Logo DBNL
De rook fan it lân (1994)

De rook fan it lân

(1994)–Ulbe van Houten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

De wraak

I

Dy moarns nei teedrinken wie it dan dochs sawat droech; hoewol, de loft stie al wer nei reinen. Wannear reinde it langer net, tocht Klaas Bosma. It hie gjin sin om sa nei it lân: der kaam wat los. En mei sok waar wie heit no nei it Nijlân, nei de trije, stutsen. Healewize setten! Skoften moai waar koe er yn 'e skuorre en by hûs om ferdwaan en by sa'n loft stiek er it lân yn. Mar der wie no ienris gjin praten tsjin.

By de binnendoar skopte er de klompen út en gie yn 'e hûs. Bûten rûze de rein al wer, it foel rjocht del út in igaalskiere loft en Klaas betocht mei in skealik glimke dat heit der dan no sawat wêze koe. Hy makke it him noflik yn 'e âldman syn stoel, de skonken oer de hoeke fan 'e tafel en seach yn 'e kranten. Krisis, mei tsjûke letters en Regearingssteun, mei fraachtekens. As it al kaam soene se it de grutte boeren wol meast taparte. It lette ek neat, steun of gjin steun, hja rêden it yn elts gefal net. Heit-en-dy wiene yn 'e goede jierren efterút buorke, dat lit stean fan no. Suver gjin kriich siet der yn 'e man, hja koene him oer. O, hy wist sa skoan hoe't er fakenfolle oer har praat waard, jûns op 'e brêge. ‘In tige goed mantsje, âlde Wopke, mar it measte sit der net by.’ De hannen trillen him; de krante wyndere oer de flier en wylst er de sterke earmen riek tocht er dat er jerne ris ien fan dat rûntsje smoute praters nei de strôte taaste woe...

Yn 'e hûs hâlde er it net lang út. ‘Wat bist wer ûngeduerich,’ suchte frou Bosma, ‘it waar kin ommers net ien foar.’ Klaas smiet de tuskendoar mei in fûle slach op 'e klink. It waar! As it allinne it waar wie! Om him reinde it in wike oanien. It wie ommers allegearre lijen: de hieren withoeheech en de molke sa goed as neat wurdich, tefolle kij foar it gers en te min om wat te meitsjen. Dat wat bedijde men mei al jins skreppen en klauwen? Wêr moast de hier weikomme? Amperoan tritich wie er no, sûn en geef, mar wat takomst hied er? En sels it kromke jild dat er tenearsten hân hie wie dermei hinne gien. Krisis. By in oar yn it wurk, dêr gyng it op ta.

Hy trêde de smelle skuorre op en del en seach troch de gruzige ru-

ten yn it waar; it koe sa de hiele dei wol oanhâlde. Hy gappe de mûle amperoan út 'e heakken en ruts de sterke earmen. Sa'n moarn by hûs dêr kaam gjin ein fan. En út ferlegenheid taaste er yn 'e spikerbak. Nifelwurk sûnder doel of needsaak. Mar de tiid moast om.

Doe't er, letter op 'e moarn, de bussen lege kaam syn heit der oan: gjin droege tried oan it liif en nearne gjin euvelmoed yn. ‘It waar kin men langer ek al net mear op oan,’ glimke er guodlik. Wetter dripte dêr't er stie, de ferblikte blaukile hie in dûnkere, nijige glâns. Klaas snúfde spotsk. Sok dom geëamel, in bern koe sjen dat it in reinder waard, sa stie fan 'e moarn de loft.

Wylst er mei gâns geweld de waai yn 'e tûne stoarte, hearde er de âldman sizzen: ‘Miedema's hokling wie ek wer yn 'e trije. Ik haw der werom oan west. It is te bot mei dit waar. Jimme pake plichte altyd te sizzen: se frette mei fiif bekken. Bontsje hat my tasein hja soene der hjoed yn foarsjen.’ Klaas sette mei in slach de lege bus op 'e stiennen. ‘Der yn foarsjen,’ smeulde er, ‘leau dat Bontsje Miedema mar. Hy hat heit by it poatsje hân fansels! Deryn foarsjen! Hja dogge it derom, man! Earst hawwe se ús de kamp ûntset en no litte se dat hokling... Mar ik haw myn nocht...’ Mei lilke trêden sette er op it bjinhout ta. En wylst er mei de amers rattele en út 'e romte wetter easde hie er oanstriid te flokken.

Fuort nei kofjedrinken briek de loft, der kaam wat wyt en it reinde net mear dat makke. En wylst Wopke Bosma, de droege klean om 'e lea, de waarme kofje yn it liif, yn 'e brede briedstoel de kranten fan twa dagen stavere, slipe Klaas de stikelspar op 'e grutte stien by de weinmakkers. Hy die it him oan tiid. As it al droech bleau temiddei soe it alteast net oan it ark stean.

II

Hja sieten trijeresom om 'e tafel yn it wide efterhûs. Klaas, dy't fan aard in dregen iter wie, loege de panne mear as sljocht fol blomde, rûne ierpels en begeat it mei ryklik fet, fan it boppest. Mei de earste ûnbidige hap efter it wang groude er: ‘Dit is ommers gjin iten, mins', der is gjin sâlt yn.’ Alde Wopke - hoe mennich kear al hie er dizze bluisterige soan fan sines mei mijene wurden heind - sei bedaard: ‘Ik kin net sizze dat it my hindert, it fet is moai hartlik.’

‘Heit!’ hune Klaas, ‘it is heit dochs altyd goed. Hoe hat mem dit no wer hân?’ Hy iet mei in fiis gesicht, mei grutte happen en sûnder folle kôgjen.

‘It komt my oars noait oer,’ klage frou Bosma, ‘suver noait, mar jimme heit kaam mei de wiete bringst thús en doe...’

‘Wat die heit ek mei dit waar fuort!’ fjurre Klaas. En jitris joech er de wrede mûle wille oer dy misbetearde lânreis. Sokke healewize setten... by goed waar net op jins plak... en yn 'e measte rein moast it helle wurde... elk hie der de gek mei... mar dêr wie heit te dom ta om dat te sjen. De âldman siet stil en sei gjin wurd; mar de kleuren gyngen him op en ôf en de hannen trillen him. Wêrom woe dy jonge net yn goedens. Wêrom moast it langer altyd sa mâl?

En yn in opstiging fan woede om't er gjin tsjinspraak krige, hune Klaas: gjin niget dat hja neat bedijden... dat syn skoander jild dermei fuortgien wie... As boer begûn en no dit earmoedich spul... en dat mei gauwens ek noch nei de miter... It koe neat mear wurde, nea net... It earmhûs, dêr gie it mei harren op ta...

Doe, op it uterste ferge, rôp Wopke Bosma: ‘Stil, sis ik! Stil! Skammest dy net, tsjin dyn heit?’

‘Is der gjin reden tink?’ dage de soan. De eagen stiene wreed yn syn wreevlige kop.

‘Hâld dy stil,’ hime de âldman, ‘stil en gean der oars út. Ik wol it hjir net mear lije. Dû mòatst dy bedimje of it komt ferkeard mei dy!’

Foar de ûnferwachte lilkens fan de âlde bûn er yn. Mei nidige halen fan 'e brede tûme struts er de panne út. Om 'e flauwe smaak kwyt te wurden iet er de soere brij sûnder sjerp; hy skepte twaris.

Under it lêzen - ek dizze middei lies Wopke Bosma gjin fers minder as in haadstik en yn deselde stadige droan fan altyd - seach Klaas ta it finster út. It tankjen hearde er gjin wurd fan.

Nei it amen foel der in stilte. Elk siet mei syn eigen tinzen. De swarte kat, yn it bûten-finsterbank, seach mei griene eagen oer de itenstafel. De âldman fergeat de piip, dy't oars nea sa lekker as fuort nei iten smakket.

En sa mar ynienen, rimpen, skikte Klaas by de tafel wei. ‘Tankje,’ sei er noartsk, ‘ik wol daliks fuort.’

‘Jonge,’ suchte syn mem, ‘wy hawwe ommers krekt de hannen gear hân.’ Hy riisde oerein en gie sûnder in wurd de doar út.

III

De loft wie klear, allinne ûnderom jit mei koppen, de sinne stiek, de wyn wie bol en súdlik.

