De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

Jefta

Nei de dea fan gideon hiene der noch twa oare rjochters west, Tola en Jaïr, en sa lang dy libben hie it folk fan Israël noch meast de Heare tsjinne, mar letter gyng it wer deselde, drôvige wei fan altyd: hja tsjinnen de goaden fan 'e folken en foar straf joech God har yn 'e macht fan 'e fijannen. Yn it Westen by de Greate Sè, foelen de Filistinen oan en yn it Easten, oan 'e oare kant de Jordaen, kamen de Ammoniten opsetten. Achttjin lange jierren fordrukte de kening fan Ammon de stammen fan Ruben en Manasse en yn it lêst trieken se wol oer de Jordaen en plonderen se Juda en Efraïm. En wer rôp it folk fan Israël ta God om help, mar dizze kear antwurde de Heare har strang. ‘Ik haw jimme al sa faek forlost út 'e hân fan 'e fijannen, mar likegoed hawwe jim My forlitten en oare goaden tsjinne, dat Ik sil jimme nou net wer forlosse. Gean hinne en rop ta de goaden fan 'e folken, dy't jim foar kar nommen hawwe en lit dy jim forlosse.’

De mannen fan Israël wisten wol, dat hja it net fortsjinne hiene dat God har útholp; mar hja wisten ek fan Syn barmhertichheit en dat der gjin ein is fan Syn geduld en noch iveriger tsjinnen se de Heare en alle ûngodsbylden diene se fuort en démoedich bilieden se har swiere skuld. En doe't de Heare dat seach, dat hja birou hiene fan it kwea en dat hja har bikearden fan har sûnden, koe Er it lijen fan Syn folk net langer oansjen en op 'e nij joech Er in forlosser.

It wie yn dy tiid dat de kening fan 'e Ammoniten mei in great leger yn Gilead foel. Mar dizze kear wie it him net to rêdden om oarlochsbút, net om fé en jild en slaven, né, hy wie úttein om al it lân tusken de

[p. 187]

Arnon en de Jabbok to bisetten, dat it foar altyd in stik fan Ammon wêze soe. Hy seach raer op doe't de mannen fan Ruben en Manasse ek daliks mei in leger opsetten kamen en har kamp opsetten to Mizpa. Dat hie yn al dy achttjin jier noch noait sa west, dat de Israëliten de striid oandoarsten en macht tsjin macht en leger tsjin leger setten. Dat de Ammoniten trieken net fierder op en wachten ôf hwat Israël dwaen soe; it lei har by dat dat boere-leger dochs net yn 'e oanfal gean soe en dan forroun it mei 'er tiid fansels. Hy soe tiid dwaen en de iene dei of oare soe de oerwinning him fansels ta-falle.

En foar sa fier hie er gelyk, de kening fan Ammon: hja wiene noch net ré ta de striid, de mannen fan Gilead. Moed hiene se genôch en hja bitrouden nou wer op God, mar der moast noch in rjochter komme, in man dy't foaroan gean koe yn 'e striid en dy't har regearje koe as de oarloch oer wie. En yn hiel it kamp to Mizpa wie net ien sa'n man to finen...

Hja wisten oars wol ien, dy't geskikt wie, mar hy wenne fier ôf yn it lân fan Tob en it soe de fraech wêze oft er komme woe! Destiids wenne er ek yn Gilead yn syn heite hûs, mar doe't de âldman forstoarn wie en it erfskip ompart waerd, hiene syn bruorren him fordreaun en fan alles dat der wie, hie 'hy, Jefta, neat krige. Hy wie de soan fan in frjemde frou en dêrom hie er gjin rjocht op 'e erfenis, tochten de healbroers en de âldsten founen it ek goed en woene him net helpe om syn rjochtlik diel to krijen. Forbittere wie er fuortgien, it Noarden yn en lange jierren hie er tahâlden yn in frjemd lân mei in binde rôvers, dêr't er de lieder en oanfierder fan wurden wie. Hy libbe fan rôf en der wie gjin kening dy't him oer koe en yn alle lannen oan 'e oare kant de Jordaen gyng de rop fan syn dryste moed. Mar by alle wrok en grime tsjin syn folk, dat him forstjitten hie, bleau er dochs in echte Israëlyt; hy koe syn lân en it âlde doarp net forjitte en faken, midden yn it wylde rôvers-libben, wie er ûnwennich. As er de kâns noch ris krige, miskien soe er dan syn healbroers forjaen hwat hja him oandien hiene en weromkomme yn it âlde lân, hy en syn frou en syn iennichst dochter.

