Logo DBNL
De rook fan it lân (1994)

De rook fan it lân

(1994)–Ulbe van Houten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Lêste Reis

I

Fan 'e trije jonges fan Hindrik en Tryntsje is op dit pas allinne Tsjalke jit yn 'e hûs; de beide âldsten binne derút troud en brûke sels lân. Net tefolle tenearsten, dêr binne de tiden net neffens, mar as alles mei 'er tiid ris wer wat rommer wurdt, dan sil it moai wis net by ien behindich stik bliuwe, safolle hat de âldman der al fan sjoen. Hja binne net om 'e nocht út âld gernierslaach en de froulju binne yn alles mei foarenoan. En sa moat it wêze mei har soarte lju, sil it op 'en doer wat bedije. Fandatoangeande hawwe se it al tige troffen, de jonges. Better as hysels, tinkt er wolris.

Net dat Hindrik Hoekstra him ea oer soks utere hat; hy hat in bêst wiif oan Tryntsje en hy wist wat er die, dy deis doe't er syn breid út 'e greidhoeke helle. En dochs... as hja yn dat stik fan saken wat oars west hie, as hja har der wat mear op útlein hie, faaks hiene se it dan fierder brocht. Hja koe it fansels net helpe, hja is no ienris sa net opbrocht, mar dat Tsjalke ek neat fan 'e bou witte wol, dat is in swier stik, dêr is er op dit stuit jitte net alhiel oerhinne. Want de jonge moat it fan syn mem ha, oars is it ûnbegryplik: hy is sûn en geef en om sa te sizzen by it wurk opbrocht, en lykwols mei er it net sjen. En it hat ek samar net in nuvere oankomst west, lyk as sokke jonge bazen wol mear ha, nee it waard jitte minderoan: it sit him yn it bloed. Hy moat der net mear oan tinke hoe't er it mei Tsjalke besocht hat; it earste jier fan skoalle ôf hat er mei nei it lân west, sels hat er altyd it each deroer hân, suver alles hat er deroan dien. Net ien fan 'e oaren is sà oanset; hy hie no ienris in sin by dat bern, syn jongste, mar der wie gjin ferwin op. Faaks hie er better hoekhâlde moatten, it jitris in jier besykje, mar Tryntsje hie it fêst yn 'e holle: hy moast en hy soe te learen. Dan docht men wat om de frede te bewarjen, mar it hat dochs mis west. No stiet er al in pear jier yn skoalle en jitte nea gjin fêst plak. Wol kinne - de jonge fleach troch alle eksamens - wol wolle en dochs gjin wurk, it is in frjemde wrâld langer. Hy lit him neat skine, Tsjalke, mar hy hat der slim mei te dwaan, dat fernimt er wol. As Tryntsje doe net sa trochset hie... Mar dat wol se no noch net ienris ynsjen. Begrypt men soks no?

Mar sa is it libben: der binne dingen dêr kin de tûkste gernier net by, sa âld wurdt er net. Frou Hoekstra hat der sels wol oan bytiden. Men begrypt in oar net, jins eigen man net ienris altyd, dêr't men safolle mei belibbe hat, en miskien jinsels net...

Wat hat hja destiids sjoen yn dy stille, ynbannige feint út 'e bouhoeke, dy't ienris yn 'e fjouwer wiken de reis om har makke, omtrint by de seedyk wei alhiel nei it lytse húske by it oerset, djip yn 'e greidhoeke? Hoe kaam it dat it hert har sa fûl slaan koe, as hja him oankommen seach sneins, lang en dûnker troch it bloeiende simmerlân? En hoe komt it dochs, nei safolle swiere jierren en nei alles dat hja trochmakke hat, dat hja sûnder betinken jitris itselde paad mei him lâns gean soe as it wêze moast? Dat paad, dat hja tegearre rieden, dy fiere simmermoarn, de bochtsjende smelle diken lâns nei dizze frjemde kontreien, dêr't hja nea alhiel thús wurden is... Sokke dingen wit men net. En wêrom koe se hjir net aardzje yn dit fleurich doarp, dêr't hja dochs har thús, har wurk, har man hie? De earste jierren, doe't der jitte gjin bern wiene, wat koe dan de langst har oanfleane nei it hûs op 'e romte, nei de roken en kleuren fan 'e greiden, nei it dûnker seil fan in skip boppe de ljochte lannen. Om Hindrik hat se der har tsjin ferset en hoe slim as it wol west hat, hat er nea net witten. Likemin as er ea witte sil hoe't hja dit lân hjir wol hate hat, dizze wrede, hurde grûn, dy't yn 'e simmer sa oerdiedich draacht en yn 'e winter sa neakene bleat ûnder de sletten himel leit, net oars as rêste de flok derop. Dy grûn, dy't har man yn 'e macht hat, sa folslein dat er oars nearne mear each foar hat, dat er oars nearne mear oer prate kin, dat er der ien mei wurden is, mear faaks as ea mei har.

Dat lân, dêr hat se Tsjalke foar bewarre, fan trije soannen ien; is dat faaks ek jit tefolle? Wêrom moast Hindrik har dat ek jitte fergunne? Mar hy kin der net ynkomme, dat is it, it wurk hat him te folle yn 'e macht. Yn dit stik begripe se inoar net.

Der heucht har in dei yn 'e simmer dat it de hiele middei fûl reinde en dat hja trijeresom by de tafel sieten, Hindrik en de beide jonges. Suver oars gjin praat hiene se as oer de fruchten en hoe't it no komme soe mei de skea en dat der sa'n ferlet wie fan droechte. En dan mar wer fan foarenoan. Gjin wurd seine se tsjin har, as wie se der net, as telde se net mei. En allegeduerigen riisde der ien oerein en helle de skjinne kleden oan 'e kant om nei de loft te sjen. Hja sei der mar neat mear fan, it joech dochs neat. Ta de jûn út duorre dat, doe helle de

wyn oan en bekaam it reinen en hja stieken ôf, de dridzige reden del; strak wie de smoarge rommel foar har. En it wie de muoite ommers net wurdich, de dei wie om, it hie gjin sin mear. It is nuver sizzen, mar hja wie bliid dat se de doar útgyngen, dit hie se net lang mear úthâlde kinnen. Dyselde jûns siet Tsjalke by har yn 'e keamer, it lekte op syn keammerke en dêr wiene se de hiele lange oerdei net oer gearkommen om deryn te foarsjen. It wie syn earste jier op 'e Kweek en flak foar de oergong. Hja kin it jitte foar har krije hoe't er foar it bedsket op en del rûn en syn lessen opsei, hy wie altyd wend om lûdop te learen. Fûn mem it net slim ferfelend? Hja hie der net ienris oer tocht! It wie syn wurk en altyd better as dat wurch gepraat oer lân en gemaak. En doe ynienen gie de doar iepen en stiene de manlju oer de keamer, wiet en ûnder de drek; hja hiene se net oankommen heard. En as heart se it Hindrik nòch sizzen: ‘Jonge, gean nei boppen, do makkest jim mem de holle noch gek!’ Soks ferjit men net wer...

En no is Tsjalke al lang de jonge net mear fan doe, mei de koarte broek en de wite Schillerkraach; hy is omheech sketten de beide lêste jierren dat er gie te learen. No sizze de bern fan skoalle ‘Master’ en út en troch bringe se him thús, in lange rige famkes út 'e twadde klasse. Master! Hy moat goed wêze yn skoalle en hy is wiis mei bern, mar it jout allegearre neat, hy kriget der gjin plak mei. Dat giet no al mear as twa jier sa, hja praat der net ienris folle mear oer, mar it is har dêrom net faak út 'e gedachten. En as er ien jier earder klear west hie, hie er hjir op it doarp komme kinnen. Krekt dat iene jier hat it him dien, dat er doe op it lân ferdien hat. En Hindrik hat der gjin euvelmoed yn.

En hoe't it no komme moat... It kin sa net lang mear, der wurdt neat makke. En mei nijjier mei er net ienris mear sollisitearje. Yn trije jier net. Men moat jin ûnder de wetten deljaan, mar dat soks no allegearre samar kin! De wachtjilders moatte earst plak ha. It sil sa wol wêze, mar moatte sokke jonge jonges dan net oan it wurk?

