De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

Reis nei de Godsberch

En hiel dy lange joun en nacht, wylst de rein oer de toarre ierde rûze, koe Elia net sliepe: hy wie to wurch en hie tofolle meimakke. Alles dat er dy deis bilibbe hie kaem nou yn it tsjuster op him ta: de douns fan de Baäls-preesters, it fjûr dat út 'e himel foel, de hege jubel fan it folk, de earste drippen fan 'e rynske rein. Hoe soe men sliepe by sokke fisioenen?

En dochs hie er it him oars foarsteld, dizze joun nei de greate oerwinning. Hy hie fêst tocht, dat er sliepe soe en dat yn 'e dream de Heare him forskine soe; ynpleats lei er hjir yn it donker en draeide fan 'e iene side op 'e oare. En aloan wie der it machtich rûzjen fan 'e rein en de wylde douns fan syn gedachten en de twivel dy't stadich, ûntsjinkearber yn him omheech kaem.

Hie dat nou wol wier de greate omkear west, juster, en soe it folk nou to-nei de Heare tsjinje? Of leauden se it nou fierder wol, nou't de droechte oer wie en it sied mei koarten wer yn 'e groun koe? En kening Achab, hwat soe dy dwaen? Hy hie it him wol neinommen, dat teken út 'e himel, en hy wie wol tige bliid mei de rein, mar soks sei net folle by in man as Achab. Dy frege dochs mar allinne hwat goed wie foar himsels en foar it Ryk en fierder joech er om God noch syn gebot. It wie him itselde, oft er syn offer opdroech oan it gouden keal to Bethel, oan 'e Baäl, of oan 'e Heare En Izébel soe fêst alles dwaen om him wer oer to heljen en de preesters to wreekjen. Hwat soe se forgrime west ha, doe't hja it hearde! Sels hie se dy preesters komme litten út har lân en al dy jierren hiene se fan har tafel iten. As seach er se noch by de berch opkommen, fjouwer hûndert fyftich man en elk foar oar fan 'e oerwinning wis. En nou leine se dêr bûten yn 'e nacht en 'e rein. As dit waer oanhâldde, dan waerd de Kison in wylde, brûzjende stream en soe er de liken meislepe nei de sé. Sa súvere de Heare syn erfdiel fan alles dat ûnhillich wie en bidoarn...

En sels dêroer wie er net wis mear. Hy hie gjin opdracht krigen om al dy mannen to deadzjen en soms twivele er noch, oft it wol neffens des Heare wollen west hie. Bytiden wie de Heare sa ûnbigryplik goed oer sok heiden-folk.

[p. 342]

Mei in sucht draeide er wer op 'e oare side. Juster wie alles sa ienfâldich: it teken út 'e himel foar de bern fan God en foar syn fijannen it skerp fan it swurd. Hwerom, dizze lange, wurge nacht, wie alles sa folle slimmer? En dat de Heare him nou neat to sizzen hie! It swurd fan Izébel boppe de holle en in swijende God.

It wie al hast yn 'e moarntiid doe't er yn 'e sliep foel...

Hy waerd kjel wekker en riidse oerein op it bêd. Slaggen bounzen op 'e doar; bûten rôp in frjemde stim syn namme. Dat is om my, tocht er. De feinten fan Izébel! Heare God, haw ik dát nou fortsjinne? Hy wist sels net hoe't er nei de doar ta slagge. Der wie gjin binde soldaten mei spear en swurd, lyk as er tocht hie, allinne in ruter, heech op it hynder. Mei ien each-opslach naem er alles yn: de boade mei syn forreinde mantel, it swurd dat er yn 'e fûst hie, it skom, dat yn flokken fan 'e bek fan it hynder foel - en dêrefter it wide lân en de grize loft. En tagelyk tocht er: dit is dus it lêste dat ik op ierde sjoch.

‘Elia, de godsman út Tisbe?’ frege de boade.

‘Dy bin ik.’ Hy naem de eagen ticht. Nou soe dat swurd nei ûnderen sûzje...

