De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

Feest to Bethel

Sa siet jerobeam, de soan fan Nebath, op 'e troan yn syn haedstêd Sichem en koe er syn hert mar ophel je oan keningsmacht en keningseare. Mar noch fielde er him net botte feilich, sels net doe't er Sichem forsterke hie tsjin in mûglike nije oanfal en nei't er oan 'e oare kant de Jordaen de stêd Pniël boud hie om sterk to stean tsjin de âlde fijân, de bern fan Ammon.

Fansels wie der gjin reden om bang to wêzen: God sels hie him roppen ta it keningskip en tasein, dat ek syn soan nei him regearje soe, as hy syn geboaden hâldde. Mar al hie er doe dat Godswurd krige, dochs bitroude er net op 'e Heare; de biloften Gods seine him net folle; hy wie in man, dy't sels syn ryk opbouwe woe en dy't syn eigen wegen gyng. Wurkje en bidde, sa moat it mei de minske, mar Jerobeam tocht, dat it mei wurkjen allinne wol ta koe Hy woe syn keningskip net as in genede oannimme út Gods hân, hy woe it sels biskreppe en sels syn ryk bouwe.

En der wie ien ding, dat him tige yn 'e wei wie en dat er net mear tastean woe: dat syn folk noch altyd op 'e hege feesten nei Jeruzalem teach om to offerjen yn 'e timpel. As hja iderkear wer yn 'e âlde Godsstêd kamen, dan soene se by einsluten doch wer oanstriid krije fan 'e gloarje fan it ryk fan David en Salomo. Earst soene se yn har hert wer Rehabeam folgje, en letter soene se him, Jerobeam, deadzje en har dochs wer jaen by it âlde ryk. Né, hy mocht it der net op oankomme litte: hy moast har forbiede om noch nei Jeruzalem. Mar it spriek fansels, dat er har dan hwat oars der foar yn it plak jaen moast; in folk koe nou ienris net sûnder god en timpel. En às er soks bigoun: in timpel, mei in byld en mei preesters, dan moast er tsjin de timpel fan Salomo opbiede kinne en dat soe net ta-falle: hy koe it him gjin tweintich jier oan tiid dwaen, lyk as Salomo eartiids! Al ridlik gau hie er de plannen klear: ynpleats fan ien hillichdom soe er twa timpels ynrjochtsje, ien to Dan en ien to Bethel; foar de ark yn it plak, dy't fan hout wie mei in tin laechje goud, soe hy in massyf godsbyld meitsje; ynpleats fan yn it lân fan Juda, soe syn folk de Heare tsjinje yn it eigen ryk. Hwant Jerobeam wie hielendal net fan doel om de Heare to forlitten en om frjemde goaden to tsjinjen: hy miende echt, dat er mei syn gouden bylden de God fan Israël earje soe. Bethel, dat wie ommers in hillich plak: dêr hie by âlds Jakob yn syn dream de himel iepen sjoen en dêr hie er letter in alter oprjochte en Dan, yn it hege Noarden, dêr wennen noch preesters, dy't fan Mozes sels ôfstammen. Beide, Bethel en Dan, koene bêst tsjin Jeruzalem út, dat noch gjin hûndert jier lyn in heidenske stêd west hie. Sa makke Jerobeam syn plannen en by in tûke goudsmid bistelde er twa gouden keallen. Hwant mear as twa keallen koe it net lije: it naem dochs al sa'n heap goud en hy wie sa ryk net as Salomo. In machtige bolle, libbensgreat, dat hie moaijer west, mar sa wie it ek al moai! As de keallen mar ien kear klear wiene en yn 'e timpel stiene, dan soe de Heare delkomme en boppe dy beide dieren wenje, lyk as er to Jeruzalem troane boppe de cherubim. Hy hie witte kinnen, dy oerhearrige kening, dat it in great en skriklik kwea wie, dat er dwaen woe. Ek foar him stie dat wurd yn 'e Wet fan Mozes: ‘Dû silst dy gjin snien byld meitsje... dû silst dy der net foar bûge, noch har tsjinje!’ en net om 'e nocht hie Ahia, de profeet, him syn

[p. 325]

plicht noch ris goed foarhâlden. It like tige from, in byld to meitsjen en dan to sizzen dat it dochs winliken net om dat byld, mar om de Heare sels gie, mar it gyng tsjin Gods Wet yn, it wie sûnde en slimme ûntrou. En net allinne dat it forbean wie, mar it wie ek tige nuodlik: in folk dat ien kear wend wie om foar in byld to bûgen, soe der maklik ta komme kinne om de Heare alhiel to forjitten en frjemde goaden nei to rinnen.