Men moat der net oan tinke dat it no hjoed ek wer mis gean kin. Syn lêste kâns foar nijjier. En it leit har by dat it neat wurdt; hja hawwe net by him west. Mar men kin it fansels net witte. En hy hie it fêst yn 'e holle. Hja hat it him net ôfret, hja hie de moed der net ta, mar it waar like min en it is in pear oere fytsen. Dat baarnt jin no yn wat reis as er hân hat, mar hy komt net foar bedtyd thús, hy woe by Syts-en-dy's oan.

En wat dat wurde moat mei dy ferkearing, hja wit it net. Wêrom moat Tsjalke no krekt sa'n faam wer treffe? Hja wol neat fan Syts sizze, it fanke sil wol goed wêze, mar it is boppe syn stân en dan de âldelju der net foar... Har heit hat wolris in kear by harren west om jirpels mar hja koene it net iens wurde. It wie har man net! Tefolle geweld en altyd sawat út 'e hichte. En as dit no misrint mei dy beneaming, hoe komt it dan? Trije jier! Wol sa'n fanke salang wachtsje? En wa seit dat er dan daliks plak krije sil? In skoalmaster is al min genôch foar sokken en dan ien dy't gjin wurk hat...

Mar sa mei se nammers net. It kin jitte klearkomme foar nijjier en as it Syts har sin no is. Dat kin dochs en Syts liket ien fan trochsetten. En oars hie se it wis al lang útmakke! Nei in jier wit men dochs wol wat men wol. Of net? It is langer sa'n nuvere wrâld. Wat wit men fan sokke bern? Wat wit hja fan Tsjalke as it deropoan komt?

It is slim sa tsjuster as it wurdt en de wyn boazet jit oan. Hy kriget in reis, werom. Wêr't er no ris sit? En sa moedich as er útstutsen is de oerdeis. As dit no ris slagje mocht...

II

Dy woansdeis, krekt foar iten, fljocht it Tsjalke samar ynienen oan: hy sil der op út en by dat haad fan 'e skoalle sjen. Sa'n man wit der altyd mear fan, it is dêrmei krysttyd en foar nijjier moatte se beneame, dat hja moatte al sawat in tal yn 'e holle ha.

Hy hat it nea earder dien, nei in plak ta dêr't er gjin oprop wei hat, mar dit is syn lêste kâns. Is it mis, dan is der oars neat wei as in frije middei en dan wit er teminsten wêr't er oan ta is. Mar it leit him by dat it no dizze reis wolris klearkomme kin. Hy wit sels net hoe't er derby komt, mar hy hat syn moed wol, hjoed. En sa'n lange oerdei thús sitte wurdt men ek net better fan.

By de itenstafel begjint er deroer. Mem seit der net folle op en heit skôget de loft. Soa al, hie er sokke plannen. Ja, wat moat men der al folle fan sizze. It kin gjin kwea fansels, mar de loft is min. As er syn sin seit krije se noch mear hurde wyn en mûglik rein. It wurdt in hiele reis... Tsjalke fernimt it wol, hja sjogge der beide net folle heil yn, mar hy lit it him no dizze kear ris net ôfprate. En dan kin er jûn by Syts oangean; dan hat er teminsten boadskip. Dat ein fytsen, twa oeren sa-

wat, dat is skoan te dwaan en hinne hat er alles lyk foar de wyn. Werom - no ja, werom dat rêdt er ek wol.

En sa lit Tsjalke him dan dy middeis de lange rjochte Hegedyk del waaie it Aldlân yn, de goede sterke wyn yn 'e rêch. Dit moast Syts witte. Do moatst deropút, seit Syts alle kearen, krij de fyts en gean derhinne; praat mei de minsken, komme se net by dy, gean do dan nei har ta. Dan witte se datst der bist en wa'st bist en ferjitte se dy net. Sa'n brief seit net folle, hja krije miskien hûndert. Do sitst altyd mar thús te wachtsjen, dat jout neat. Ik begryp dy net. Bytiden bist sa stil en oare kearen dan kinst wol prate. As ús heit wat wol, dan moat er der ek op út, de boeren komme net by him! Sa is Syts. Dy kin har wurdsje wol dwaan. En hja hat gelyk. Prate. Dêr stiet him no hjoed de holle ek ris nei! Wacht mar, minister Marchant hat him jitte net. Pas ris op: hy fljocht jitte oer it net!

En in wûnder sa grien as de greiden binne foar de tiid fan it jier. Tsjalke hat der syn niget oan. Dit is wat oars as de bou by 't winter. En krekt foar't er de buorren ynrydt komt de sinne der jitte in telmannich troch. It ljocht stiet wif en wetterich boppe de lannen, mar ien koart skoft blinke de greiden. Hat er in blink sjoen fan it ûnthjitten lân? Do hast it jitte net, seit er tsjin himsels.

De skoalle fynt fansels; hy hoecht net te freegjen. It skoallehûs stiet der nêst, grut en âlderwetsk efter de mânske beammen. De faam komt by de doar. Och, wat is dat spitich, mar no is master om les en de juffer is mei nei stêd; hja komme fan 'e fiif oere bus. Faaks is it it bêste dat er earst by de bestjoersleden lâns giet; dûmny wennet hjir flakby, dat fynt fansels en dy wit de oare adressen wol. Ja, hy koe der oars wol ynkomme, mar dat hat net folle sin, no? Hja is allinne by de bern thús, en it wurk... Nee, seit Tsjalke, dat hat gjin sin. Dan sil er earst mar nei de pastorij. Mar hy moat jûn al oankomme! Hja sil it wol sizze. Dit sil master-en-dy ek spite, mar ja, hy kaam ûnferwachte. In aardich fanke, tinkt Tsjalke, hja hat út 'e fierte wol wat fan Syts. Mar dit muoit him al. Hy hie graach earst mei it haad prate wollen.

En by de jonge dûmny yn 'e steatlike studearkeamer tusken de machtige boekekasten, makket er it ek net lang. Hy moat it net kwea-ôf nimme, mar it is tige drok. Hy begrypt it wol, wier? De hjeldagen. Dat is no hàr ûngetiid; dan kin men om sa te sizzen gjin oere misse. Mar it is bêst dat er efkes oankommen is. In brief is op it lêst

mar in brief. En dan sil er no de oare nammen efkes opjaan... Nee, der is jitte gjin beslút fallen, hoewol it moat no al hast wêze... Faaks wol er no earst nei de skathâlder ta, Boersma, dat is in pear huzen earder, it earste as men de dyk út wei komt. Dy sil ek moai wis wol by honk wêze mei dit waar, alteast oan melkerstiid ta. En dan mar it bêste. It is in minne tiid om oan 'e slach te kommen, mar, men moat mar moed hâlde, no?...

En dêr sit Tsjalke dan yn in wide keamer foar in finster dat op 'e dyk útsjocht. Dit is dus de skathâlder, dit behindich mantsje mei syn spits sikje en de glêde, keale plasse. As er it krige, soe er hjir alle moannen hinne moatte om syn lean. In frjemde sensaasje moat dat wêze: wurkje en der lean foar barre. Mar wêrom is er no ynienen sa moedich net mear as earst? Der is neat foarfallen: in skoallehaad dy't les nimt en in dûmny dy't it drok hat mei syn preken. En dit mantsje, kin men sjen, is wiis mei de teedrinker op dizze lange, ûnlijige middei.

Dus master kaam fanwegen dy sollisitaasje. Ja, dat seit langer wat: mear as hûndert brieven en mar ien dy't it krije kin. Mar sa binne dy dingen, it giet op en ôf. In jier of wat lyn reizge men stêd en lân ôf om in ûnderwizer te krijen en dan slagge it jin noch net. Dêr hawwe se doe wat mei hân! Mar fansels, dit is ek net bêst.

Tsjalke seit der sines fan; hy weacht syn wurden, men moat it net te moai meitsje wolle, mar hja meie witte hoe't hy derfoar stiet. Hy hat jitte nea fan syn libben sa praten by frjemd, mar it giet der nammers om, dizze reis. Fan 'e skoalle komme se al gau op 'e krisis en dan op 'e polityk, dat is mar ien stap. Tsjalke hâldt him op 'e flakte. It regear kin ek alles net; hy fynt sels in goed wurd foar minister Marchant. En mei de tee en in pear goede sigaren is der sa mar in oere om; de tiid ûntkomt harren suver.

