De sûnde fan Haitze Holwerda
(1983)–Ulbe van Houten–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 146]
| |
1Fuort nei iten dy tongersdei naam Holwerda efkes de eagen ticht: it wie de foarige jûns let wurden; mooglik as hy der him ta sette, dat er no de skea oerhelje koe. It siet hjir goed yn 'e foarkeamer en tige rêstich; der wie oars gjin lûd as it tikjen fan 'e klok en út en troch de stimmen fan 'e froulju yn 'e keuken. Frjemd dat er no mar net yn 'e sliep komme koe: der wie ommers neat mear om der oer yn te sitten, no't dat jild fuort wie. In lyk man is in ryk man! Mar faaks wie it allegearre noch te farsk en te nij. En sa mar ynienen fleach it him oan; hy woe dit skoander skoft net binnendoar fersitte, hy moast der út en rinne... rinne... De boerinne seach him ferheard oan, doe't er rimpen de keuken ynsetten kaam. ‘Wat sille jo sa hurd ynienen?’ ‘Nee, neat. It lân in ein út.’ ‘Ik joech my mar net te fier fan hûs!’ ‘Dat is myn doel net. Theetiid bin 'k wer thús.’ Op it achterhiem stie er dochs in skoftsje yn bestân. Yn it westen wie de loft suver wat stiif; hy woe leaver net trochwiet en it wiene op it lêst gjin needsaken. Mar wat moast er de lange middei thús útfine? En de greiden leine sa lokjend ûnder de simmersinne, der wie gjin ferwin op, hy moast it lân jitris in ein út. Suver as waard it him ynjûn, as koe er der net foar wei. En hy hoegde net fier te gean. De pols koe thús bliuwe, dêr wie er mei ôfleard juster. Mei lichte stappen rûn er de finne út. Wûndermoai wie it oer it fjild en krekt as seach er it hjoed mei oare eagen. It fee dat rûn te weidzjen, in ielreager earne by it | |
[pagina 147]
| |
wetter, in ljurk dy't foar de himel song - oeral hie er syn niget oan. En dat er it noch sjen mocht! It hie al oars wêze kinnen. As der him dy sneons wat oerkommen wie... hy moast der net oan tinke! Wêrom die men jinsels altyd wer lêst oan dat net hoegde? En dat om in mannich gûnen! God joech goed waar en in skoandere risping; hast oer de mjitte waard men seinge en ynpleats dat men tankber wie, koarte men it folk yn it lean. It wie jins eare as boer te nei, dat men ienkear wat mear jaan soe as dêr't it krekt mei ta koe. Willemoeds hie er syn wurd brutsen. Al hie er de hiele fjouwer wike neat mei dy manlju hân, dan hie er se noch net hâlde wollen. Dy jûns doe't er dy fersen út Jakobus net lêze woe, doe hie syn beslút al fêst stien, doe wie er al skurf. Hy woe it net lêze, hy woe gjin sizzen ha, fan 'e Bibel net ienris. Dat in minske it sa tsjin God yn 'e kant sette doarst! En dêr wie men dan noch grutsk op. - ‘De pet ôf, mannen, foar Haitze Holwerda.’ Hy hearde it Teake noch sizzen. Hoe wie dat dochs, dat it jild jin sa yn 'e macht ha koe? Men mocht it brûke, dat wie neffens de Skrift, mar it wie net likefolle hoe! Hy skamme him der net foar dat er jild makke hie, dat er altyd út syn bedriuw helle hie wat der yn siet, mar koe er der ek ôfsjen? Nei in rige swiere jierren mocht er no dizze opgong meimeitsje, mar joech er no mei in bliid hert sneins, en út 'e romte? It mocht sa wol hjitte! ‘De Heere heeft den blijmoedigen gever lief.’ Dêr hie er op in snein ris oer preeklêzen. It wie al jierren lyn; it waard tiid dat er it sels leauwe woe! Sechstich wie er no, en de grutste helte dêrfan hie er as boer stien. In hiele rek en yn hoe mannich ding wie er net te koart sketten! Jild, men koe it wakker moai beprate, dat men der gjin rjocht op hie, dat it liend besit wie en dat men der ienkear rekkenskip fan jaan moast, mar wat joech it as men der net neffens libbe? En wat sin hie it en hingje sa oan dat deade jild; it koe jin ommers it lok net jaan, yn dit libben net ienris, lit stean letter... | |
[pagina 148]
| |
En wer, lyk as mannich kear dat er allinne wie, moast er oan syn heit tinke. In drege boer hie dat west, Karst Haitzes, ien dy't it spul neiried, hurd oer himsels wie en it folk net mijde. It mocht him net tinke dat er ea oer himsels praat hie en hoe't it der mei him foar stie, mar doe't it sa fier wie, wie er hjir tige rom wei gien. Frjemd wie dat, as men dêr oer nei kaam te tinken... Hy wie strang yn 'e lear, der koe neat op troch by him en suver gjin dûmny dy't him krekternôch wie. Gesangen hie er altyd fûl op tsjin west, dêr koe er wat oer los meitsje, sa wie der gjin twadden ien yn 'e Boksumer kontreien, mar doe't it op 'en ein rûn mei him, sei er iderkear in gesangfers op. ‘Jezus Uw verzoenend sterven
Is het rustpunt van mijn hart...’
Doe't er it sels net mear útbringe koe, wonk er noch dat hja it him foarsizze moasten. Hy wie noch net âld doe't er stoar, yn 'e krêft fan it libben en oeral wie er los fan... Dyselde deis doe't heit der útgien wie - yn 'e bloei fan 'e simmer wie it - hie er yn 'e opkeamer in roubrief opmakke. ‘In de volle verzekerdheid des geloofs...’ Dat koe mei rjocht fan Karst Haitzes sein wurde. Hy hie it him destiids tige nei nommen. Sok in stjerbêd en dan jins eigen heit, dat taast djip. Tiden hie er der mei omrûn. As syn tiid kaam, koe er dan ek sa rêstich stjerre? Hy hie nea gjin wylde bruier west, altyd gie er trou nei tsjerke en op 'e tiid wie er mei oannommen, mar dêr koe it net mei ta. Net maklik hie er it doe hân, mar op it lêst, troch folle oanstriid en twivel hinne, doarst er it dochs oannimme, dat it ek foar him wie. Hy hie der nea net sa frijmoedich fan tsjûgje kinnen, hy neamde it net, útsein dat in inkelde kear tsjin Minke mei in mannich hoedene wurden, mar it wie him dochs ynmoed... En dat men der dan letter sa mar wer hinne libje koe, yn 'e âlde sleur fuort! It wurk krige jin wer yn 'e macht, de iene drokte jage de oare... Men makke jild en alles sette men der op om der mear by - of men ferlear it en dan moast men sa gau as it koe de skea wer oerhelje. En no noch, op syn jierren, dit mei dy | |
[pagina 149]
| |
