De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

De soan fan Gideon

Fan alle sawntich soannen Gideon wie der ien dy't der útroun en dy't greate plannen makke: hy woe kening wurde en net fan syn eigen stam allinne, mar as it koe fan hiele Israël. Hy hie altyd al in aerd fan hearskjen hawn, suver as wie er in keningssoan en syn heit hie him de bynamme Abimelech jown, dat sizze wol: ‘Us heit is kening.’ Hy wie oars net de âldste fan 'e sawntich bruorren en de oaren hiene him net folle yn tel: syn mem wie minder yn rang as de oare foulju en wenne net by har man yn 'e hûs, mar by har eigen famylje yn Sichem. Abimelech koe it min fordrage, dat er gjin wettige soan wie en djip yn syn hert hate er syn healbroers, dy't him forachten en him dat faken fiele lieten.

Nei de dea fan syn heit, doe't der gjin rjochter mear wie yn Israël, naem er syn trekken waer en bisocht er kening to wurden. Hy fielde wol, dat de stam fan Manasse him net as kening ha woe, dat ynpleats gyng er nei Sichem, in stêd yn in gebiet fan Israël, dêr't ek noch gâns Kanaäniten wennen en dêr't de bruorren fan syn mem noch al hwat ynfloed hiene. Hy praette it syn omkes tige moai oan: it soe sa moai

[p. 183]

wêze dat it âlde Sichem, de stêd dy't krekt yn it midden fan it lân lei, keningsstêd waerd en hwa koene se dan better ta kening salvje as in soan fan 'e greate rjochter Gideon, dy't tagelyk har omkesizzer wie? Fansels hie Gideon noch folle mear soannen, mar men koe better ien kening oer jins stêd ha as sawntich en bûtendat, sokke bêste wiene it ek al net. Hja hiene him ek altyd al min bihannele, dat miskien wie it mar it bêste dat er har earst fan kant makke, dan koe der to-minsten letter gjin striid mear komme oer hwa't it keningsskip takaem...

It woe de mannen wol oan, in omkesizzer op 'e keningstroan en op in goede dei praetten se der oer mei de âldsten fan 'e stêd. Dy fielden fuort-daliks foar it plan: it soe in hege eare wêze foar Sichem en hwa wit koe it letter net de haedstêd fan it lân wurde. Dat Abimelech fan doel wie om al syn bruorren to formoardzjen, founen se net slim; dat barde yn oare lannen ek wol. Sawntich wie wol in hiel getal, mar hwat die Gideon ek mei sa'n heap froulju?

Dat hja achten ienriedich dat it altyd oangean moast en út 'e timpelskat fan Baäl-Berith namen se sawntich sikkels sulver en joegen dat oan Abimelech. Dy hierde dêr in binde soldaten foar, ûnforskillige wrede keardels, dy't om God noch syn gebot hwat joegen en op in nacht triek er dêr mei nei Ofra en helle de sawntich soannen fan Gideon op. Allinne de jongste. Jotham, krigen se net. Hja namen de mannen mei bûten de stêd en by in greate stien slachte Abimelech se mei eigen hân, krekt as wiene it bisten by in great offerfeest. Hy die it sels, hwant syn soldaten koene se sa goed net en hy woe wis wêze, dat der net ien ûntkaem. It wie al slimmernôch, dat er dy jongste net krije koe.

En sa, mei it bloed fan syn eigen bruorren oan 'e bûnte mantel, triek Abimelech Sichem yn en sa waerd hy, de moardner fan syn heite soannen, salve ta kening ûnder de ike-beam fan 'e wijstien, dy't ticht by de poarte wie. It wie deselde beam dêr't Jozua ûnder stien hie, doe't er it forboun mei de Heare fornijde en doe't er dy wurden spriek ‘Ik en myn hûs, wy sille de Heare tsjinje...’ En nou salven se by dy wijde beam dizze wrede moardner ta kening en yn Sichem stie de timpel fan Baäl-Berith, de Baäl-fan-it-forboun. Wol fier wie it hinne mei it folk des Heare!