Klaas Bosma fytste stadich de Nijlânsdyk del. Stikelstekke! Wie der beroerder wurk? Hy dûkte de holle tusken de brede skouders en klamme de fûsten om it stjoer. Langer as trije oeren moast er hjir ferkeare en nearne in libbene siel te sjen.

De trije, dat ûngeloksstik, lei acht hikken fan 'e dyk ôf, dat Klaas tearde de fyts yn 'e dykswâl en rûn de reed del. By dit waar wiene alle dammen dridzich. Doe't er om 'e lêste hikke swaaide seach er in hokling op 'e fierste ein fan 'e trije; it koe net misse, it wie dat ljochte ding fan Miedema's, swart oer de rêch, in dûnkere hals en fierder alles wyt. Dat sa'n bist no altyd yn har lân wêze woe. Mar hy soe him reitsje. En dwers oer de ekers en wiete greppels sette er deropta beare, net roppe, oars krige er it net te pakken. Behindich teante er oer de lêste eker, mei in sprong wie er oer de greppel en by it weidzjend bist. En ûnferhoeds, mei alle macht, sloech er ta mei de stôk fan 'e stikelspar. Wylst it bist kjel omheechsprong, alle fjouwer poaten fan 'e grûn, rekke er it jitris, mei in skamper. ‘Ik slaan dy de bonken stikken,’ raasde er, mar foar't er it wapen op 'e nij ûnderhelle hie wie it hokling al oer de kanteker en mei ien fûle haal troch de sleat yn Okkinga's five. ‘Fret dy dêr blastich om myn part,’ ferwinske Klaas.

Op 'e ein fan 'e eker begûn er te stekken. It like dan al ferfúlde mâl dat hja dat bist net blyndoekje woene. Dy grutte boeren diene suver wat hja woene. Mar hy soe Bontsje te wurd, dêr koe er op oan; hy hie no syn nocht. Dêr rûn dat kring no yn 'e five, no wâde er dêr de boel wer plat. It wie syn saak net, mar as er him wer yn 'e trije trof... It spiet him suver dat er him ynpleats it skerp net tusken de ribben set hie...

Yn 'e five, oan 'e oare kant de sleat, fertrape it hokling de earste en slimste skrik. Stellenderwize, mei rimpene skuorren, slynde er in pear bekfollen gers. Op 'e oare ein, ticht by de daam, gyng er lizzen en wjerkôge fredich. De sinne baarnde suver op syn glêde, swarte rêch, de siden wiene him woldiedich damp, de miggen, alteast dizze iene kear, net fûl. En wylst er kôge, dreech en mei ynmoed, gyngen syn rûne kowe-eagen oanienwei oer de sleat nei de trije, dêr't in wûndernoegjend, trinten simmerwyntsje oer de raaien gyng. Hy knypeage;

hy wist ek gjin gers, yn dizze wrâld fan greiden, dat sa'n smaak en neismaak hie.

IV

It middeisskoft wie dêrmei oan 'e ein: yn 'e fierte foar in sein fluite de tsien-oer-trijen snel.

Klaas Bosma naam de stikelspar ûnder de earm en klompe de eker del op 'e hikke ta. It hie jit in kertier lije kinnen, mar hy hie skjin syn nocht; moarn wie der wer in dei. Hy hie tocht dat er dizze middelste eker dien koe, mar it wie dreech: gjin stik op it hiele Nijlân dêr't de stikels sa waakse woene, noch dêr't se sa ticht stiene. Der bleau in nuver skealik hoekje oer sa; krekt in hoekje foar heit as it moarnier wer reinde en dat soe wol, hy stie it net mei dy koppen boppe de kym en de sinne sa gleon nei it reinen. Min lân wie de trije; min en men betelle foar bêst. Hja hiene nea de kamp gean litte moatten, sa'n puik stik lân as dat wie en om sa te sizzen nêst de doar. Fansels, tsjin sokken as Bontsje Miedema koene se net opbiede, mar wat hindere dat, hja makken de hier ommers dochs net, dat wat soe dan in stik mear of minder? Mar heit wie te bang yn sok ding, te... te deeglik! In ko woe er no fuort dwaan, mar dat soe net; salang't hy eat mei hie te sizzen gjin melkko fuort; teminsten net no't der praat gyng fan steun. Net mear ôftakje!

Hy seach it fjild oer. Wêr wie dat hokling no? Frjemd, men koe it der oars fan fierren út; en gjin healoere lyn lei it jit yn 'e five. Hy koe it nearne gewaar wurde. Dan wie it alteast dizze iene kear net yn 'e trije.

En ûnferwachts, wylst er troch de wiete daam nei de hikke teante, seach er it hokling yn 'e sleat tusken har lân en Jorna's achte, de swarte, skerpe rêch boppe wetter, de wite kop yn 'e reiden. Dus dêr wie er, dat kring! Mei lilke gebearten sette Klaas deropta. It bist seach him, mar ferweegde net. En gjin stien, gjin klute noch neat hie er by de hân. Poerrazend soe men wurde. Hy gyng yn 'e ûnderwâl en drige mei de stikelspar. De sleat wie te breed. It bist knypeage tsjin it fûnkjend stiel mar kaam net fan it stee...

Klaas kearde him rimpen om en trape nei de hikke. Sadree't er út it gesicht wie kaam dat ding fansels wer yn 'e trije, dat wie wol wis; gjin noed dat er it yn 'e achte besocht, dy wâl wie te steil en te heech. Hy

koe der neat oan dwaan, it wie te let om by de dyk wei jitris werom. Mar as er him moarn wer op har gerjochtichheid trof krige er de stikelspar yn 'e hûd.

En gjin tsien stappen wie er út 'e daam of hy hearde it hokling troch it wetter plaskjen. Mei in grou flokwurd kearde er him om: dêr wie it al sa, it soe al wêze, de wite kop skaaide boppe de platte wâl, de poaten stiene yn it gers te skoar en mei ien set stie er op 'e reed. In bline, razende drift sloech troch Klaas Bosma hinne. Dat sekreet! Dêr't er by stie weage dat meunster it! Hy batste troch de daam nei de hikke ta, de modder spatte him oan, it wetter rûn him kâld yn 'e klompen, hy telde it net. It koe him no neat mear skele, hy soe... En boppehâns, oer de hikke hinne, mei al de macht fan syn linige earmen smiet er de stikelspar. Mis, tocht er spitich, nee, dochs rekke! Flak efter de kop sloech it skerpe stiel yn 'e spande hals. In tel stie it hokling stil, de kop oan 'e grûn, de rêch yn in skerpe bocht, de sturt as in flagge omheech. Doe skuorde er de kop omheech, snúfde, âle; bloed rûn read oer de swarte hals, oer it wyt fan boarst en poaten. Mei twa, trije bline sprongen wie er de reed oer, yn 'e sleat en by de fierste wâl. Hy rêdt it, tocht Klaas, hy rêdt it dochs noch, dat kring. Mar tagelyk skampten de poaten út en glied er tebek yn it wetter.

Mei in sprong wie Klaas oer de hikke, mei in mennich trêden yn 'e wâl dêr't de stikelspar lei. ‘Kom hjir,’ hime er, ‘kom hjir en ik sil dy de deastek jaan!’ It hokling wraksele oan 'e oare kant by de hege wâl, de wite kop sloech wyld op en del, de poaten stampten it wetter oan bluodrich skom---

Klaas Bosma klompe bedaard de reed del nei de dyk, acht wiete dammen troch en om acht hikken. Ljurken songen, in skries rôp syn ûnwennich 'wito... 'wito... en yn 'e fierte gyng it âljen fan it stjerrend bist. Dat wie dat, tocht Klaas ûnferskillich. Syn lilkens besakke, hy hie in goed en moedich sin. Yn it toarre gers fan 'e dykswâl roste er de stikelspar skjin. Fluitsjend fytste er nei hûs. It wite stiel blonk yn 'e sinne. Wat soene se grutte eagen opskuorre dat fûle Bontsjefolk.

