De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

[p. 349]

Naboth, boer to Jizreël

Net lang nei dy histoarje mei Benhadad, de kening fan Aram, barde der hwat, dat Gods grime geande makke oer Achab en hiel syn hûs. Om't syn famylje fan âlds út Jizreël kaem, hie Achab yn dy stêd noch in perseel groun, dat fan âlde tiden ôf fan heit op soan oergien wie. Hy hie der yn it earst fan syn regear in simmer-paleis op sette litten, mar nou wie der ek net mear in stikje groun oer foar in tún of sokssahwat. En hwat is nou in simmerhûs sûnder in fikse siertún? Dat hy hie der al lang oer tocht om der in stik groun by to keapjen, mar de romte wie krap tusken de muorren fan 'e stêd en der wie noait hwat to krijen: in Israëlyt forkocht in erfbisit allinne yn 'e úterste need en dan mocht it noch net iens foar altyd. Yn Samaria, de stêd, dy't syn heit boud hie, koe er biskikke oer groun en huzen, mar to Jizreël hie er sokke rjochten net en koe er nimmen twinge.

En it slimste wie faeks noch, dat der in stik groun deun by syn hûs lei, dat krekt geskikt wie ta syn doel: de wyngert fan syn buorman Naboth. Mar as der ien yn Israël wie, dy't der net oer tocht om syn âffears erf to forkeapjen, dan wie it Naboth wol: de hiele stêd wist, dat er de Heare tsjinne en dat er yn alles de wet en de seden yn acht naem. Mar al woe er dan net forkeapje, dan wie der dochs noch wol hwat op to finen; hy koe him ommers dy wyngert wol presint dwaen - dat wie nearne yn 'e wet forbean - en dan soe hy, Achab, wol soargje, dat er der gjin skea fan krige. Hy koe him bûten de stêd wol in better wyngert jaen en sels as er gjin oare wyngert brek wie, mar leaver jild hie, wie der noch wol in mouwe oan to passen: hy koe him dy twadde wyngert daliks wol wer ôfkeapje foar in fikse priis! Dat mocht yn elk gefal wol, hwant dat wie dan gjin erfbisit. Dat as Naboth hwat skiklik wie en der op yngyng, dan wiene se alle beide holpen en de wet wie net brutsen. Yn elk gefal woe er it him ris freegje; it lei him fêst by dat it wol klear komme soe.

Op in kear doe't Achab to Jizreël wêze moast, en wer nei hûs ta soe, gyng er earst noch by Naboth oan. Hy die al syn bêst om it sa moai mûglik foar to stellen. Kom, der wiene biswieren, dat fielde er sels ek wol, mar as Naboth der nou ris oer hinne stappe koe? Hja wiene op it lêst ek buorlju nou?

Forheard seach Naboth de kening oan. Dat koe Achab dochs net miene, dat hy, Naboth, him sa gau fan it stik prate liet? Hoe moai it ek bipraet waerd en hoe handich it tagean soe mei dy twadde wyngert, hy soe syn erfbisit kwytreitsje en hy krige hwat sulverstikken op 'e hân: as dat gjin keapjen wie, dan wist hy it net mear. Né, dit rêdde Achab hjoed net, al wie er hûndert kear de kening. Dizze wyngert dêr hiene syn âffears al yn arbeide, dit wie fan heit op soan oergien, dizze groun wie wijd fan it swit fan in hiele staech wynboeren; dit wie hillige groun. As in kening yn Israël dat net mear bigripe koe, dan hâldde alles op! En lûd, hast hwat forheftich sei er: ‘Dêr mei de Heare my foar biwarje, dat ik jo myn âffears erf jaen soe.’

It wie Achab oft er in klap yn it gesicht krige hie. It bloed fleach him nei de wangen. Nou hie er sa skiklik west, hy hie net twongen, net drigeminte, hy wie allinne mar yn goedens mei dit plan kommen en dan waerd men sa bihannele! En dan de menear dêr't er it op sein hie. ‘Dêr mei de Heare my foar biwarje...’ It wie suver as hie er him wit-hwat kwea ôffergel Dit wie dus dy fromme Naboth, dy't de Heare sa trou tsjinne. Sok folk joech sa't it like ek al neat mear om 'e kening.

Hiel dy lange reis fan Jizreël nei Samaria, op' e skokkende wein, wie it him net út 'e gedachten. Hy tocht him hoe langer hoe lilker en doe't er thús kaem gyng er op 'e divan lizzen, it gesicht nei de muorre. Syn tsjinners mijden him; hy hie wol mear sokke frjemde oanslaggen, it soe fansels wol oerbetterje. Mar doe't hja it iten opdroegen hiene en him oan tafel noegen, woe er net; hja mochten him neat bringe, gjin stikje brea. En dat nei sa'n lange reis! It wie slimmer as hja tocht hiene en hja fortelden it Izébel.

