De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

It stellen godsbyld

Hy wenne yn it berchlân fan Efraïm, de boer mei syn moaije namme, Michajehu. ‘Hwa is de Heare gelyk’, bitsjutte dat, mar troch-en-dei waerd er Micha neamd. Hy wie oars wol yn oansjen, dizze greate boer, en net allinne om't er ryk wie en in great hûs biwenne - mei alle bygebouwen en de huzen fan syn boaden, wie it suver in doarp-yn-it-lyts - mar foaral, om't er tige godstsjinstich wie en dêr gâns foar oer hie. Ien fan syn soannen hie er ta preester wijd en dy hie in keamer ta syn foldwaen mei efod en tearafim: suver in timpel, allinne foar Micha en syn folk.

Micha wie tige wiis mei syn godshûs en syn preester en hy leaude fêst, dat de Heare der him om seingje soe. Hy wie ek gjin tsjinner fan 'e ûngoaden, de Baäls brocht er noait in offer oan en de tearafim, lytse goadebylden, brûkte er allinne ta de tsjinst fan God. Dat dat tige forkeard wie en dat God it fan âlde tiden ôf forbean hie, dat wist Micha net en der wie ek net ien dy't him sa wiis makke. Alle minsken dy't him koene seagen heech by him op en tochten dat er bysûnder from wie; in man dy't net allinne oan it wurk en de bou tocht, mar ien dy't ek hwat foar de Heare oer hie. En dochs wie Micha sa bêst net as de buorlju mienden en op in kear die er hwat, dat lang net moai wie. Syn âlde mem wenne al lang by him yn en ienris, as hja kaem to stjerren, soe Micha alles ervje dat hja hie. En dat wie net sa'n bytsje; hja hie wol alvehûndert sikkels sulver, mear as oardeltûzen goune, en dat wie foar dy tiid in hiel kaptael. Micha hie dat jild skoan brûke kinnen, mar it âld minske wie nog tige hecht en it like der net folle op, dat hja gau de holle dellizze soe. Net, dat Micha nei syn memme dea útseach, sa slim wie it net, mar soms tocht er: hwat moat nou sa'n âlde frou mei sa'n slompe jild en ik, mei myn bidriuw, ik soe it sa skoan brûke kinne.

Op in kear, doe't er yn 'e gelegenheit wie, koe er de forlieding net wjerstean en naem er de sekken sulver mei. As it der op oan kaem wie it syn jild ek mei en mem die der dochs neat mei; yn it earstoan soe se wol fan 'e wize wêze, mar dat bikaem wol wer.

Fansels kaem it al gau út en it âld minske wie alhiel oerstjûr. Har skoander jild, dêr't sa foar wrotten wie, dat liet se der net by sitte! It koe net oars, ien fan 'e slaven moast it dien hawwe en hja die gjin lichten, Micha moast alle boaden roppe en ien foar ien moasten se sizze hwat hja der fan wisten. Allegearre biswarden se dat hja ûnskuldich wiene. It âld minske makke har hoe langer hoe lilker. ‘Ien fan jimme wit der mear fan’, sei se koppich. ‘Jim moatte it sizzel’ Der wie net ien dy't de mûle iepen die. Doe fleach it har oan en mei triljend lûd sei se in swiere forflokking: de man dy't dit stik útheefd hie, de Heare soe him slaen mei sykte en kwalen, syn wiif soe de slavin wurde fan in frjemde man, syn bern soene gjin dak boppe de holle hawwe en ivich biddelje by de doarren... Noch folle mear makke se der fan en de hiele slave-stoet stie to triljen op 'e skonken. It wie net bêst, sa'n flokspreuk, mar as men it net dien hie en nearne fan wist...