Och hea, seit Boersma, moat it al wêze? Hy sit har oars neat yn 'e wei. Nee, hy kin fansels neat tasizze, soks is men allinne gjin baas fan, dat begrypt master wol, mar hy sil de namme ûnthâlde. T. Hoekstra, no? En hy wie ienentweintich en hie de haadakte? Dat is goed gau. Der wiene ferskate by dy't safier jitte net wiene. En hy is lid fan 'e tsjerke, no? Ja, dat mei men ferwachtsje op dy jierren. En al ferkearing, mar jitte net ferloofd. Nee, dan wol men leaver earst wat mear fêstichheid...

‘No, de segen, master! Sa moat men dan mar wer, it kin net fan minsken komme.’

Tsjalke fytst in reed del in ein it lân yn. It waar wurdt minder, de wyn rûst ûnlijich troch de keale beammen om 'e pleats; it reint mei koarte, fûle fleagen. Mar yn 'e wide keamer sit it smûk en goed. It lette ljocht fan 'e winterneidei blinkt yn 'e boerinne har breedgouden earizer. Hja binne gol en freonlik, dizze minsken. Hy moat in pantsjefol tee mei drinke en in sigaar oanstekke. De boer is in smoute prater, mar Tsjalke syn boadskip dêr giet er mar wat licht oerhinne. De lêste bestjoersgearkomste koe er net hinne, dat sadwaande wit er der it measte net fan. Mar salang't der gjin beslút fallen is - en dan hie er der fansels fan hearre moatten - bliuwt der in kâns. Dan falt er fuortdaliks wer yn oar praat; de krisis, it bedriuw en wat tinkt master derfan, soene se de hichte hast hân ha? As er syn sin seit docht it regear net genôch. Ik ferdoch myn tiid hjir, tinkt Tsjalke. Hy fûstket of. As it kin moat er jitte in oare boer ha foar melken.

Mar dat rêdt er net ienris mear. De boerinne stiet him te wurd by de syddoar. Hy koe der wol ynkomme, mar it is him fansels om 'e boer te rêden, dat as er der gjin beswier tsjin hat... Hja wol him wol efkes teplak bringe; hjir is de bûthúsdoar. It is lange tiden lyn dat Tsjalke yn in bûthús west hat; wat ûnwis rint er oer de glêde bûthúsflier op 'e slingerjende lantearne oan. De âlde roken, deselde lûden: in bist dat stint, it speet dat yn 'e amer sûzet, in rop: ‘Stean stil, kring!’ De boer sit te melken, de holle foaroer, de glêde pet tsjin 'e koweside. Hy fernimt neat. De frou moat lûder roppe. Dan sjocht er ferheard op; syn gesicht stiet stoef. As er Tsjalke stean sjocht, lûkt der in swiet glimke om syn mûle. De boerinne trapet it bûthús wer del yn te grutte manljusklompen. Tsjalke hat oanstriid om wer efter har oan te gean, de doar út, de rûzige winterjûn yn. Dan twingt er himsels ta praten. Itselde ferhaal, deselde wurden. De hoefolleste kear wurdt dit no?

Krekt, seit de boer, wie dat syn boadskip. Hy tocht al... Ja, sokken ha se hjir al mear hân. Spitich dat er net wat earder kommen is. Mar de bisten moatte op tiid holpen wurde, dêr is gjin ferwin op. Dus hy hat sollisiteard? Hoekstra? De namme komt him net ienris ûnbekend foar. Hy freget. Hoe âld? Ek oare akten? Ferkearing? Hokker tsjerke? Tsjalke stiet oer de groppe hinne, ien foet op 'e stâl, in hân oan 'e sturtline. Hy fielt syn krús; it praat net maklik sa. It is as seit er in les op, as prate earne in oar, sa frjemd is him syn eigen lûd.

De boer suchtet. Ja, it is in rare wrâld langer, hy kin him yntinke dat Tsjalke der raar foar stiet. Dy krisis! Hy wit der sels fan mei te praten. It

is net by it ûnderwiis allinne! Hy hat twa grutte soannen, drege boeren beide, dy't op in pleats moatte, mar der is gjin oankommen oan. En beide ferkearing, hy wit net hoefolle jierren al. It is wat te sizzen. As er alles fan tefoaren witten hie, hie er se leare litten, der siet in goede kop op.

Tsjalke sjocht him oan. Moat er laitsje of skrieme? De boer wynt him op. ‘En it wurdt noch minder. Wat ik jo sis, wy binne der jitte net! Dit is mar in begjin!’ Hy is Tsjalke fergetten en syn boadskip. Syn rou lûd beart troch it bûthús. En jimmeroan sûzet it speet yn 'e amer. Wat doch ik hjir, tinkt Tsjalke, yn 'e goedichheid, wat doch ik hjir? Hy stekt de hân út. Boppe de amer fûstkje se.

Bûten is it no folslein tsjuster. Tsjalke batst oer it wiete, dridzige hiem. De rein slacht him yn it gesicht. De wyn gûlt troch de mantelbeammen. By de sleat stiet in keppel skiep, de koppen deemoedich nei de grûn. Skean by de wyn op fytst er nei de buorren. In frjemde wurgens weacht yn syn fuotten. Hoe koe er sa moedich wêze fan 'e middei?

Hy stiet foar in dûnker hûs en skillet. Der komt nimmen foar. Hy is wiet en trochhinne kâld. De rein snjit oan 'e bline finsters. Yn it hûs dêrnêst slacht in doar. In frouljuslûd troch wyn en rein. ‘Hja binne net thús. Mar as ik it boadskip oerbringe kin?’

Tsjalke is bliid ta. Dat is ien besite minder. Hy ropt werom troch de stoarmige wyn. It is bêst oanbean, mar hy hie de man sels sprekke moatten. Dan rint er fierder. By in lantearne siket er it folgjende adres op. It fodsje papier is plakkerich fan 'e rein. Wêrom skriuwe dûmnys sa gemien? In bakker moat it wêze.

Hy stiet foar de toanbank yn 'e ljochte winkel. Der is in krûdige rook fan brea en koeke. Hy fernimt dat er honger kriget. Hy moat in set wachtsje. Dan komt de baas sels foar, de lange holle gong troch. It moal plakt op syn blauwe overal; in wytmûtse stiet skean op syn rossich hier. Tsjalke slokt en siket om in begjin, dan moat er hoastje. De bakker glimket. ‘En wat moat it wêze, mynhear?’

‘Nee, neat; ik bedoel...’ stammert Tsjalke, ‘de saak is, ik haw hjir sollisiteard en om't jo mei yn it bestjoer sitte...’

‘O, dy wjergea!’ seit de baas. Kaam er dêrom, op 'e lette jûn! Och hea en hy tocht dat er in klant... Hy moat it net kwea-ôf nimme. Ja, dan koe er der oars better efkes ynkomme. Sa oer de toanbank, dat praat net sa maklik, mar it is fleanende drok yn 'e saak. Dy hjeldagen,

dat wit wat! Mar hja moatte it der dochs efkes oer ha. T. Hoekstra. Wis, hy is neamd. Ek al mei om't er de haadakte hie. Nee, de namme is him net frjemd. Fansels, men kin neat fêst sizze, dat giet net wier? Miskien dat de boppemaster al mear wit, mar dêr hat er fansels al west? O, moat dat noch? Wis, dat soe er him al oanriede. Bysûnder aardige minsken, master De Jong en 'e frou. Ja, it sil no wol gau ta in útdragen saak komme. Stiet der him net wat foar fan in wet dat it foar nijjier ynoarder wêze moat? Krekt, in keninklik beslút. Ja, hy sit net sa tige yn dy dingen... En dêr ropt dy feint al wer. Men soe sizze dat men no nea gjin twa tellen mist wurde kin. Mar sa is it no ienris yn in saak! Dan hat in skoalmaster it al rêstiger oan himsels... Dus, hy wol mar net yn 'e hûs? It muoit him al dat dit no sa treft! ‘No, it bêste, master. En wol thús!’