De keninginne kaem daliks. ‘Hwat skeelt der oan’, frege se, ‘dat it sin dy sa forkeard stiet en datstû net ite wolst?’ Achab draeide him om. ‘Dy Naboth’, sei er grimitich, ‘dy Jizreëlyt! Dêr stean ik by him to praten en ik siz tsjin him: Jow my dy wyngert, dy't deun by myn hûs is, dat ik

[p. 350]

der in siertún fan meitsje lit; dû kinst der jild foar krije, of as dat better is, in wyngert dy't greater en better is, mar hy wol it net dwaen! As in houn snaut er jin ôf: ‘Dêr mei de Heare my foar biwarje, dat ik jo myn wyngert jaen sil.’

Izébel krige in kleur fan lilkens. ‘Hwat hastû him dien?’ Achab seach har forheard oan. ‘Dien? Neat fansels; Jizreël is Samaria net.’ Izébel lake lûd en spotsk. ‘Dû bist my de kening wol! De earste de bêste boer húnt dy en dû dochst neat werom! Is dat in kening, dy't him misledigje lit fan in boer en as in bern op bêd leit to grinen om't er syn sin net krije kin? Kom der ôf en yt en wês wol to moede: ik, Izébel, sil dy dy wyngert biskikke.’

Achab seach har nei, sa't hja de keamer útroun, heech en steatlik: in keninginne en ien dy't wist hwat se woe. Sa hie se altyd west, sa wis, sa biret, al sûnt de tiid dat er har út Sidon helle, in greatske, jonge breid. Fan datoangeande wie se oars as hy: in frou dy't rjocht op it doel oangie en dy't neat en nimmen ûntseach. En dêrmei tocht er: hwat wol se nou? Hoe kin se my dy wyngert taskikke, as Naboth perfoast net wol? Soe se... By tiden koe se wreed wêze... Hy hie har weromroppe moatten, hy hie freegje moatten hwat se mei Naboth foar hie. Yn har eigen lân mocht de kening alles, mar sa lei it lân yn Israël net. Dat hie er har al faker sein, mar dat woe se nou krekt net leauwe. ‘Dû bist in moaije kening!’ Hy hearde it har noch sizzen! En de spot yn har donkere eagen! Miskien hie er har forbiede moatten, mar it wie nou to let. Hja wie op it lêst de keninginne. En niist hie er al sa'n raer figuer slein. Hja moast har gong mar gean. It wie Naboth syn eigen skuld. En yn elk gefal krige er nou dy wyngert, dêr't er al sa lang syn sinnen op set hie.

Hy gyng oerein en wosk him en skikte by de tafel. Nei de lange reis smakke it iten him skoan. Oan Naboth tocht er al net iens mear.

En wilens siet de keninginne fan Israël yn har keamer en skreau in brief nei de âldsten en de notabelen fan Jizreël. Ut namme fan Achab droech hja de mannen op om in fêsten út to roppen, in soarte fan folksgearkomste, en om Naboth foaroan, op it eare-plak to setten; dan moasten hja twa mânlju hiere, minsken dy't nearne net om joegen en foar jild to keap wiene, en dy moasten tsjin Naboth tsjûgje, dat er tsjin God en de kening flokt hie. Yn elk gefal moasten se der foar soargje dat Naboth, en syn soannen, foroardiele en deade waerden. Onder de brieven sette se it keninklik segel.

It sprekt fansels dat de âldsten fan Jizreël tige kjel waerden, doe't in boade dy brieven brocht. It is altyd al in hiel ding, in man to stiennigjen dy't men al lang kend hat en dy't altyd by jin wenne hat, mar it is heite slimmer, as dy man dan ek noch ûnskuldich is en neat dien hat. Yn alle haest en yn it djipste geheim kamen se gear om der oer to praten. Fan al dy froede, forname mannen wie der net ien, dy't sei: ‘Smyt dy brieven yn it fjûr!’ Net ien dy't sizze doarst: ‘Ik doch net mei, hwat der ek fan komt.’ De keninginne hie it har oplein út namme fan Achab en dy't net die hwat Izébel sei, dy wie syn libben net wis mear. By einslúten wie it har skuld ek net: Izébel gebea it en dy hie it to sizzen. Hwat de Heare der fan sizze soe, dêr tochten se mar leaver net om! De Heare - dy wie fier ôf en nimmen koe him sjen, mar it swurd fan Izébel, dat wie tichteby. Doe't hja alles goed bipraet hiene, gyngen se har wegen en makken alles ré ta de wrede moart.