De lju fan Sichem wiene tige bliid mei har nije kening. Nou wie Sichem sa mar in keningsstêd wurden, en hwat in eare wie dat net en hwat in rykdom soe dat jaen! Dat hja hâldden in great en fleurich feest, dy deis en brochten offers en dounsen har wille út. En by sok in offer hearde fansels in offermiel en Abimelech, de gouden kroan op it swarte hier, siet oan 'e ein fan 'e lange tafel en njonken him sieten de bruorren fan syn mem. Der waerd neat sparre ta dit blide feest, der wie folop fleis en de romte fan wyn; noch noait suver hiene se to Sichem sa'n great feest hawn, dêr soarge de nije kening wol foar. En úten-troch riisde ien fan 'e âldsten oerein en priizge Abimelech...

Mar let op 'e middei, doe't it feest noch lang net ôfroun wie, kaem der in sprekker, dy't net bean wie. Dy siet net mei oan 'e lange tafel, mar dy stie boppe it dounsjend folk op in punt fan 'e berch Gerizim. Hy hie de lange mantel opnommen, dizze frjemde sprekker, en de mulriem om en wylst er spriek seach er alle kanten út, dat net ien fan Abimelech syn hierde moardners him bislûpe soe. It wie Jotham, de iene soan fan Gideon dy't ûntkommen wie. O, hwat haette er dy wrede kening, dy't der siet oan 'e feest-tafel; hwat soe er him graech de skerpe dolk yn it hert stekke wolle, mar dat koe nou ienris net. Mei de wapens koe er neat bigjinne, dat wist Jotham wol, mar soms is de tonge ek in wapen en bytiden binne wurden deadliker as messen.

‘Harkje nei my, jim mannen fan Sichem’, rôp er, ‘en God sil nei jimme harkje.’ Forheard bleauwen de dounsers stean en de musyk foel stil. En wer sette de jonge Jotham it lûd út.

‘De beammen gyngen der op út om in kening oer har to salvjen. Earst fregen se de olivebeam oft dy net kening wurde woe. Mar de olivebeam hie gjin oanstriid fan keningseare en sei ‘Soe ik myn fetlikens opjaen, dy't God en minsken oan my earje en soe ik hinnegean om to sweven oer de beammen?’

Doe gyngen alle beammen nei de figebeam en seine: ‘Kom, wês dû kening oer ús!’ Mar de figebeam skodde syn machtige krún en sei: ‘Soe ik myn swietichheit for-

[p. 184]

litte en myn skoandere frucht en oer de beammen sweevje?’

Dêrnei sochten de beammen de wynstôk op, dy't mar lyts is en needrich, mar dêr't de kostlike wyn fan komt en wer diene se deselde fraech. De wynstôk woe der gjin praet fan hearre. ‘Soe ik myn sop binefter litte’, sei er, ‘dat God en minsken bliid makket en soe ik hinnegean om to sweevjen oer de beammen?’

Doe wiene de beammen suver har rie to'n ein en hja gyngen nei de toarnbosk, dy't gjin fruchten jowt, mar dy't toarnen hat en oars net as hwat smelle streken skaed. Mismoedich diene se jitris har fraech: ‘Kom, wês dû kening oer ús.’ It soe wol neat wurde, tochten se, de toarnbosk wie dochs al net yn tel en hy soe wol net hearskje doare oer de machtige beammen fan it wâld. Mar de toarnbosk wie greatsk en doarst alles wol oan. ‘As jimme it mij goed miene’, sei er, ‘en my wier ta kening oer jimmer salvje, kom dan en skûlje yn myn skaed. Mar as jim it net earlik miene en net dogge hwat ik siz, dan sil der fjûr fan 'e toarnbosk útgean en fortarre de séders fan 'e Libanon!’