En fierder draait dizze frjemde film. Hy stiet foar it skoallehûs en set de fyts tusken de finsters. De keale kastanjebeammen glimme yn it ljocht fan in lantearne. Hy wachtet foar de doar. De goate dript. Ut 'e gong wei komme skelle lûden fan bern dy't boartsje. Men soe in bern wêze wolle, yn sok in ljocht en feilich hûs, wylst bûten de rein oan 'e ruten slacht en de wyn troch de beammen skuort. Tsjalke hâldt fan bern. Nammerste minder, seit Bouke, syn maat: do krigest dochs gjin bern; earsto in wiif ûnderhâlde kinst is Syts al oer de jierren. Wêrom komt dy lugubere grap him no yn it sin?

De faam docht iepen. Moai, dus dêr wie er dochs jitte? Hy moat der mar gau ynkomme; hja wachtsje al mei de kofje. Hy hinget de drippende oerjas op. Syn nij pak kriget in knoei mei dit waar. Neat mear oan te dwaan. Yn 'e keamer is it ljocht en smûk; der is in skoandere rook fan kofje en sigaren. Hy moat in noflike stoel ha by de hurd. En as er strakaansens mei ite wol, al sachs dat it waar op 'e jûn wat bekomt. Sa kin er der ûnmûglik troch! Minsken, tinkt Tsjalke, wêrom meitsje jimme dochs sa'n drokte? Wêr haw ik it oan fertsjinne? Ik bin mar in kwekeling-mei-akte, ik bin it wier net wend sa let en set te wurden... Mar it sit hjir goed by de gleone kachel en de kofje smakket bêst. Rjemme deryn en mear sûker as mem der troch 'en dei yndocht.

En hoe komt it dat er hjir sa thús is, yn dizze ljochte keamer, ûnder 'e waarme gloede fan 'e lampe, by dizze minsken dy't er nea earder sjoen hat? Hy docht jitris syn ferhaal, mar dizze kear komme de wurden fansels; samar simpelwei fertelt er mei de lichte humor dy't

er hiem hat yn tiden fan krisis. ‘Dat dit is myn léste kans. As ik dit net krij, dan wit ik it ek net mear. Nei it lân faaks...’

Der falt in stilte. It haad sit mei de holle foaroer en stoppet stadich de piip; de tearen steane him yn 'e foarholle. Syn frou hat de hannen om 'e knibbel en seit ek neat. It ljocht fûnket yn it goud fan har trouring. It stiet te besjen oft Tsjalke ea sa'n ring drage sil! Hy sjocht fan 'e iene op 'e oare; de sigaar tusken syn fingers trillet. Der falt jiske op it kleed. ‘Och hea,’ seit er, ‘no griem ik ek noch.’ En dan, sûnder oergong stjit er it der út: ‘Jo binne haad en witte fansels wol hoe't it stiet. Haw ik in kâns?’

De man foar him nimt de piip út 'e mûle. ‘Ik wol jo neat wysmeitsje. It muoit my dat ik oerdei net thús wie, dan hie ik it fuort sein. Nee, jo ha in fergese reis makke. Der is in trijetal. Moarn wurdt der ien beneamd.’

Tsjalke heart net mear wat er fierder jitte seit. Dit is de ein. Hy wist dat it komme moast. Gek, dat sa'n slach dan dochs sa oankomt. Hy ferweecht net en stoarret nei de lampe. It ljocht brekt yn stjerren en strepen. It wurdt in triljende sirkel tusken souder en tafel. Dat is syn libben nammers: it lân, de kweek, de skoalle en fan 't maaityd it lân wer. De sirkel slút.

En dan ynienen sit er rjochtop yn 'e stoel. It bloed komt him omheech, it baarnt yn syn wangen. Mar dat is dochs in skandaal! Wêrom hat net ien fan dy oaren dat sein oerdei? Dy dûmny, dat mantsje-meide-sik, dy boeren. Dat hawwe se dochs witten? Wêrom ha se deromhinne praten, wêrom net plan-út sein wêr't it op stie? Dan hie er ommers daliks wer fuortgien. No moat er aansens by dûnker twa oeren fytse! Yn dit waar!

Ja, wêrom net? Hy hie de reis der no ienris om makke. Hja hawwe him sparje wollen. Soks wit men nammers altyd gauwernôch. Bestjoersleden hawwe ek in hert, as it knypt! En bûtendat, hja binne wend dat hy sokke kreweien opknapt. Men is net om 'e nocht haad fan 'e skoalle...

Bûten beart de wyn om it hûs; de rein slacht wer oan 'e ruten. Men soe hjir bliuwe wolle, in lange, lange jûn yn dit gastfrij hûs, salang oant de stoarm belune en de loft mei stjerren is. Dizze goede waarmens, dizze djippe stoel. Hoe moat er dit Syts sizze? Syts begrypt him net. Der sit gjin kriich yn dy, seit Syts. Dû hast fansels dyn bêst net

dien... En mem... Dizze lange oerdei. En net ien dy't de wierheid sizze doarst!

En jitris fljocht it bloed him omheech. Hy kin hjir net langer wêze, hy moat hjirwei út dizze weake stoel, út dizze waarme keamer, de stoarm en it tsjuster yn, dat er net losbrekt yn flokken en mei de fûst op'e tafel slacht. En dy beide minsken foar him, jong, lokkich en sa goed en gol, wêrom sjogge se him sa oan, begripe se dan net dat har meilijen bitterder is as de hún fan dy oaren?

Hy bedimmet him. En glimket. ‘Ik moat fuort! Ik soe net te let thúskomme.’ Hy stiet al oerein en stekt de hân út. Hja prate beide op him yn. It is ommers gjin reisber waar. En de faam hat syn iten al snijd. Hy sit har yn it minst net yn 'e wei, dat moat er net tinke. En dat it sa rûn is, dêr koene hja ek net foar. It is har al genôch yn 'e wei. Nee, seit Tsjalke heas, dat is it him net. Betanke foar alles. Mar hy moat no fuort. Yn 'e gong besykje se jitris him te bepraten. Hy kin him no jitte beriede. Fansels, as er perfoarst fuort moat...

Der dûnsje lichte stappen troch de lange gong. Twa bern yn nachtklean op bleate fuotten. Fjouwer eagen sjogge ferheard nei Tsjalke, twa blauwe eagen yn in smel famkesgesicht ûnder in krânse ljochte krollen, twa jongeseagen tusken blau en brún.

‘O, heit, is dat no de nije master? Kom ik dêrby te sitten, heit? Hoe hyt dy master?’

‘Do moatst nei boppen gean en gau. Do bist wer fierstente bretaal. Fuort...’

‘Mar wy soene heit en mem nachtsizze.’ De smelle lippen trilje.

‘Fuort. Gjin praatsjes! Nei boppen.’

Tsjalke glimket wrang. It is goed dat er fuort giet. Oan 'e ein fan 'e gong steane de bern yn it bûnte nachtpak, smel en bang. Dan nimt de faam se mei de trep op. No lyts wêze, in bern, sûnder euvelmoed, sûnder bitterheid en elke dei in feest!...

Hy docht de doar iepen. De rein slacht him oan 'e gleone holle. De wyn ferwaait in wurd, in groet. Hy stekt in hân omheech. It is dochs net goed wat er docht. Dy minsken hawwe him neat misdien. De doar slacht ticht. Plat op it stjoer set er him te skoar. De stoarmwyn raast troch de buorren. It wetter snjit fan it tsjil. De lampe gûnzet.

It lêste hûs fan 'e buorren. Hjir wennet de skathâlder. Op it tinne Lancaster beweecht in dûnker skaad.

In behindich mantsje, in puntich sikje, in grut boek.

De skathâlder slút de boeken ôf fan it jier. Der komme mear jierren. De segen, master!...

Dan kin er net mear tinke. It tsjuster lân. In frjemde dyk. En de wyn. Hy byt op 'e tosken. En trapet as hong syn libben der oan.