In dei-mannich letter wiene de frije mannen fan Jizreël byinoar op it poarte-plein. Earnstich stiene se om 'e tafel dêr't de âldsten en de notabelen al sieten en Naboth, de boer, op it eare-plak. Gjin-ien wist noch krekt hwat der foarfallen wie, of hwat it doel wie fan dizze gearsit. Guon tochten it soe wol wêze om't it al let yn 'e hjerst wie en der noch noait rein fallen wie; oaren hâldden it der foar dat der in ban yn 'e stêd wie, dy't útsuvere wurde moast. Mar elk bigriep wol dat it in earnstige saek wie en dat der moai wis bloed floeije soe en alle gesichten stiene strak en earnstich.

Naboth riisde oerein en spriek it folk ta. Hy wist sels ek net hwat der bard wie, mar de âldsten hiene in fêsten útroppen, omdat ien to Jizreël in great kwea dien hie, dêr't licht rampen út fuort komme koene foar stêd en lân. Hja hiene him de lieding opdroegen en fansels hie er net wegere: as it

[p. 351]

giet om it heil fan stêd en folk, dan mei gjin boarger him foar syn plicht wei-wine. Dat nou rôp er alleman op, dy't fan dizze swiere sûnde wist, om nei foaren to kommen en to tsjûgjen.

It wie dea-stil op it plein. Elk wachte oan't in namme neamd waerd en elk hope mar, dat it net ien út syn sibbe of kunde wie. It bleau lang stil en de spanning waerd hast ûndraechlik. Doe kamen twa mannen nei foaren en gyngen njonken Naboth stean. Hy koe har wol; it wiene net fan de bêsten, mar as boargers fan de stêd hiene se rjocht fan praten. ‘Witte jimme der fan?’ frege er, ‘En hawwe jim biwiis?’ De beide mannen bûgden. ‘Sa is it’, seine se earnstich. Gjin ien koe it har oansjen dat it allegearre forrie wie en dat hja it jild foar har leagens al bard hiene. Sa't hja dêr stiene, rjocht en strang, liken it twa fromme mannen dy't in ôfgriis hiene fan it kwea en dy't it allinne to rêdden wie om it heil fan 'e stêd en om 'e eare fan God.

Ien fan de beide forrieders naem it wurd. Lûd en strang klonk syn stim oer it stille plein: ‘Ik biskuldigje Naboth, de man dy't hjir foar jim stiet, dat er in swiere sûnde dien hat. Hwant hy giet foar in from man en in rêstich boarger, mar in pear dagen lyn hat bliken dien hwat er yn wierheit is: in dogeneat en in rebel. It muoit my, dat ik it sizze moat, mar Naboth hat God en de kening flokt en myn maet en ik binne ré om it mei in eed to bifêstigjen.’

Naboth waerd sa wyt as in deade, doe't er dy wurden hearde. Hy wist dat er ûnskuldich wie, hy bigriep dat it oars net wie as komplot om him to deadzjen en dat dizze beide skurken in falske eed dien hiene, mar hy bigriep ek dat neat him mear rêdde koe. Hjir sieten oaren achter, minsken mei jild en macht; miskien wie dit de wraek fan Achab. Sa moast it wêze: hy waerd formoarde om't er doe syn wyngert net misse woe! Sa fier wie it dus kommen yn Israël dat hy stjerre moast, om't er Gods wet net brekke woe. En it wie in kening, dy't sokke dingen die. Mar as er dan dochs it libben net rêdde koe, dan soe er to-minsten stjerre as in earlik man: hy soe se de wierheit sizze, dy twa falske tsjûgen en dy leffe âldsten, dêr om'e eare-tafel.

Hy spriek, sa't er noch noait dien hie, rjuchtút en skerp, mar it joech him neat. De âldsten en de notabelen stokelen it folk op en hja harken hast net iens nei him. Dit wie de dei fan syn fijannen en de oaren doarsten neat to sizzen. De ein wie, dat Naboth, as oproerling, ta de dea foroardiele waerd en dat ek syn soannen mei him stjerre moasten. Bûten de stêd waerden se stiennige.

Dyselde oerdeis noch ried in ruter de poarte fan Jizreël út: hy brocht oan Izébel birjocht dat Naboth net mear libbe en dat ek syn soannen stoarn wiene. Hja gyng sels nei Achab ta om it him to fortellen. Har eagen blonken. ‘Goed birjocht!’ sei se bliid. ‘Gean hinne en nim de wyngert fan Naboth ta in erflike bisitting, hwant Naboth libbet net mear, mar hy is dea!’