Yn 'e buorren tusken de huzen stie de ljochte, swiere stilte fan 'e simmermiddei. Der wie gjinien te sjen, oars net as in pear bern dy't boarten. By Miedema's reed, doe't er dêr stadich foarbyried, fernaam er gjinien. It reapannetek riisde heech boppe it grien fan 'e mânske beammen. In moai spul wie it, in machtigen skuorre en, yn it fermidden fan dit fergetten doarp, ek in machtich man, dizze Bontsje Mie-

dema. Hy wie lykwols net bang foar him. Hy hie in gefoel dat er rjocht dien hie, dat nimmen him ferwite koe. Net oars as hie er mei dizze iene die fan rjochtfeardichheid alle komelkers en lytse lju, al har heukerjen en soberearjen oan 'e grutte boeren wreke.

V

Doe't er it hiem opswaaide dêr't de bussen en amers al by de molkwein stiene en de kêde oan 'e stangen bûn wie, seach er Bontsje Miedema de buorren út wei kommen. Suver as kaam er by har foar út it stekje, mar dat soe sa net wêze. Hy soe wol nei de kamp west ha, nei de bisten. De kamp, dy't sa lange jierren harres west hie, dy't jit altyd yn it doarp ‘Bosma's kamp’ hiet, dêr rûnen no grutte Bontsje syn kij en hynders. Sjoch him ris stappen, op 'e middei yn swarte ferklaaiersklean. En spotsk stiek Klaas in hân omheech: ‘Middei!’ De boer weau gemiensum werom. Hy hie in skoan sin sa't it like. Dat hokling, dêr soe er noch raar fan opsjen!

Klaas fûn de âlde minsken yn 'e keamer ynstee fan yn 't efterhûs oan 'e tee. Hy wie der noch hast net yn of syn mem riisde oerein om him yn te jitten. ‘Kom dêr wiest al! Dû silst wol toarst ha, tink.’ De âldman skode syn boardsje mei iten by. ‘Dû bist net ier, mar it is neat, ik haw de kêde al meinommen.’ Klaas seach sawat ferheard fan 'e iene op 'e oare. De âldelju hiene gjin aard fan stúmjen, mar sok in wolkom nei fan 'e middei wie him hast mânskernôch. En krekt as wie der wat, as hie der immen west: in stoel fan it stee, in jiskebakje op tafel en as er syn sin sei, in rook fan sigaren. Net dat it him wat skele koe, in lapkepoep op it moaist of in kolporteur mei boeken, it wie him it freegjen net ienris wurdich.

De tee smakke him skoan nei de lange middei op it lân; net te gleon en krekt fan pas fan sterkens. En wylst er swijend syn plasse brea mei raspe tsiis bepluze - nammers sok skoan en noedlik iten - hie er oanstriid te sizzen: dat hokling fan Bontsje-en-dy, jim witte wol, dy sleatsjebaaier, haw ik de stikelspar yn 'e strôte slein! Hy moast him ferhâlde om neat te sizzen en pûste: de tsiis snijde wyt oer syn blauwe broek. Hy fage it mei syn grutte hân oer de flier. Wat soene se opharkje. Hja wisten dochs jit fan neat! Nee, fansels, dat koe net. En

krekt as hie de âldman wat op it hert! Hoe krige er sa'n kleur no't er him oanseach? ‘Bist Miedema tsjinkommen, tink?’

‘Tsjinkommen? Te sizzen, ik haw him sjoen, ja, hoesa?’

‘Nee, neat,’ behimmele Wopke, ‘neat; ik tocht miskien hiene jim praat.’

‘Dy fint praat ik net mei!’ En tagelyk gyng it him troch de holle: sigaren, de stoel fan it plak en it kistke op dit ein fan it kammenet! ‘Hat dy grutte Bontsje hjir west?’ frege er. ‘Wat woe dy keardel hjir?’

‘Neat,’ foel frou Bosma yn, mei krekt tefolle klam, ‘suver neat; in praatsje, mear net.’

Klaas syn fûle eagen gyngen twingend fan 'e iene op 'e oare. ‘Praat der net omhinne! Wat woe er hjir?’

‘Ja, sjoch,’ stammere de âlde, ‘Miedema spriek my oan, bûten... ik hie de kêde ophelle... dat doe rekke er efkes mei yn 'e hûs, hoe giet soks... en it praat kaam op it fee... hy woe in goede ko keapje... en om't wy al sa krap gers hawwe tocht ik... jim mem en ik ornearren... de lytse mûskleur...’

‘Dus soks wurdt hjir bekonkele,’ sei Klaas driigjend. ‘Hie ik net tocht dat jim wat yn it sin hiene?’ Hy wûn him wat langer wat mear op. ‘Dus dat giet hjir om as ik der net by bin! Mar dit sit jim net glêd. Dit moat noch! En dat jim dat no net begripe dat dy grutte Bontsje heit wol tsienris oer kin. Mar ik bin der ek noch...’ En ûnferhoeds, mei de folle fûst, joech er in slach op 'e tafel. Teeguod rinkele, de treppot op it smel en keakelich stoofke knikte foaroer, tee rûn dûnker en walmjend oer it ljochte tafellear. Frou Bosma fleach mei in gjalp omheech. ‘Jonge, hoe kinst sa mâl; myn bêste lear!’ En wylst hja nei de handoek taaste yn it finsterbank: ‘Kin dit no sa, Wopke? Jo moatte der mei delkomme, dit is gjin wizânsje sa...’

‘Nee,’ foel de âldman dertusken, ‘jim moatte sa net... ik mien dû moatst sa mâl net, Klaas. Wy dogge ommers neat bûten dy om, wy hawwe neat fêst ôfpraat, mar wy meie dochs wolris prate?’

Mei triljende hannen begûn er de piip te stopjen. ‘Dus dû tochtste dat it net wêze moast?’

‘Ik?’ groude Klaas. ‘Haw ik noch al in stim mei yn 't kapittel? Ik bemuoi my der net mear mei. Jim moatte it witte.’

Der ûntkaam him gjin wurd mear. Sadree't er it iten op hie gie er de keamer út en ferklaaide him. Nidich slingere er de bussen op 'e wein; mei driigjen en skoppen twong er de kêde yn 'e stokken. Heit bleau

mar wer wei en it wie al wer withoe let. Wannear soe dy man him ris opskerpje?

Hy siet op 'e bok te wachtsjen, de leien yn 'e fûst. Yn 'e skuorre gyngen de âldman syn knoflige klompestappen.

‘Dêr wie ik al.’

‘Ja,’ sei Klaas en skuorde oan 'e leien. De kêde sette ta. Alde Wopke hong heal oan 'e wein; earst yn 'e buorren slagge er tusken de bussen teplak. Hy grommele lilk. ‘Moat dat no altyd sa mâl... wat hoecht dat sa wrimpen.’ Syn lûd waard wei yn 'e muzyk fan bussen en dûnsjende amers.

Dy jûns molk Klaas in ko mear as gewoanwei; hy skuorde dat er de kramp yn 'e fingers hie. De mûskleur naam er lêst. Dy krige Bontsje Miedema net yn syn klauwen. Hy seach ûnder it bist troch nei syn heit. It duorre wer wat mei de âldman. Mar sa gie it nammers altyd: as it der op oankaam moast it fan him komme. En as hja doarsten ferkwânselen se de kij bûten him om. De mûskleur ferstapte yn it spantou. ‘Stean stil ûngelok,’ raasde er. Trijeris skopte er it bist ûnder de bealch dat it mei de krûme rêch deastil stie.

En wat oars nea barde: dy jûns hiene se de molke it earst by de buorren.

VI

Dyselde jûns ûnder kofjedrinken ornearre Bontsje Miedema, de jonges moasten strakaansens hinnegean en blyndoekje dat wite hokling; in foech sekje wie der yn 'e skuorre wol en tou dat wisten se. Net dat it folle jaan soe, mar hy hie it Wopke tasein, dat in sek foar de kop wie al it minste dat men dwaan koe. ‘En no oanmeitsje. Tsjerk en Albert, der moat ris in ein fan jûn.’ It noaske de hearen net, fernaam er wol, mar it hie no langernôch sloerd, der moast ris in grap fan wêze. Sokke jonge bazen moasten oanset wurde.