III

It hûs fan 'e Boersma's stiet oan dizze kant it doarp, krekt dêr't de brede Middeldyk ophâldt en de buorren begjint. It is tige âld, tige grut, slim damp en, lyk as men fan tinken ha kin, wakker ûngeryflik. Der wurdt fan sein dat der yn earder tiden in grytman yn wenne hat, immen fan 'e âlde Fryske adel. Soks moat fansels nei te gean wêze en it wol jin èk wol oan, mar Jabik Boersma hat der nea spesifyk wurk fan makke. En it sil der no ek al sachs net mear fan komme: de hiele boel sil del is it doel en de plannen lizze ree foar in nij spul, hûs, pakhús, garaazje, alles neffens de easken en wat fierder fan 'e dyk ôf. Der moast ek nedich feroaring komme, it waard te lestich mei dy grutte frachtauto's langer, it hie der bytiden oan dat se de swaai krije koene. En as it net oan it jild stiet, dan wol men dochs ek wolris wat oars as sa'n âld damp kastiel. Fansels, it hûs hie styl en it kin jin begrutsje om de moaie gevel, mar de saak giet foar en it is op it lêst jins eigen. Dat as de kommisje no de plannen goedkart, dan sil der mei gauwens in set fan wêze; it kin sa net langer. It hat nammers ek langernôch yn 'e mûne west, men soe sizze hja koene no hast wolris witte hoe't it moat en hy wol opsjitte.

Mar it is al sa, it is sok folk net gau nei it sin. Sels dat boerd op it pakhús, ferline maaityd, hat der ynhongen. It wie te grut en de kleuren doogden net en it siet te ticht by de doar: folle gjin genôch. Hy hat it trochset fansels en it wie ek net opsichtich, dat wiene mar smoesjes. Wite letters op dûnkerblau.

Jacques Boersma. Pommes de terre de semence.

 

It jout kasjet oan 'e saak en it is tige maklik foar bûtenlanners; hy hat jit al gau ris oanrin fan Belgen en Frânsken. En hy hoegde der gjin frjemd om lestich te wêzen; sok ding rêdt Syts har mei.

Dat is dôch in mirakel, sa't dat fanke leare kin.

Yndertiid it mulodiploma, doe boekhâlden en no langlêsten Franske hannelskorrespondinsje! Op sa'n manear is der aardichheid oan dat men de bern wat mear leare lit. En hja koene it dwaan, dat wêrom soe men it dan oergean litte? Mar it hat mis west dat hja mei de bus reizge, dat bytsje jild dat de trein mear koste hie neat west en dan hie se faaks net mei Tsjalke yn 'e kunde rekke. In goed jier hat dat no al wer gien; fierstente lang as men dochs wol sjocht dat it neat wurde kin. Hja begrypt it no dan sels ek en it is jitte net te let, aldergeloks, mar dat sa'n fanke dat no net earder foar it ferstân hie! Sa snotterich is se oars net!

Tsjalke Hoekstra. Syn smaak net. En dat mocht jitte hinnebruie, mar sa'nien is no twaentweintich, of dêr by om teminsten, en noch nea gjin sint fertsjinne. It is in minne tiid foar sokke jonge bazen en der binne mear sokke, mar suver as hat er der sels gjin euvelmoed yn. It soe jin ommers oanfleane, men soe alles op alles sette om wat oars te finen, mar as it der no ienkear net ynsit...

Hy hat it earst mar wat gewurde litten, te lang faaks, mar soks moat men net te stoef tsjinyn gean, dan kin men it der minder mei meitsje ynpleats fan better en it wie krekt wat foar Syts en smyt de kop yn 'e nekke! Dat fanke wit wat se wol en wat dy ienris begrepen hat... En it koe ek fansels wer útreitsje. Mar in hoart lyn, op in sneintejûn, doe hat er dy fint foargoed sketten! Dêr kin men jin no noch lilk oer tinke. Sa healwiis!

It kaam oer Jits te praat, Jits fan Hindrik Yntes. Sa raar as dat bern der yn rûn is! In goed jier ferkearing en doe mar wakker hurd trouwe. Har heit hie alles dien om it te kearen, dy stie it fuort al net, mar der wie gjin goeddwaan oan. Wat docht men as sokke bern it sin derop set ha? En op 't each like alles bêst: goed fertsjinje, in bêste saak. Mar dy't wàt yn 'e hannel siet en syn eagen net yn 'e bûse, hie, dy wist wol dat dêr in slach op komme moast. No, en sa kaam it ek al út, dy fint sûnder wurk, Jits fan 'e baan moatte - klearebare earmoede moat it wêze. Soks giet jin ommers troch alles hinne en dan moat men sa'n bern fan tichteby kenne; Hindrik en hy hawwe altyd grutte spitsen west en hy komt der withoefaak oan hûs. Dat dêr hie er doe jit al wat fan sein, hast wat te stoef faaks, mar him tocht it koe gjin kwea dat Tsjalke it ris hearde. Wat tocht dy der no fan, hie sa'n fint him no net min halden, koe soks der op troch?

Ja, wat soe men dêrfan sizze? Hy koe Jits net en har man likemin. Mar koene se goed meiïnoar?

Krekt in fraach foar sa'nien as Tsjalke! Ja, dat hie der net folle mei út te stean, wol? Mar wat dat oangie, dêr hie er nea wat fan heard, dat soe wol goed wêze. Mar dêr kinne se fansels net fan ite!

Wat soe it wêze, seit Tsjalke, al moasten se strie frette tegearre, as se mar fan elkoar hâlde!

Hat men it no ea sa heard? Sok healwiis, ôfwaaid praat. Strie frette! Mar dêr is Syts him te goed ta, as er dat mar begrepen hat. Mar sûnt dy tiid hat er Tsjalke Hoekstra yn 'e rekken hân. Soks kin men as âlder net sloere litte. En sa stom is Syts sels ek net; hja kin dy fint ommers wol tsienris yn it rûn.

Lyk as doe mei dat boerd ek. Hast dat sjoen, oan 'e pakhúsmuorre? freget Syts. Ja, seit Tsjalke, sawat gnyskjenderwize, net ûnaardich, mar as men dochs yn it Frânsk wol... Der moat fansels in skerpteken op 'e earste 'e' fan semence. Net wier, seit Syts. It is dochs sa. Hy wit ek alles net fan Frânsk... Nee, stikelt Syts, dat fernim ik. Fansels liet net ien fan beiden syn ein slûpe. Oan 't hy der sels mei delkaam.

‘Syts, nei boppen en helje it wurdboek. Net sa'n geharsenskraab by tafel.’

Yn in omsjoch is it fanke wer ûnder. Blêdzje. Hoe witte se sa gau wei yn sa'n grou boek?

‘No, sjochst it no? Ik hie gelyk. Semence.’ Dat hie er fansels foarút wol sizze kinnen! Dat dy ienkear wist... Ja, jonkje, no sjochst it mar. Us Syts dêr sit in kop op!

 

En dêr hat Tsjalke Hoekstra jitte nea oan twivele dit lêste jier; dy smelle dûnkere jongeskop mei de grize, spotske eagen is er dochs al mear op fereale as er wol wêze wol. In kop - dat hat Syts Boersma, mar jûn is it de fraach: hat se in hert? Hoe komt it dat er dêr jitte net wis fan is nei in lang jier ferkearing, nei in healhûndert sneintejûnen, tegearre yn 'e sydkeamer by it ljocht fan Syts har skimerlampe, in presintsje fan har heit-en-dy de deis doe't hja boekhâlden helle? Dy frage hat er gâns mei omtiisd, dizze lange reis yn it minne waar yn 'e fûle noardewyn op. Hy lit him net langer op sleeptou halde; jûn wol er witte hoe en wat. It iene of it oare. It is foar Syts ek net maklik en no dit wer mis, mar nei in jier moat se witte hoe't hja wol. Dat it stiet oan har. De dei is ferlern - en mear as in dei allinne! - mar de jûn kin alles goedmeitsje. Of net...

Hy is der! Goede, wat in reis. It sit him derfan yn 'e skonken. Hy riidt de fyts yn it pakhús; de doar slacht ta mei in fûle slach. Dan hawwe se him teminsten heard. Mei de hannen djip yn 'e wiete jasbûsen wachtet er. Hy stampt op 'e stiennen flier; syn fuotten hat er gjin gefoel mear yn. En syn mage! Hy is flau fan 'e honger. Mar as er it skikke kin wol er net yn 'e hûs. Hja kinne hjir ôfprate. Gjin publyk derby. Syts foar it eksamen. Syts.

