De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

Naäman, de Arameër

Hy wie in great man yn 'e stêd Damaskus, de kriichsoerste Naäman, en mear as ien kear as de kening fan Assyrië opsetten kaem mei hynders en weinen en in greate legermacht, hie er de fijân slein en syn folk forlost. Dat hy stie tige yn 'e gunst by de kening en de soldaten woene wol foar him troch it fjûr en alles dat syn hert bigearde en dat foar jild to keap wie, koe er krije. Hy hie ek altyd in goed man west, ien dy't net allinne om himsels tocht, mar dy't ek hwat foar in oar oer hie en foar syn minderen opkaem. Mar de lêste wiken wie dat oars, hy lake net mear en waerd stil en somber en swijend gyng er syn wegen: de greate Naäman, de freon fan 'e kening, wie melaetsk. It wie noch net tige slim, hy koe der syn wurk wol om dwaen, en alle dagen stie er noch foar syn hear, mar hy wist dat it sa net bliuwe koe. Melaetskens is gjin krûd foar woechsen en de djûrste dokters holpen him neat. Al fierder frieten de wite plakken en mei in jier, of op syn heechst in pear jier, soe er it swurd net mear swaeije kinne. En hwat joech him dan al syn rykdom, alle keningsgunst en alle eare by de minsken?

It wie om dyselde tiid dat Naäman syn frou in nije slavin krige, in jongfanke út it lân fan Israël. It barde wol faker dat binden Arameërs oer de grins fan Israël teagen en fé en minsken stielen, en sa hiene se ek dit fanke meinommen. Fansels waerd hja al gau gewaer hwat der oan skeelde mei Naäman en op in kear sei se tsjin har frou: ‘Och, as myn hear mar to Samaria wie, by de profeet Elisa, dy soe him wol fan syn kwael ôfhelpe.’ En hja fortelde fan al de wûnders, dy't Elisa dien hie, hoe't er de earmen en de wezen holp en hoe't er it jonkje to Sunem opwekke hie út 'e deaden, mar dat er ek de kening fan Israël en fan Juda rêdden hie op in tocht tsjin Moab.

[p. 367]

De frou fan Naäman, dy't har man graech wer better ha woe, harke mei sawn pear earen en fortelde it him deselde jouns noch. Hy waerd der suver oars fan. Soe er dan dochs wer better kinne en wer soun wurde en sterk? Koe dy godsman út it lân fan Israël dan mear as de preesters fan Aram? It wie net ûnmûglik: dy god fan dat folk, dêr gyngen altyd al frjemde, wûndere forhalen fan.

Doe't Naäman der mei de kening oer praette, like it dy ek fuortdaliks goed ta. Hy moast it altyd bisykje, al soe it dan in lange reis wurde, alhiel nei Samaria, en fansels mocht er net mei lege hannen komme. Goud en sulver moast er meinimme út 'e keninklike skatkiste, en, hwat noch fan mear bilang wie: in brief foar kening Joaram. Sok in machtich profeet soe al sachts yn it keningshûs wenje en oars soe er to-minsten troch-en-dei wol by de kening komme en dwaen hwat dy him oplei. Dat Naäman koe mar rêstich op reis gean, jild soe it net oan stean en de kening fan Israël soe fêst dy godsman oplizze om him to genêzen.

En sa barde it dat Naäman, de kriichsoerste fan Aram, mei weinen en hynders op reis gyng nei it lân fan Israël, om genêzing to finen fan syn freeslike kwael. Tsien talinten sulver hie er mei op reis en sels tûzen sikkel goud en bûtendat noch tsien pakken klean - in geskink foar de kening to Samaria en foar dy wûndere godsman. En iderkear wer op dy lange, lange reis stelde er him foar hoe't it gean soe: dy profeet soe earbiedich foar him bûge en dan de namme fan syn god oanroppe en oer de sike plakken strike. Hwat hearlik soe dat wêze: wer soun en sterk to wêzen en alle wurk en muoite treast, as yn syn bêste dagen! O, hy soe him keninklik leanje, dy godsman fan Samaria, as er him wier wer better makke. En dat lêste, dêr rekkene er fêst op. Hy koe it him net mear yntinke, dat alles mis gean soe en dat dizze reis om 'e nocht wêze soe.

