Logo DBNL
De sûnde fan Haitze Holwerda (1983)

De sûnde fan Haitze Holwerda

(1983)–Ulbe van Houten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

IV Wyk-ein

1

Dy sneon-oerdeis nei iten rêde Holwerda it wat op om hûs en hear; foar de snein, tocht him, moast alles wat yn oarder. Dat hie altyd al gebrûk west op Baerda-Hûs, by syn heite libben al en Haitze Karstes wie gjin man om mei sok in tradysje te brekken. Der wie langer dochs al hast gjin ûnderskie mear tusken de dei en de snein.

En lykwols hie er der hjoed de rjochte aardichheid net oan. It wie te hjit; hy koe min oer sok waar. Mei de âld figematte oer de nekke en sûnder jas en festje hie er it suver noch krap. Mar men mocht net kleie. Dizze earste wike fan 'e ûngetiid hie it moai waar west; it hie sterk droege, mar, mei de wyn almeast oan 'e hege kant, wie it net near. Fansels der wie mannich swit-drip fallen - fan himsels nammers net te min - mar dat wie neffens de Skrift! ‘In het zweet uws aanschijns.’ En it wie fertsjinne, dat wist men!

Hoewol, dizze dei kaam it der al besûnder op oan. Fan 'e moarn wie er wekker wurden mei gjin tekken noch neat oer en alhiel yn it swit; soks wie gjin goed teken. En it wie neikommen! Hjoed foar it earst wie it bepaald near en de wyn pal súd. It hie ek te moai west de hiele wike. Sok kostlik waar, dat woe jin wol oan; men miende op it lêst hast dat it sa hearde. Dêr moast in slach op komme. En wylst boppe him it kleare blau fan 'e loft stadich ta in ljocht griis ferblikte, stelde er him it slimste foar dat mei mooglikheid barre koe: swier waar mei gâns reinwetter en, wa wit, in reinige rite.

Hy makke it feien dien en pielde in set yn 'e skuorre. It kaam al min út op sneon, no't de ûngetiders yntiids ophâlde moasten

en mei de snein foar hannen. Hy stie it net mei de loft. Doe't er in foech kertier letter bûten kaam, stiek de sinne noch fûlder en yn it súdwesten, boppe Hilaard, begûn de loft suver wat oan te setten. Der kaam swier waar, dat miste net, mar as de wyn der net ûnder rûn, koe it bêst in pear oere oanhâlde foar't it los kaam. Hy stie in skoft nei de loft te sjen, yn bestân hoe't er soe. Hy koe min oer sok broeisk waar, it besette him soms sa mar, mar wat foar de bui byinoar wie dat wie winst.

Beret socht er syn harke út 'e hynstestâl en rûn om hûs hinne; foar it keukenfinster wiisde er it lân oer, dan wist de boerinne genôch en hoegde er lykwols gjin tekst en útliz te dwaan. En it sparre him faaks in hiele preek út: it wie gjin waar foar him, hy moast better op himsels passe... hy koe it hiele relaas út 'e holle. It soe sa wol wêze, mar men mocht it hea der net oan weagje.

De jister troch sette er skean it lân út. Mei de bui, dy't stadich, hast ûngemurken, lyk foar him omheech broeide, rûn er hurder as goed foar him wie. De reed wie hurd en kluterich; it springen oer de greppels kaam der hast te folle op oan.

De loft wie no alhiel berûn, de wyn alhiel lizzen gien. It wie noflik dat de sinne jin net mear pleage, mar it waard noch nearder oan. Hy joech him by de trije Bilkerts en de grutfeint, dy't it hea oan 'e wurdzen swile.

‘It giet mis mei it waar,’ grommele Holwerda. ‘Ik sil jim helpe.’ ‘Hoe wil de boer?’ frege Ytsen. Mar foar't er anderje koe sloech Hindrik Kuken der de mûle yn: it waar, tocht him, koe genôch tafalle. As de wyn omgyng en it waaide wat útinoar...

‘Jo kinne nei de oare ein gean te opperjen,’ sei er koart. Hy miende Hindrik fansels, mar Ytsen naam it as andert op syn fraach en sette de stap der ûnder. Hy koe him net bêst werom roppe, mar it hie syn doel net west.

‘Kom,’ moanne er, ‘it moat wer wêze.’ Op it twadde plak yn 'e rige, skean achter Hindrik Kuken, rekke er teplak. Hy moast oanklauwe om by te bliuwen. In linige slach hie dy Bilkert oer

him, dat wie net oars. As er him no alteast wat stilhâlde woe... En dêrmei begûn Hindrik op 'e nij oer it waar. Lyk as hie men noch net genôch oan 'e holle. Hoe koe dy fint sa eamelje en tagelyk de lea sa reppe? En it wie dochs mar in smel postuer, sa't er dêr yn it himd stie te swyljen, de earmen wyt boppe it brún fan 'e polzen.

‘Hoe let wiene jim fan doel om jûn fuort?’