Lang hiene de âldsten fan Gilead der tsjin oan soarge om Jefta werom to roppen; hja skammen har, dat hja him doe fordreaun hiene en wiene bang foar syn wraek, mar op it lêst teagen se de dryste skuon oan en reizgen nei it lân fan Tob. Hja fortelden him, hoe't it der foar stie en fregen him, oft er har lieder en rjochter wêze woe. Der wie yn hiele Gilead net ien dy't it oars dwaen koe en as Jefta wegere, dan soe de wrede kening fan Ammon it hiele lân yn bisit nimme.

Jefta hoegde net lang to tinken. Hy mocht dan in wylde bruijer wêze, in swalker en rôver, hy soe lykwols komme as syn folk forlet fan him hie. Mar hy wie ek net fan doel om Gilead to helpen en dan nei de striid jitris oan kant skoud to wurden: hy woe komme, mar as er kaem, woe er ek bliuwe; hy woe har forgean yn 'e stridd, mar as de oarloch oer wie en de fijân forslein, dan woe er ek har rjochter en lieder bliuwe. En hja mochten it ek wol ris hearre dat er noch net forgetten wie, hwat hja him oandien hiene.

‘Hawwe jim my net oer hawn en my forstjitten út ús heite hûs? Hwerom binne jim dan nou ta my kommen, nou't jim om help forlegen binne?’

Biskamme búgden de âldsten de holle. ‘Wy hawwe jo bitter ûnrjocht dien; it spyt ús nou en as jo komme en ús lân wer frij meitsje, dan sille jo altyd ús haed en rjochter wêze en wy sille dwaen hwat jo ús oplizze’. Doe woe Jefta net wegerje en mei de âldsten fan Gilead teach er nei it kamp to Mizpa en dêr keas it hiele leger him ta har haed en hear. It waerd bisward yn 'e namme des Heare en Jefta biloofde dat er út alle macht stride soe foar de frijdom fan syn lân. It wie in greate dei yn syn libben: dyselde minsken dy't him destiids útband hiene, brochten him nou har dimmene hulde, datselde lân, dêr't er sa lang ûnwennich fan west hie, stie er nou as rjochter oer. It hert tilde him fan blidens. Nou doarst er alles oan en hy leaude fêst dat de Heare him helpe soe.

Mar dêrom wist er likegoed dat it net maklik wêze soe, sa'n sterke fijân to forslaen en as it mûglik wie woe er leaver sûnder striid de Ammoniten út it lân sjen to krijen. Hy stjûrde boaden nei de kening en doe't dy al it lân tusken Arnon en Jabbok opeaske, lei Jefta him út dat Israël dêr al trije hûndert jier wenne hie en dat hja it nommen hiene, net fan 'e Ammoniten sels,

[p. 188]

mar fan Sihon dy't it earder al biset hie. Mar de kening fan Ammon woe der neat fan witte en naem syn leger net út Gilead werom: it wie dúdlik dat it op oarloch útrinne soe. As er dan net oars woe, dan soe Jefta tsjin him optsjen yn 'e namme en 'e krêft des Heare.

Earst woe er lykwols al syn bêst dwaen om syn leger greater en sterker to meitsjen. Sels triek er troch it stamlân fan Ruben en Manasse en rôp alle man op ta de striid mar der gyngen ek boaden troch de Jordaen om Efraïm op to roppen. Ek yn Efraim hiene mear as ien kear de Ammoniten in ynfal dien, dat dy soene ek wol grach meihelpe wolle en wraek nimme op 'e fijân. Mar de Efraïmiten kamen net. Hja woene net ûnder Jefta stean; Efraïm wie safolle greater en sterker as dy stammen dêr oan 'e oare kant, it joech gjin pas, dat nou dy rôver-haedman út Tob har mannen oanfiere soe. Jefta moast himsels mar rêdde mei de Ammoniten en as er it net oandoarst, dan moast er him mar skikke ûnder Efraïm; hja woene wol komme, mar dan moasten se sels ek baes wêze.

Fansels spiet it Jefta tige dat er de help fan Efraïm misse moast, mar as it net oars koe, dan soe er sûnder har optsjen. Hy wie rjochter yn Gilead en gjin bidler dy't smeke om de gunst fan in oare stam. Dy't net mei woe, dy moast dan mar feilich thús bliuwe! As de Heare him holp dan soe er ek sûnder Efraïm de striid wol winne.