Hja waerden goed ûntfongen yn it keningshûs to Samaria en wylst hja ieten en bikamen fan 'e moedsume reis, liet kening Joaram him it brief foarlêze dat Naäman meinommen hie. Hy forwachte net folle goeds út it lân fan Aram - it wie net om 'e nocht de âlde erffijân! - mar dat it sa slim wêze koe, hie er net tinke kinnen. ‘Hwannear't dit brief ta jo komt, wit dan, dat ik Naäman, myn tsjinner, ta jo stjurd haw, dat jo him fan syn melaetskens ôfhelpe sille.’ Sa stie it der en dêrûnder it segel fan 'e kening sels. Joaram riisde oerein. Syn hannen trillen en hy wie wyt fan lilkens, doe't er syn riedslju ta-spriek. ‘Bin ik dan God, dy't deadet en libben makket, dat dy Araméër my immen stjûrt om him fan syn melaetskens ôf to helpen? Mar ik bigryp it wol: hy freget mei opset sin it ûnmûglike, dat er ús de oarloch forklearje en ús forslaen kin. Troch alles hinne gemien is it...’ En dêrmei fette er syn keningsmantel en skuorde him iepen, as immen dy't it binaud hat en gjin lucht krije kin.

De riedshearen wisten net hwat hja sizze soene. It wie sa: hja koene it net hâlde tsjin de legers fan Aram en as der oarloch kaem, soe it útrinne op skea en skande. En hwat moasten se tsjin dy sike Arameër sizze? Hwat joegen freonlike wurden as hja him dochs net genêze koene? Lang rieplachten se meiïnoar en wilens gyng it nijs troch de stêd, dat de kening fan Aram de boade dien hie en dat er Joaram op in wûnder ferge.

Elisa hearde it ek en it wie him leed dat de kening net om him stjûrde. Ien kear, op in fjildtocht nei Moab, hie er him it libben rêdden en wie er nou to greatsk om in gunst to freegjen, dy soan fan Achab? Mar lykwols soe er him helpe. Dy Araméër soe gewaer wurde dat der in God yn Israël wie en Joaram soe witte dat der in profeet wie. Hy rôp Gehazi, syn tsjinner. ‘Gean hinne’, sei er, 'en siz tsjin 'e kening: ‘Hwerom hawwe jo jo de klean toskuord, o kening fan Israël? Lit dy Araméër ta my komme, dan sil er witte dat der in profeet yn Israël is!’

Doe wachte er. As dy Naäman leaude dat de God fan Israël wûnders dwaen koe, dan soe er better wurde, mar hy soe ek witte dat it net fan minsken wie en net om jild of eare, mar allinne út genede. Hy moast noch leare, dy frjemdling, dat in profeet yn Israël gjin wûnderdokter is dy't op geskinken longert en dat de gunst des Heare net foar jild to keap is. En as er dat net oannimme woe - dan wie der gjin help foar syn kwael. En dêrmei hearde er it lûd fan weinen en hynders en skille stimmen.

[p. 368]

Hy seach nei de doar. Hy wie der klear foar; Naäman koe mar komme.

Mar Naäman kaem net. Heech siet er op syn wein en wachte dat de profeet by him komme soe. It wie al moaijernôch dat hy, de kriichsoerste fan Aram, hjir foar syn doar stie mei weinen en hynders en great gefolch! As it dy profeet net paste om yn it keningshûs to kommen, dan soe er him de eare net oandwaen en gean yn dit boarger-hûs.

De doar gyng iepen en in jongeman kaem op 'e wein ta. Naäman seach him binijd oan. Hy hie him sok in great profeet âlder foarsteld, âlder en wizer. En doe bigriep er it: dit wie Elisa net, dit wie syn tsjinstfeint. De profeet fan Israël achte it net nedich om sels to kommen: foar Naäman wie dizze feint goedernôch. Hy biet op 'e tosken. Doe naem Gehazi it wurd en sei koel: ‘Dit is it wurd dat de Godsman jo opleit: Gean hinne en waskje jo sawnris yn 'e Jordaen en jins flesk sil wer oan jo komme en jo sille rein wêze’. En dêrmei draeide er him om en gyng wer yn 'e hûs. Mei in slach foel de foardoar ticht.

It bloed fleach Naäman nei de wangen. Tochten se nou wier, dy mannen fan Israël, dat er him sa bihannelje liet? Net iens yn 'e hûs hiene se him bean; as in bidler dy't keard wurdt by de doar, sa lieten se him bûten stean. Dit forgeat er noait wer; dit soene se mei bloed bitelje, dy greatske Israëliten! En dan: sawnris moast er him waskje yn 'e Jordaen! En dêr hie er nou dy lange reis om makke fan Damaskus nei Samaria? De Jordaen! Lyk as wiene der gjin rivieren yn syn eigen lân! Hoe soe dat goare wetter fan 'e Jordaen him genêze kinne? Dan wosk er him leaver yn 'e Abana en 'e Parpar, de beide kleare streamen yn Aram, dy't it lân om Damaskus makken ta in bloeijend paradys.

Hy wonk en de fuorlju leine de swipe oer de hynders. Troch de strjitten fan Samaria ried er, bitter en forgrime, de poarte út en oer de bergen fan Efraïm. Hy wie al gâns in ein fan 'e keningsstêd, ear't syn lilkens bikaem. Somber ried er fierder. Nou wie alles dochs noch om 'e nocht. En hy hie der sa fêst op rekkene, dat er better wurde soe!