‘Harkje,’ twong dy frjemde stim, ‘ik haw in boadskip fan keningin Izébel’. Forheard seach er op. Wie er net kommen om him to deadzjen, dy soan-fan-Belial? Hy kaem noch tichter by him, de keningsboade, en seach him lyk oan, donkere, driigjende eagen yn in brune, forware kop. Elk wurd dat er sei hie in driigjende klam. ‘Dus dû bist Elia? Nou dan, ik bin Izébel! Sa meije de goaden dwaen en sa dêr ta, moarnier om dizze tiid sil ik dyn siele dwaen, hwatstû har oandien hast.’ En dêrmei skuorde er it hynder om en ried fuort troch de stille grize moarn, rjocht en heech yn it seal. Hy seach net om, as woe er sizze, wacht mar, ik fyn dy moarnier wol.

Hy wie al hast in gesicht fier, dy ûnheilsboade, doe stie Elia dêr noch. It hert sloech him en hy hie in swier gefoel yn syn skonken. Niist hie er de dea yn 'e eagen sjoen, mar hy libbe noch. En fuort ynienen fleach it him wer oan: moarnier kamen se wer en dan gyng it net wer sa ôf. It wie dus dochs kommen sa't er tocht hie, Izébel woe har wraek ha en Achab liet har gewurde. Tsjin Izébel koe dochs gjin-ien op, de kening net en hysels net en de Heare kaem net fanwegen...

Mar hy bleau hjir net, hy liet him net slachtsje as in offerkeal, hy gyng fuort, it lân út. Hastich gyng er yn 'e hûs en rôp syn tsjinner: ‘Meitsje alles ré foar in lange reis, hwant Izébel giet ús op it libben.’ Gjin ûre letter setten se ôf, it suden yn nei it lân fan Juda. Net earder as yn 'e stêd fan Hebron, by it bigjin fan 'e sûdlike steppe, gunde er himsels in koarte rêst.

It wie in goed plak, Hebron, om ta rêst to kommen en him to bisinnen op 'e fierdere reis. Hwant it wie syn doel net om him hjir nei wenjen to setten; sels yn it ryk fan Juda, dêr't in dochter fan Achab op 'e troan siet, soe er net feilich wêze foar de wraek fan Izébel. Dat hy moast noch fierder swalkje en it wie allinne mar de fraech hwat kant út en hoe fier. Hy bleau net lang yn bistân. Net fier bûten de poarten fan Hebron bigoun de greate woastine, dêr't Mozes yn âlde tiden swalke hie mei Gods oerhearrich folk. Mozes, dy hie it ek net maklik hawn, mar dochs ek wer net sa swier as hysels. Ien kear, doe't it folk dounse hie om it gouden keal, hie er syn Leviten op har los stjûrd en dy hiene har oerdwealskens dwêst yn bloed. - God wist dat hy, Elia, wol slimmer dingen meimakke hie! Né, it spiet him net, dat er dy preesters fan Baäl ta de dea wijd hie. Mozes soe it net oars dien hawwe.

En doe wist er ek hwêr't er hinne soe: hy gyng nei de Hoareb, nei de berch dêr't Mozes de Heare sjoen hie en dêr't God syn forboun mei Israël oprjochte hie. In maklike reis soe it net wurde, mar maklik hie er it ek noait wend west. En yn elk gefal soe de reis en de stilte om him hinne him goed dwaen. En op 'e berch-fan-Mozes, dêr soe de Heare him wis forskine en mei him sprekke. Syn bislút stie fêst: Hy gyng nei de Hoareb! Syn tsjinner joech er dien; op syn reis-nei-God moast er allinnich wêze.