Foar't er optriek die er earst in bilofte en spriek: ‘Heare, as Jo Ammons bern yn myn hân jowe, dan sil it earste dat bûten komt, dat út 'e doar fan myn hûs my yn 'e mjitte komt, hwannear't ik yn frede weromtsjoch fan Ammons bern, de Heare sines wêze en ik sil it offerje ta in brânoffer’. It barde wol mear dat men yn Israël de Heare in bilofte die, mar hwat Jefta nou ta-sein hie, dat wie net goed: God bigeart gjin brânoffer fan minsken, lyk as de oare folken har goaden brochten, it wie him in grouwel en yn 'e wet fan Mozes wie it al forbean. Jefta wist dat sa goed net, miskien, hwant hy hie altyd wenne oan 'e rânne fan Israël en ticht by de heidenen, mar hy hie it witte moatten. Letter hat er bitter spyt fan syn hastige wurden hawn, letter, doe't it to let wie...

En dêrnei teach de rjochter Jefta op tsjin Ammons bern en forsloech se yn in wylde slach. Wol tweintich stêdden naem er yn en gjin Ammonyt bleau der oer yn it lân fan Gilead.

It wie wol in blide dei, doe't Jefta as oerwinner weromtriek nei syn hûs. Jierren lyn hiene syn bruorren him it lân útdreaun en wie er earm en bleat om útens tein, nou kaem er werom, de lieder fan syn folk en de rêdder fan syn lân. Nou wie alle leed en smaed forgetten fan al dy jierren yn it frjemde lân en sa't it west hie, koe it noait wer wurde: al syn libben soe er yn Gilead hear en rjochter bliuwe en in tankber folk soe him op 'e hannen drage. Hy glimke bliid doe't er yn 'e fierte syn hûs wer seach. Strak soe er it offer bringe dat er de Heare ta-sein hie: de earste slaef dy't út syn hûs him to-mjitte kaem en dan soe er it swurd ophingje en yn frede libje op 'e âlde groun...

En wylst er fierder roun, foar syn soldaten út, kamen him út Mizpa wei de jongfammen yn 'e mjitte. Yn in lange rige, sjongend en dounsjend kamen se om him, har forlosser, to earjen. Bliid klonken de tambourinen en fleurich blonken yn it sinneljocht de wite feestklean. En doe yienen bleau Jefta stean; deadlik bleek waerd er en hy stoarre mei greate eagen nei de foarste fan 'e fammen, dy't huppeljend op him ta kaem. O God, mar dit wie syn eigen dochter, syn iennichst bern. Dit wie nou de earste, dy't út syn hûs him to-mjitte kaem; nou moast er syn eigen dochter brânofferje! It wie oft syn hert stil stean bleau en wanhopich taestte er nei de hals fan syn mantel en skuorde him stikken fan boppen ôf oan ûnderen ta. ‘Och fanke’, klage er, ‘datstû nou krekt de earste wêze moast, dy't my to-mjitte komt! Hwant ik haw myn mûle iependien tsjin 'e Heare en ik kin net werom’.

Doe stiene al dy blide fammen forslein en de lûde muzyk foel stil. Alle eagen seagen nei Jefta's dochter. Swijend stie se dêr foar har heit en harke nei alles dat er fortelde. Nou hie se sa bliid west mei dizze greate oerwinning en nou moast se stjerre troch har heite hân. Hja wie noch sa jong en it libben wie nou krekt sa moai, nou't har heit gjin balling mear wie yn in frjemd fier lân, mar de foarst en de rjochter fan syn folk. Hja hie tocht, dat nou de iene of oare dei in man om har komme soe en

[p. 189]

...wanhopich taestte er nei de hals fan syn mantel en skuorde him...

[p. 190]

mei har trouwe en dat hja bern hawwe soe, sterke soannen, like moedich as har heit. Jefta, hie dan de âldste hite moatten, dat de namme fan har greate heit libje soe yn it lân fan Gilead, lang nei't er sels forstoarn wie. En nou dit... Gjin man soe se hawwe en gjin soan, mar stjerre soe se op it alter en har jonge lichem soe forgean yn 'e offerflam.