It âld minske gyng yn 'e hûs en wachte. Hy soe him wol biriede, dy gemiene dief! Hy soe fêst wol bang wurde en it jild werombringe en dan mocht it om har hwat tafalle mei dy flok. As it jild der mar wer wie, dat wie it fornaemste. En dêrmei gyng de doar iepen. Hja skikte rjocht op 'e bank. Dus, dy flok hie dochs holpen! En doe wie it suver oft hja troch de groun sonk: it wie net in slaef dy't de keamer ynkaem, mar har eigen soan, har Michajehu! ‘Mem’, stammere er, ‘dat jild, dêr't mem om flokt en winske hat, dat hie ik

[p. 162]

meinommen. Hjir is it wer: der mist gjin sikkel.’

Hja wist net hwat hja sizze soe, sa gau. Dat hie se noait tinke kinnen, dat har eigen soan in dief wie. En doe ynienen waerd se bleek. O, mar nou sloech dy flok op him, nou hie se mei dy skriklike flok-spreuk har eigen jonge yn it ûngelok stoart! Him en syn bern, al har beppesizzers, dêr't hja sa wiis mei wie. Dit koe sa net bliuwe. Dy flok moast stuite wurde. Hja moast him seingje. En mei-ien riisde se oerein. Har meagere earm stiek se omheech nei de himel. ‘Seinge mei myn soan de Heare wêze.’

Mar hja fortroude it noch net; om dy swiere flok fan har soan wei to nimmen koe it wis net mei in seine ta. Der moast noch hwat oars barre. Dat ûngelokkige jild woe se net ienris wer ha: it soe ûnheil bringe oer de hiele famylje. O, hwerom hie se net wachte! Hie se it mar noait sein; Micha soe it fêst út himsels wol werom brocht ha. ‘Ik bin bliid dat alles der noch is,’ sei se, ‘mar ik wol it nou net mear ha. It is foar de Heare; ik meitsje Him alles ta. Nim dû it, Micha, en lit der in getten byld fan meitsje en set dat yn dyn godshûs. Faeks sil de Heare dan genedich wêze en dy flok net komme litte.’

Micha hearde der al frjemd fan op. Sa'n greate som hie er stellen en nou mocht er it ek noch hâlde! Mar it koe net, dat doarst er net oannimme. Dat goadebyld woe er wol graech hawwe, mar syn mem hie flokt, nou moast it offer ek fan har komme. En alles joech er har werom, oan 'e lêste sikkel ta. Doe naem it âld minske der twa hûndert sikkel by wei en liet it nei de goudsmid bringe; dy makke der in prachtich byld foar en dat kaem to stean yn it godshûs, dat Micha makke hie. Hja wiene der allegearre tige wiis mei en Micha tocht nou fêst dat de Heare him seingje soe. Der wie yn hiele Efraïm gjin man dy't soks hie: in preester, in efod, in djûr en getten byld en dan noch in aparte keamer en tearafim. Mar it soe noch moaijer wurde! Op in dei kaem der in reizger oan, in jonge man noch en oan 'e klean to sjen in Levyt. Micha helle him daliks yn 'e hûs en frege hwat er woe en hwêr't er wei kaem. It die bliken, dat de jongeman út Bethlehem kaem en dat er op reis wie om wurk to sykjen, dat him paste. Hy hie net ienris folle moed dat er hwat fine soe: it wie wol foarskreaun yn 'e wet fan Mozes, dat it folk de preesters en de Leviten ûnderhâlde moast, mar dêr kaem net altyd folle fan. En hy wie ek noch wol út 'e famylje fan Mozes: syn pake wie Gersjoom, de soan fan 'e greate Godsman.

En doe wist Micha hwat him to dwaen stie. ‘Man’, sei er optein, ‘ik haw in godshûs mei alles, dat der by heart: efod en preester en tearafim en in great en prachtich byld; mar wurd jo nou myn preester en ik sil jo jiers tsien suversikkels jaen en de klean en de kost der op ta!’ De Levyt hoegde him net lang to birieden: hy waerd preester yn it plak fan Micha syn soan en it duorre net lang of hy wie der alhiel thús; as hie er sels in soan fan Micha west, dan hie it net better hoegd. En sûnt dy deis gyng de man Micha moedich syn wegen: hy wie net bang mear foar dy flok fan syn mem! God koe net lilk mear wêze op in man dy't sa'n preester hie: in Levyt út it geslacht fan Mozes.