‘At 't de boer goed is om 'n uur of seuven. Dan kinne wy fan Marsum ôf met de tram. Waar Beert, dou hest 't nakeken?’

‘Soa sat 't soawat,’ joech dy werom, ‘seuven uur en dan motte wy stevig anstappe.’

Sân oere! Dan moasten se fuort nei seizen ophâlde en ite. ‘Jim kinne net alhiel rinne, tink?’ Hindrik seach ferheard oer it skouder. ‘At wy liepen waren wy norig 'n half uur eerder fort. 't Is fierdehalf uur lopen en om tien uur thús, dat is niks te froeg.’ It wie sa, men koe net fergje, dat hja letter giene.

‘Goed,’ sei er, ‘jim kinne seis oere ophâlde en yt earst.’ Der soe net sein wurde letter dat Holwerda's folk op sneontejûn te let by de tram kaam! Men koe har ek net ienris ûngelyk jaan nei sa'n swiere dei en dy pear dûbeltsjes dat wie de hiele wrâld net, mar it hearde dochs nuver, arbeiders dy't har ride lieten mei de tram. In frjemde wrald wie it langer.

Doe't hja mei in nije eker begûnen naam de boer it foarste plak: de greppel wie fan te foaren útklaud en hy naam de baan net te breed. En sa hie er net oanienwei it gesicht op dy Bilkert en syn trochswitten himd. Hoewol, dêr hie er suver oanstriid fan, sa luftich, mar as boer woe men net yn it himd stean dêr't elkenien by wie. Hy wie op it lêst gjin jong-maatsje mear. It swit briek him oan alle kanten út; dit hâlde er net út sa.

En op 'e nij, no achter him, begûn it sêft en evenredich praat fan Hindrik Kuken. Wêrom koe dy Bilkert no net ien kear stil wêze? Skean seach er nei de loft. It koe noch wol in oere duorje. As it by in fikse bui bleau wie it net ienris sa slim.

Hindrik Kuken, as rette er syn tinzen, sei: ‘Ik loof dat 't met 't

weer soa overgaat. De lucht kin alles ferdrage.’ Holwerda biet op 'e tosken. ‘At ik de lucht sien in 't noorden...’ Der kaam gjin ein fan dat geëamel. As er de loft yn it noarden skôge! En de bui kaam op yn it súdwest. En wat hie er de loft te skôgjen, dy ûngetider, hy moast om syn wurk tinke...

‘Alhoewel 'n klain boitsy... 't is bra droog. In 'e bou souwen se d'r wiis met weze...’

Mar dat gie dan dochs te fier. Yn 'e bou! Hja wiene hjir net yn 'e bou! Sok ûnfoech praat, men koe der foar straft wurde.

‘Keardel,’ fjurre er los, ‘praat my net fan reinen. Tink leaver om jo wurk.’ Dat lêste, fielde er, wie in misse set. Mar dy fint ferge him!

‘Wil de boer d'r miskien op út dat ik niet genog doen?’

‘Wa seit dat? Mar it is gjin tiid te praten.’

‘Ik sil swige!’ Bespotlik! Op in toan sei er dat, as wie er slim misledige. It soe net lang duorje dat er neat sei, sa goed koe er him wol. En as it al sa wie, nammerste better!

Hy seach om; de bui boaze net oan dat makke, as it wat woe krigen se ek dizze eker skjin, mar nei de oare ein wie it noch in gesicht fier. En sa benaud waard it; de holle wie der him suver raar fan. Trochsette! Der net oan tajaan!

De harke fan 'e ûngetider tikke oan syn klomp. ‘Pas op!’ groude er. Hindrik sei neat. Dus hy hâlde de kop der foar. ‘Ik sil swige.’ Om him sei er de hiele middei gjin wurd wer. Dêr skampte dy sokses him by it ankel lâns. En ynienen begriep er it: hy die it der om dy rekel, omdat er dat sein hie niis. It lei him op 'e lippen te sizzen: doch wat stadiger, mar dat wie him te min. As dy fint miende dat er net foar bliuwe koe, hie er it foargoed mis. In koart skoft swilen se troch. Nimmen sei mear in wurd; der wie oars gjin lûd as fan 'e harken oan 'e droege stoppel. It kaam der al op oan sa; it wier te bot. Hy betocht dat er Hindrik nei de oare ein stjoere koe en lit Ytsen syn plak ynnimme. Mar dat naam alwer tiid. No net lyts-man wurde. Gjin belies jaan. Hy wie op it lêst in Holwerda!

Ferbiten skrepte er troch. Hy soe dy fint foar bliuwe. Mar it hert jage him, de kiel die him sear, mei de mûle stiif ticht hie er lykwols de smaak fan swit op 'e tonge.

En ynienen, wylst er krekt tasette soe, heakke in tyn fan Hindrik syn harke achter de hakke fan syn klomp. Grimitich skuorde er los.

‘Tink der om fint; moat de boel oan flarden?’

Der kaam gjin andert. Fansels net. Dan sil ik swige! Sa'n bretale rekel!