Doe't hja rêst hâldden, tichte by de delling fan 'e Jordaen, kaem ien fan syn tsjinners op him ta. ‘Myn hear’, sei er earnstich, ‘as dy godsman jo in tige swier ding oplein hie: in pynlike kuer of in lange reis, dan soene jo it daliks dien ha. Mar ynpleats hat er jo hwat bisteld dat tige maklik is en yn 'e reis to pas komt: waskje jo dochs en hwa wit helpt it net’.

Naäman glimke; foar it earst nei dat nuver boadskip. It die him goed dat syn tsjinners sa'n noed mei him hiene en it wie sa, it koe maklik bisocht wurde. Minder soe it der yn elk gefal net fan wurde. En doe't hja him fan 'e wein ôfholpen en him hoeden nei it wetter droegen, wie er net mear sûnder hoop. Sels kear wosken se him en hâldden se him ûnder wetter. Mar doe't er wer oerein stie, wiet en blinkend, wie der neat foroare. Noch skymren de wite plakken op syn sike lea; noch fielde er him wurch en frjemd yn 'e ein. It koe nammers ek net. Mar nou't er hjir ienris wie, woe er dochs dwaen hwat him oplein wie. En mei in sucht dûkte er foar de sawnde kear...

Doe't er wer boppe kaem leaude er syn eigen eagen net mear. ‘Sjoch’, stammere er, ‘dy plakken, dat wyt...’ De feinten bûgden oer him hinne. Fan de sike plakken wie neat mear to sjen en syn flesk wie soun en geef as fan in lyts bern. In telmannich stiene se stil, forbûke troch dit machtich wûnder; doe brieken se los yn in wylde jubel en tilden him heech op 'e skouders. Yn triomf droegen se him by de hege wâl op en nei de wein. En doe earst, doe't er wer op 'e wein stie, like sterk as foar syn sykte, wist er dat er genêzen wie. Hy seach noch ienkear om nei de Jordaen. It troebel wetter floeide as wie der neat bysûnders bard, mar Naäman de Arameër fielde him, as wie er út 'e deaden opstien. En doe rieden se fuort, net nei Damaskus, mar werom nei Samaria. Hy hie lilk west op dy profeet dy't him foar de doar stean liet, mar nou hie it bliken dien dat er it dochs goed mei him miende; it joech pas dat er it him rounút sei en him bitanke. En net allinne dat er dy godsman bitankje woe, mar hy woe ek mear witte fan dy God fan Israël, dy't sokke dingen die.

Hja rieden sa hurd as de hynders drave koene en doe't hja wer yn Samaria wiene, gyng Naäman by Elia yn 'e hûs. Hy wie in oar man wurden, de hege Arameër; alle wurgens wie fan him ôffallen, mar alle greatskens ek. En út 'e groun fan syn hert sei er: ‘Nou wit ik, dat der gjin god op 'e

[p. 369]

hiele ierde is, oars net as yn Israël. Ik kin dy god neat jaen, mar jo binne syn tsjinner: nou dan, nim in geskink fan my oan’. Elisa skodholle. As it in Israëlyt west hie, dy't better wurden wie, dan hie er profetelean nimme mocht, hwant de profeet moat libje fan it folk dat er tsjinnet, mar dit wie in oar gefal. Dizze man wie in heiden en hy moast noch leare, dat de God fan Israël syn genede net foar jild jowt en dat in profeet yn dit lân hiel hwat oars wie as in dokter yn Aram. ‘Sa wier as de Heare libbet’, sei er, ‘ik sil it net oannimme’. En doe't Naäman oanhâldde, bleau er op syn stik stean en wegere goud en sulver.

De Arameër stie forslein. Hy hie noait tocht dat der sokke profeten wiene. It moast wol in great god wêze, dy't sokke tsjinners hie. Mar as er dan de godsman net earje mocht, nammerstomear soe er dy god hulde dwaen. ‘Lit my dan in lêst ierde jown wurde’, spriek er, ‘sa folle as twa mûldieren drage kinne, hwant fan nou ôf sil ik gjin brânoffer noch slachtoffer mear bringe oan oare goaden, mar allinne oan 'e Heare’. Elisa sei it him daliks ta. Hy wist fansels wol, dat men yn Damaskus de Heare ek wol tsjinje kin sûnder ierde út Israël - is de hiele ierde sines net en binne alle lannen net fan Him? - mar dat koe dizze heidenske Arameër noch net witte. Faeks soe er letter alles better bigripe. Mar nou mocht er de ierde hawwe en yn Damaskus in alter bouwe fan wijde groun út Gods eigen lân.

