De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

Bisten fan Laban

Lang wie it al wer lyn dat Jakob doe to Bethel by de wijstien stie en démoedich frege om ‘brea to iten en klean om oan to tsjen.’ Nou stie er foar syn skoanheit en frege lean; mar dizze kear wie er net to-freden mei klean en brea. Lang hie er arbeide om Laban syn beide dochters, nou soe de striid oangean om Laban syn bisten, mar dat soe gjin fjirtjin jier mear duorje! Ryk soe er wurde, Jakob, fan Laban syn keppel en dat soe de wraek wêze oer alle leed dat dy him oandien hie. ‘Ik haw myn tiid úttsjinne,’ sei er, ‘jow my nou myn froulju en myn bern, dat ik nei myn plak en myn lân gean mei.’ It wie net iens syn doel om nou al op reis, mar it koe gjin kwea dat Laban ris hearde, dat er ek noch in oar plak hie as hjir yn Haran. It kaem ek krekt sa't er tocht hie: Laban woe him net misse en frege freonlik oft er noch langer by him bliuwe woe en de keppel weidzje. ‘Ik haw fornommen, dat God my seinge hat om dy. Dat dû seist mar hwat ik dy jaen moat en ik sil it dy nou daliks jaen.’

Sa'n man wie Laban nou, tocht Jakob. It bigreate him om in goed lean to jaen en dêrom moast hy it sels mar sizze. Op hope fansels dat er net folle freegje doarst! En as er Jakob dan hierd hie, dan hie er de seine fan God der op ta! It soe him net ôffalle, hjoed; Jakob soe wier net to folle freegje. Nou daliks net, to-minsten.

‘Jo hoege my neat to jaen’, sei er rêstich. ‘Ik hoech net earder lean as fan't Maitiid as de keppel lammet. Lit dan de swarte lammen en alle bûnte geiten fan my wêze en alle oare jongfé foar jo. Mar earst sil ik moarn de keppels trochgean en skiftsje der alle swarte skiep en bûnte geiten út.’ Laban wist net hwat er hearde. Mei greate eagen seach er Jakob oan. Wie dy nou sa ûnnoazel, of joech er neat om fortsjinjen? As de bûnte geiten en de swarte skiep der út gyngen, dan soene der wis net folle sokke lammen komme! It barde mar selden dat wite skiep swarte lammen krigen of dat der bûnte geitsjes kamen fan in donkere mem. Yn elk gefal koe er hjir wol ja op sizze! En foar alle wissichheit soe er dat skiftsjen sels wol dwaen: Jakob koe ris in bûnte bok of in swarte raem oer de kop sjen!

[p. 55]

En sa barde it de oare deis. Laban sels socht de bûnte geiten en de swarte en bûnte skiep der út en sette dy lytse keppel apart, trije dei-marsen fier. Gjin noed dat de greate keppel, dêr't Jakob op paste, nou noch folle bûnt foar eagen hie.

De dagen en de wiken gyngen foarby, Laban twivele der net oan dat Jakob de Maeitiids net folle krije soe. Allinne ien ding wist er net: It barde, as de keppel dronk, dat Jakob bûnte stokken yn 'e drinkersbakken smiet, stokken dy't er yn ringen skyld hie: dan wer in stikje wyt hout en dan wer in eintsje donkere skyl. Hy leaude fêst dat der gâns bûnt fé fan komme soe, as de skiep en de geiten, de rammen en de bokken dat bûnte spul iderkear wer seagen.

Doe't it Maitiid waerd en de keppel lamme, waerden it hast allegearre swarte lammen en bûnte geiten. Jakob tocht net oars as it wie fan syn skylde stokken kommen, mar it wie in died fan God, dy't Laban straffe woe foar syn kwea en dy't Jakob seinge. Laban bisaude, doe't er al dat bûnte jongfé seach, mar it wie ôfpraet, dat hy koe der neat fan sizze. Grimitich gyng er syn wegen. Hie er faeks dy bisten bitsjoend, dy Jakob? Of wie it oars net as dom gelok en trof it allinne dizze kear sa? Hy wie tige bliid, doe't letter it hjerstfé lamme, dat alles wer gewoan wie. Hast alle lammen en geitsjes foelen him ta. Fansels hie er leaver fan it Maeijefé hawn, dat wie sterker, mar hy wist nou to-minsten dat dy Jakob net alles yn 'e macht hie. Dy winters hie er suver syn moed wol wer, al seach er wol ris mei oergunstige eagen nei Jakob syn fé. Dy koene de oare Maitiids sels wer lamje en dy bisten wiene fansels allegearre syn eigen.