ûngetiders... It wie ferjûn; nei dy stille oere, yn 'e opkeamer justerjûn, twivele er dêr net mear oan, mar dan moast it no al oars mei him. It soe likegoed net tafalle en it wie de earste kear net dat er him soks foarnaam, mar as men der om frege en men leaude dat God it jaan woe, dan koe it dochs... En net allinne yn dit stik moast er him feroarje. Sa't er fakenfolle tsjin 'e boaden wie en yn 'e hûs... Minke hie it net altyd maklik hân by him! Net dat hja net goed koene tegearre, dat koe er mei de hân op it hert sizze, mar men wie net altyd op jins plak. En wer moast er oan 'e earste jierren fan har trouwen tinke, dy twivel te'n earsten en, as smertend sear, it witten letter dat hja nea gjin bern krije koene, dat er nea gjin soan hawwe soe dy't him opfolgje koe op 'e pleats, dat mei him de staach fan 'e Holwerda's útstjerre moast. Wat hie er wol yn opstân west, wat hie Minke in geduld mei him hawwe moatten. En it hie foar har like goed in swier stik west... Nee, as er de rekken fan syn libben opmakke, dan koe it gjin sprekken lije. It wie al goed dat men wist wêr't men der mei hinne moast, dat men leauwe koe dat it ferjûn wie, dat men by einbeslút dochs romje mocht yn genede. It wie allegearre sûnde en lykwols mocht men de holle frij opstekke. God wie al goed oer de minske... Ferheard seach er om him hinne. Hoe lang hie er hjir by dy hikke stien? Hy wist it net; alles om him hinne hie er fergetten. Achter Blessum út stie in loft sa blau as fan snie by't winter; de sinne wie in bleke skiif achter it tinne wolkereach. De loft wie him alhiel ûntkommen. Hy moast nei hûs, nedich. Net dat er bang foar ûnwaar wie: hjoed fielde er him as koe der him neat oerkomme. It muoide him ek yn it minst net dat er hjir hinnegien wie, sok in stille oere, dêr moast men in bui foar oer ha, mar mei swier waar wie no ienris jins plak thús en Minke soe ûngerêst wurde. Mei de bui achter him sette er skean op 'e finne ta; syn stap oer it jonge gers wie licht en fearjend. Nea hie er him sa feilich field | |
[pagina 150]
| |
as no, allinne op it wide fjild mei dy driigjende loft boppe de holle. Al sloech it strakaansens flak foar him yn 'e grûn, dan leaude er net dat er bang wêze soe. Kel faaks, mar net bang. Men is oeral yn Gods hân: dat wat soe wyn en waar by sok in wissichheid? Jitris briek de sinne troch de wolken; in bleek en twiivlich ljocht stie wifkjend boppe de greiden. Doe, ynienen, skeat de wyn út en skode it swurk ticht. Boppe him wie de loft swart. En like moedich gie er fierder. Brokstikken fan fersen gyngen him troch de holle... psalmrigels. As soe er sjonge, sa fielde er him. De wyn helle hurd oan; it brûsde oer de lannen. In kloft swarte fûgels wraksele yn it west op nei de beammen om 'e Blessumer toer. Mei de wjokken útspraat stiene se stil, droegen fan 'e opkearende wyn, doe mei in wide bocht lieten se har driuwe, skean op Baerda-Hûs oan. Dy kinne hurder as ik, tocht er. Hoeden wrikte er him om 'e lêste hikke. No hie er de finne wer: it lêste rjochte ein. Foar him riisde it machtich tek fan 'e skuorre boppe de mantelbeammen. Syn hûs! Dat men der sa op tarinne mocht, sa moedich, troch sok in sterke, goede wyn. Syn beammen! Hy koe der de eagen net ôfhâlde. Nea hie er sa moai sjoen as no by dit ûnwarich waaien, nea hiene se sa djip bûgd as no, no't de stoarm se ried. In libben, weagjend wûnder wie it... In tekst sprong yn him op. - De Heere God, wandelend in de hof, aan den wind des daags... Mar mocht men sa, wie it wol earbiedich? Heare, tocht er, bewarje my dat ik net te gemiensum mei Jo wurd; Jo binne heech ferheve en wa bin ik en wat is myn hûs en hôf... Mar ik tink net lyts fan Jo, Heare en Jo binne ommers deun by en álle wrâld is Jowes. Jo binne oeral, dat hoe soene Jo hjir net wêze kinne en hoe soene de beammen oars bûge as ûnder Jins geande foet?... Hy rûn as yn 'e dream, in frjemde glâns yn 'e eagen, it antlit strak fan blidens. Dat God sa deun by wêze woe en men wist it net! Heare, stammere er, no leau ik it, dat Jo my net mear gram | |