‘Wy soene oars nei de buorren, jûn,’ sei Tsjerk tusken twa swolgen kofje yn, ‘kin it moarn net likegoed?’ Mar sa lei it lân diskear net, miende Miedema, de buorren bleau der wol, hja wiene dochs al fakernôch by de streek. En hy woe ek perfoarst gjin aksje mei de Bosma's hawwe, as it der op oan-kaam wiene se yn har rjocht en dat net

allinne, mar hy woe Wopke jitris oan om dy ko. ‘En no net mear tsjin-iggewearje, de pols oer it skouder en allee!’

Dat lang om let stieken se dan dochs it lân út, twa smelle, langliddige knapen yn te wide melkersklean, gjin pet noch neat op it plat read hier, de fuotten yn grutte, hurdgiel ferve klompen. Tsjerk gie foarop, de pols sawat ûnferskillich tusken rêch en earmen troch en efter him, yn 'e selde stap en itselde spoar, trêde de jongste. Dy hie it oare ark yn 'e kilebûse troppe. Ut en troch seine se in grimmitich wurd oer dizze lette lânreis: dat it ommers alhiel gjin haast hie en dan om in bekfol gers, mar sa wie no dat komelkersfolk. En fierder diene se der almeast it swijen ta; wat sil men al folle beprate sa tegearre yn it lân, as broers, en út in ynbannich laach.

De jûn wie stil en suver soel; de loft stie klear en heech oer de wide greiden; allinne yn it westen sieten koppen, frjemd trochgloede fan it lette sinneljocht. In ielreager roeide mei mêde wjukslach, leech oer de lannen, nei it nêst earne yn fiere beammen. It fee weide foar de nacht. Krekt in jûn wie it om yn it fjild te wêzen, om der jinsels te ferjitten, as men alteast gjin oar - en better - aventoer yn 'e holle hie en om gjin hokling socht. No strûpten de maten de ferklaaiersklean oan en smieten it gat op 'e fyts en rieden dêr't hja wêze woene. Wêrom hie dit no net wachtsje kinnen?

It hokling, lyk as ek te tinken wie, wie nearne net te bekennen, net by it oare jongfee yn it stik dêr't er wêze moast, noch earne oars, dêr't er troch 'en dei syn komst hie. Hja swalken fier it Nijlân oer en mei in wide bocht wer op hûs yn; hoe moasten se it ding fine yn 'e stadich oanskimerjende jûn mei de earste streken dauwe by de sleatten lâns?

Hja rûnen no de trije del. Hjir hiet dat ding no suver altyd te rinnen. It soe wol sa wêze, mar dan wie it al singeliers dat hja it der no net treffe koene! En wêrom yn 'e goedichheid soe sa'n bist hjir krekt wêze wolle? Der wie gâns gers, dat wie sa, de kij hiene der al nedich in wike yn rinne moatten, mar it kaam ommers om yn 'e stikels! Dêr gyngen no twa grutte minsken oer; de âldman, dat wist men, siet it measte net by, mar wêrom pakte dy Klaas net better ta? In blast wie it, it soe mei barstend geweld wêze, mar it kaam net oan 'e ein.

‘Hja rêde it net!’ sei Albert.

‘Nee,’ smeelde de oare, ‘hoe soene se it rêde. Hja buorken altyd al efterút, dat lit stean fan no!’ De hiele boel lieten se útsloere en dan jit

kleie en klieme oer in nútdopfol gers. Hoegde it jin nij te dwaan dat hja derûnder rekken; moast der gjin oardiel gean oer sok folk?

Wylst hja dwers oer de reed op 'e sleat ta trapen, seagen se wat skimerjen yn 'e achtewâl. Wat mocht it wêze, in bist, in skiep mûglik dat yn ûnmacht lei? It like al sawat wyt. En ynienen, as waard it him yn-jûn: ‘It hokling!’ rôp Albert, ‘kom mei, derhinne!’ Mar syn broer skeat al by him lâns: mei in ûnferhoedse, dryste plof, hast sûnder oanrin, smiet er de linige lea oer it brede wetter en draafde by de wâl lâns; oan 'e oare kant sette Albert it ek op in draven. ‘It is him al,’ hime er, ‘fersûpt...’ Tsjerk joech gjin lûd: ûnder it walmjend, weevjend wyt hie it wetter in reade skyn, it gers wie mei bloed, de hals testutsen. Dit wie gjin goed spul, gjin ûngelok. ‘Hoe liket it?’ ferge Albert.

‘Sa!’ Hy stie oer de hals fan it hokling hinne, in giele klompefoet oan elke kant, de fûsten oan 'e koarte, boarstlige earen; út alle macht skuorde er de kop út it reid omheech: yn it snústrich wyt gappen twa rûne, swarte gatten. Albert, sûnder derby te tinken, fielde mei de rjochterhân oer de bûse: hy hie it sekje jit. En tagelyk betocht er him dat it no net brûkt hoegde te wurden: de roeken hiene de eagen al. ‘Nei hûs,’ sei er. Wat soe heit hjir ris fan sizze?

En hja setten rjocht op hûs oan, it koartste paad lâns, de eagen stiif foarút op it hege tek fan 'e skuorre by de toer. De skimer foel út in loft sûnder moanne noch stjerren, de dauwe lei as in tichte, wite tekken oer de lannen en tusken dauwe en dûnker, twa frjemde, bleke lampen, gyngen de reade jongeskoppen...

Dyselde jûns, mei beide hynders en alle man en macht rieden se it Nijlân út, om it hokling op te heljen.

VII

Lyk as syn wenst wie jûns foar bêdtiid rûn Klaas in slach om hûs hinne en fertrape it iten foar't er him nei boppen, op bêd bejoech. It die him suver goed ditkear; hy wie net rjocht lekker, krekt as lei it him wat swier, as hie er op 'e iene of oare wize kjeld by him; it soe nammers gjin wûnder wêze nei it wiete waar fan 'e lêste pear wiken. En jûn wie it suver soel. It wie stil by de buorren, alles like al yn 'e sliep te wêzen; alles út en tsjuster. Hy moast ek nedich op bêd, it rûn yn 'e

gek: al lang oer njoggenen. Mar wa hie der sin oan by dit kostlik waar? Dan mar wat koarter nacht foar in kear. It soe him al benije, hoe't it mei dat hokling ôfrûn wie; oft hja it moarnier ek murken. En mei benijing tocht er, dat it him dy hiele jûn net út it sin west hie. Hy woe der net langer oan tinke. Wat maalde him dat hokling? As hy de kop der foar hâlde, koe gjinien him wat bewiizgje.

De toerklok sloech ien: healwei tsienen al. En wylst er it hiem deltrape op 'e bûthúsdoar ta, hearde er lûden: op 'e dyk moast it wêze, in hynder-en-wein of sa. Hy bleau stean en harke. In nuvere tiid te riden. Soe it Bontsjefolk... Hy fielde dat it hert him sloech en wer hie er dat frjemde parsjende gefoel yn 'e maachstreek. Hy lake grimmitich. In skytsek wie er: dat deade hokling hie him suver yn 'e macht; it moast net healwizer. Wie er dan sa'n bang skiep dat er benaud wie foar Bontsje Miedema? Mar it koene Bontsje-en-dy net ienris wêze; net ien hie it sjoen en net ien hie de kij dêr by om rinnen.

It kaam al tichterby; de tsjillen rattelen op 'e stiennen, de hynste-poaten kloppen troch de hoare jûn. Beret kearde er om; hy woe it witte en mei rêde, hoedene stappen sette er de buorren yn. Under de brede kastanjebeam foar it skoalhûs bleau er stean, de rêch oan 'e rûge stam, en wachte. As hja Miedema's reed yndraaiden moast er it hjir hearre kinne. Spitich dat er neat ûnderskiede koe op in ôfstân, de moanne wie der net by. Hja wiene no sawat oan 'e reed ta, twa hynders, oan 'e stap te hearren en in haaiwein. Draaiden se dôchs de reed yn... Nee!

Hy skikte fierder efter de beam en helle de siken rommer. Healwiis dat er him oer dy riderij sa benaud tocht hie; it koe jit net út wêze en al wie it sa: wa koe him wat meitsje?