En dêrmei stiek se de holle omheech en fage de triennen fuort. Har heit wie in helt en hy hie syn folk forlost út 'e hân fan 'e fijân en hja wie syn dochter... Hja soe net mear skrieme en it him net swierder meitsje as it wie. Hwat lette it dat hja stjerre moast, nou't har folk forlost wie? De Heare hie in greate oerwinning jown, Hy soe it offer ha dat ta-sein wie.

Biret roun se op Jefta ta. ‘Heit’, sei se moedich, ‘as heit de mûle opdien hat ta de Heare, doch my dan lyk as heit it sein hat, hwant de Heare hat ús folsleine wraek jown oer Ammons's bern. Mar jow my dan noch twa moanne de tiid, dat ik hinnegean nei de bergen en myn jongfammesteat biskriem, ik en myn freondinnen.’

En sa triek de dochter fan Jefta de bergen yn en skriemde om har jonge libben en omdat se noait in soan hawwe soe en omdat it geslacht fan har heit nou foar altyd ûndergean soe en syn namme net mear libje yn 'e boeken fan syn folk. Doe't de twa moanne om wiene kaem se werom en naem har heit har en offere har de Heare ta in brânoffer.

Sûnt dy bittere dei hat de rjochter Jefta gjin wille mear hawn yn syn libben. Hy hie it leafste dat er hie, syn iennichst dochter, de Heare jown en it is in great ding om de Heare sà leaf to hawwen en safolle foar Him oer to hawwen, mar dit offer wie dochs net goed yn des Heare eagen. Yn in tiid dat Israël altyd wer syn God forgeat en syn biloften briek, hie Jefta hâlden hwat er tasein hie ek al wie it ûnminsklik swier, mar krekt dizze bilofte hie er net dwaen mocht. Allinne om't er safolle jierren yn 'e frjemdte west hie en om't er libbe yn sa'n wylde, wrede tiid, koe er sa djip falle. ‘Yn dy dagen wie der gjin kening yn Israël en elk die, dat goed yn syn eagen wie...’

Net lang nei it offer fan Jefta's dochter rekke de rjochter fan Gilead op 'e nij yn in oarloch, mar dizze kear gyng it net tsjin de heidenen mar tsjin ien fan Israëls stammen.

De mannen fan Efraïm, dy't net komme woene doe't Jefta har rôp, koene it nou net forkropje dat er sûnder har de fijân forslein hie en dat er nou hearske oer it lân oan 'e oare kant de Jordaen. Lyk as hja destiids tsjin Gideon opsprutsen hiene, stjûrden se nou boaden nei Jefta ta, dy't seine: ‘Hwerom bistû trochtein om to striden tsjin Ammons bern en hastû ús net roppen om mei dy to gean? Wy sille dy en dyn hûs forbaerne mei fjûr.’

Jefta wie sa geduldich net as Gideon en hy tsjinne de boaden fuortdaliks fan antwurd. ‘It is net wier’, sei er, ‘dat ik jim net mei ha woe; ik haw jim frege, mar doe't jim net kamen haw ik myn libben weage en bin trochtein nei Ammons bern; en de Heare hat har yn myn hân jown. Dat hwerom komme jim nou om tsjin my to striden’?

De Efraïmiten woene net nei Jefta harkje. Mei in great leger trieken se oer de Jordaen en foelen op him oan, mar hja forlearen de slach en it hiele leger flechte nei de Jordaen. Mar dêr stiene de mannen fan Gilead al op har to wachtsjen. En elke kear as der in flechtling pakt waerd en sei, dat er gjin Efraïmyt wie, Iieten se him it wurd ‘sjibbóleth’ sizze. It wie in gewoan wurd dat ‘stream’ bitsjutte, mar de mannen fan Efraïm koene it net goed útsprekke en seine ynpleats: ‘sibbóleth’. En elken-ien dy't dat sei waerd troch de mannen fan Jefta deaslein. Sa foelen der tûzenen, dy deis. En it wie Jefta syn skuld net, mar de Efraïmiten hiene it sels sa wollen. Sa waerd de greatske stam van Efraïm fomedere en kaem der wer frede yn it lân.

Seis jier hat Jefta mar mear libbe en rjochter yn Gilead west; doe stoar er en waerd bigroeven yn ien fan 'e stêdden dy't er forlost hie út 'e macht fan 'e fijân. It folk fan Israël hat syn namme net fortgetten en noch lange jierren neitiid wie it wenst dat de jongfammen ien kear yn it jier de bergen yngyngen om roulieten so sjongen oer syn dochter.