Mar doe't it sa fier wie dat syn keppel lamme wie it wer mis. It wie allegearre bûnt fé by de geiten en it tilde op fan swarte lammen. Laban wie razend. ‘Sa kin it net wer’, graude er, ‘to-nei is allinne hwat spikkelbûnt is foar dy en al it oare is mines.’ Jakob foun it goed, mar it tredde jiers wie hast alles spikkelbûnt. It holp net dat Laban bearde en die; it holp net dat er iderkear it lean foroare: God stjûrde it sa dat Jakob hast alles krige fan it bêste Maeije-fé en Laban it measte fan it hjerstfé, dêr't gâns tjirmers by wiene en dêr't gauris ien fan dea gyng.

En al mar oan bilune de keppel fan Laban en al mar dijden Jakob syn keppels. Hy koe lang alles net oanhâlde en hy ruile kij oan en kamielen en slaven en slavinnen. Soms tocht er dat it ek net goed wie om alles oan to heljen, mar hy hie der rjocht op en hy gunde it Laban sa! Doe dy nachts mei Léa, doe hie Laban gjin meilijen hawn - nou soe hy Laban net sparje. Hy libbe der suver yn dat syn skoanheit achterút buorke; hy hie oars gjin doel mear en bytiden dreamde er nachts fan bûnte bokken...

Doe't der seis jier om wiene wie er in ryk en machtich man. Laban syn soannen haten him en Laban sels hie gjin goed wurd foar him oer. Hy hat him ryk stellen fan ús keppel, tochten se, it wurdt tiid dat wy him oanpakke en nim alles werom. Jakob waerd bang foar de gleone haet yn har eagen. De iene of oare kear moast der in útbarsting komme en hwat koe er dan bigjinne, hy allinne tsjin de hiele sibbe? Hy bigoun der oer to tinken om fuort to gean, mar hy doarst net. Krekt as er fuort woe soene se him oanfalle kinne. By al syn snoadens wist er net hwat er dwaen soe.

Yn dy tiid wie it dat God him oanspriek en him oplei nei hûs to gean, nei it lân Kanaän...

Der wiene dagen en wiken foarbygien en noch altyd wie Jakob net op reis. It wie net dat er net fuort woe, hy hie langst genôch nei syn lân en syn sibben, mar hy doarst net. Laban en syn soannen soene him fêst net gean litte en as er dochs trochsette, soene se him mei gewelt weromhelje. Hy seach oars gjin kâns om fuort to kommen as yn it skieppeskearen, as Laban wiken lang fan hûs wie. Fansels soe syn skoanheit it gauwernôch to witten komme, mar it koe wêze dat er him dan mar gean liet. Yn elk gefal hoegde Jakob net frij to freegjen om nei hûs ta, dat joech dochs neat; hy doarst it net iens to neamen dêr't syn skoanheit by wie!

Léa en Rachel, dy founen it wol goed en dy woene wol mei nei Kanaän ta. Hja wiene doch al net sa bêst to sprekken oer har heit. ‘Binne wy gjin frjemden foar him?’ seine se bitter. ‘Hwant hy hat ús ommers as fé forkocht en al dat jild datstû foar him fortsjinne hast, dy earste fjirtjin jier, hat er ús noait hwat fan jown. It is fan

[p. 56]

ús, al dat fé en dy slaven, dy't God him ôfnommen hat, dat lit ús mar gau fuortreizgje en dwaen hwat de Heare sein hat.’ Moai wie it net, om sa mar fuort to gean, sûnder wurd noch groetenis, mar it koe hast net oars. It wie altyd noch better, dat hja har heit nea wer seagen, as dat it op in fjochtsjen gyng en der deaden foelen. En às hja kieze moasten tusken Laban en Jakob, tusken har heit of har man, dan wie har plak by Jakob.