Sa fier wie it al kommen yn Israël, dat de minsken de tabernakel forgeaten dy't to Silo stie, en dat hja bliid wiene mei in eigen-makke byld en in ûnwettich preester en in efod en in tearafim. Hwat soe Mozes sein hawwe as er dit allegearre sjoen hie? Mozes, dy't it gouden keal by de Sinaï oan gruzels sloech en dy't syn trouwe Leviten, it swurd yn 'e fûst, op it dounsjend folk losliet? Micha tocht net oan Mozes. Hy wie fierstento bliid mei dizze Levyt, dy't út it skaei fan Mozes wie.

Mar lang duorre syn blydskip net!

Om dyselde tiid sahwat dat Micha syn godshûs ynrjochte en de Levyt ta preester wijde, siet de stam fan Dan forlegen om wenromte. Destiids, doe't Jozua it lân fordielde, hiene ek de Daniten har part wol krige: in berchstreek ticht by de Westlike Sé en in flakte tusken de bergen en de kust. Letter lykwols hiene de heidenen har út 'e flakte weidreaun en nou hiene se suver gjin romte mear. Hja hiene der wol oer praet mei oare stammen, mar dy hiene ek neat oer en dy woene ek net helpe om de Kanaäniten to fordriuwen. Dat de Daniten, as hja romte hawwe soene foar har minsken en har fé, moasten der sels hwat op út fine en op in goede dei stjûrden se fiif jonge keardels út, it noarden yn, om to

[p. 163]

sjen oft der noch earne in gaedlik plak wie om to wenjen. It moast goed lân wêze, mei romte foar altyd seis hûndert húsgesinnen en as der al minsken wennen, dat hindere neat, dêr wisten se wol rie op. It kaem der ek neat op oan oft it by it rjochtsgebiet fan in oare stam hearde; to freegjen hoegden se gjinien, as it lân mar rom en de groun mar fruchtber wie.

De fiif jonge mannen, dryste keardels, dy't der net folle omjoegen, setten de stap der yn en kamen op 'e lange reis ek by it hus fan Micha lâns. Hja gyngen der oan en fregen oft hja de nachts oerbliuwe mochten. Micha foun it goed: hy joech har iten en ûnderdak en de oare moarns bitiid makken se har ré om wer fierder to gean.

Wylst hja op 'e poarte tarounen - Micha hie in muorre om it hiem, mei in brede poarte der yn - hearden se yn in keamer de Levyt, dy't lûd-op oan it bidden wie. Forheard bleauwen se stean en harken. Doe gyngen se bretael it godshûs yn en rôpen de Levyt.

‘Hwat hawwe jo hjir to meitsjen?’ fregen se, ‘en hwat dogge jo hjir?’

De Levyt fortelde dat Micha him as preester woun hie en liet har alles sjen: it godshûs, de efod, de tearafim en fansels it getten byld dat Micha syn mem meitsje litten hie. De fiif Daniten seagen elkoar ris oan en allegearre tochten se itselde: dat wie wol hwat foar ús, as wy skielk forhúzje moatte. Sa'n preester en sa'n prachtich byld, dat soe fêst gelok oanbringe, tominsten as it in goed preester wie, ien dy't syn fak forstie. Mar dat koene se gauwernôch gewaer wurdel

En freonlik fregen se: ‘As jo dôch in preester binne en in efod hawwe, freegje God dan foar ús, oft wy in goede reis ha sille en oft wy ta ús doel komme of net.’ Der waerd in offer brocht en de Levyt sloech de prachtige mantel om. ‘Gean yn frede’, sei er plechtich, ‘de wei dy't jimme gean sille is foar de Heare.’ De Daniten bitellen hwat se yn 'e skuld wiene en gyngen har wegen. En doe't hja goed en wol bûten de poarte wiene, seine se tsjin elkoar: ‘As it ien kear sa fier is en wy forhûzje, dan nimme wy dy preester en syn byld en syn efod mei. It soe skande wêze, dat dizze iene boer in godshûs hat en in heale stam hat neat.’ Micha soe it wol net moai fine, mar hwat koe har dy boer út Efraïm skele?