Mar Naäman hie noch in fraech. ‘Yn dizzen lykwols mei de Heare my forjaen: as myn hear, de kening fan Aram, nei de timpel fan Rimmon giet, om to oanbidden, dan moat ik mei en linet er op myn hân. As ik my dan mei him bûch foar it byld fan Rimmon, allinne om de kening to helpen, dan hoopje ik, dat de Heare my dat forjaen wol’. Elisa wist net hwat er hjir op sizze moast. Foar in Israëlyt soe it sûnde wêze, mar mocht er dizze frjemdling dêr hurd oer falle? As er it net die, soe er syn kening oerhearrich wêze en foar in forrieder gean. It wie in slimme fraech en hy hie noch noait earder soks meimakke. Mar de Heare wie barmhertich en soe Hy, dy't in heiden better makke, ek dit net forjaen? ‘Gean yn frede’, sei er.

En doe't er de weinen hearde foar syn hûs lâns, op reis nei de stêd fan Damaskus, wie er bliid en tankber, dat er dit greate wûnder dwaen mocht, ta eare fan Israëls God, dy't de God fan alle folken is.

Mar der wie ien yn it hûs fan Elisa, dy't net bliid en net tankber wie: de tsjinstfeint Gehazi. Hy koe der net by, dat syn hear net better op 'e slach past hie. Dêr woe dy Arameër him it hûs fol goud en sulver tôgje en Elisa naem it net oan. ‘Sa wier as de Heare libbet, ik sil it net nimme!’ Fansels, doe't er dat ienris sein hie, koe it net mear oars: sok in eed yn des Heare namme kin men net brekke. Mar hy, Gehazi, hie gjin eed dien, hy wie noch frij man; Elisa koe swarre, mar hy ek. ‘Sa wis as de Heare libbet, ik sil him eftemei gean en ik sil wol hwat oannimme!’

En sa hurd as er koe, draefde er de poarte út en de wei op. In foech ein bûten de stêd helle er de weinen yn. Naäman seach him oankommen en sprong hastich fan 'e wein. ‘Is it goed?’ frege er. As Gehazi doe sein hie: ‘Ik bin de feint fan 'e Godsman en ik mei wol hwat oannimme’, dan soe Naäman him in great geskink jown ha en miskien soe Elisa it net sa slim foun ha. Mar Gehazi koe it wer net litte, om it hwat ekstra moai to meitsjen. Net foar himsels frege er hwat, mar út namme fan Elisa en sadwaende makke er syn hear biskamme. Hwat moast Naäman wol tinke fan in profeet, dy't sward hat dat er neat nimme sil en dy't dan fuort letter om hwat freget?

‘It is goed’, sei er mei in djippe bûging; ‘mar myn hear Elisa hat my stjûrd om tsjin jo to sizzen: Sjoch der binne twa profeten by my kommen út 'e bergen fan Efraïm; och jow har fan jo skatten in talint sulver en twa pakken klean’. Naäman tocht fansels dat de boade wier fan Elisa stjûrd wie en, tankber dat er nou dochs hwat werom - jaen koe, sei er: ‘Nim twa talinten’.

Gehazi waerd der hast kjel fan. Ien talint wie al gâns in sek fol sulver, dat hoe soe er oait sa'n som binnen de poarte krije! Mar ek dêr wist Naäman rie op. Hy joech de tsjinner twa fan syn feinten mei en sa, as in machtich hear dy't twa dragers meinimt, kaem er de poarte troch. It jild forburch er yn in hûs en doe gyng er rêstich nei Elisa ta. It wie him net oan to sjen hwat er dien hie. Mar lykwols wist de profeet it dochs. ‘Hwer hastû west?’ sei er strang. Sûnder him to bitinken antwurde Gehazi: ‘Jins

[p. 370]

tsjinstfeint hat nearne net west’. En by dy falske leagen lôge de grime fan Elisa forheftich op. ‘Dû hast nearne west? Dan hat myn geast dus ek net by dy west, doe't dy man fan 'e wein ôfsprong en op dy ta kaem en doestû nei hûs gyngst mei sulver en klean en doestû der oer tochtst om olivebeammen to nimmen en wynbergen, om skiep en kij to keapjen en tsjinstfeinten en slavinnen? Dû hast alles bidoarn mei dyn bidroch, hwat ik oan dy Arameër dien hie. Nou dan, omdatstû jild fan Naäman nòmmen hast, silst dû de melaetskens fan Naman krije en syn melaetskens sil dy oanhingje, dy en dyn sied yn ivichheit’.

Dyselde deis noch gyng Gehazi, de tsjinstfeint fan Elisa de stêd út en de iensumheit yn, lyk as it yn 'e wet fan 'e melaetsken biskreaun stie. Hy wie in ryk man, mar tagelyk wie er earmer as de earmste slaef...