doe't er se yn it kefert treau. Trije ryksdaalders! Hja soene eagen opskuorre, dy Bilkerts. Hy seach Hindrik al glimkjen - en Beert mei syn gleone eagen - Ytsen... De wurden ‘fals klain kring fan 'n

graidboer’ sprongen him yn it sin; as stiene se yn gleone letters foar him, sa skerp en klear seach er se stean. Mar Ytsen soe lykwols syn ryksdaalder hawwe. Sels dit soe er ferjaan en ferjitte moatte!

Rjochtop siet er foar de tafel. Sa soe it no. Hy koe it misse. Syn foarholle wie klam fan swit; it wie hjir near. Syn eagen gyngen de keamer troch, nei it finster. Achter it dûnker spegeljend rút seach er himsels foar de beammen fan it hôf, in behindich mantsje, mar noch altyd hecht en sa, ûnder it ljocht fan 'e lampe en op in ôfstân, suver hast noch jeuchlik.

Sa soe ien dy't no yn it hôf stie him dus sjen. Der wie nimmen fansels, mar it koe oars besjen lije. En wat er no dien hie, hoegde er him net foar te skamjen... It hie in misse set west fan him. En dat om in bytsje jild. Jild, hoe kaam it dochs dat men der sa oan hong, dat men der net ôfsjen koe, dat it jin yn 'e macht hie? De Skrift warskôge der foar, men wist dat it sa net mocht, it wie liende rykdom sa te sizzen, mar altyd foel men wer yn it kwea. En wa wie der gefaarliker foar as in boer op syn pleats? Der soene net folle wêze fan syn maten dy't yn it stik net skuldich stiene. Mar ek wis net folle dy't it sa goed makken as hy!

En wylst er wer nei bûten seach nei syn eigen spegelbyld, fielde er wat fan begrutsjen, dat net ien dit no wist, dat net ien him hjir seach, Minke net ienris, dat nimmen hjir fan hearre soe as dy manlju dêr op it Bildt. En dy soene der faaks de gek mei hawwe...

Mei in skok gie er rjocht sitten. It bloed baarnde him yn 'e wangen. Heare, tocht er, no bin ik der ek noch grutsk op; sa'n smoarge streek haw ik útheefd en no bin ik noch wiis mei mysels. - En as er it no noch út himsels dien hie, mar dagen hie er de hurde kop der foar hâlden, earst moast der in brief komme fan in doarwaarder! Neat mear as syn plicht hie er dien, gjin sint betelle er mear as er skuldich wie; wat wie der dan om op te romjen! ‘Een onnutte dienstknecht.’

Hy bûgde him foaroer, de earmen op 'e tafel. Om it kefert hinne,

dat noch altyd iepen lei, roerden syn hannen elkoar: ‘Heare God, ferjou my...’ Krampich knypte er de fingers yn elkoar, de lippen ferweegden; it ljocht fan 'e lampe lei in waarme gloede oer syn grize holle.

As ien dy't fier wei komt út in wûndere dream, riisde er omheech. Syn gesicht stie strak. No moast er noch skriuwe. It brief oan Heroma wie gauwernôch klear: in mannich koarte, saaklike sinnen, de namme der ûnder en dat wie dat.

Mei de foarholle djip yn tearen naam er in nij stik papier en sette er him ta dat lêste en swierste krewei: in brief oan Hindrik Kuken. It begjin wie it slimste net: hy hie it jild opstjoerd, de man safolle en foar elk in ryksdaalder der oer hinne, en oft Hindrik it syn beide maten oerjaan woe. En dêrmei stûke it. Moast der noch mear by? It koe sa oars ek wol ta. It wie goed dat men jins kwea wêze woe en wist wêr't men der mei hinne moast, mar hy hoegde himsels net alhiel wei te smiten. It wie dy manlju om jild te rêden, mear begearden se net. Hy moast him net bespotlik meitsje! Dat hie er al fakernôch dien foar dy mannen...

Hy lei de pinne del. Wer seach er him sitten by de tafel, de Bibel foar him, wer lies er dy machtige sinnen út it brief fan Jacobus. Men koe se oerslaan, der oerhinne lêze, dat men se sels net hearde, men koe der willemoeds tsjin yngean, mar se stiene der, der kaam in tiid dat men harkje moast! ‘Zie het loon der werklieden, die uw landen gemaaid hebben, hetwelk van u verkort is, roept...’

Koe men soks mei jild allinne goed meitsje? Stadich, net te kearen, gie syn hân nei de pinne. Op 'e nij begûn er te skriuwen

... Bij nader inzien spijt het mij oprecht dat ik zoo gehandeld heb. Ik hoop dat Gij met deze verklaring genoegen zult willen nemen...

It wie noch net alhiel sa't er it ha woe, mar hy koe it net better krije. Sokke tiden moast men elkoar yn 'e eagen sjen kinne, de hân útstekke en sizze: ‘It muoit my dat it sa gien is.’ Mar dat koe no net...

Der kamen stappen troch de gong. Hastich makke er it kefert ticht. Om 'e hoeke fan 'e doar sei de boerinne: ‘Haitze, jo ferjitte de tiid.’

Hastich lei er alles yn 'e kast en draaide de doar yn it slot. Hûnderfiifentritich gûne op sommaasje fan in doarwaarder - en út himsels noch trije ryksdaalders en in pear rigels Hollânsk dy't him net alhiel sinnigen. Net folle om der grutsk op te wêzen! En lykwols genôch om der rêstich op te sliepen!

--------------------------

 

De oare moarns yn it postkantoar te Deinum die er syn plicht: trijeris moast er de namme sette, trije kear de sifers. Syn hân trille net.

‘En dizze twa brieven dogge jo in segel op?’

‘It komt yn oarder!’

Bûten stie er jitris yn twastriid. Dat jild, dêr wie er los fan, mar wat wie makliker as werom te gean en sa by de noas lâns te sizzen: ‘O ja, dat iene brief, dêr haw ik my oer beret, dat moat doch wat oars, jou my dat efkes werom?’ Hy die in stap op 'e doar ta...

Doe smiet er ynpleats de holle yn 'e nekke en sûnder omsjen stoep er nei de smidte.

It waard in goede reis, werom. De brune hie der nocht oan; it davere troch de buorren. It wie Holwerda syn wenst net, sa hurd te jeien, mar dizze kear hâlde er it hynder net yn! Hjoed mochten se him yn Deinum hearre.


Vorige Volgende