Hy wachte. It wie no dochs let. Hjir wiene se, flakby. En út 'e tsjusternis fan 'e lette simmerjûn kaam dat stampend span te foaren, de koppen omheech, de glêde hûd mei swit, de bek mei flokjend skom, de poaten mei de kliemske modder fan reed en weake dammen. Bontsje-en-dy dochs! Fansels dat hja de reed net yngongen; hja rieden ynienen troch nei it slachtlokaal. En sûnder dat hja him murken yn it skaad fan 'e swiere beam, rieden se deun oan him lâns; de beide jonges hongen op it foarkret, bleek en slûch, de lytsfeint siet op 'e sydberje, de fuotten bingeljend foar it draaiende tsjil, de arbeider rûn oan 'e oare kant. Op 'e boer nei it hiele personeel. En op 'e wein lei it

hokling, wiet en mei stive poaten, de tonge fier út 'e iepene bek, twa swarte gatten yn it wyt fan 'e kop, de ljochte side mei kroas bestippe.

Yn Klaas Bosma wâle fannijs de lilkens omheech. Dat moast dat grutske Bontsjefolk ris witte, dat hy hjir stie, dat hja om him dizze nuvere nachtreis makken, dat hy dat kring fan in hokling de deastek jûn hie. As it moast die er it mei alle wille jitris... En efter de kreakjende haaiwein oan, op in feilige distânsje, mei mijene stappen fan syn swiere, deiske klompen trape er nei hûs. Wat soe grutte Bontsje malbeare. Hja mienden dat hja de lytse man mar traapje koene, hja hiene alle rjocht en jild en geweld, mar hy stie se, hy, Klaas Bosma.

En krekt doe't er út 'e buorren wei it hiem opdraaie soe, snuorre him in fyts foarby, sûnder ljocht fansels en jeie as in dief. It roerde syn earm, it hie neat mear lije kinnen.

‘Belje dan, fint,’ groude er. De oare remde, de punten fan 'e klompen skrasten oer 'e grûn. Woe er ek jit drokte meitsje, dy snotnoas, no't er him omtrint omjage hie?

‘Bistû dat Klaas?’

Grutte Bontsje sels!

‘Ja,’ sei er. Miedema leau 'k?’

Hy sei it kalm, mar de fingers jûken him om de boer fan 'e fyts te skuorren en him in trewinkel nei te jaan.

‘Hawwe jim hjoed by gefal ek yn 'e trije west?’ Hy woe him út-kloarkje. Hy seach him der op oan! Mar hja hiene him jit net!

‘Ja,’ sei er spotsk, ‘ús heit, fan 'e moarn yn it moaie waar, hoesa?’

‘Dus dû fan 'e middei net?’

‘Nee!’

‘Betink dy goed...’

‘Nee, sis ik ommers. Wie der wat?’

‘Ja,’ sei Bontsje Miedema driigjend, ‘mar dû silst der wol mear fan witte as ik.’

‘Waai op,’ ferwinske Klaas. ‘Wat miene jo wol, wêr wolle jo op út?’

Bontsje hie it gat al wer op 'e fyts. Mei sa'nien woe er gjin gedoente hawwe. Dy't net yn goedens woe, dy moast it dan mar fiele. Sa'n ûnferskillich meubel. It begrutte him om 'e âldman mar soks gie te fier. As it fee yn it lân net mear feilich is, dan hâldt alles op. En hy sette ta om de wein foar te kommen en Sake slachter út 'e earste sliep te klopjen.

Klaas Bosma trape it hiem op en glûpte stil yn 'e hûs. It koe him no neat mear skele. Hy sei it net! Lit Bontsje Miedema de skea hawwe; it kin better fan 'e stêd as fan it doarp. ‘Ik haw net yn 'e trije west,’ hie er sein. In stomme set fansels, want soks koene se maklikernôch útfiskje. Mar wat die dy keardel him út te freegjen? Miende er faaks dat er in grutjonge foar hie? Nee! En jitris nee! Hy moast mei bewizen komme, net mei losse praatsjes.

Op 'e broeiske souder ûnder de pannen strûpte er de klean út. Moast er it sizze, thús, foar't hja moarn heit geweken namen? Moast er heit it swijen oplizze? Mar dat fersmiet er. Dêr wie heit de man net nei, al hoe deagoed as er wêze mocht, soks liet er him net oplizze. Hy wie der neat te goed ta en gean nei Bontsje-en-dy en bied him de skea. De skea, tocht er, no foar it earst, wêr moast it weikomme as it dochs ris útkaam? Mar it hoegde net út. De kop der foar!

En dy hurde kop fan sines treau er yn it weake kjessen.

VIII

De oare moarns, lyk as te ferwachtsjen wie, wist it hiele doarp it. Wopke Bosma krige it ferslach fan Jorna's jonge, krekt doe't er by de daam de skiep yn 'e line sette. Dat hy koe alles net neikomme, it skerpste is der wat of as men de sechstich hân hat en dy sleauwe jonge die him net oan tiid om in telmennich fan 'e fyts. Mar safolle wist er dan al dat de Miedema's in hokling dea hiene, in ljochtenien, yn in sleat earne by de achte. Wylst er te melken siet wie it him suver net út 'e gedachten. It wie dan al singelier, sjoch dêr! Justermoarn hie er dat bist jit út 'e trije reage en no sa. Wat Klaas hjir ris fan sizze soe!

En sadree't dy yn 'e hûs kaam om tee begûn de âldman deroer. ‘Hiestû der neat fan heard?’ Ut 'e hoeken fan 'e eagen seach Klaas him oan. Wist heit it? Alles? Of faaks it rjochte net? Wat joech hy der ek om! It moast dochs ienkear út. En ûnferskillich, as wie it in ding fan neat, sei er: ‘Ik wist it justerjûn al; doe't ik foar bedtiid jit efkes bûten stie hellen se it thús op 'e wein.’ Wopke Bosma sette ferheard it folle kopke del. Dat hie er dus de hiele moarn al witten en soks ferswei er. Wêrom wie dy jonge dochs altyd sa apart, sa op himsels? ‘En dêr hast no neat fan sein?’ ferwiet er. ‘Wêrom al?’ skokskoudere Klaas.

Nei it brea-iten koe Wopke der jitte net fan swije.

‘Dit is eigen skuld mei,’ sei er skodholjend, ‘mar it is dochs begrutlik.’

‘Begrutlik?’ fjurre Klaas los. ‘Man, wat praat jo. Begrutlik! Ha wy noch gjin lêst genôch fan dat ondier hân. Ik bin bliid...’

‘Sa moatst net, jonge. Sa meie wy net. Fersûpe hat ommers net ien wat fan?’

Klaas seach syn heit oan. ‘Fersûpe, sei heit?’

‘Wis, yn 'e sleat hiene se it fûn, sei ik dat net? By Jorna's achte as ik it goed begrepen haw.’

Dus heit wist it jit net. Hy soe de âldman yn elk gefal net wizer meitsje.

Al ridlik gau nei teedrinken rieden se tegearre it lân út, wat plankespul en in foege peal op 'e molkwein en fierder de komplete spikerbak en alles dat de hynstestâl oplevere oan timmerark. Klaas hie de leien en fitere de kêde mei gâns gerop en gebear oan; it sin stie him goed en hja hiene in dreech krewei dit moarnsskoft: in pear hikken moasten se oplaapje en in hikpeal sette. De hiele moarn kaam har gjin minsk benei en it waar wie as side, dat hja krigen der aardichheid oan en mei gâns passen en mjitten en prakkesearjen kamen se ta har doel.

Doe't hja by tolven thúskamen wie de kofje ferprottele en de ierpels sa goed as gear. Dat hja diene it stek foar op 'e klink, bebûnen in bynstok oan 'e homeiepeallen - de homeie sels hiene se hjir net kend - lieten de kêde los op it hiem. Dy soe him wol rêde en in bekfol fan it toarre gers om hûs en hear wei skuorre. En te bedjerren wie der neat.