De boargers fan Sichem hiene dy frjemde fabel wol goed bigrepen. It sloech fansels op har nije kening en Jothan bidoelde: fatsoenlike minsken wolle net kening oer jim wêze en nou ha jim ynpleats Abimelech nommen. ‘Kening Toambosk...’ Soe er dan wier gjin goede kening wurde, dizze minske-slachter? It wie krekt as wiene se al sa bliid net mear mei him as earst, nou't se Jotham heard hiene. Hark, dêr bigoun er noch ris op 'e nij.

‘Nou dan, mannen fan Sichem, hweròm hawwe jim Abimelech ta kening salve? Is it omdat er in soan fan Gideon is, dy't syn libben foar jim weage hat en dy't jim forlost hat út Midian's macht? Mar as jim ús heit eare dwaen woene, wie der dan by alle sawntich soannen net ien dy't better wie as Abimelech, dy soan fan in slavin? Nou dan, às jimme hjoed goed dien hawwe oan it hûs fan Gideon mei al syn soannen to slachtsjen op 'e selde stien, wês dan bliid mei dizze moaije kening en lit him bliid wêze mei dizze stêd. Mar as it nèt goed is, hwat jim dien hawwe - en jim witte sels wol dat it net goed west hat! - dan mei der fjûr útgean fan Abimelech en fortarre it folk fan Sichem en fjûr mei der fan Sichem útgean en fortarre Abimelech.’

It wie oft der in donker skaed foel oer it blide keningsfeest. Sa'n flok, it koe net oars, dy moast neikomme. De goaden hâldden it mei Jotham, oars soe er net ûntkommen wêze, de moarns fan 'e moart. En fan itselde stuit ôf wie der hwat tusken Abimelech en de boargers fan Sichem, dat noait wer goed koe.

It holp net dat Abimelech syn soldaten ûtstjûrde om Jotham to deadzjen; mei greate sprongen wie er flechte en wei-wurden achter de berch. Hy gyng nei Beër, in stedtsje dêr't kening Abimelech neat to sizzen hie en wachte dêr op it oardiel dat komme soe oer de stêd en de kening. Hy hoegde net lang to wachtsjen...

Noch mar trije jierren wiene der foarbygien, sûnt Jotham syn bittere fabel fortelde, doe wie Sichem al gjin keningsstêd mear. Wol wie Abimelech noch altyd har kening - men kin makliker in kening salvje as ien kwyt wurde! - mar it wie rûzje tusken him en Sichem en hy wenne nou yn 'e stêd Aruma. Syn steedhâlder, Sebul, hie er efterlitten en dy wie nou baes yn 'e stêd, mar sels dy hie net mei syn kening op en gyng syn eigen gong. As Sebul syn sin krige kaem Abimelech noait wer yn Sichem en bleau alles sa't it nou wie.

It kaem op it lêst sa fier dat de mannen fan Sichem opstiene tsjin har hear en de karavanen birôven, dy't op wei wiene nei Aruma om him skatting to bringen. Sels de gewoane keaplju wiene net feilich mear foar har binden en Abimelech krige der gâns skea fan. Yn Sichem bigriepen se mar al to goed dat it sa net altyd bliuwe koe en dat de ien of oare kear de kening delkomme soe om wraek to dwaen. En dan koe it wol ris raer ôfrinne mei har: de steedhâlder mei syn soldaten yn 'e stêd en de kening mei syn binden foar de poarte... Krekt yn dy tiid kaem der ûnforwachts in binde soldaten yn 'e stêd en de Sichemers fregen har oft hja dêr bliuwe woene. It like de oanfierder, Gaäl, de soan fan Ebed, tige moai ta en hy biloofde de âldsten dat er mei syn hiele binde bliuwe woe om de stêd to helpen tsjin Abimelech. Hy koe it wakker moai opsizze, dizze binde-lieder: dy kening dêr yn Aruma joech er neat om; hja koene mar op him bitrouwe, salang

[p. 185]

Gaäl yn Sichem wie, koe der har neat oerkomme!