Mar om al dy dingen tocht kening Jerobeam net. Syn folk soe net langer nei it lân fan 'e fijân en dêr moast alles foar wike. Doe't de beide gouden keallen klear wiene en de timpel to Bethel boud - to Dan hiene se fan âlds al in godshûs - stelde Jerobeam sels de bylden foar oan it folk. Al langernôch binne jimme opgien nei Jeruzalem om de Heare to oanbidden, mar nou hoecht dat net mear; sjoch hjirre dyn goaden, o Israël, dy't dy opfierd hawwe út Egyptelân’. En doe't it folk de gouden goaden seach, dy't blonken yn 'e sinne, doe jubelen se it út. Nou wie it ryk fan 'e tsien stammen neat minder as it âlde ryk fan David, nou hiene se alhiel gjin langst mear om noch oait wer nei de stêd fan Rehabeam. En doe't de bylden plechtich ynwijd wiene en it iene yn 'e timpel to Bethel stie, gyng in hiele kloft folk foar it oare út, de lange, lange wei nei Dan. Sa, yn steatlike prosessy, droegen de heidenen har goaden ek troch it lân...

En út 'e hege himel wei seach de Heare yn grime del op syn oerhearrich folk. Ien kear hiene har âffears yn 'e wyldernis dounse, ek om in gouden keal, mar doe wie der in Mozes, dy't it foar de Heare opnaem. Dizze kear wie der gjin Mozes, nou wie der allinne mar in kening, dy't net om Gods gebot joech en dy't syn folk foargie yn it kwea. Wol swier soe de straf wêze as de Hege God fanwegen kaem.

Jerobeam hie it gebot, dat de profeet Ahia him oerbrocht hie, yn 'e wyn slein, hy hie de straf fortsjinne, mar noch ien kear woe de Heare him warskôgje. It waerd in warskôging dy't oan it gefoel kaem...

Net lang nei de ynwijing fan 'e timpel, yn 'e achtste moanne, op 'e fyftjinde dei, bigoun yn Bethel it greate jierlikse feest. Ek op it stik fan feesten nammers, mocht de nije timpel net efteroan komme. It wie al sa'n biswier om geskikte preesters to krijen, hwant hast alle Leviten wiene oer de grins, nei Jeruzalem, tein en de kening hie al forskate mannen wijd, dy't net út 'e famylje fan Aäron en net iens út de stam fan Levi wiene. Dat founen guon minsken al in slimme ôfbrek, dat it moast to-minsten net oan in feest en oan spiisoffers stean.

It wie noch by it bigjin fan it greate feest en kening Jerobeam roun krekt by de treppen fan it alter op, doe't der in profeet oankaem. Elkenien koe oan syn klean sjen, dat it in Godsman wie, dy't dêr op it alter ta kaem, mar it wie ek oan syn dracht to sjen, dat er yn Juda thúshearde. It folk wachte yn spanning. Hwat soe er to sizzen hawwe, dy frjemdling? Mar soe de kening him hwat sizze litte fan ien út it lân fan 'e fijân?

De profeet naem daliks it wurd en hy spriek de kening sels net ienris oan. As er harkje woe, nammersto better foar himsels, mar hy hie it tsjin dit ûnhillich alter. ‘Alter, alter, sa seit de Heare: Sjoch, in soan sil út it hûs fan David berne wurde, hwaens namme Josia wêze sil, dy sil op dy offerje de preesters fan 'e hichten dy't op dy rikje, en der sil minskebiente op dy forbaemd wurde’.