Sa kaem dan de tiid fan it skieppeskearen en Laban sette ôf nei syn keppel ta, in reis fan trije dagen. Sadré't er fuort wie makke Jakob alles klear: de hoeders dreauwen de keppels byinoar; de slaven pakten it húsrie yn en laedden it op 'e ezels, Jakob sels holp de froulju en de lytse bern op 'e kamielen. Doe trieken se op, de hiele karavaen, de kant út nei de Eufraet. Sa gau as it koe gyngen se troch de rivier en doe gyng it wer fierder, sa hurd as it jongfé mar rinne koe. Fluch skeat it net op, hwant de bisten wiene gau wurch en hja moasten ek tiid ha to weidzjen. Jakob wist wol dat men in keppel net to foars driuwe moat, tominsten net as hja krekt lamme hat.

Sa swalken se fierder, fan plak nei plak. Fan tiid ta tiid seach Jakob om oft Laban der miskien ek oan kaem. Hy koe it nou lang al witte en as er har efterneikaem mei flugge kamielen... Ek de froulju wiene bang. As it nou ris op in fjochtsjen gyng en Jakob kaem to fallen, hoe moast it dan mei har? Léa moast der net oan tinke. Mei in skean each seach se nei har suster. Hoe kaem it dochs dat Rachel net bang wie, dat hja dêr sa koel en rjocht op 'e kamiel siet, de earm om 'e lytse Jozef hinne?

Né, Rachel wie net bang! Hoe lang de reis ek wêze mocht, en hoe nuodlik ek, it soe dochs goed ôfrinne, dat leaude se fêst. Hja hie út har heite hûs in pear tearafim meinommen, in soarte fan goademaskers dêr't fan sein waerd dat hja gelok oanbrochten. Rachel wie der wis fan dat dy goaden har biskermje koene en dat hja se stellen hie, dat hindere neat, dêr bleauwen se like krêftich om. Har man, dy mocht der neat fan witte; dy bitroude op 'e Heare en Dy soe ek wis wol machtich wêze, mar hja hâldde it dochs mei de tearafim dy't hja sjen en fiele koe. Hja leaude fêst, dat it dêr fan kaem, dat Laban wei-bleau.

Hwant al wiken wiene se op reis en noch wie der neat bard. Al moediger waerden se en doe't Jakob op in goede dei de tinten sette liet op 'e bergen fan Gilead, net ienris fier mear fan 'e Jordaen, hie er alle hoop dat it sa ôfgean soe. Laban kaem net mear! As er wollen hie, hie er har al lang hawn, mar hy skynde it der by sitte to litten. Noch in goede wike miskien, dan wie de lange reis oan 'e ein.

Krekt yn dyselde nacht wie Laban, mei syn soannen en syn freonen, flakby...

Hy hie it birjocht dat Jakob flechte wie, de tredde deis al krige, midden yn 'e drokte fan it skieppe-skearen. It wie net mûglik om der fuortdaliks út to brekken, mar Jakob wie noch net to plak! Dy reis nei Kanaän duorre wiken en wiken en op har flugge kamielen hellen se him yn in deimannich yn. Hwant ien ding stie by him fêst, Jakob sòe werom! As Laban der allinne mar om tòcht, waerd er wyt fan lilkens. It wie fêst noch net moaijernôch dat er him syn fé ûntnadere hie mei syn snoade streken - nou naem er ek noch syn beide dochters mei en dy alve harten fan bern! Nei Kanaän gyngen se, omtrint de wrâld út, en hy mocht se net ienris goêreis winskje en patsje. Wie oait in heit sa bihannele troch syn oantroude bern? Mar hy liet it der net by sitte, hy helle him werom.