In doar. Dan sil it dus al wêze. It wurdt ek tiid. It hert slacht him. Wêr bliuwt se no? Kâld is it hjir. En dy mjitske rook fan jirpels. Hja moatte him heard hawwe; it hiele âld rottekleaster skodde fan dy slach. Gjin lûd. Wêrom komt dat fanke no net? Woansdei. Der is neat, gjin fammeferiening, gjin sjongen. En yn dit waar kin se nearne hinne wêze. Bûten oan 'e muorre klapt it boerd. Pommes de terre. Pommes de terre ‘Mille tonnerres’. Dat rymt. Dus hja komt net. As de berch net by Mohammed komme wol, sil Mohammed nei de berch moatte...

Grimmitich taast er it paad tusken de sekken troch. Neare nacht is it hjir. Dy doar... Al dy doarren hjirre ferslacht men yn by tsjuster. It efterhûs. De gong. De lêste etappe. Hy knipt it ljocht op en hinget de trochwiete jas op. Hy kicht. As hja wol, kin se no jitte komme. Goed, dan net.

Behindich docht er de keamersdoar iepen. Jabik Boersma sit foar syn buro te skriuwen; de frou sjocht yn 'e kranten. Syts har plat stuoltsje is leech, mar de lêslampe baarnt en it boek leit iepen oer de grûn mei de bân omheech.

‘Goejûn.’

Boersma riist oerein. ‘Tsjalke! Ha wy jo dêre op 'e lette jûn. Ik sei al tsjin 'e frou, giet de pakhúsdoar dêr net?’ Hy stiet sawat frjemd by de tafel, as stie er yn twivel oft er Tsjalke in stoel jaan sil of net. ‘Nee, al wat ik tocht hie...’ ‘Nee,’ seit frou Boersma, dat koene wy net tinke dat Tsjalke no noch... Mar ja, sa is it. Fan sa'nien kin men alles ferwachtsje, mient se fansels. Tsjalke wit net wat er deroan hat. Wêr wolle se op út? Syn mislearre reis kinne se jitte net fan witte.

‘Sil ik mar?’

‘Wis. Ei wis, jo kinne wol efkes sitten gean. It die ús al wat nij... Mar as jo boadskip ha, wy wolle it Syts wol oerbringe... Teminsten as it net...’ En no wit Tsjalke der alhiel neat mear fan. Jabik Boersma is net wend en stammerje deryn om; hy hat in reputaasje op te hâlden fan

rjocht op it stik te praten. Tsjalke hat der syn niget oan. Nee, boadskip hat er sasear net, mar hy wie op reis nei hûs, dat hy tocht ik sjoch efkes oan...

Och heden, seit frou Boersma, dus dan komt er net fan hûs? Nee, mar dat hiene se sa net begrepen. Dan feroaret it. Dan hat er faaks de hiele oerdei fuort west? En dat yn dit waar. En dan hat er fansels jitte net iten? Mar dan sil se fuortdaliks wat smarre. Hy sil wol ferlet fan wat ha! Dat treft no net, oars hie Syts him wat reemeitsje kinnen...

It is Tsjalke hast moaiernôch ynienen. Wat wolle se dochs? En wêrom seagen dy beide elkoar sa oan doe't er sei dat er net fan hûs kaam? Hy sil har de eare net oandwaan en freegje dernei.

‘Ja, wêr is Syts winliken?’

‘Syts? Och heden, wat bin ik nuver oan 'e gong. Hie ik dat noch net sein? Syts is op bêd gien, jûns. Hja wie net by it spul. Nee, neat gjin slimmichheid; wat pine yn 'e holle. Dat giet dan soms sa. Dat sadwaande is se al ier nei boppen gien.’

‘Soa al,’ seit Tsjalke. Dit stiet er net: de lêslampe op, in boek dat iepen leit. En as gyngen der niist stappen oer 'e souder.

‘Komt se net ûnder?’

Wat seit Tsjalke? Underkomme? Nee, dat kin net, dan soe de holle faaks minder wurde. Hja kinne har net wekker meitsje. It binne op it lêst gjin needsaken, net wier?

‘Spyt my,’ seit Tsjalke. ‘Ik tocht it, om't it boek hjir lei... Dus dan kin de lêslampe wol út.’ Hy gnysket wylst er it knopke omdraait. Frou Boersma skodhollet wis, dat hie se al lang dwaan wollen, it is goed dat Tsjalke derop sint. Hja wie der net oer gearkommen. Hja sei strakjes jitte tsjin Jabik: sokke sleauwe bern. Dat rint der samar út. It is as kostet it gjin jild. As hja net heal west hie, hiene se har werom roppen. Syts is gjin lyts bern mear, mar der moat regel wêze. Sa tinkt hja deroer.

Tsjalke glimket synysk. Hja kin it moai foarbringe, it âldminske! Net sûnder talint. De Boersma's kinne har dôch rêde, Syts hat it net fan frjemd. Mar dêrom hawwe se him der net tusken! ‘Pineholle.’ Wis, snein foar in wike is er de jûns withoe ier nei hûs gien. Doe hie Syts it! Ferdoarje, hy is gjin bern mear.

Frou Boersma set op 'e doar ta. No sil se gau in brogge smarre.

‘Gjin drokte om my. Ik moat wer fierder.’ Hja slacht it net ienris

acht. Toe dan mar. In ferlerne jûn, mar op sa'n manear sparret er thús in miei iten út. De keapman sit foar it buro. Tsjalke nimt it net kwea-ôf? Hy moat dy pear rekkens efkes ôfmeitsje. Dêr moat Syts moarn mei fuort. In pear minne betellers. Mar Syts binne se net sa maklik ôf...

Syts. As dy hjir no siet yn 'e platte stoel, de skonken oer elkoar, it ljocht fan 'e lampe oer har dûnker hier, yn dy grize, riedslige eagen. Op it buro stiet har nije skriuwmasine. Hy sjocht har sitten. De flugge fingers dûnsje oer de knoppen. Sok wurk, dêr boartet Syts wat mei. Monsieur, - moatst it ek leare wolle Tsjalke, it giet sa fijn! - En réponse à votre honorée...

Tik, tik, tik. En no sit er hjir te malsjen en Syts leit boppe. Wêrom is er daliks net nei hûs gien? Wat seit Boersma?

‘Ik ferstie it net.’

‘Dy sollisitaasje, sei 'k, is dêr al wat fan bekend?’

‘Ik haw der hjoed hinne west. Gjin kâns.’

‘Is 't al sa! Ja, it duorre te lang. Soa, dus al wer mis.’ Jabik Boersma rint mei grutte stappen de keamer op en del. De frou komt mei it iten. Hearde hja dat goed, wie it wer mis mei Tsjalke? Ja, sa gie it. Der binne mear dy't it oerkomt. Mar it is al muoilik. En foar de âldelju dôch...

‘As jo no efkes stil wêze wolle, Jabik, Tsjalke sil de hannen gear ha.’

Tsjalke sjocht troch de eachteisters nei it boardsje. Dit liket der op. Brea mei spek. Woarst, skinke, jam. Hy is it thús behindiger wend. En sok in miei hat sels Syts him jitte nea reemakke.

Jabik Boersma stiet by de skoarstienmantel, de earmtakke op it marmer, in grouwe sigaar tusken de fingers. It is fansels syn saak net, mar hoe komt it no mei Tsjalke? Yn trije jier gjin kâns mear op in plak, it is net bêst. It komt der mar wer op oan foar syn heit! Net wier? as it mei de hannen wûn wurde moat! Dêr wurdt wolris te licht oer tocht. In warber man, syn heit. Dêr moat men respekt foar ha. In echte gernier. Faaks in bytsje te hoeden, mar dat is gerniers eigen. Men moat ris wat weagje doare. In jier-twa lyn hat er jitte mei de âldman yn 'e hannel west; Tsjalke sil it wol witte. In partijtsje bûnte reade, gjin min spul, mar ek wer net earste soarte. Hy hat him doe in stive priis bean, winliken in stoer tefolle, mar hoe giet it dan, it is yn 'e kunde en hy hie der doe plak foar. Hy sei jitte: Pak no ta, man, sa'n

kâns koe wolris net wer komme, mar nee, fansels, de âldman hie it net yn 'e holle. In bytsje... hoe sil men it sizze... stiif. It sil him letter wol spiten ha, in wike letter wie de priis derôf.