Fuort nei iten brocht Klaas it bist nei it lân. Mei de hannen oer elkoar, wat ûngemaklik op 'e skerpe rêch, de klompen los oan 'e teannen hingjend, ried er it hiem ôf en de buorren del. De kêde fûn út himsels it paad wol. By de brêge, wylst er sûnder erch de holle optilde, seach er twa plysjemannen it tsjerkepaad delkommen, rinnende, mei de fyts oan 'e hân. Dat is om my, fleach it him troch de holle. Dy iene, yn it swart, wie Fisser, de oare in rykspolysje. Hy gie rjochtop sitten. Grutte Bontsje liet der gjin gers oer groeie. It hert sloech him rêder. It moast net healwizer, wat koene se him bewiizgje? Mei in skop yn 'e siden sette er de kêde oan. It bist skodde de kop en rûn gjin stap hurder. Dan net. Dryst stjoerde er tusken de beide mannen troch. ‘Middei,’ sei er daagjend. Dus hja lieten him ride! Faaks kamen se om hiel wat oars. Hy moast him net iderkear sa bang tinke.

En krekt doe't er omseach wat kant de manlju útgyngen kearde Fisser him ek om. ‘Klaas Bosma, leau 'k?’

Hy swaaide stadich de kêde. ‘Ja,’ sei er noartsk.

‘Wy woene jo graach efkes te wurd. Om ús kinne jo it hynder earst wol fuortbringe; wy moatte jimme heit dochs ek sprekke. Dat kin dan earst wol.’ Klaas grommele eat fan: Krekt sa't jim wolle en swaaide op 'e nij de kêde. It bist sette de stap deryn, flugger as oars syn wenst wie, lyk as hie dat wurd ‘hynder’ eat yn him losmakke. De izers tikken oan 'e klinkertstiennen. Klaas skuorde him wreed oan in ear. ‘Net sa hurd, kring!’ En de kêde út in nuver misbegryp, foel yn in soarte fan fotteldraaf.

Werom rûn Klaas stadich. Der wie gjin haast by, en sok polysjefolk hat de tiid wol. Nea seach men se oars yn 'e buorren en no twaresom. By Jorna's pleats stie in fyts tsjin 'e beam oan. In koart momint hie er oanstriid om der op te stappen en de buorren út te fytsen, de dyk út, safier as er komme koe en lit dy keardels foar spot stean. Of in pols oer it skouder en skean de lannen oer... It wie ûnsinnich fansels; hy moast neat skine litte.

IX

Wylst er it hiem oprûn seach er de beide fytsen tsjin 'e foareinsmuorre oan stean. No sieten se dus yn 'e keamer en kloarken de âldelju út. Hy hie niist daliks mei weromgean moatten: heit wie by steat en set de sigaren op tafel.

Hy woe net foarom en foar de finsters lâns en behindich die er de skuorredoar iepen. ‘Dêr is er sels,’ hearde er de âldman sizzen. En alhiel op 'e oare ein tusken it sydfinster en 'e hynstestâl seach er se stean. Der wie in dûnkere glâns fan blau yn 'e skymrige skuorre en de glim fan glêde knopen en frjemd tusken de beide kante, gewearde polysjemannen postuerde lytse Wopke, de ferblikte blaukile oer de rêch, mei triljende hannen en deemoedige gebearten.

Mei in spotske glim om 'e mûle sette Klaas der op ta. ‘Hjir bin ik al. Jim hiene boadskip?’

‘Jonge,’ foel Wopke yn, ‘hja wolle hawwe datstû dat hokling deadien hast. Witste derfan? Sis op, nee dochs?’

‘Nee. Ik wit fan neat. Hoesa?’

‘Dan hat er it ek net dien! Jim kinne my leauwe! Dan hat er it net dien. Hy mei wat... wat bluistrich wêze... wat opsternaat soms, mar hy sil ús net tefoaren lige; hy is net benaud.’ De âldman tilde de holle heger. En wylst Klaas focht tsjin in frjemden oanstriid om te sizzen: ik haw it dien - ik sil mei Bontsje prate - en no jimme fan it hiem ôf hearde er de rykspolysje freegjen: ‘Jo hawwe juster net nei it Nijlân west, leau ik?’ Dy smycht, dat wist er fansels al lang fan heit! ‘Ja,’ sei er gewoan, ‘justermiddei, nei de trije te stikelstekken.’ It ûntkaam him net dat de beide mannen elkoar oanseagen. ‘Justermiddei? Soa al? Mar dan hawwe jo Miedema justerjûn dochs te... te...

‘Sis it mar! Foarliigd! Mar moat ik Bontsje Miedema rekkenskip jaan? Kin elk my ûnderstean dy't wat op my tsjin hat?’

‘Der wie reden Bosma, der wie reden ta.’

‘Witte jo dat? Wêrom freegje jim my dan noch?’ Hy moast him ynhâlde om dy fluenske stedman net in slach oer de snút te jaan.

‘En as ik freegje mei, wat ark hawwe jo brûkt?’

‘Hokker ark? In stikelspar. Wat oars?’

‘Al sachs. Mar meie wy it efkes sjen?’

Klaas stoep yn 'e hynstestâl. Dus dêr woe dy fint op út. En krekt hie er him slipe. It hie fansels yn it minst gjin sin en hâld har heit sines foar. Hy joech him Fisser oer; dy rikte him lykwols de oare ta.

‘In handich, licht stik ark.’ Hy woech it ding op 'e hannen en frege: ‘Wannear is it foar it lêst slipe?’

‘Dat haw ik dien,’ kaam de âldman te help. ‘Tiden en tiden lyn al; jim kinne it neifreegje, it moat op in sneon west ha, yn 'e timmerwinkel.’

‘Jo moatte ris fiele, Bosma.’ En wylst Wopke hoeden oan it skerp fan 'e stikelspar tûmke, sei Klaas: ‘Dat ding haw ik juster slipe, justermoarn doe't heit siet te krantlêzen. Hy wie sa stomp as in hotte.’

‘Justermoarn, ferbaasden de polysjes har, ‘jistermoarn. It docht my gjin nij!’ Klaas rôle yn 'e bûsen de fûsten op. Kringen, tocht er, gemiene kringen. Aanstûns wolle se der op út dat ik it mei in doel dien haw. Hy biet op 'e tosken.

‘Kom Bosma,’ trune de fjildwachter, ‘wat sizze jo no?’

Gjin belies jaan, tocht er. Uthâlde. ‘Ik haw neat te sizzen,’ sei er koppich.

‘Jonge,’ sei de heit, ‘astû it dien hast, sis it dan. Ik bin dyn heit, tsjin my kinst it ommers wol sizze. Sis it gerêst; de tiden binne min, it komt

al tige min út, mar ik sil dy neat ferwite. De skea sil fergoede wurde... ta de lêste sint... Ik hie it nea tocht, mar as it sa is...’

En op 'e nij, by dit oatmoedich praat, ferhurde Klaas syn hert. Hy sei it nea, nea. As moast er derom yn 'e bak, hy sei it net. Sok earmoedzjen dêr't frjemd by stie! ‘Ik haw it net dien.’

‘Klaas!’ moanne de âldman.

‘Nee, sis ik.’ Hy stampfuotte.

By it finster mûskoppen de beide mannen. No knikten se en waarden it iens.

‘Wy sille nei Miedema's,’ sei Fisser. ‘Mar dit woe ik earst jit sizze: Betink jo goed! Dit is in saak fan skikken; jimme moatte akkoartsje... Sille wy dan mar, De Boer?’

By de doar ferfette er: ‘Wy komme mei in lyts healoere wer. Wolle jo by hûs om bliuwe? En as ik jo jitris riede mei...’

‘Net nedich,’ groude Klaas. It bûthús troch gie er yn 'e hûs.

X

Yn 'e keamer hâlde er it net út; de âldelju hie er dit wachtersskoft alhiel gjin treast of oanhâld oan. Hy steutere yn 'e skuorre om, mar koe gjin wurk betinke. Wat moast er útfine dizze healoere? En wat moast er dwaan as hja weromkamen, as hja it hegerop besochten? Hy woe der net langer oan tinke.

Just letter fûn er himsels werom foar de keamersfinsters; hy koe mei gjin mûglikheid mear betinke hoe't er hjir kommen wie noch ta wat doel. ‘Ik bin net goed wiis,’ tocht er en mei de hannen yn 'e bûse begûn er it hiem op en del te traapjen. It wie stil yn 'e buorren; elk hie syn wurk. Wurk! No in dreech krewei foar hannen, greppeljen yn 'e hurde grûn, in lang ein sleat slatte, as it mar wurk wie en net dit doelleas dangeljen om hûs hinne, wylst de sinne heech oan 'e loft stie. Mar hja koene der no ek wer wêze: in healoere hiene se sein. Hy seach op syn horloazje: amper in kertier wie der om.