‘Sis wat,’ snaude er. Flak by syn skouder sei dat ferwielen lûd: ‘At de boer wat flugger wou... Ik wil de naam niet hewwe dat ik niet op myn hardst doen.’

Holwerda hime fan lilkens. Hy fielde dat it bloed him omheech kaam; it kloppe en sloech yn syn holle. Troch in mist fan swit seach er it hea, de einleaze eker; de greppel wie in dwarse swarte streek oer syn eagen. Benaudens fleach him oan. As der him wat oerkaam... it hert... in beroerte. En sûnder betinken, stuitsjend, rûn er út 'e rige.

‘Trochswylje,’ stammere er ‘ik moat... ik sil... efkes yn 'e wâl.’ Mei in dronken gefoel yn 'e holle rûn er op 'e kanteker ta; de fuotten woegen him als lead; de rêch wie him stikken.

By de wâl seach er om. De manlju stiene trijerisom midden op 'e eker en linen op 'e harke. No koe it lije, no't hy der net by wie! Hy bleau op 'e boppewâl stean en wachte dat hja wer begjinne soene. Hja seagen syn kant út en ferroerden har net. Hy draaide him om en stapte by de hege wâl del; mei de fuotten amperoan yn it wetter kaam er te sitten, de stive pynlike rêch oan 'e hurde wâl.

Dêr siet er dan, tocht er bitter en hoegde neat. Hy hie mar wat sein, wat, dat him it earst yn it sin kaam. En dat dy manlju dêr op 'e eker no de gek mei him hiene! Dat dy Bilkert him yn 'e wâl swile hie, dat stiek.

En lykwols siet er syn tiid út. It wie noflik hjir te sitten by it wetter en jou de wurge lea rêst. It die him goed; hy fielde dat er

ta himsels kaam.

Mei in sucht kleau er omheech. Op 'e eker swilen de manlju mei in brede wisse slach. En wylst er op har ta rûn fielde er in siichje. Wyn! It wie koel oan syn beswitte lea. En tagelyk skeat it him yn it sin dat er no yn it noarden oprûn. De wyn wie om. Hy stie in set stil en skôge de loft. Achter him, boppe de beammen fan Hilaard en de stompe grize toer, waaide de driigjende bui útelkoar.

Dy Bilkert krige dochs gelyk, der kaam gjin swier waar. Dan hie it gjin sin mear dat er meiswile. By de manlju lâns rûn er op 'e wein ta, de noas yn 'e wyn, in slach yn 'e rêch. Dat it him mei elke stap sear die, dat koene se him net oansjen.

It waard gâns frisser. Wylst er mei lange swolgen dronk út 'e tsjettel seach er hoe't de beide Kukens it baitsje oanstrûpten.

Mei de hannen op 'e rêch, de holle foaroer, trape er nei hûs. Gjin ûnwaar en nei't like gjin rein. Dus dit hiele toaniel hie om 'e noch west.

Dit fergeat er fuort net wer.

En Hindrik Kuken, dy soe mooglik ek nochris in kear oan dizze middei komme te tinken.

2

Sa'n snein-oerdei yn 'e simmer mocht Haitze Holwerda him jerne ris yn it hôf fertraapje; hy wie no ienris gjin man om lang oanien yn 'e hûs te sitten, benammen net as it waar sa útlokke. Dizze stille oere dôch, tusken thee- en kofjetiid, as it folk yn 'e jister wie te melken en de boerinne yn 'e foarkeamer oer de kranten slûge, wie by him it moaiste skoft fan 'e dei - de tsjerke, moarns en middeis, der bûten fansels. It die jin nammers goed ris allinne te wêzen, sûnder oanspraak en sûnder drokte fan minsken om jin hinne. Men kaam wer ris ta jinsels en nei sa'n bannige wike mocht dat ek wol!

En wylst er stadich de paden delkuiere, de hannen yn elkoar op 'e rêch en mei de bleate holle - hjir op 'e romte wie dochs net ien dy't him seach - preau er mei al syn sinnen de goedens fan dit skoander skoft: de waarmens fan 'e sinne oan 'e wangen, kleuren van gers en blommen, it ûnwennich roppen fan in do, swietrook fan hea en boppe alles de swiere, foldedige stilte fan 'e simmer-neidei. Men koe der jin suver net sêd oan sjen, sa moai wie it en sa eigen. En lykwols sa koart fan doer: no al kaam de sinne leger en loeken de skaden langer. Sa dêrmei wie it melken dien en dan wie it al gau wer iterstiid en koe men stadichoan de ûngetiders werom ferwachtsje.

Men soe it sa hâlde wolle, mar faaks wie it sa ek te moai om lang te duorjen. Men mocht wis fan de natuer genietsje, mar it koe net goed wêze en jou der jin te folle yn, benammen op snein net. Suver sa'n hiele lange wike - as men it mar wêze woe! - hie it wurk jin yn 'e macht: der wie amper tiid ta lêzen moarns en middeis en yn 'e ûngetiid koe dat ek net bêst oars, mar dan moast de snein gâns goed meitsje. Der wiene op it lêst heger dingen.