It waerd noch stiller nei dy driigjende, sombere wurden. In swier oardiel soe der gean oer it ryk fan Jerobeam: in kening fan Juda soe ienris Bethel ynnimme en dit nije alter ûntwije en de preesters deadzje. Mar der wie tominsten noch ien treast: it soe nou net barre, mar letter, miskien wol ieuwen letter. De kening sei neat, mar gyng troch mei it offer. Hy hie dy Godsman út Juda wol deadzje wollen, dy man út it lân fan 'e fijân, dy't tsjin syn alter profetearre en syn feest bidoar mei syn flokspreuk - mar hy doarst net. Dy't de hân opheve tsjin in profeet, dy krige it mei de goaden to dwaen. It bêste wie dat er mar krekt die, as hie er neat heard. Hy soe him net kenne litte. Doe forbiet er syn grime en stiek it fjûr oan en seach yn 'e lôgjende flammen. Gjin ien doarst mear hwat sizze en ek de Godsman út Juda seach swijend nei lt offer. Mar hy gyng net fuort. As woe er noch mear sizze, sa stie er dêr.

Letter op 'e dei, doe't it offer fortard wie en de preesters klear stiene om 'e hillige jiske op to skeppen, die er ûnforhoeds in stap nei foaren. En wer, yn 'e

[p. 326]

stilte, klonken syn sombere wurden: ‘Jim leauwe net, hwat ik sein haw? Nou dan, dit sil it teken wêze, dat myn wurden neikomme sille en dat dit alter ien kear ûntwijd wurde sil: Sjoch, it alter sil tospjalte en de jiske dy't der op leit, sil derôf stoart wurde’.

Mar dit gyng to fier, tocht Jerobeam. Hwat hie dy man fan Juda mei syn alter to meitsjen? Nou soe er stjerre, dy ûnheilsprofeet. Hwat miende er wol? Hy stiek de hân út en wiisde nei de Godsman. ‘Gryp him’, rôp er tsjin syn feinten. Der wie net ien fan 'e tsjinners dy't in hân útstekke doarst. En dêrmei barde it wûnder: it alter skokte en skuorde yn twaën en de wijde jiske foel der ôf. Dus dit wie dochs in Godswurd! De Heare sels hie sprutsen!

En noch altyd stie de kening dêr en noch altyd wiisde er nei de frjemde profeet. Hwerom sei er neat? Hoe seach er sa frjemd, hoe waerd er sa deadlik bleek? Hwat skeelde der oan? En doe bigriepen se it: de earm fan 'e kening wie fortoarre en stie stiif. Hwat wie dat freeslik! Moast er nou sa it libben troch, mei sa'n stive, deade hân? Koe er nou noait it swurd wer swaeije, de kening fan Israël?

Hy stie dêr, bang en forslein en alle greatskens, alle grime wie by him weifallen. Tsjin God hie er it yn 'e kant set en nou stie er hjir, in kening mei in fortoarre hân, to pronk foar al it folk. En doe hearden se him sizzen, triljend, stammerjend: ‘O Godsman, bistilje dochs it antlit fan 'e Heare jins God, en bid foar my dat myn hân wer goed wurde mei’.

Doe heve de profeet de hannen omheech en die in koart gebed. It wiene mar inkelde wurden, mar hy hie it noch hast net iens sein, doe barde der fannijs in wûnder: de deade earm waerd wer libben en linich en soun lyk as to foaren.

Jerobeam wie tige bliid. En tankber sei er: ‘Gean mei my nei hûs, Godsman, en yt oan myn tafel en lit my jo in geskink jaen’. Miskien wie it ek net iens allinne tankberens, miskien woe de kening oan it folk sjen litte, dat er dochs gjin fijân wie fan God en dat des Heare profeet dochs noch syn gast en freon wêze woe. As dat sa wie, as er de Godsman dochs wer brûke woe ta syn eigen gloarje, dan slagge it him net.

De profeet sei earnstich: ‘Al woene jo my de heite fan jins hûs jaen, ik soe net mei jo gean, en ik soe hjir to Bethel net ite en drinke; hwant sa hat de Heare tsjin my sein: Dû silst net brea-ite noch wetterdrinke en dû silst net weromgean deselde wei lâns dystû kommen bist’. Doe kearde er him om en gyng fuort, in oare kant om as dy't er kommen wie.