No sieten dy beide mannen by Bontsje-en-dy te moaipraten; mûglik hiene se it no drok oer him. Hy knarste op 'e tosken. Hja mochten komme, hy soe se te reden stean.

De bûthúsdoar klapte. Dat mankearde der jit oan dat heit him hjir

efternei rûn. Koene se him dan nea gewurde litte? ‘Ik soe ris sjen wêrst wiest.’

‘Hjirre. Wat moat ik?’

‘Nee, neat,’ besusse Wopke, ‘suver neat. Of ja, ik moast sizze, dat de tee ree wie.’

‘Net let,’ gnyske Klaas. Hja stiene in set by elkoar op it hiem en seine neat. De stilte fan 'e simmermiddei stie om har hinne; de sinne lei in waarme gloede oer it brekfallich spultsje, oer it dûnker reiden tek fan 'e skuorre en de griene pannen fan 'e foarein. Op 'e rûchskerne stie it kret opwipt en stiek de houten earmen yn 'e loft. De hinnen klauden yn it strie.

De âldman skrabe de kiel. ‘Dat hokling...,’ begûn er. ‘Dy hinnen,’ sei Klaas der fuortendaliks oerhinne, dy hinnen ferrinnewearje alles. Wêrom yn 'e goedichheid sette jim dat fee net fêst?’ En mei alle macht smiet er in grouwe stien tsjin it houten kret oan. De hinnen stoden alle kanten út. ‘Ik sil it tsjin jimme mem sizze,’ sei de âldman. Hy kichte. ‘Mar ik sei, hoe komt it no mei it melken jûn?’

‘Dat sei heit nèt!’

Wopke Bosma suchte. Wat moast men, as sa'n jonge gjin reden ferstean woe? En sa wie er no altyd: hy wòe gjin rie oannimme. ‘Dan sil ik allinne moatte en earder fuortgean.’

‘Dat rêdt him wol,’ sei Klaas ûnferskillich.

‘Giest' mei om tee?’

‘Ik kom wol!’ It wie no wis al in healoere. Miskien kamen se net ienris wer. Hy stoppe de piip en trape stadich op hûs yn en de skuorre troch nei de koken. Hja sieten trijeresom om 'e tafel; de wekker op 'e skoarstienmantel tikke lûd de minuten wei. Trije kertier al. Hja kamen net wer! Hy ferskikte mei de stoel en wipte tsjin 'e skoarstienmantel oan. Dat hie er net tocht dat Bontsje Miedema derfoar omstrûpe soe. ‘De tee smakket goed,’ sei er freonlik: Datselde momint sei syn heit: ‘Dêr komme se oan.’ Hy wiisde nei it finster. ‘Och heden,’ rôp frou Bosma, ‘och heden, wat ús no oer de holle hinget... Jo moatte nei de doar Wopke... Nee, nei de foardoar... Moatte se der yn, Klaas?’

‘Der yn?’ bearde dy, ‘wêr soe dat goed foar wêze? Bliuw heit hjir mar, ik sil se te reden stean.’ Mei grutte stappen sette er op 'e doar ta en nei bûten. Tusken de keamersfinsters bleau er stean, de rêch oan 'e muorre, de hannen oer elkoar en wachte. Wopke Bosma kaam

de doar út en gie derby stean. ‘Klaas,’ frege er. Hy krige net ienris andert.

XI

Dizze twadde reis naam Fisser it wurd en de lieding. ‘Wy hawwe alles neigien Bosma, it spyt my, mar it wiist net sa bêst. As ik jo riede mei, en ik sis it út goederbêst, sis it dan earlik!’

‘Nee,’ skodholle Klaas. Syn stoefe eagen seagen de polysjes stiif oan. Hja mochten freegje, trúnje, daagje, hy sei it dochs net.

‘Miedema wol it skikke. It begruttet him om jim heit, dat hy wol it skaplik meitsje. Hy is genegen om sels nei jimmes ta en akkoartsje mei jimme heit; dat is skiklik, tinkt ús. Allinne hy woe net mei Klaas prate, dat hat er derby betinge. Hy en jim heit en...’

Klaas lake spotsk. ‘Dat is skiklik,’ hune er. ‘Heit kin er wol oer en ik mei der net by.’

‘Wy hawwe ús bêst dien,’ ferfette Fisser, ‘mar dêr bleau er by.’

‘As er hjir komt,’ drige Klaas, ‘as er it weaget en set in poat op it hiem, dan brek ik him de bonken.’

‘Bosma! Meitsje it net minder as it al is. Jo moatte jo bedimje. As Miedema it no skikke wol...’

Skikke, tocht Klaas grimmitich. Alles dat er mei mûglikheid besette koe, soe er har fan 'e hûd skuorre, sa goed koe er grutte Bontsje wol.

‘Kom,’ trune Fisser jitris, ‘jo hawwe ryklik tiid hân te berieden. Sis ús hoe't it krekt om en ta gien is.’

‘Ik wit fan neat.’

‘Dus jo ûntstride it?’

‘Ja, wis.’

‘It spyt my. Hoewol it docht my gjin nij.’ De blauwe rykspolysje sette it boarst út. ‘Dan sit der oars neat op as dat jo aanstûns meifytse nei stêd. Dan moatte jo dêr it wurd mar dwaan. Mei wat wy witte, doare wy it net sloere litte. Binne wy sa net ôfpraat, Fisser?’ Dy knikte. ‘It muoit my; dit hie sa net hoegd, mar jo wolle net oars.’

En jitris gyng Wopke Bosma yn 'e pleit by dit koppich bern fan sines. ‘Dû witst it sels bêst, mar ast' it dien hast - dû moatst it sizze, dû dochst der kwea oan...’

‘Ik haw it net dien. Hoefaak moat ik dat sizze? Lit my dan yn myn wêzen!’

Polysje De Boer sei koart en saaklik: ‘Wy sille in kertier tiid dwaan. As jo jo wat ferstrûpe wolle?’

XII

‘De blauwe oerstrûper, dy mei de streekjes, is dy goed?’ sei frou Bosma mei in sucht.

‘Wêrom net?’ grommele Klaas.

Hja stie foar it wiid-iepen kammenet yn 'e foarkeamer en lei alles dat nedich wie ta dizze frjemde stêdreis op 'e tafel ree. Hoefolle kearen hie se dat al net foar him dien, yn 'e wike by gelegenheden en alle sneintemoarnen weroan. Mar sa net, sa nea... Hja suchte jitris.

‘Wat skeelt mem?’

‘Dat dit no sa moat... wy hawwe nea wat mei de polysje hân en no dit...’

‘Net krimmenearje,’ treaste Klaas. ‘Hja hawwe my jit net.’ Hy hie sizze wollen: ik haw it ommers net dien, mar de wurden woene him net oer de tonge. Wat koe it him skele dat er nei stêd en foar de hearen moast? It liigde nammers makliker tsjin frjemd.

Hy stie foar de spegel en tyspele mei syn stompe fingers oan it sloppe boardsje. Altyd kocht mem sok ark te nau of te wiid. Hy hie nea ien hân dat paste, alteast net dat er wist. ‘Wol mem it efkes dwaan,’ sei er stoef.

‘Wis wol jonge, mar dû moatst dy bûge.’ Hja fingere oan syn hals. ‘Ik haw der sa gau net op sind, niist, mar hiest dy ferskjinje wollen?’ Klaas skuorde de holle omheech, dat it knoopke lossprong en foel. ‘Ferskjinje, minske?’ bearde er. ‘Hoe kriget mem it yn 'e holle! Ferskjinje hie-k-nt-tocht!’ En mei in lilke, reade holle sakke er op 'e knib-bels en skaaide mei beide hannen oer de flier om it fallen knopke. ‘Hjir is it.’ En jitris stie se deun tsjin him oan en roerden har âlde fingers syn hals. ‘Dû koest ris bliuwe... ik bedoel... der koe dy ris wat oerkomme...’ Hy lake. ‘Wat soe my oerkomme? Ik gean de wrâld net út! De muoite wurdich, nei stêd!’ ‘Is it sa goed?’ frege se. ‘Ja,’ sei er net ûnfreonlik.