Tsjalke sit foaroer te sjen en yt him troch dizze machtige brogge hinne. Faaks hat er nea sa'n ferlet fan iten hân, mar dit is minder as thús, it genedebrea. As Syts der no mar west hie. It falt him al ôf dat hja har sa fuortstjoere lit. En wêrom? Wat wolle se dochs? Hy kin der net by. En dy keardel, al wer mei syn praatsjes...

En om op 'e saak werom te kommen, as hy, Boersma him in goede rie jaan mei, dan set er him de skoalle út 'e holle. Men sjocht it no mar wer, it wurdt neat en syn heit wurdt alder, dy kin skoan wat help bruke. En sadwaande kin er der aardich yngroeie, by frjemd dat kin daliks dochs neat wurde. En it is op it lêst gjin skande om nei it lân ta. Sels is er destiids ek sa begûn. Hy hat it no fiks oan 'e gong al seit er it sels, mar dat is ek net fansels kommen. En Tsjalke koe der in kursus by nimme: lânbou, túnbou, men kin langer alle kanten út. Dat sa tinkt hy deroer: In nij jier en in nij begjin. En de frou ek, wol er hawwe. Net dat it harren oangiet, mar men ken elkoar no ienris...

Frou Boersma knikt. It is in hurd stik fansels, mar hja kin it ek net oars ynsjen. Sân, acht jier, hoe lang hat er no al net leard en dien? En dan om 'e nocht... Mar sa mei men ek wer net. Wat men leard hat is nea net wei. Dat sjocht men oan Syts, dy sparret Jabik in boekhâlder út. Men wit net hoe't it jitris te pas komme kin. Dit hat no ienris syn wei west. En sa kin it net langer. Om 'e âldelju ek net! It ferstân moat derby. De hân mar oan 'e ploege en net omsjen. Sa stiet it ommers yn 'e Skrift: net omsjen...

En sa is it no krekt, seit Jabik Boersma. De hân oan 'e ploege. Hy hie it net better sizze kinnen! Mar fan ploegen sprutsen, hy moat jitte nei de smid om dy priiskrante; hy hie it hast fergetten. Dat as er Tsjalke aanstûns net wer treft: it bêste en de groetenis thús. Hy moat de moedfearren net hingje litte; hy is jit jong.

Tsjalke pluzet it boardsje leech. Dan makket er risselwaasje. Mei Syts dêrboppe hat er hjir neat mear te sykjen. En mem giet fêst net op bêd foar't er thús is. Frou Boersma makket in beweging om oerein.

‘Gjin drokte. Ik fyn it wol.’

Yn 'e gong strûpt er yn 'e wiete oerjas. In moaie dei hat it west. En dan fljocht it him samar oan, hy kin nei boppen gean en mei Syts

prate. Hy kin se noch troeve, Jabik Boersma en syn frou, mei har glêde smoesjes. Hja hawwe Syts by him weikeard, Joast mei witte wêrom; dat is har slach. In moaie bak as er no drystwei de trep opgiet nei har ta. Mohammed en 'e berch. As er ienkear goed en wol boppe is, kinne se him neat dwaan. It is healwiis, Syts op bêd en hy nei boppen, mar wat kin it him skele? Jûn komt neat der mear op oan. Mei in mannich stappen is er by de trepsdoar. As er it wat behindich docht, heart frou Boersma him net ienris. De doar giet maklik iepen. Dat is ien goed ding. Tsjuster is it dêr. Hjir rjochts moat it knopke wêze. Dat hert fan sines hoecht net sa healwiis te slaan. Syts yn nachtklean, mear neat! En hy sil har wier net lang lestich wêze. Ien fraach. Ja of nee.

En mei dat Tsjalke de han oan 'e leuning slacht, giet de foardoar iepen. In kâlde wynpûst slacht yn 'e gong op. Hy docht in stap tebek. Te let! De trepsdoar falt ta en slacht tsjin syn pols oan. Au! Hy byt op 'e tosken en skoddet de besearde earm. Troch de gong komme Jabik Boersma syn rede stappen. Tsjalke stiet ûnnoazel nei de tichte doar te sjen. Dat is syn needlot ommers: foar him falle alle doarren ticht.

‘Wat no Tsjalke, jonge? Foar de ferkearde doar leau 'k? Ja, sa giet it by 't tsjuster. Dit is in nuver doalhof, dit âld hûs, mar it hat no de langste tiid stien. Kom, ik sil jo efkes útlitte!’

Efter dy brede rêch ûnder dy reade speknekke rint Tsjalke en ferbyt syn lilkens. Hoefolle kearen hat Syts him sa útlitten sneins, let yn 'e jûn of ier yn 'e nacht? Dit is de dei fan Jabik Boersma. Alle ljochten knipt er op: it efterhûs, de koken, it broeihok, it pakhûs. In gloarje fan ljocht. Strak thús steutert er nei syn keammerke mei in lyts petroaljelampke. Hy pakt de fyts.

Op 'e souder risselje de rotten yn it strie. Boersma fiert de doar iepen; hy moat him suver te skoar sette, sa'n macht hat de wyn. Oan 'e muorre klappert it boerd.

Pommes de terre... Tsjalke rydt de fyts derút. Sels de bûtenlampe baarnt. It ljocht falt op Boersma syn breed gesicht, op it rossich hier ûnder de brune hoed. Ut syn eagen ljochtet de spot.

IV

En no sil Tsjalke it dochs jit treffe op 'e lette jûn: hy hat de wyn fansi-

den en it reint net mear. Tusken de swarte wolken is in rûge moanne op 'e rin. Hy fytst sa hurd as er kin, mar hy fielt syn skonken en moat op syn iepenst wêze met de stoarmige wyn fan rjochts en oan 'e oare kant de brede feart. As er daliks opdraaid wie nei hûs, hie er no al op bêd lein. Wat hat it úthelle, dizze reis? Neat as in goed miel iten, krûde mei Jabik Boersma syn wize wurden. En as er mar wist wat hja yn it sin hiene! Der wie wat. Wêrom moast Syts nei boppen? Wêrom hearden se der sa frjemd fan op dat er net fan hûs kaam? It hat gjin sin en sit der mear oer yn. Snein sil er it Syts wol sizze!

Oan beide kanten skowe him de lannen foarby. Hjir is it Twa-moargen al, dat heit brûkt. It is ploege, de moanne blinkt op 'e wrede skossen. Hjir sil er no skielk hinne moatte. It heucht him jitte fan dat earste jier, hoelang't in oere dan duorre, in skoft, in dei. Faaks moat er no leare hoelang't op it lân in minskelibben duorret...

Hy set fûlder ta. It ljocht fan 'e lampe glydt oer de wiete dyk. It lân... Hy moat net dramatysk wurde: in skoalmaster giet nei it lân, mear net. En it lân is beleaven gjin skande! Jabik Boersma is op it lân begûn, en no snuorret er yn syn auto oer de wegen: Fryslân, Hollân, België. En as it sa útkomt Frankryk. Jacques Boersma. Pommes de Terre de semence. En Syts sit efter de skriuwmasine en tikket de brieven. Hja sparret har heit in boekhâlder út. Dat de boekhâlder dy't hja earst hiene no yn 'e steun rint, kin Syts net helpe. Dat docht de krisis. Lit Syts mar rinne! Mar dat is it him krekt: hy kin dat fanke net rinne litte. Mar sneintejûn, dan set er har foar de kar. Alles of neat. Hy sil it krekt sizze hoe't it sit: gjin plak, yn trije jier gjin kâns en gjin útsjoch op wat oars. Doar Syts dat oan? Hy wit it net. Hy sil it har net kwea-ôf nimme as hja nee seit. Mar hy moat wissichheid hawwe. De âldelju hat er tsjin, dat is dúdlikernôch, mar wat soe it as Syts it him mient? It komt altyd wer op itselde del: hy wit net oft it har tinken is. En is dat al gjin andert? As it goed wie, moast er it dan net witte? It hat gjin sin mear en tiis mei dy fragen om.