[pagina 151]
| |
binne; dit is my in teken, dat ferjit ik nea wer... Ut 'e leechhingjende, wieljende wolken boppe syn holle sprong de wjerljocht... Hy sloech de hannen foar de eagen en foel foaroer yn it donker gers... --------------------------
Hja fûnen him, gjin oere letter, midden yn 'e finne. Der wie oars neat oan him te sjen as in lyts plakje oan 'e sliep en ien oan it ankel. De klomp fan 'e rjochterfoet wie yn twaën. Boppe him song in ljurk foar de blauwe simmerloft. | |
2Ut in postkantoar wei, dêr't er it jild ophelle hie, rûn Hindrik Kuken mei lange trêden it East-Ein del. It wie net ier mear en Beert en Ytsen sieten faaks al thús te wachtsjen, mar sa'n jûn koe it dochs net sûnder in knappe sigaar. Dan moasten se mar efkes langer tiid dwaan. Yn 'e winkel smiet er in dûbeltsje op 'e toanbank. ‘Acht fan 'e selden, dink?’ ‘Ses, deuze keer.’ ‘Toe maar, 't sit d'r wel an, loo'k.’ Hy makke him der mei in grapke ôf en sette hastich de stap nei hûs. Beert soe raar yn noed sitte oft er it jild krige hie, sa let op 'e jûn en bûten de kantoaroeren. En oars Jissy wol. It kaam alhiel neffens syn berekken út, foar de snein noch, al wie it dan op 'e lêste oere en mei skikken. Net dat er der folle oer yn sitten hie, dizze wike. Dy lytse greidboer mocht it ris in kear raar yn 'e kant sette, mar hy stie der net foar as de kniper op 'e skine kaam. Nei fjouwer wiken op 'e pleats koe er him te goed... Dat miende er alteast, mar sûnt dat brief fan 'e freedtemoarns wie er net iens sa wis mear. Dy iene sin: bij nader inzien spijt | |
[pagina 152]
| |
het mij oprecht, dat ik zoo gehandeld heb - dy koe er net yn it lyk krije. Miende er it wier? Mar as it gjin tinken wie, wat hoegde er it dan te skriuwen? En gjin wurd fan ferwyt stie der yn, neat oer dat flokken en drigemintsjen fan Ytsen. It spiet him en dat woe er ek wêze. Wie er dochs better, dy lytse boer, as er fan bûten like? Hy hie it net faak dat er him sa ferseach, mar dizze kear hie it der in bulte fan. Hy gie de Smelle Kant lâns; op it East-Ein wie it drok fan minsken: de wenstige sneontejûnsparade fan in doarp dat nea rjocht leauwe kin dat it gjin stêd is. Yn it postkantoar wie it ljocht al op; Hoekstra die de blinen ticht. ‘Bin jou dat, Hindrik? Kom nag éfys in 'e huus, die naam krekt op die postwissel... ik weet niet... ik docht...’ Hindrik gie achter him oan yn 'e hûs; it sulver rinkele yn 'e jasbûse. Der koe fansels neat oan mankeare, it adres wie goed en neffens dat brief moast it sa útkomme. Yn it kantoar lei de Ljouwerter krante wiidút op 'e tafel. ‘Kyk,’ wiisde Hoekstra, ‘dut stikky, is dat meskien die boer der't jim weest hè?’ Hindrik Kuken bûgde oer de tafel en begûn heal lûdop te lêzen. - Donderdagmiddag, terwijl hij geheel alleen in het veld was, werd de landbouwer H. Holwerda, wonende op de sathe Baarda-Huis onder Blessum, door de bliksem getroffen en gedood. De overledene was een bekende en geziene figuur en nam een werkzaam aandeel aan het vereenigingsleven... Hy riisde oerein. ‘Ja, dat is-y.’ Hoe wie it mooglik! En op tongersdei! Hja hiene de hiele oerdei op it lân ferkeard en neat fan swier waar fernommen. Nêst him hearde er Hoekstra praten, de krante rissele. ‘Hier in 'e adfertînsys: drie ondernander.’ It skimere him foar de eagen: doarpsbelangen, it bestjoer fan it bûterfabryk en de boerinne sels. M. Holwerda-Kooistra. Dy inkelde namme, gjin bern | |
[pagina 153]
| |
noch neat. Men waard der suver oars fan. Underweis moast er der oanienwei oan tinke. Thús wiene de blinen ticht; doe't er foar de finsters lâns rûn, hearde er Beert en Ytsen praten. Hja soene raar opharkje! Foar de tafel bleau er stean; yn 'e bûse knypte er de fûst om it papierjild. Hy sei neat; by it ljocht fan 'e lampe like er frjemd bleek. ‘Is d'r wat?’ frege Jissy. ‘Ja! Haitze Holwerda is doad.’ ‘Dat silst wel lige!’ sei Beert. Hy loek in stoel oan en ferhelle it mei koarte wurden. Alle trije foelen se yn in drok petear, de manlju. Dus hy hie goed lêzen, it wie de goede namme? En de tongersdeis? Hoe koe it sa! In wike lyn noch sûn en goed en no yn 'e kiste. Dat hiene se net tocht dy sneons, doe't hja sa raar fuortrekke wiene. ‘En 't geld,’ frege Jissy, ‘hest dat metkregen?’ Hy telde it út op 'e tafel en parte it om. Hûndertwaënfjirtich gûne fyftich en dat yn trijen; it liigde der net om. En dat de boer no dea wie en hjir sieten hja en ferparten it jild! De tongersdeis hie er it op 'e post brocht. Wa wist hie it syn lêste wurk net west! ‘'t Het soa weze motten,’ sei Jissy. Hja lei it jild op 'e skoarstienmantel, de beide briefkes ûnder in stelt. Hindrik siet stil foar him út te sjen. As dit in wike earder bard wie, as it him doe oerkommen wie, dêr hie men better ynkomme kinnen! Mar sa... hast in wike neitiid en wylst er alles foarinoar makke hie. It hie him spiten - dat moast him dochs ynmoed west ha, oars hie er it sa net skreaun. Dat jild, dêr koe er net foar wei, mar dit hie net hoegd... ‘Ik bin dochs blij, dat 't fleden week niet gebeurd is.’ ‘Ans ik wel,’ foel Ytsen by. ‘Wanneer hadden wy dan ôns geld kregen! 'n Netaris de boel in hannen en niks swart op wit... 'n Hopen gedonder...’ Hindrik seach him ferheard oan. | |
[pagina 154]
| |
‘Soa bedoelde ik 't niet...’ ‘Ni, maar is 't nou waar of niet?’ ‘Wis,’ besusse Hindrik, ‘wis al. Fansels...’ Der wiene no ienris dingen dêr't men net mei Ytsen oer prate koe... Doe't hja beide fuort wiene, Beert en Ytsen, bleau er stil sitten. In frjemde jûn wie dit. Fjouwer wike oanien hie er dêr op 'e pleats ferkeard, alle dagen hiene se mei de man praat, op it lân, yn 'e skuorre, by de tafel; wie it wûnder dat men der wat oars fan waard? En sa hastich, sa needlottich! It wie gjin noflik man, Haitze Holwerda, alteast yn 'e ûngetiid net en foar it folk en hy hie har gemien behannele, mar der moast dochs wat yn him sitten ha, oars hie er it