Fansels wiene de boargers tige bliid mei dizze helper. Nou hoegden se net bang mear to wêzen foar kening Abimelech en as it wêze moast banden se Sebul ek noch ta de stêd út. En op it druve-feest, doe't der in great gastmiel wie yn 'e Baäls-timpel, mei de romte fan koppige wyn, songen hja lûd-op spotlieten op 'e kening en forflokten him by alle goaden. Ek Gaäl die wakker syn bêst en sette de lju fan 'e stêd noch mear tsjin Abimelech op, Hja moasten him ynpleats mar kening meitsje, sei er...

Sebul, de steedhâlder fan 'e kening, hearde swijend al dy hún en spot oan. It koe him neat skele, dat hja syn kening bispotten, mar hy fielde der neat foar dat Gaäl sa by de Sichemers yn 'e gunst kaem; hy hie it al lang bigrepen dat dy him der útwrotte woe. En to-mûk stjûrde er boaden nei Abimelech dy't de kening fortelden, dat Gaäl yn Sichem kommen wie en dat hy de hiele stêd tsjin him opsette. It soe it bêste wêze dat er de nachts mei in binde delkaem en him forskûle yn 'e bosken om 'e stêd; ta-fallich wist er dat Gaäl de oare moarns in rôf-tocht dwaen woe en dan koe er him bûten de poarte forslaen. Hy sei der net by, dat Abimelech dan wol yn 'e stêd komme koe! Hy woe Gaäl der út ha, mar it wie syn doel net om syn hear der yn to heljen. Yn Sichem moast allinne Sebul baes wêze.

De oare moarns ier en bitiid al, stie de steedhâlder by de poarte en seach er Gaäl en syn mannen gean. Bûten de poarte lykwols bleau Gaäl stean; it wie krekt as fortroude er him dochs net rjocht. En dêrmei seach Sebul hwat biwegen op 'e bergen yn 'e fierte. Dus Abimelech keam der al oan. Nou moast er oppasse dat Gaäl net wer yn 'e stêd gyng; hy wie der neat to goed ta, dy swetser.

‘Der komt folk by de bergen del’, hearde er Gaäl sizzen.

Sebul snúfde forachtlik. ‘Dû sjochst de skaden fan 'e bergen foar minsken oan’, spotte er. Gaäl sei neat. Hy woe wol graech wer werom achter de feilige muorren, mar hy woe fanseïs de namme net ha, dat er bang wie foar neat. En doe seach er it dúdlik; twa binden kamen by de bergen del en op 'e poarte ta; de bleate wapens blonken yn it ljocht fan 'e sinne. Doe hearde er Sebul sizzen; ‘Hwer is dyn greate mûle nou, dêrstû mei sein hast: Hwat soe dy Abimelech? Gean nou it fjild yn en fal op him oan!’

Gaäl hier der net folle sin oan om de slach oan to gean, mar hy koe der net mei fatsoen foar wei; nei syn geswets op it feest-fan-’e-druven koe er nou net wei krûpe yn 'e stêd. Mei in swier moed teach er op, de fijân yn 'e mjitte. Mar tsjin de wylde rôvers fan Abimelech koene syn mannen it net hâlde; gjin ûre letter stie er wer foar de poarte, forslein en biskamme en mei touwen hysten Sebul syn tsjinners him op 'e muorre. Mar de poarte bleau ticht en Abimelech keam der net yn. Sebul lake. Hy bande Gaäl noch deselde deis de stêd út en de forgrime kening triek werom nei Aruma. Yn 'e stêd fan Sichem bleau allinne Sebul oer.