Jerobeam biet op 'e tosken. Hy bigriep mar al to goed hwat de Heare bidoelde. Syn profeet mocht gjin gemienskap hawwe mei in oerhearrich kening, hy mocht to Bethel net ite noch drinke, hwant dit hiele Bethel rêstte syn flok op. Hy ging nei hûs, bitter, forgrime. It hie sa'n moai feest wurde sillen, ta eare fan him en syn nij ryk: en ynpleats draeide it út op skande en flok. Mar wylst er nei hûs gyng, op 'e keningswein, bihurde er syn hert. Hy sette dochs troch! Rehabeam soe it net winne! De timpel fan Bethel soe der dochs bliuwe en dei oan dei soene dêr de offers rikje. It oardiel fan God - dat moast dan mar komme, letter! Hy koe nou net mear werom. Hy woè ek net!

Mar al hie Jerobeam him it boadskip fan 'e Godsman út Juda net neinommen, yn 'e stêd fan Bethel hie dat moedich wurd in djippe yndruk makke. En mear noch as it oardiel dat er oansein hie en it wûnder mei it alter, hie it de feestgongers nij dien dat er net by Jerobeam ite mocht; it wie har in teken dat God syn hannen fan 'e kening en fan de stêd ôflutsen hie. Nammersto frjemder seagen de minsken yn 'e stêd op, doe't dyselde middeis de Godsman dochs de stêd ynkaem en yn in hûs gyng to iten. Sels hie er sein, dat it net mocht en nou die er it dochs - ek de profeten namen it dus net sa krekt mei in wurd des Heare. Mar dan wie it ek net sa slim, dat de kening it gebot oertrêdde en dan koe it mei dy flok oer it alter ek noch wol ris hwat tafalle! Sa net, it bleau wol frjemd: in profeet dy't syn eigen wurd net die en hja woene wol ris witte hoe en hwat. Dyselde deis noch soene se witte, dat God machtich is en dat Er ek syn profeten straft as hja syn wurd oerhearrich binne.

Der wenne to Bethel in âld man, dy't yn syn jonge jierren in profeet west hie: letter die er der net folle mear oan en yn tiden hie er gjin Godswurd krige. Doe wie de timpel to Bethel boud en it gouden keal

[p. 327]

‘Alter, alter, sa seit de Heare!...’

[p. 328]

opset en doe wie er dochs wer yndachtich wurden. Hwat Jerobeam die, wie net goed en doe't de dei fan it feest kaem, bleau de âldman thús; hy woe net meidwaen oan 'e tsjinst fan it gouden byld. Mar hy hie dêrom de moed noch net om iepenlik to warskôgjen en hy liet syn beide soannen nei it feest ta gean.

Doe't dy wer thús kamen en alles fortelden hwat der bard wie, skamme de âlde profeet him suver. Dat wie noch ris in Godsman, dy't in kening de wierheit sizze doarst en dy't foar alleman wegere om mei nei syn hûs to gean. Sa'n man moast wol tige ticht by de Heare libje; hy woe wol, dat dy ris by him komme woe, hwa wit soe God dan ek wer om him tinke en him wer oannimme ta syn profeet. Mar hy soe wol noait wer to Bethel komme, dat as er him sjen woe, dan moast er him nou daliks efternei. Hy frege syn soannen, hwat wei de Godsman lâns gien wie en op syn ezel teach er dy kant op.

Hy foun him, net fier bûten de stêd, yn it skaed fan in greate beam en frege: ‘Binne jo de Godsman dy't út Juda kommen is?’

De profeet andere: ‘Ik bin it’.

‘Kom dan mei my nei hûs to brea-iten.’ De Godsman skodholle. ‘Ik mei net mei weromgean, en ik mei ek to Bethel net ite, noch drinke, hwant de Heare hat it my ynjown, dat ik net wer nei Bethel ta mei.’ It spiet de âldman dat de profeet net mei woe, mar hy liet it der net by sitte. Nou't er de reis der om makke hie en de Godsman foar him seach, nou soe er ek mei! As it net heger of leger koe, dan moast er in leagen bitinke. En tige freonlik sei er: ‘Ik bin ek in profeet en in ingel des Heare hat tsjin my sprutsen: ‘Nim him mei nei dyn hûs, dat er brea-ite en wetterdrinke mei.’