De fiif mannen reizgen gâns in ein it Noarden yn en kamen op it lêst to Laïs, in stedtsje dat by it gebiet fan Naftali hearde, mar dêr't noch altyd Kanaäniten wennen. Hja bleauwen der in skoftsje en joegen har eagen goed de kost: de lju fan Lais libben rêstich en ûnbisoarge, hja bimuoiden har mei gjin ien en hiene ek fan nimmen help to wachtsjen. It soe tige maklik wêze om dizze stêd to oerfallen, de biwenners út to roegjen en har lân yn bisit to nimmen.

Dat doe't de fiif bispieders werom kamen yn Dan, seine se tsjin 'e âldsten dy't har útstjûrd hiene. ‘Oerein! Lit ús optsjen en dy stêd oerfalle, hwant it lân is tige goed en it folk is ûnbisoarge en wy hawwe der de romte, fier en hein! Kom, wês net sleau, hwant God hat it yn ús hannen jown, in oarde dêr't it oan neat op ierde ûntbrekt.’ En hja forhellen fan de preester yn it hûs fan Micha, dy't har yn it foar al sein hie, dat hja in goede reis ha soene en it wie krekt sa útkommen! Dat as hja optrieken nei Laïs en dy preester en dat byld meinamen, dan soe it har wis goed gean...

Net lang dêrnei teagen út Soara en Estaöl, twa stêdden yn it berchlân fan Dan, seishûndert wapene mannen op, mei in hiel gefolch fan bern en froulju en mei alle fé en have. De fiif jonge mannen dy't nei Laïs west hiene, trieken foarop en wiisden de wei. Doe't by hja it hûs fan Micha kamen, gyngen se it godshûs yn en fregen de Levyt hoe't it mei him wie. Hja fortelden, dat se in goede reis hawn hiene, doe, en dat it dan nou sa fier wie dat hja nei Laïs soene. De preester gyng daliks nei bûten. Der barde net folle yn dit stille doarpke yn 'e bergen en hy woe wol ris prate mei al dy Daniten, dêr by de poarte.

Hy hie noch mar krekt de hakken bûten de doar, of de fiif mannen bigounen it godshûs leech to stellen: hja pakten de lytse tearafim yn, de djûre mantel en it getten byld. Doe gyngen se wer nei bûten, de poarte út, dêr't de preester rêstich to praten stie mei de wapene mannen fan Dan. Hy wist net hwat er seach en binijd frege er: ‘Hwat dogge jim nou?’

[p. 164]

De fiif mannen skammen har yn it minst net. ‘Meitsje gjin drokte’, seine se, ‘mar gean mei ús en wês ús ta in heit en preester. Hwat is better, dat jo preester binne foar ien húsgesin, of dat jo it binne foar in stam en in geslacht yn Israël?’

As er in earlike keardel west hie, dizze man út it slachte fan Mozes, dan hie er sein: Ik bliuw by Micha, dy't my yn 'e hûs nommen hat doe't ik gjin dak boppe de holle hie, dy't my wurk en klean en iten jown hat, doe't ik net wist hwer't ik hinne soe en noait gean ik mei sa'n rôversbinde, as jimme binne! Doe't jim op reis wiene, hat Micha jim yn 'e hûs nommen en sliepplak jown en, by wize fan tank, stelle jim nou syn godshûs leech! Mar dat sei de preester net! It like him prachtich ta, preester to wêzen fan in hiele stam. Ryk soe er wurde en heech yn eare en de romte fan offers soene se him bringe, dy Daniten. ‘Ik gean mei’, sei er bliid en sels naem er de efod en it byld en de tearafim oer en joech him midden tusken de Daniten. Hy hoegde gjin ôfskie fan Micha to nimmen, dat hie er wol bigrepen...