De âldsten en notabelen fan Jizreël hiene har wurk goed dien. Kening Achab koe de sier-tún oanlizze, dy't er al sa lang bigeard hie. Izébel hie har wraek hawn oer in tsjinner des Heare, de beide falske tsjûgen hiene har bloedjild bard. It wie gjin lytse som, mar de keninklike skatkist wie der goed foar. Der soe noch dagen-lang oer nei-praet wurde to Jizreël en dan soene de minsken it wer forjitte en alles soe gewoan syn gong gean.

Mar de jouns fan dy freeslike dei, doe't de Heare syn eagen gean liet oer de doarpen en stêdden fan Israël, doe seach er ek it bloed fan Naboth en syn soannen op it fjild by Jizreël en syn grime baernde tsjin Izébel en tsjin Achab as in fortarrend fjûr...

It wie de dei nei de moart op Naboth en Achab hie de reis al makke út Samaria wei nei Jizreël. Hy wie kommen om syn nijste oanwinst, de stellen wyngert, to bis jen. Mei syn offisieren, Jehu en Bidkar, ried er de paden lâns. Oan Naboth en syn wrede dea tocht er net mear. In boer, dy't him misledige hie, wie stiennige; in kening kin nou ienris net ynsitte oer elken-ien dy't deade wurd yn syn ryk. Fleurich en wol-to-moede ried er troch de wyngert.

En doe ynienen waerd er bleek fan skrik: foar syn wein op it paed stie de profeet Elia. Hy socht om wurden, mar ear't er noch hwat sizze koe, sei Elia: ‘Dus, dû hast deaslach dien en ek de wyngert al yn bisit nommen? Sa seit de Heare: ‘Ik haw justerjoun it bloed fan Naboth sjoen en it bloed fan syn soannen en Ik sil it dy for-

[p. 352]

jilde op ditselde stik lân. Op it plak dêr't de hounen it bloed fan Naboth slikke hawwe, dêr sille de hounen dyn bloed slikje.’ Achab huvere. ‘Dus, dû hast my foun, o myn fijân?’ Mar Elia hie noch mear to sizzen. ‘Sjoch, Ik sil kwea oer dy bringe en dy fuortreagje en Ik sil fan Achab útroegje, al hwat manlik is, om dyn tergjen en tarten en omdatstû Israël sûndigje litten hast. Dy't fan Achab yn 'e stêd stjert, dy sille de hounen ite en dy't op it fjild stjert, dy sille de fûgels fan 'e himel ite. En ek Izébel sil Ik fine om hwat hja tsjin My dien hat: de hounen sille Izébel ite by it bolwurk fan Jizreël.’

Elia wie al wer fuortgien, doe stie Achab noch altyd op itselde plak. De wurden fan 'e Godsman hiene him djip yn it herte taest. It wie oft er nou earst goed bigrepen hie hwat er dien hie; it wie oft er alles foar him seach: Naboth, in ûnskuldich man, dy't fuortsleept waerd bûten de stêd; de falske tsjûgen, dy't him fan de hichte smieten, de swiere stien, dy't se delbounzje lieten op syn hert. Hy seach se dêr lizzen op it iepen fjild, in deade heit tusken syn deade soannen en in stim yn him sei: dû bist de skuldige! Izébel, mar hja hat it dien yn dyn namme, ûnder dyn segel en dû hast it net forbean. Hwerom hie er it dien? Hwerom? In frij man hie er formoarde en syn namme útdylge fan 'e ierde en dat om in stik lân!

Hy liet de wein swaeije en gyng nei syn hûs. Hy koe dy wyngert net mear sjen. En foar it each fan syn tsjinners skuorde er syn mantel en teach er in rou-kleed oan. It koe him neat skele hwat oaren der fan seine, Izébel mocht him útlaitsje, mar hy roude om Naboth en syn soannen en om it kwea dat ienris komme soe oer syn eigen bern. Dy hiele dei iet er net en dronk er net en sels de nachts die er it rûge roukleed net ôf. Somber roun er troch de sealen fan syn simmerhûs: in kening dy't boete die oer syn swiere skuld.

Dy nachts kaem it wurd des Heare op 'e nij ta Elia: ‘Om't Achab him fornedere hat foar myn antlit en birou hat oer syn kwea, dêrom sil Ik dat oardiel net bringe yn syn dagen; yn 'e dagen fan syn soan sil it komme oer syn hûs.’