Dat hie dûmny de moarns wol goed útkomme litten, dat men net by de dingen fan dit libben stean bliuwe moat: de minske sil net by brea allinne libje. It kin der net bûten fansels en men moat jins bêst dwaan, mar dêr is it net goed mei. Men wist it goedernôch mar lykwols wie it goed dat it jin altyd wer oansein waard. En dizze preek dôch hie er in bult oanhân; it hie him tige foldien. Sa net, hy mocht de âld-man altyd graach hearre; mar dit rûn der wat út, nei syn betinken.

En dat hie er him ek fiele litten, doe't hja nei tsjerketiid noch efkes neipraten tegearre. ‘Dûmny hie in moaie tekst fan 'e moarn, tocht my!’ Mei deselde wurden hie er it sein. It wie oars syn wenst net en priizgje de minsken dêr't hja by wiene, mar dit kear joech it moed it him sa op. In dûmny is op it lêst ek mar in minske en elk wol op 'e tiid wol ris eare wurde en bûtendat, de âldman hie yn it minst gjin aard fan grutskens.

Dat it spiet him neat dat er it sein hie. Alhoewol, as er earlik wêze woe, hie it him de middeis al sa goed net foldien. It wie nammers gjin maklike stof, de 41ste snein fan 'e Katechismus, oer it sânde gebod, en faaks it meast foar it jongfolk ornearre. Dat as dy dan mar harke hiene!

It koe ek oan himsels lein hawwe dat hy der it measte net oan hân hie. Hja wiene al net te ier fan hûs rekke en doe hie er ûnderweis noch drokte hân mei in skiep dat yn ûnmacht laai, dat sadwaande kaam er alhiel beswit yn tsjerke. En dan sa'n drokke wike achter de rêch en dat swyljen fan 'e sneontemiddeis noch net út 'e lea, dat wie it sa'n wûnder dat er slûch wie? Mar op dy menear hie er fan it earste diel gâns mist: hy moast noch al in setsje slûge ha.

Hy leaude net dat de minsken der it measte erch yn hân hiene: hy siet stiif rjochtop yn it hoekje en mei de hân foar de eagen. Allinne de boerinne hie der werom sawat op om praat: ‘it wie mar wat near yn tsjerke’ en ‘der wie gauris ien dy't sliepte’ en mear sokke setten, dat hy hie it mar sein foar't hja op 'e man ôf frege. En dat kaam ek goed út, want hja hie der fuort oer hinne sein: ‘It like my al sa ta.’

It wie him nea earder oerkommen. En dan sa fêst sliepe, hy hie noch dreamd, mar dat wist se net. Hy seach nei de foarein. Troch it foarkeamersfinster seach er har gouden earizer blinken. Hja knikkebolle rêstich en hie alhiel gjin erch yn him. En lykwols, doe't er him op dy nuvere dream betocht, krige er in kleur. Dat soks sels yn 'e tsjerke by jin komme koe!

... Hy siet thús oan 'e ein fan 'e tafel en alle oaren op har wenstich plak, mar it wie net yn it bûthús of yn 'e keuken, mar yn 'e opkeamer. As seach er it foar him, sa dúdlik. En sa mar ynienen begûn Hindrik Kuken te praten, in lang ferhaal, dêr't gjin ein oan kaam, krekt like sêft en rêd as altyd, alhiel syn lûd, mar de wurden koe er net neikomme. Dat grânzge mar oan en mar wei; op it lêst waard it lûder en kaam it tichterby. Hy woe oerein, hy moast dy fint it swijen oplizze, mar hy koe mei gjin

mooglikheid omheechkomme. No sloech er op 'e tafel, dy Bilkert. Oan syn dis, yn syn hûs! Hy wraksele om oerein, mar koe net. Stil no, woe er roppe, hâld dy stil, mar hy koe gjin wurd útbringe. Dat er no net fanwegen komme koe!...

Dêrmei waard er wekker. Dûmny wie yn it fjoer; hy sloech mei de platte hân op 'e Bibel. ‘Laten wij daarvan zingen met de woorden van den 119den psalm, het 5de vers’... Ferheard seach er op. Hy siet noch krektlyk as fan te foaren, de earm op 'e hege leuning fan 'e tichte bank, de hân oer de eagen. Hie er lûd jûn? Men soe it net sizze, nimmen seach nei him. Allinne Hindrik winkelman op 'e foarste bank fan 'e kreake ferloek syn troanje ta in soarte fan laits.

It kaam him net maklik wer oer. Mar fan gefolgen koe er nei it tuskensjongen de trie net rjocht mear fine. Krekt as wie it wat yninoar om en in kearmannich itselde. Mar men koe no ienris net alle kearen in bêste preek ferwachtsje. -

It waard stadichoan tiid ta kofje. Tige stadich, as moast er him sels geweld oandwaan, trape er it hôf út. Yn 'e jister sieten se al wer ûnder de lêste ko. De snein wie hast wer om. De kij stiene rêstich te wjerkôgjen. De lytse swarte, mei de kop ticht oan it stek bûn, bâlte mei koarte dompe stjitten. Dat hie men dan ek noch op snein, alhoewol yn 'e wyke paste it ek al net bêst.