De oare moarns gyngen de mannen fan Sichem wer gewoan it fjild yn, elk nei syn eigen wyngert. De striid wie oer; Abimelech siet goed en wol yn Aruma en hja lieten de poarte fan 'e stêd wiid iepen stean. Mar wylst hja rêstich har wurk diene yn 'e hôven, kaem Abimelech opsetten mei trije binden soldate-folk. Hjoed soe er mei dy opstandige stêd ôfrekkenje en mei dy Sebul, dy steedhâlder dy't syn eigen kening bûten de poarte kearde! Hy wie de kening op it lêst en hy liet him de gek net oanstekke fan syn eigen folk! Ear't Sebul der euvelmoed yn hie, wie Abimelech mei syn mannen al by de poarte; yn ien wylde stoarm naem er de toer en it poarteplein. Wylst foelen syn beide oare binden oer de druvetrapers gear en sloegen alles dea dat yn 'e hôven libbe. Doe't it freeslik wurk op it fjild birêdden wie, gyngen se allegearre nei de stêd. De hiele lange dei waerd der fochten yn 'e smelle strjitten en doe't de jounsskimer foel hiene se de iene helte fan 'e stêd yn 'e macht; gjin man, noch frou, noch bern libbe mear yn 'e fornielde huzen.

De deis dêroan foelen se oan op 'e oare helte fan 'e stêd, dy't Sichems-Toer hiet en op in oare heuvel lei. Der wennen sa'n tûzen minsken en allegaerre sochten se biskûl yn 'e Baäls-timpel, dêr't in sterke muorre om hinne wie, mei in machtige âlde toer. Mar de wrede kening wist ek dêr wol rie op. Mei syn mannen gyng er de bosk yn

[p. 186]

om hout en foar de greate houten poarte steapele er de droege tûken op. Doe stieken se de brân der yn en alle tûzen minsken, mânlju en froulju en lytse bern, kamen om yn 'e reek en 'e flammen. Om syn gleone hate to kuoljen briek Abimelech alle huzen del en liet de púnfallen mei sâlt bistruije: in teken, dat hjir noait wer boud wurde mocht en dat sels de groun forflokt wie dêr't de stêd op stien hie.

Greatsk op syn oerwinning triek Abimelech werom nei Aruma ta. Nou hie Jotham dan syn sin: der wie fjûr fan Abimelech út gien en it hie Sichem fortard. Fansels hie er noch mear sein, Jotham. Der soe fjûr útgean fan Sichem en fortarre Abimelech. De kening lake der nou om: Sichem wie der net mear en soe him neat wer dwaen; de twadde flokspreuke fan Jotham soe net mear nei-komme.

Hy wie noch mar krekt yn Aruma, doe hearde er dat ek it stedsje Tebes tsjin him opstien wie. Forgrime triek er der hinne. Kaem der dan noait in ein? Sprong it fjûr fan 'e opstân fan Sichem noch fierder, nou't de stêd sels der net mear wie? As Tebes dan opstie, dan soe er it krekt sa bihannelje as er Sichem dien hie. Al moast er ien foar ien syn stêdden delbaerne, hy soè baes bliuwe.

Ek yn Tebes flechten de boargers achter de muorren, doe't Abimelech mei syn binden opsetten kaem. Wer hellen se branhout op en loegen it op tsjin 'e houten poartedoar. Mar yn syn wylde wrok kaem de kening to ticht by de muorre en ear't it hout noch goed baerne woe, kaem der in swiere molestien nei ûnderen. Abimelech seach noch dat in frou dy stien smiet; doe rekke er him en forplettere him de plasse.

Hy lei plat oer de groun en libbe noch. Hy fielde dat er stjerre moast, mar nou, mei de dea foar eagen, hie er noch gjin birou. Net oan 'e Heare tocht er, dy't syn sûnde foun hie, mar oan syn eigen eare. ‘Nim dyn swurd’, sei er tsjin syn wapendrager. ‘en deadzje my, dat se letter net fan my sizze: In frou hat him forslein.’ De tsjinner die hwat syn hear him gebea en stiek him dea...

Sa stoar Abimelech, de soan fan Gideon en yn hiele Israël wie der net ien, dy't om him roude, Hwa soe ek om him skrieme, nou't er stoarn wie yn syn sûnden? Hiel syn libben lang hie er allinne om himsels tocht en om macht en eare, nou wie der net ien mear dy't noch om him tocht.

En op 'e nij koe it folk fan Israël sjen, dat der in God yn 'e himel is, dy't wrake docht oer elk, dy't tsjin Him opstiet en dy't syn folk to-nei komt.