De profeet út Juda gyng daliks mei. Hie er earst mar ris better neitocht, dan soe er bigrepen hawwe dat it net wier wêze koe: De Heare sprekt himsels net tsjin. Mar hy hie honger en toarst en it like him sa moai ta, to rêsten yn in koele keamer en to praten mei dizze âldman, dy't sels ek in profeet wie en dy't fansels alles ôfwist fan dizze tsjinst to Bethel.

En sa rieden se to-gearre de forbeane stêd yn en makke de ûntrouwe Godsman des Heare wurd fan 'e moarns to skande. Hja ieten en dronken lekker en praetten hûndert út en it wie oft hwat fan 'e gloarje fan 'e Godsman ôfstriele op 'e profeet út Bethel. En doe ynienen, wylst hja by de tafel sieten, krige de âldman in Godswurd; hwat er sa graech woe en hwat er sa fûl bigeard hie, dat kaem him nou oer: noch ien kear mocht er profeet wêze en de takomst wytgje. Mar nou wie er der net bliid mei, hwant it wie in freeslik wurd dat er sizze moast en tagelyk wie it in oardiel oer syn eigen leagen. Hy seach de Godsman oan en lûd rôp er him ta: ‘Omdatstû de mûle des Heare oerhearrich west hast en hweromgien bist to iten en to drinken nei it plak, dat God dy forbean hie, dêrom sil God dy straffe en dyn deade lichem sil net komme yn dyn âffears grêf.’

De Godsman út Juda bûgde de holle. Dus hy soe fier fan hûs stjerre en gjin bigraffenis soe syn diel wurde yn syn heitestêd. Hy klage net: nou bigriep er, dat dy âldman him foarleagene hie en dat gjin ingel him to-foaren kommen wie. Hy hie it fan tinken wol ha kinnen; dat er net neitocht hie en dat er sels sa graech nei Bethel woe, dat wie syn sûnde! De Heare hie gelyk, dat er him strafte: dan koene de minsken to Bethel sjen, dat God rjochtfeardich is en de oerhearrigen straft.

Dyselde middeis noch sealen se syn ezel en ried er fuort, de stille iensume wei lâns, dy't er al earder útgien wie. Hy kaem net fier. In eintsje bûten de stêd kaem in liuw op him ta en sloech him mei ien slach fan syn machtige klau fan 'e ezel ôf. Hy wie op slach dea. En de Heare, dy't syn sûnde sa swier straft hie, wie ek barmhertich en soarge, dat de liuw him net forskuorde.

In skoft letter rekke hiel de stêd yn opskuor. In pear mannen kamen de poarte trochdraven en diene it forhael oan elk dy't it mar hearre woe. Soks wie noch noait yn Israël bard: de Godsman út Juda lei dea oer de groun en njonken him stie de grime liuw en oan 'e oare kant de bange ezel. It lyk wie net forskuord en de liuw die de ezel neat. As dat gjin teken wie fan God, dan wisten hja it net!

De âldman kaem ek út 'e hûs wei en hearde it wûndere nijs. ‘It is in teken,’ sei er earnstich. ‘God hat jim sjen litten, dat it net tafalt mei de sûnde: Hy sparret syn profeten net, dat hoe soe er jim dan sparje as jim syn gebot net hâlde? Jim en de ke-

[p. 329]

ning, dy't Him húnt mei syn gouden keal en dy't jim foargiet yn it kwea!’ Doe ried en wer it paed út en helle de deade Godsman op en lei him yn syn eigen grêf. Lûd song er de deadeklacht, dat elk it hearre koe: ‘Och, myn broer! och, myn broer!’ Sa roude er oer de deade Godsman; mar hy roude ek oer syn eigen skuld en syn leagen, dêr't er in from man mei yn 'e dea dreaun hie! Letter bistelde er syn soannen, dat hy ien kear rêste woe yn itselde grêf as de man út Juda...

Ek nei dit foarfal bikearde Jerobeam him net en hiele Israël hast die mei oan syn byldetsjinst; it waerd kening en folk ta in swiere sûnde en ta dea en ûndergong...