sa net goedmakke. Fiif wike, in ryksdaalder ekstra en dy rigel yn 'e brief. Mar foel in minske meastal net ta, as men him better koe? Hy seach nei Jissy, dy't foar it kammenet stie en it jild yn it laadsje burch. En tagelyk, by har lâns, wûndere skerp, seach er dy opkeamer foar him, dêr't hja dy middeis sitten hiene en dêr't Haitze Holwerda no yn 'e kiste lei. Nea soe er wer yn dat jild-kistke taaste, nea wer mei ûngetiders rekkenje... Hoe kaam it dochs, dat er it him sa nei naam fan dy boer? Wat gie it him winliken oan, in greidboer, earne yn it Aldlân, dêr't er fjouwer wike by arbeide hie en dy't er fan te foaren net iens by de namme koe? En dochs, no't er dea wie, hy wist net... Rijken en armen ontmoeten elkander... Mar dan net earder as de dea moast earst tuskenbeiden komme. Wêrom koe soks net earder, wêrom woe men elkoar by it libben net ferstean? ‘Ik weet niet,’ sei er, mear yn himsels as tsjin Jissy, ‘maar at 't morn goed weer is... en Beert wou met... hij sil nag wel te sien weze... en de frou het ôns altyd goed behandeld...’ Jissy die de kammenetsdoarren ticht. Har eagen fûnkelen. ‘Dou likenst wel niet goed wiis! De hele sundeg ferraize, drie uren hine en drie werom en dan om soa'n freemde boer! En lessen kon-y gyn goed doen, wit en swart hè jim d'r fan said... En nou't-y doad is, nou wilst d'r hine te bekflaaien...’ | |
[pagina 155]
| |
‘Dat hoort-y niet meer!’ ‘Derom!’ ‘Dou bigrypst 't niet, Jissy. Ik weet nag niet at wy gane, maar bij syn leven hè wy niet altyd... hoe sil ik 't sêge... dan siet men 't niet altyd goed in... at men 'nander dan altyd ferston...’ ‘Dou blyfst maar bij ôns morn; wij leve temînsen nag, de kines en ik!’ Lilk rûn se de doar út nei achteren. Hindrik bleau foar de tafel sitten. In glimke begûn om syn mûle en eagen. ‘Wy leve nag.’ Faaks hie se net alhiel ûngelyk, Jissy. Miskien wie it dochs better dat er him moarn mar by de libbenen hâlde. En it wie in slim ein rinnen, dat wie net oars. Hy fielde oer de bûsen om 'e piip. Hoe koe er sa stom: dy sigaren! Rimpen taaste er yn it bûske: trije wiene stikken. En Beert en Ytsen hiene net ienris ien hân. De trije brutsen sigaren lei er op 'e tafel. Hy wie benijd, wat Jissy hjir fan meitsje soe. Mar doe't hja wer yn 'e keamer kaam, sei se neat. Dan wie se al lilk, as se hjir oer swije koe. Bedaard stiek er oan. ‘Jissy, maisy, motst 's hore.’ Hja sei neat. ‘Dou kônst wel nidig weze.’ Oer de tafel hinne bloes er har de reek oan. Jissy knypte de lippen stiif op elkoar. ‘Stel dy niet an je. Ik blyf morn thús!’ ‘Dou feranderst hard!’ ‘Ja, d'r kwam my 'n tekst in 't sin...’ ‘'n Tekst? Hoe bedoelste?’ ‘Ja, staat 't niet in 'e Spreuken? 'n Levende hônd is beter as 'n doade luw.’ ‘Dou bist 'n spotter!’ sei Jissy. ‘Maar blyfst werklik thús?’ ‘Dat sêg ik ommers!’ En jitris, wylst er stil siet te smoken, seach er dy hege boerekeamer foar him, in smelle swarte kiste, in klok dy't stil stie, in | |
[pagina 156]
| |
iensume frou... Mar it byld wie sa skerp net as tefoaren en yn 'e blauwige reekwalm fan syn sigaar waard it wei. Jissy prate fleurich oer it jild en wat der foar komme koe en moast.
EIN. |
|