Wûndere moai wie it hjir op it hiem. Sa stil. Sok in snein hie men wer in thús. It wie nuver sizzen, mar yn 'e wike mei dy Bilkerts om 'e tafel, hie er in gefoel as wie er by frjemd. En op dit pas risten de ûngetiders har dêr yn St. Anne al wer ree ta de reis; faaks wiene se al wer op stap. Mei in oere of trije stiene se wer foar de doar. Men koe der no ienris net bûten en yn 'e ûngetiid moast men wat oersljochtsje, mar hy seach der tsjin oan dat se kamen. Dy Hindrik Kuken hie er suver in wjeraksel yn. ‘'n Boitsy foor de bou... Dan sil ik swige.’ It wie net goed miskien, mar hy mocht him net sjen...

Hy gie troch de syddoar nei binnen. Moarnier wie it wurk der wer. ‘Ik wil niet graag de naam hewwe, dat ik niet hard genog

doen!’ Dy't hurd woe dy soe ek hurd. Hy soe se fiterje!

De boerinne skrille wekker doe't er de foarkeamer yn kaam. ‘It is tiid foar kofje,’ sei er, stûfer as er woe en wist.

‘Is der wat?’

‘Nee, wat soe der wêze, mar it is heech tiid.’

Hy mocht ek sa net. It wie op it lêst snein. Hy taaste nei it kalinderbledsje op 'e krante foar him. In moaie tekst. Hy skikte by it finster en lies it byskrift op 'e foarkant.

Doe't er oan 'e ein wie moast er nochris; hy wist der neat mear fan wat er lêzen hie.

3

Jissy Kuken, yn har keamer op Kattenburg, tilde de lytse jonge omheech foar it finster.

‘Kyk dan, der is jim hait, op 't bruchy.’ It bern geide it út en sloech mei syn lytse fûsten op it rút.

‘Hait, hait!”

Dat Hindrik no net ienkear omsjen woe! Dat makke er har net wys dat er no nearne gjin erch yn hawwe soe.

‘Hait wil niet omkike, lieve.’ Mei in sucht sette se it bern op 'e flier. Manlju, dêr krige men nea gjin hichte fan. As wie er bliid dat er mei fatsoen wer fuort koe, sa stoep er dêr hinne mei de noas yn 'e wyn. En dat hiet dan gjin bêst plak te wêzen by dy boer! It wie better sa as dat er der slim tsjinoan seach om fuort, mar wêrom koe er no net in kear omsjen? De sneontejûn doe't er thús kaam alhiel út 'e skroeven, doe wist er him syn mâlens gjin ein en no, sadree't er it brechje oer wie, like er alles fergetten. Manlju...

En dêr draaide er him dochs noch om; de hân kaam omheech. Mei de holle deun by it rút, boppe de bloeiende beltsjeblommen seach se him nei it Noard-Ein del: linich, smel, eptich yn 'e sljochtsneinske klean. Dochs in bêste man, sa flink, sa redsum en

suver fan alle merken thús. Der wiene wol guods dy't sneons mei minder thúskamen. Mar om har wiene dy fiif wike mar wer om; wat wie der oan sa, in lange wike allinne en dan sa'n frjemde koarte snein...

En wilens, mei syn moedich glimke, sette Hindrik Kuken de buorren yn, dêr't er syn broer moetsje soe. Hy hie der suver net út west; dy mannich stappen dwars oer de buorren nei tsjerke ta koe men net rekkenje. Dat men de skonken wer ris útslaan koe en lit de keamerlucht fan jin ôfwaaie! Sa net, de snein wie gauwernôch om gien mei elkmis in kear nei tsjerke en in kear húswarjen en dan tuskenyn noch oanrin fan famylje. Der wie ek it measte net oan foar Jissy en net sûnder wat selsferwyt betocht er, dat er har dizze lêste healoere ek noch sitte liet. Hja soene healwei seizen fan 'e Hoek en de klok moast noch fiif slaan! It wie faaks net alhiel sa't hearde, mar hy koe no ienris net sa lang oanien binnendoar ferkeare. En op 'e Hoek trof men sachts in pear maten. Dat kaam in man nammers ta nei in wike op 'e romte en by frjemd.

Mar doe't er der goed en wol stie, sawat ûnwennich tusken wat âlde manlju yn 'e blau-kile en op klompen, in ploechje sosialen en in pear typen út 'e Spinnesteich, foel it him danich ôf. Net ien fan 'e âlde maten! Hy hie it tinke kinnen, op snein. Sûnder dat er it woe hearde er brokstikken fan 'e petearen: it waar, de fruchten, de arbeidersbeweging en boppe alles út in skabeljeus ferhaal oer in aventoer mei froulju.