De oare moarns gyng er op mars, noch net iens goed ûtrêst fan syn flecht út Israël en sûnder ûnderfining fan sok reizgjen yn 'e wyldernis. Sa fier't er sjen koe, wie der gjin minske to bikennen, mar dat lette him neat; dy't op sok in reis is, hat gjin forlet fan minsken. Mar doe't er it moarnsskoft roun hie - de huzen fan Hebron wiene

[p. 343]

al lang net mear to sjen - fielde er syn lea en nei de middeisrêst seach er der tsjin oan om fierder. Fansels sette hy troch; hy wie gjin man om it der sa gau by sitte to litten. Mar it gyng al stadiger en lang foar't dy earste dei oan 'e ein wie, fielde er, dat er net mear koe.

Mismoedich liet er him falle ûnder in toarre rotem-strûk. En bitter tocht er: It kin mei my neat wurde. Noait sil ik de berch des Heare sjen en op it plak stean dêr't Mozes mei God sprutsen hat, sa't in man praet mei syn freon. It wie nou dûdlik dat hy gjin Mozes wie! Fjirtich jier hie dy âlde Godsman hjir swalke mei in dwers en tsjinstribbich folk en him hie de woastine yn ien dei forslein! Gjin wûnder dat de Heare net mear nei him omseach; hy waerd to âld. Dy wrakseling op 'e Karmel hie syn lêste geast-krêft nommen. En út 'e groun fan syn hert bea er: ‘Ik kin net mear; lit my nou stjerre, Heare, hwant ik bin net better as myn âffears, dy't ek stoarn binne yn dizze wyldernis’.

Mar God, dy't barmhertich is en lankmoedich, forheart net elk gebet, en ynpleats dat er stoar, foel er al gau yn in djippe sliep. Al fierder sakke de sinne oan 'e westlike himel; al langer waerd de tinne skaedstreep fan 'e rotem-strûk. It wie ûren letter, doe't er wekker waerd fan in hân dy't him roerde en flak by him sei in stim: ‘Kom oerein en yt.’ Forheard seach er om him hinne! Hie it in dream west? Mar njonken him, op it hollenein, stie in krûk mei koel wetter en in platte koeke, op in gloeistien kakt. It moast in ingel west ha. Hy tocht der sa gau net iens om, dat er graech stjerre woe en biet yn it iten. It smakke him best en hy iet de koeke yn ien kear op. Doe joech er him wer del en sliepte de lange koele nacht.

De oare moarns wie der wer in ingel dy't him rôp. ‘Kom oerein, yt, hwant de reis nei Hoarib soe dy to fier wurde’. Dizze kear stie der mear iten en hy iet mei smaek. Doe't er it iten op hie, fielde er him sterker as er yn jierren west hie. Hy tocht net mear oan 'e dea: Nou wist er dat er dochs de Gods-berch sjen soe en dat de Heare him net forgetten hie. Fuort-ynienen joech er him wer op 'en paed, mar hy roun net wer to hurd en makke de dei-reizen koart. It duorre fjirtich dagen, doe wie er by de Hoareb. Om't it al let op 'e dei wie, socht er earst in ûnderkommen foar de nacht. Yn in grot, yn 'e flank fan 'e machtige berch, fornachte er. De oare moarns wie er al bitiid wekker. De lange reis wie him net swier fallen; hy fielde him soun en sterk mar de âlde moed hie er dochs noch net wer. It wie goed om hjir to wêzen op 'e hillige berch, dêr't de Heare syn forboun mei Israël oprjochte hie, mar hy koe hjir net bliuwe en yn Israël wie gjin plak mear foar him! Moast er nou fuort-oan altyd in swalker bliuwe sûnder lân en thús?

En dêrmei hearde er in stim dy't frege: ‘Hwat dochstû hjir Elia?’ De Heare! Hy waerd net kjel en oer it antwurd hoegde er him net to birieden: dat hie er allang yn it foar bitocht op dy lange reis. ‘Ik haw moedich ivere foar de Heare der Hearskaren; hwant de bern fan Israël hawwe jins forboun forsake, dat Jo mei har sletten hawwe op dizze selde berch en hja hawwe jins alters forbrutsen en al jins profeten hawwe se deade mei it swurd. Dat ik bin allinnich oerbleaun en nou wolle se ek myn siele noch weinimme.’