Wylst er de jas oandie kaam syn heit yn 'e keamer. ‘Bist ree, jonge?’

As de âldman no mar net wer begûn te earmoedzjen, dêr stie him de kop alhiel net nei. ‘Hast it wier net dien, Klaas?’ Dus doch!

‘Ik haw it ommers al sa faak sein; leau my dan!’ Hy stie no by it finster en seach de buorren oer. Wêr stie er oer in oere. Wa moast er te reden stean? It koe him allegearre neat skele. Hy woe net lytsman wêze! Bontsje soe it net winne! ‘No goeie,’ sei er ynienen. ‘Dan gean ik mar.’

‘Joust ús gjin hân?’ ferwiet it âldminske. ‘Fûstkje!’ foel er út, ‘minsken ik gean net nei Sibearië!’ Mar hy joech har dan dochs in hân. ‘Oant strak!’ Hja seach him oan. De wurden: ‘ik haw it al dien, ik wol jim net mear ferlige,’ wâlen yn him omheech; hy twong se mei geweld tebek. ‘Bliuw hjir yn 'e hûs, de optocht is sa al grutternôch.’

En dizze reis diene hja sa't er har oplein hie.

XIII

Hja rieden it tsjerkepaad om ynpleats fan 'e buorren del; it joech hast sa folle each net, miende Fisser en it wie neat langer. Klaas Bosma fytste oan 'e kant; nêst him hiene de beide polysjemannen in stadich petear oer de krisis en dat it lean al wer omleech moast en dat it dan no oan it gefoel kaam. Hja behellen Klaas der net yn, mar lieten him alhiel yn syn wêzen. Sa net, hy hie gjin oanstriid en jou der him by. Sok healwiis praat! Wat wist sok folk fan krisis, fan sakjende prizen, fan hier dy't der op 'e tiid wêze moat en lykwols net makke wurde kin? En wat witte se fan wurk, fan lange dagen yn kjeld en hjittens, yn rein en wyn, wike nei wike, jier nei jier, sûnder ein of útsicht op better? Amtners, tocht er bitter, en sok reau, dêr wie tefolle fan.

Hja rieden no de Nijlânsdyk del, lang en rjocht tusken de greiden troch oan 'e dûnkere beammerige fan 'e strjitwei ta. Hjir wie er thús, hjir wie alles him eigen, hjir koe er elk stik en wa't it brûkte en of it goed lân wie of min. Suver safier as syn eagen gyngen, oan beide kanten, leine de greiden ûnder de simmersinne; fûgels rôpen, bytiden trille de loft fan ljurkesjongen. In mûne draaide stadich; yn 'e fierte stie in dûnker seil boppe de lannen, earne dêr't de feart wêze moast. Sa'n middei op it fjild en it wurk oan jinsels! En ynpleats fytste er nêst twa polysjes nei stêd en koe it wurk mar wachtsje. Wat soene se him freegje? Hy moast goed witte wat er sizze soe. Net folle prate, dat wie it bêste. Nee, mynhear; ja, mynhear; en op syn iepenst wêze.

Hoelang soe it duorje, hoe let soe er wer thús kinne? It lei him op 'e lippen te freegjen, mar hy betocht him yntiids: dêr soene se gjin eare fan ha, dat er út himsels begûn. As hy har te min wie om mei te praten, hâlde er him leaver stil. En mei de lippen stiif op elkoar en de eagen op 'e beammen yn 'e fierte, trape er fierder: dat koppich swijen begûn him oan te gean.

En lang om let kamen se dochs op 'e strjitwei mei drokker ferkear fan fytsers en auto's. It wie dochs better, libbener as dy keale, rjochte dyk. Hja moasten no efter elkoar ride op it fytspaad tusken de beammen. Al tichter kamen se oan 'e stêd, oant samar ynienen de beammen ophâlden; de strjitte waard breder, de huzen oan beide kanten heger. In soarte fan frjemde ûnwennigens sloech him oan, dy't er oars nea fielde as er nei stêd gyng, ûnwennigens nei de kleur en de rook fan 'e greiden, nei it útsjoch oer de lannen, nei in wide kym mei beammen en tuorren, nei it ljochtferspringen tusken de stammen troch. No yn it lân by de bisten, in tuolle ûnder it gat, de holle oan in waarme koweside. ‘Ofstappe!’ hearde er Fisser roppen. Hy remde fûl en stie. De spoarhikken sakken stadich foar him lâns: as dy polysje net warskôge hie wie er der pardoes tsjinoan fytst.

In trein dindere foarby... wein nei wein mei frjemde, bleke gesichten foar de ruten... Foarby. Frjemden. En frjemden om him hinne, efter him en oan beide siden. Wêrom diene se no dy dingen net daliks wer omheech? In tram dy't ranzjeare moast skode stadich foarby; in fette, swarte walm sloech oer him hinne. Stimmen gûnzen om him hinne; manlju, jonges, fammensbern. Hy heinde flarden fan sinnen: hij wu hewwe ik su niet meer met Jan lope... kin hy it helpe dattie werkloos is?... sy is nou met dy jonge, jou-wete-wel, met dat swatte haar... Leeuwarden-Friesland twee-nul... je kanne hier wel oud worre... Stedlju, tocht er ferachtlik. Hy hie in gefoel as soe er mislik wurde. Hoe koene se sokke dingen ferkletse midden yn in kloft folk. Hy seach oer it spoar hinne nei de oare kant: in selde rige gesichten, stedlju, frjemden. Wat die er hjir? Wêr wiene dy polysjes? Fisser seach de oare kant út; de oare wie nearne te sjen. Beret stoep er efterút, stap foar stap, nei it trottoir. Sadree't er de rûmte hie swaaide er de fyts. It koe him no neat mear skele, hy gie net fierder mei. En krekt doe't er in skonk oer it seal sloech en tasette woe fielde er in hân op syn earm.

‘Wat no?’ frege de rykspolysje. ‘Wat sille jo sa gau?’

Hy slokte in flokwurd fuort en seach wyld om him hinne. Der wie

nearne gjin útwei! En wat joech it dan noch? ‘Ik haw it dien,’ sei er heas. ‘Sis it tsjin Fisser, ik wol hjir wei.’

De rykspolysje seach him oan. ‘It is ryklik let, mar it koe no jit! As jo efkes myn fyts hâlde wolle, Fisser stiet alhiel oan 'e oare kant.’ Hy krong tusken it folk troch. Doe't er Fisser fûn hie en hja werom soene, riisden de hikken omheech. De stream gyng by har lûns, rinders, auto's, karren, der kaam gjin ein fan.

Klaas Bosma, tusken de beide fytsen, wachte wol. Hy stie deastil. No kaam neat der mear wat op oan, no hie er de slach ferlern! Bontsje Miedema koe no mar mei heit akkoartsje; gjin noed, dat er de skea te leech taksearje soe. Der soe in ko oan fuort moatte en heit, goeman, krige in mennich skeamele gûnen ta. Sa kaam it ûngefoelich oan en de âldman soe wis miene dat Bontsje harren skikte... Wat lette it ek, as mei gauwens dochs alles op en wei wie! Mar dat er no belies jaan moast, dat er ferlern hie, ferlern, ferlern... Wat wie er winliken foar in keardel dat er mei geweld út ein sette en as it der op oankaam stie er der net foar. Soe er ea de holle wer optille doare? Hy ferluts syn mûle ta in wrange glim. In skytsek wie er, in fint fan neat...

Syn fyts stie skean by it trottoir del, dwers yn it paad. In fanke stroffele en stuite tsjin him oan; hy seach in skym fan in jong gesicht, springerich, dûnker hier, twa fûle eagen, parfum prike yn syn noasters. Hy sloech it gjin acht, sei gjin wurd fan spyt. Hy glimke mar, gnyske mar, in bytsje spotsk, in bytsje bitter.

‘Lach om dysels boerehurk en niet om mij!’ fjurre dat jonge ding.

Dat die er ommers ek: laitsje om himsels. Want by it fanke lâns, yn in soarte fan fisioen seach er dy beide rossige knapen, Tsjerk en Albert mei de mûskleur troch de buorren gean. Sok in skoander bist en dêr't er in sin by hie...

Mar dat koe dat bern fansels net witte...


Vorige Volgende