Wat die er hjir, de lêste healoere fan 'e snein dy't er oan him sels hie? Hy rûn de buorren oer en gie op 'e brêge stean. Hoe eigen wie it him wer, de âld toer-en-tsjerke yn in mantel fan hege beammen, de trije rjochte buorrens, de wite brechjes fan it East-Ein, de feart dêr't de huzen fan 'e Smelle-Kant yn spegelen, it hoekhús mei de âlderwetske gevel. En alle minsken dy't hjir foarbykuieren, allegearre yn 'e sneinske pronk, allegearre kunde: de bekende nammen mar te neamen wie in wille op himsels. Hy wist ek gjin doarp dat hjir oan ta kaam, dat op 'e snein-oerdei

sa libben, sa fleurich wie.

Dat Beert kaam him by einbeslút suver noch oer it mad. ‘Dou bist niet laat,’ liet er him ûntfalle, ‘'t is nag lang gyn halfweg.’ ‘Dou waarst âns nag eerder! Is d'r niet een fan 'e ploeg?’

‘Niet een. Sille wy maar gane?’

En stadich, om't it no lije koe kuieren se de lange buorren troch en de Easterdyk út. Oan beide siden, yn 'e gloarje fan 'e simmersinne, leine de boulannen dêr't hja sa lange jierren al op arbeide hiene. Suver elk stik koene se, fan elk stik wisten se wat der boud wie de lêste kearen, hoe grut it wie en oft de grûn swier wie of lichter. De bou! Hja praten der oer, de beide broers, as gie it harsels oan en har optein lûd klonk in soarte fan lichte benijdens yn troch dat de fruchten der sa moai foar stiene en dat se al wer heger kommen wiene, dizze wike dat hja der neat oan dien hiene. Der soe wurk wêze as oer fjouwer wike de ûngetiid oan kant wie.

Yn 'e Súdhoek hâlde Ytsen Tulner dizze snein ta by syn faam. It wie it fierste hûs fan 'e ‘Fier Aengesichten’. Fan 'e dyk ôf like it dat der wat beweegde by de apelbeammen.

‘Sil ik him éfys hale?’ frege Beert.

Hindrik seach op it heloazje en skodholle. It wie noch net earlik tiid, dat wêrom soene se him steure. Hja hiene sels ek jong west. ‘Hy sil fansels wel komme,’ sei er.

En ynpleats joegen se har del yn 'e berm, noflik yn it lange gers en stieken de brân yn 'e sneinske sigaar dy't hja sparre hiene foar ûnderweis. Hja smookten stadich om der lang oan te hawwen. Wat lette it dat it in nuvere snein wie en dat hja in loop fan trije oeren foar de boech hiene, salang't hja hjir sieten, de skonken noflik foarút, de sinne waarm oer de lea, de boulannen yn in wide bocht foar har en yn 'e fierte boppe de beammen de koepeltoer fan St. Anne...

Ytsen kaam de daam troch op har ta en fluite in fleurich wyske; hy hie foar mear as seis dagen moed op dien.

‘Kom mannen,’ moanne er, ‘'t gaat maar an, niet?’

Hja riisden oerein en moedich setten se de stap der únder. Gjin kuierjen mocht har no mear barre. De lange, ljochte dyk lei foar har, streek-rjocht oan Bitgum ta. Ytsen, sawat temûk seach nochris om; by de muorre swaaide in earm it farwol.

Dêrmei foelen se yn drok en libben petear. Wat achter wie: wiif en bern, it âlde doarp, de maten yn 'e buorren, de faam, hie foar in wike ôfdien; it hie gjin sin en neam it mear. Foar har lei de lange mars, in wike wurk, it aventoer en oan 'e ein it lean. Trije oeren wie ryklik fier op snein, mar oars wie it in geniet yn sok kostlik waar en mei har trijen ferfeelde it net gau. Hast sûnder dat hja der erch yn hiene wiene se yn Bitgum en dan, ûnder de beammen troch, rint it fluch oan nei Bitgummole. De sinne stie noch heech oan 'e loft mar ûngemurken waarden de skaden langer.

Yn Marsum, lang-om-let, begûnen se dochs de skonken te fielen. ‘Ik weet niet,’ tante Ytsen, ‘hoe't jim d'r onder stane, maar ik wou wel éfys sitte!’ Hja wiene nêst in herberch, dat it koe sa wol ta; mei fine lju en dan op snein, wist men nea krekt hoefolle it lije koe.

‘Ik hew d'r niks op teugen,’ sei Hindrik. Dit wie op it lêst gjin plezier-reis en om't it op snein net útkaam mei de tram, besparren se dêr mear mei as it har hjir komme koe te kostjen. Dat hja draaiden de iepen doar yn en sochten in gaadlik plak by it finster. It siet al noflik nei sa'n reis en al stiek de sinne net bot mear, sa op 'e neidei, toarst berûn men dochs al. Sels Hindrik Kuken die der op dit stuit it swijen ta; mei niget en yn in bliid ferwachtsjen seach er nei de kastlein, dy't by de taap de romers folgeat.