De Heare wist, better noch as Elia sels, dat der wierheit wie yn dy sombere wurden fan syn profeet. It wie wier, dat er moedich ivere hie foar de Heare, it wie wier dat de profeten útroege wiene, en dat Izébel him oan 'e dea ta hate, dat wie ek wier. En dochs koe de Heare net tofreden wêze mei dit antwurd.

Elia miende, dat it bûten him net gean koe en sa mei in sûndich minske net tinke. Sels al soe hy weinommen wurde, dan soe God noch wol op syn folk passe; it hie noch noait oan ien minske stien en sa wie it nou ek net. En bûtendat: Elia forgeat dat de takomst fan Gods folk net hinget oan de machtige striders allinne, net oan helten en profeten, mar ek mei oan 'e stille, fromme bern fan God.

Né, it antwurd dat Elia jown hie, koe noch wol better en de Heare soe him tiid jaen om him der jitris oer to bitinken. Miskien as er earst God sels en syn greate wurken sjoen hie, dat er dan djipper ynsjoch hie yn 'e dingen fan Gods keninkryk. ‘Kom út 'e spelonk,’ spriek de stim des Heare, ‘en gean bûten op 'e berch stean!’

Elia wie tige bliid. Nou soe it dan komme, dêr't er sa lang op wachte hie en sa lang op hope: God soe him forskine en him oplizze hwat er dwaen moast. Ien kear, op

[p. 344]

dizze selde berch, hie de man Mozes de Heare sjoen - nou, hjoed, wie it syn dei. De lange reis nei de Hoareb hie dochs net om 'e nocht west!

Bliid gyng er stean yn 'e iepening fan 'e grot. It kaem net yn him op, dat er noch net ré wie om God to sjen; dat er it noch to folle forwachte fan macht en gewelt, fan oardiel en strange straf. Hjir stie er, Elia, de profeet út Tisbe; hy wie der klear foar: de Heare koe mar komme.

En sa mar, ûnforwachts, briek der in fûle stoarm los. De wyn gûlde om de keale rotsen; machtige klippen rekken los en rôllen nei ûnderen; sân twirre omheech en sloech del as in fine, skerpe hagel; beammen foelen. Noch noait hie er sa'n stoarm meimakke en nearne op 'e wide wrâld koe it slimmer waeije as hjir, tusken de hege bergen. Nou kaem de Heare, nou soe syn stim droane boppe alle gewelt fan wyn en waer, nou soe Er sizze hoe't er oan moast mei dat ûnhillich folk.

Like ûnforwachts as de stoarm bigoun wie, foel de stilte wer. God spriek net yn 'e stoarm! Hy moast noch langer wachtsje, noch langer tiid dwaen. Fuort dêrnei wie der in ierdskodding. Alles yn it roun kreake en beve en machtige bergen skokten hinne en wer. Mar ek yn 'e ierdskodding kaem de Heare net. It foel Elia bitter ôf. Wie it dan deselde God net mear, dy't yn Mozes' tiden delkaem op 'e rikjende, skokkende berch? Wie hy, Elia, dan safolle min der as de man Mozes doe?

En dêrmei kaem it tredde teken: it fjûr: Nou twivele er net mear: de Heare soe komme yn fjûr en tonger, it teken fan syn grime en straf. Op 'e Karmel hie er syn fjûr falle litten op it alter, teken fan syn genede en trou, dit wie it fjûr fan syn gleone grime. Hoe koe ik dochs flechtsje, tocht er, foar dy iene boade fan Izébel, as ik in God haw, dy't yn fjûr en flammen komt? Mar nou wie er net bang mear, nou soe er alles dwaen dat de Heare him oplei, hoe swier it ek wêze mocht.