En fierder teach it leger fan Daniten, de seis-hûndert wapene mannen efteroan en foar har út de bern en it fé, de froulju en de stellene god en de preester mei efod en tearafim. Hja wiene tige bliid, dat hja nou sa'n prachtich godsbyld hiene: nou soe de Heare har wis helpe, dat koe net oars. Dat hja alles stellen hiene, dêr hiene se yn it minst gjin lêst fan.

It wie allegearre sa fluch om en ta gien, dêr yn it godshûs, dat Micha der neat fan murken hie en de Daniten wiene al in hiel ein op mars, doe't it einlings útkaem. Micha wie razend. Dy fiif dogeneaten, dy't er yn 'e hûs nommen en iten en sliepplak jown hie, dy gyngen nou mei syn byld en syn preester fuort! It wie in skande! Yn alle haest rôp er syn folk bijïnoar en sa hurd as hja koene, gyngen se de Daniten efternei. Hymjend en trochwiet fan swit hellen se har yn en bigounen to roppen.

De achterste Daniten bleauwen stean. Bretael seagen se Micha oan en koelbloedich fregen se: ‘Hwat wolstû, datst’ dyn boaden gearroppen hast en ús efternei komst?’ Micha waerd wyt fan woede. Dat se dat nou noch freegje doarsten! Krekt as wisten se fan 'e prins gjin kwea, dy gemiene rôvers. ‘Jim hawwe myn preester stellen’, rôp er, ‘en de goaden dy't ik makke hie en nou sizze jim ek noch: hwat wolstû mei ús? Jow se my wer, hwant hwat haw ik nou noch oer?’

De Daniten kamen driigjend op him ta. ‘It is, dat wy tige goed binne’, seine se, ‘en net gau lilk, mar pas nou mar op en siz net wer sok ding. Hwant der binne mannen by ús, dy't net mak binne en as dy praet hearre fan “stellen”, dan koene se ris bitter to moede wurde en op dy oanfalle en dyn libben wei-nimme en dat fan dyn hiele hûs.’

Doe rounen se fierder en seagen net iens mear nei Micha om. Hy seach har nei, forgrime en machteleas. Hwat koe hy tsjin dat leger bigjinne, hy mei syn mannich slaven? Forslein en biskamme gyng er nei hûs. Nou miste er alles: de preester, de efod, de djûre god. Nou soe de Heare net mear nei him omsjen en nei syn godshûs; nou soe de flok fan syn mem fêst komme oer syn hûs en syn bern!

En wilens, oer de bergen fan Efraïm en Naftali, teagen de Daniten op nei Laïs. Hja namen it stedtsje yn en forbaernden it mei fjûr; alles dat libbe: mânlju en froulju en bern, sloegen se mei it skerp fan it swurd en doe bouden se de stêd wer op en setten har nei wenjen. Ien fan 'e huzen makken se in timpel fan en dêr kaem it stellen byld to stean. It hat der tiden en tiden west en ieuwen lang wiene der preesters to Dan - sa neamden hja to-nei de stêd - út 'e soannen fan dizze Levyt. Út alle doarpen en stêdden yn it noarden wei teagen de minsken der hinne om offers to bringen en om de Heare to freegjen, dat dat lytse stedtsje dêr oan it uterste ein fan it lân waerd wiid forneamd. Mar mei dat al bleau it godshûs fan Dan in flok en in skande yn Israël en yn letter ieuwen is der hiel hwat ellinde út fuortkommen. De Heare sels hie fan 'e Sinaï forbean om bylden to meitsjen en dy to tsjinjen en syn oardiel moast komme oer in folk dat sà syn wet mis-achte...