Hja dronken behindich neffens de regels fan 'e kunst en bestelden, om har fatsoen te bewarjen, nochris. Men kin net op ien foet gean en dêr kaam by dat it der tige ynfoel: dit wie goed spul, it hie, om sa te sizzen, in smaak en in neismaak. En dan teminsten moat it ferstân der by! Dat doe't Ytsen him sa wat om 'e mûle slikke en begûn: ‘Ik sou sêge, mannen, at 't jimme goed

is...’ riisde Hindrik Kuken oerein.

‘Kom, wy gane!’ De âldste moast de wiiste mar wer wêze.

Hja rûnen troch de buorren dy't stil en útstoarn like en de hoeke foarby, dêr't folk stie te praten en feinten keatsten yn in kampke lân tusken dyk en strjitwei. Hja rûnen flink oan. Achter har stoar it lûd fan stimmen wei yn 'e stilte fan 'e simmerjûn.

En dêrmei begûn it lêste ein fan 'e reis, de lytste en lykwols net de bêste helt. Want oan Marsum ta wie it om sa te sizzen bekend paad: sa mannich kear wiene se dat lâns rûn nei stêd maaitiids of yn 'e hjerst as it lânwurk berêden wie en de Kukens, no in pear winters al, hiene hjir west te snoeien. En bûtendat, oan Marsum ta hie men it gefoel dat men yn 'e bouhoeke wie, al hoe hurd dat ek minder waard oan dizze kant Ingelum, mar no rûnen se tusken de greiden, in ûneinichheid fan gers safier't de eagen gyngen, in frjemde, stille, ûnwennige kontrei. Dêr yn dy taapkeamer niis hiene se it ôfskie dronken fan 'e bou, fan alles dat eigen wie en fertroud en yn dizze swiere stilte stûke it petear. Hja rûnen no evenredich troch, de eagen op 'e wei foar har en mar fan tiid ta tiid foel der in wurd. De sinne sakke yn it westen, achter har; it lêste ljocht flamme yn in pear fiere finsters.

Op it lêst kamen se op 'e Blessumerdyk en seagen se it hege tek fan Baerda-Hûs foar de ljochte loft. De sinne wie ûnder; in bleke moanne stie boppe de dûnkere huzen fan Boksum. It wie dochs in moai lân by jûntiid en ljochtmoanne waar, mar stil, op it uterst stil. Der wie nearne mear in minske te sjen, nearne in lûd, sels it fee ferroerde net en lei te drôgjen. Alle huzen stiene mei dûnkere finsters, gjin ljocht skynde mear. Wol lang moast de snein wêze yn dizze deade doarpen, oan dizze stille diken, dat de minsken sa de skoandere jûn fersliepten.

Hja wiene by de dykshikke. It wie goed dat de reis no dêrmei ôflein wie: nei dizze lange, swiere mars like de hege pleats in wolkom honk.

‘Stil,’ sei Beert, ‘ik hoor wat!’

Hja bleauwen stean en spanden har ta harkjen. De kant nei

Blessum oer stiene stimmen op, lûd, ferheftich. De wurden wiene net te ferstean.

De trije maten seagen elkoar ferheard oan. Dat hjir dochs noch minsken wekker wiene, praten, tsierden faaks, dat it sa fier te hearren wie! It waard ek wer stil en hja stiene yn bestân om fierder. Tagelyk begûn it wer, lûder noch as earst. Men koe twa stimmen ûnderskiede mar gjin wurden. Jitris wie it in telmannich stil, doe skuorde der ynienen in lûd troch de hoare stilte, wreed en rou: ‘Ik stek dy dea... Ik stek dy de foarke yn 'e bealich... ik sil...’ De stim sloech oer en raasde lykwols troch, in wreed, dierlik gûlen.

‘Kom,’ rôp Hindrik Kuken. Alle trije tagelyk setten se ta, de daam troch, de dyk út nei Blessum ta. Mei ien slach foel alle wurgens fan har ôf, alle begryp fan tiid; hja rûnen as hong har libben der fan ôf.

Der wie no oars gjin lûd as de swiere plof fan seis dravende fuotten, it hymjen fan har mûlen. Om har hinne stie de stilte.

‘Deursette,’ trune Hindrik, ‘dut loopt op moord út.’ Dat soks hjir sa mar barre koe, op 'e romte, yn in dea gat fan in doarp! En jitris bearde dat rouwe lûd troch de jûn: ‘Ik sil dy deadwaan ... ik stek dy oan 'e grûn fêst!’ In oare stim, swierder, like wreed, foel dêr fuort oer hinne: in rige flokwurden, sa grouwélich, sa snijend, dat it har kâld oer de lea gie. Doe wer de stilte. En ûnder it draven troch betochten se hoe't dit mooglik wie, sok skriklik flokken en drigemintsjen, dat dêr gjin mear minsken op ta kamen. Hoe koene se dit gjin acht slaan, wat minske koe hjir trochhinne sliepe, of wie der dan net ien dy't der tusken doarst?...