It lân. Dat is gjin frage mear! Hy kin net wer trije jier fan heit-en-dy libje en neat weromjaan. It mei net. Hy hat syn bêst dien, it moat no mar komme sa't it wol. En it lân is langer yn 'e moade.

‘...Zij hebben de boer zijn hof verbrand,

zijn vrouw en zijn os vermoord;

toen spande de boer zich zelf voor de ploeg;

maar de boer, hij ploegde voort...’

En hjir is de Krúsdyk al, de brêge, de hanwizer, de lantearne dy't om 'e krisis sa let net mear baarnt. In pear pleatsen. En dan de keale dyk wer, de stoarm en oan 'e kant de feart. Oer it swarte wetter glydt de moanne mei. Prachtich is dat fan symbolyk: in kwekeling riidt in race mei de moanne. Dat is de twadde reed dy't er hjoed ferlieze moat. En dat went ek, dat men altyd foar de prizen útfalt... Thús is it ljocht jitte op yn 'e keamer. Hy hie it wol tocht. Mem hat op him wachte. No fielt er syn skonken, no't er it hiem oer rint nei it hok. As er no mar net mear hoegde te praten. Nei boppen, sliepe, ferjitte. Yn it hok set er de fyts teplak. Dat is dat. By de foardoar stiet mem al te wachtsjen. ‘Bist dêr? Wat in waar! Hoe is it gien?’

‘Wer mis. Der is gjin kâns mear.’

‘Ik wie der al bang foar!’

Dan geane se yn 'e keamer. Tsjalke knypeaget tsjin it ljocht. Op 'e stoel foar it bêd sit heit en smookt út 'e kromme piip. Hy is yn 'e ûnderklean; it is lang al oer syn tiid. Sa't er dêr sit, yninoar, smel, de tearen djip yn 'e foarholle, sjocht men him oan dat er âld wurdt. It giet Tsjalke oan. Hy hat it nea sa goed sjoen as no.

Dêr sitte se dan, trijeresom yn 'e keamer en kinne net ta wurden komme. Der stiet eat tusken harren, dat kin men net neame. Hja hawwe om him fochten, heit en mem, in stille, ferbiten kampslach en by einbeslút hat heit it dochs jitte wûn. Der is nammers mar ien dy't it winne kin en hy is in bern fan beide. Wat sil Tsjalke dan sizze, wat oars as in mannich wurden oer de reis en it minne waar en dat er by Syts-en-dy's al iten hat. Moarn kinne se wol wer prate. Mar wylst er it seit wit er, dat er it moarn likemin sizze kin.

Mem sit stil foar har út te sjen. Hja siket om wurden en beriedt har dan wer. Der binne tiden dan kin sels in mem net treaste. Heit sûcht oan 'e âld piip. Syn hân trillet. ‘Ik bin oan in nije piip ta. Dat ding sit oanienwei ticht.’ Hja leit him op 'e skoarstienmantel en docht de hoazzen út. It binne deselde gebearten fan alle jûnen, itselde stadige ritme. Hy klimt op bêd en lûkt de iene doar oan foar it ljocht. Tsjalke hat it hûndert kearen sjoen, mar it ‘Nacht, jonge!’ klinkt oars as gewoan. Der is neat yn fan triomf om't er no einlings wûn hat, neat. Tsjalke byt op 'e tosken. Wurden wâlje yn him op: It kin my neat mear skele. Ik wol net wer nei skoalle, it wurdt mei my dochs neat. As heit my noch brûke kin... Dan sjocht er nei syn mem. En hy seit it net.

‘Ik gean nei boppen. Ik bin slûch.’

‘Ja. Wat sei Syts?’

‘Ik haw net mei har praat. Hja wie net rjocht goed.’

‘Dus hja hawwe neat sein?’

‘Nee, hoesa?’

‘Der wie in brief. Ik tochte... Hy leit efter op 'e tafel by it lampke.’

In brief fan Syts! En frou Boersma har nuvere praatsjes. Dat kin mar ien ding betsjutte. In wrange glim lûkt om syn lippen, hy fielt dat er bleek wurdt. It moast der dochs ienkear fan komme. Dus dat die dat Syts him net moetsje woe!

Yn 'e kâlde koken, by it ljocht fan it lytse oaljelampke, lêst er. ‘Geachte Vriend.’ Krekt wat er tocht hie. No moast er dochs jitte nei boppen gien wêze! Syts op bêd en hy derfoar, op 'e râne fan it ledikant faaks en hjir lei de ôfskriuwer te wachtsjen! In moaie bak hie dat wurden. Dan is der alteast ien ding dêr't er Jabik Boersma tankber foar wêze kin.

‘Ik heb mij goed beraden en ik vertrouw dat je het bij nader inzien met me eens zult zijn.’ Wis dat! It ferstân moat derby, seit frou Boersma. Mar dat hja it net tsjin himsels sizze doarst, dat it mei in brief moast, dat falt him ôf fan Syts. En it brief is typt. Wêrom nammers net? It is Syts har deistich wurk.

Hy rint by de trep op, it lampke yn 'e hân. It brief hat er yn 'e bûse. Dus dàt bedoelde Jabik mei syn nij begjin. In nij jier en op skjin papier. En fan 't maaityd nei it lân. En dat skoander miel iten dat frou Boersma him reemakke hat, hat syn galgemiel west. Gjin wûnder dat it sa goed wie! Tsiis, woarst, skinke en brea-mei-spek. Hja hat der eat fan har siele yn lein, goeminske.

En jitris lêst er it brief. It is Syts op-en-út. Koel, saaklik en sûnder ien tikflater. Korrespondinsje. Syts ferstiet har fak. Der hawwe sneintejûnen west dat Syts oars wie as saaklik en koel! Dat is foarby.

Hy klaait him út. Goede, wat sit it him yn 'e lea fan dat fytsen yn 'e wyn op. Hy fielt dat er sliepe kin. De lekkens binne as iis oan syn kâlde fuotten. Hy kin net mear tinke. Oer syn wurge lea komt in goede waarmens, waarmens en de treast fan 'e sliep.

 

Frou Hoekstra kin jûn mar net yn 'e sliep komme.

Hoe moat it no mei dy jonge? Nei it lân; hja sjocht gjin oare wei tenearsten. Dan binne se alle trije dêr't Hindrik har ha woe. Dan hat dy teminsten syn sin...

Mar sa mei se ek wer net. Dat it sa gien is, dêr kin nimmen foar. Dy krisis! En dochs, as er doe dat iene jiers net sa trochset hie, dan hie it faaks jitte goedkommen. It is no ienris sa. Hja sil it nea net neame tsjin Hindrik, mar it is al in bitter ding. En no dit mei Syts. Hy hat neat sein, mar syn gesicht doe't er dat brief lies. It is in ôfskriuwer fansels. Dat dy jonge no ek alles mei hawwe moat. Mar miskien is it sa it bêste; it wie gjin faam foar him. Hja wit net...

De toersklok slacht tolve. Hja mei wolris boppe sjen oft er it lampke útdien hat. Hoeden giet se derôf, de gong troch, de trep op. It is al sa. Op it ljochte tafelkleed leit it lege kefert; it lampke baarnt. Hja stiet nêst it ledikant. De jongste. Dat er no sa sliepe kin.

Dan draait er him om en mompelt wat. Hja bûcht oer him hinne. Pòmdetèr, pòmdetèr. En jitris datselde wurd. Dat it sa moat. Hy hat sà syn bêst dien en no alles om 'e nocht. Mar dit is slim, dit nimt se har nei. Moast er dêrom talen leare, dat er yn 'e dream... Hja makket him net wekker; it is sa moai dat er sliept.

En jitris draait Tsjalke him om. ‘Pòmdetèr!’ O jonge, mem kin foar dy bidde, mar sa mei it dochs net. Dit kin se net gewurde litte.

Beret leit se de hân op syn foarholle. ‘Tsjalke, jonge, wurd wekker! Dû moatst net flokke!...’


Vorige Volgende