Mar ek yn 'e flammen kaem de Heare net. It ûnwaer dreau oer en yn 'e iepening fan 'e grot stie Elia en wachte forgees. In great fortriet wâlle yn him op. Wie de Heare him dan sa gram, dat Er mei him boarte, en de spot mei him sloech? Sels hie er him hjirhinne roppen en hjir stie er nou en God kaem net.

En dêrmei fielde er de wyn oan syn gloeijende wangen, mar dizze kear wie it oars net as it sûzeljen fan in lichte kuolte. Hy gyng nei bûten en wuolle de donkere mantel om 'e holle en sa wachte er op 'e Heare. Mozes hie it ljocht fan des Heare antlit al net fornearne kinnen, dat hy doarst tominsten net mei it bleate each nei syn hearlikheit to sjen.

‘Hwat dochstû hjir Elia?’ Hy waerd kjel: it wie deselde fraech fan niist en hy koe mei gjin mûglikheit in oar en better antwurd bitinke. En jitris, mei deselde wurden, sei er dat er ivere foar de Heare en dat de bern fan Israël it forboun brutsen hiene, dat hja alle profeten deade hiene en nou ek syn libben nimme woene. En wer wie der yn 'e wurden fan 'e Godsman in skaed fan forwyt, as woe er sizze: Hie de Heare, de God fan Israël, nou net meitsje kinnen, dat Izébel har oanslaggen mislearren? Hie Er him net better helpe kinne, dy moarns nei it offer? Né, hy koe it net oars sizze as de earste kear; hy stie der foar hwat er sein hie!

De Heare frege net foar de tredde kear; Hy waerd net lilk en spriek syn tsjinstfeint net strang oan, mar yn syn gunst wiisde Er him de wei en hiet Er him nij wurk. ‘Dyn libben is yn gefaer, Elia? Gean dan hinne, en bliuw to'n earsten yn 'e woastine fan Damaskus, sa lang oan't it gefaer oer is en Ik dy nei Israël stjûr. En dan: dû bist in man fan stoarm en fjûr en dû tinkst dat it net goed komme kin mei dyn folk, as Ik gjin oardielen en rampen stjûr? Ek dat is wier. Nou dan, dû silst my trije mannen biskikke dy't oer Israël komme sille as stoarm en fjûr en ûnwaer: hwant dû silst Hazaël salvje ta kening oer Aram en Jehu, de soan fan Nimsi, ta kening oer Israël en Elisa, de soan fan Safat, ta profeet yn dyn plak. En it sil barre, dat elk dy't ûntkomt fan Hazaëls swurd, dy sil falle troch it swurd fan Jehu en hwa't ûntkomt oan Jehu's wraek, him sil Elisa deadzje. Mar mien net, Elia, dat it allinne komme kin fan macht en gewelt, fan wraek en oardiel, fan stoarm en fjûr. Ik bin ek yn it sûzjen fan in lichte kuolte! Dû tinkst datstû mar allinne oerbleaun bist en dat it folk net libje kin sûnder dyn gewelt? It is sa net, Elia. Hwant der binne yn Israël noch sawn tûzen oerbleaun, stille dimmene minsken, dystû net kenst; dy hawwe de knibbel foar

[p. 345]

Baäl net bûgd en har mûle hat syn byld net patte. En Ik sil har biwarje yn alle stoarm en oardiel dat komme sil!’

Dyselde deis gyng Elia de weromreis oan. Hy wie bliid dat de Heare nei him omsjoen hie en dat er skielk wer oan it wurk mocht; hy skamme him ek oer syn noed en soarch en noch it meast om't er sa'n bytsje forstien hie fan Gods leafde foar hwat lyts is en needrich. Hwant dyselde Heare dy't de greaten en sterken twingt ta syn wurk en tsjinst: in kening út Aram, in oerste út Achabs leger, in strang profeet, dyselde Heare tinkt ek om de sawn tûzen frommen dêr't de wrâld net fan wit.

De reis nei de Hoareb hie dochs net om 'e nocht west: hy doarst it wurk wer oan, it wurk en de swiere takomst. God soe him helpe. Hy roun mei greate, moedige stappen.