Hja wiene der no sawat en moasten fan need stadiger rinne: it hert kloppe har yn 'e kiel, wurgens hong als lead oan 'e fuotten. De earste huzen ... in buorren mei balstiennen ... de toer-en-tsjerke al. It moast fierder wêze, hjir wie alles stil en fredich.

‘Dus kant om!’ gebea Hindrik. Under it rinnen wei knipte er yn 'e bûse it mês iepen. Der wie in smel klinkertpaad om 'e tsjerke

hinne. Hja rûnen it lâns mei wiffe stappen, de mûle iepen, de fûst stiif yn 'e side. Wat mocht der wanke oan 'e ein fan dit paad?

Unferhoeds, oan 'e oare kant fan 'e tsjerke stuiten se op in stek. Foar har, ûnderoan 'e terp, stie in pleats en safier't hja sjen koene yn 'e ljochte skimer, leine de greiden. Ferbûke seagen se om. Hja wiene it doarp al troch; in mannich huzen, in streekje buorren, in tsjerke, mear net. En gjin lûd dat de stilte briek as har eigen hymjen en hoastjen...

In koart set stiene se te bekommen, doe rûnen se werom, stuitlich, mei seare fuotten en damp fan swit. En gjin tsien menuten lyn wie hjir fochten, moarde mooglik! Temûk seagen se om har hinne. Wa wist, yn hokker smelle steech, achter hokker tsjustere hage, blette in minske dea? En noch skynde nearne gjin ljocht; dûnker, fijannich suver spegelen de finsters.

‘Wat 'n dorp,’ seine se. By it lêste hûs bleauwen se stean.

‘Licht,’ wiisde Hindrik. Hoeden teanten se oer it gers en loerden nei binnen. In lyts nachtlampke stie op in tafel; in manspersoan op bleate, swarte fuotten steutere yn 'e keamer en kleau bedaard op bêd. It bedstee wie in tjuster gat yn it brúnglimmend bedsket. De frou kaam de keamer yn en bloes it ljocht út. Twa minsken gyngen op bêd. Wat yn 'e wrâld wie frediger as dit?...

It binnenpaad del trapen se op 'e pleats ta, wurch en yn 'e ein as nei in lange dei ûngetiidzjen. Yn it tjuster fan 'e skuorre stuiten se op 'e boer.

‘Jim binne al wer let,’ groude er.

Hindrik Kuken die ferslach yn koarte, kleare wurden.

‘Ha jim dêr in reis om makke?’ frege de boer ferheard. En yn 'e keuken dêr't hja noch in hap iten namen foar de nacht - dat foel der yn nei dit frjemd aventoer! - die er útlis. Hy hie dat gerop net heard jûns, tafallich wie er yn 'e hûs, mar dêr hearde hjir gjinien raar fan op. In âlde rûzje wie it, om tsjerkelân of soks en fan tiid ta tiid joech dat in útboarsting. Yn stille simmerjûnen koe men it yn Boksum hearre; de Douma's dat wie

wat rûch folk, mar it bearde slimmer as it wie.

‘En wy dochten,’ sei Hindrik Kuken, ‘dat d'r 'n moord gebeure sou.’

Holwerda lake. ‘In moard! Hja dogge elkoar neat. It binne folle neven.’

‘Nag een fraag,’ sei Beert, ‘wer weune se soawat?’

‘Alhiel oan it begjin fan 'e buorren; de iene yn it earste hûs, de oare yn it twadde.’

‘Krekt. Dat docht ik nou. Dan hè wy se op bêd gaan sien. Hoe is 't mooglik.’

De boer seach him ferheard oan. ‘Hoe't it mooglik is? Mar se kinne dochs de hiele nacht net troch mâltjirgje?’

De trije manlju rûnen de doar út. Doe't hja te plak skeukten yn it hurde hea, dat ûngemakliker lei nei in nacht op in goed bêd, mealde it har noch yn 'e holle om.

‘En dat in soa'n gat fan 'n dorp,’ sei Ytsen, ‘dat is bij mij 't wonderlikste!’

‘Meskien,’ joech Hindrik werom, ‘meskien derom krekt.’

‘Hoe soa... Wat bedoelste?’

‘Ja, hoe mo'k 't sêge... ik bedoel... in soa'n dorpy der't niks gebeurt, at se 't der niet 's mâl opsêge, at se hur niet 's úttiere... ik docht soa: worden se dan niet allegaar metnander gek?’

De beide oaren seine neat werom. Dit gie har djippernôch. En wa wist, hie er dochs net gelyk?

‘'t Kin soa weze,’ sei Ytsen twivelich. ‘Ik wil niet sêge dat 't niet kin.’

Hindrik Kuken syn wiis en weetlik glimke gie ferlern oan it tsjuster fan it bûthús.


Vorige Volgende