It kaem net by him op, dat hysels de measte skuld hie. Dat bidroch, doe dy nachts fan 'e brulloft, doe't er Léa brocht ynpleats fan Rachel, dêr tocht er net ienris mear oan; dat er yn seis jier it lean fan Jakob tsienris foroare hie, dêr skamme er him net oer; dat er Jakob net iens in fatsoenlik lean gunde, dat wie allegearre neat. Laban wie in man dy't syn eigen kwea net telde, mar as der him hwat misdien waerd, dat rekkene er dûbeld. It wie ek net moai, sa't Jakob him der tusken nommen hie, mar it wie net heal sa slim as hwat hy Jakob oandien hie! Sa gau as it koe makken se it skearen dien. Doe rôp er syn soannen byelkoar en al syn freonen en kunde en sette it Suden yn. Hja jagen sa hurd as it om 'e kamielen koe en makken de nachten koart en de dagen lang. De sawnde deis, krekt foar't it tsjuster waerd, wiene se by de bergen fan

[p. 57]

Gilead. De kampfjurren dy't Jakob achterlitten hie, smeulden noch en der wiene farske spoaren fan kij en ezels en lytsfé. ‘Noch ien nacht’, sei Laban, ‘dan hâlde wy rjochtdei.’

Doe leine se de skerpe swurden nêst har del en rôllen se har yn 'e lange mantels. De oare moarns soene se mei Jakob ôfrekkenje. En as er net goedskiks mei werom woe, dan wiene der noch oare middels! As er fjochtsje woe... Nammersto better! Dan wie al syn fé en have oarlochsbút!

Mar yn dyselde nacht spriek de Heare sels mei Laban. Mei dizze Jakob, dy't Er seinge hie to Bethel, hie Hy syn doel en hwat soene dan dizze Arameërs mei har oergunst en har wrok? Strang spriek de Heare Laban oan: ‘Nim dy to wacht, datstû Jakob net weromhellest, mei goedens net, noch mei gewelt!’

Laban waerd kjel fan dit ûnforwachte Godswurd. Dat God Jakob yn alles seinge hwat er die, dat wist er, mar hy hie net tocht dat de Heare him sa biskerme. It spiet him al, dat er Jakob net weromfiere mocht mar hy doarst it net tsjin God yn 'e kant to setten. Mei in somber gesicht iet er it droege moarnsbrea. Doe joech er syn soannen en syn maten bistel: de dolk mocht der net oan to pas komme en dy't Jakob hwat misdie, dy koe der mar op rekkenje, dat dy machtige God him straffe soe. It wie tige spitich, mar Jakob hie de slach woun! Der wie neat oan to dwaen; tsjin 'e goaden kin in minske dochs neat bigjinne. Mar dêrom soe er Jakob noch al in kear de wierheit sizze! Dêr koe er staet op meitsje, dy fromme bidrager, dy't de mûle fol hie fan 'e Heare en in oar syn goaden stiel.

Dyselde moarns noch hellen se Jakob yn. Doe't Laban him stean seach, by dy machtige keppels fé, kaem syn grime wer boppe. ‘Hwat hastû dien’, sei er bitter, ‘datstû my sa bidragen hast en myn beide dochters meifierd as wiene se oarlochsbút? Hwerom hast it net sein, dan soe ik myn dochters patte hawwe en al dy leave bern en ik soe dy fuortbrocht ha mei sang en klang, mei rinkelbom en siters!’ Jakob wist net hwat er hearde. Miende er nou sels hwat er sei? Hy woe hwat sizze, mar Laban hie noch mear op it hert. ‘Ik hie it rjocht fansels om dy kwea to dwaen en dat hie ek oangien as jimme heite God it my net forbean hie, fannacht. En dan, astû wier sa'n langst hast nei jim heit en nei dyn eigen lân, hwerom stelstû dan myn goaden?’

It bloed fleach Jakob nei de wangen. Hy wist sels wol dat er faek forkearde dingen dien hie, dat er ek Laban net altyd bihannele hie sa't it moast, mar dit liet er him net sizze! Hy wie gjin dief. En hwat soe hy, de soan fan Izaäk, dêr't God syn forboun mei hie, mei Laban syn bylden dwaen moatte? Rjuchtop stie er foar Laban. ‘Sykje alles nei, dat wy hawwe en hwa't jins tearafim hat, dy sil stjerre.’ Hy wist net, Jakob, dat er mei dy wurden it fonnis oer Rachel spriek...

Triljend fan lilkens stie er to wachtsjen doe't Laban fan 'e iene tinte nei de oare gyng. It lêst kaem er yn 'e tint fan Rachel. Doe't er nei binnen gyng, seach er har sitten, bleek en roungear op it seal fan in kamiel. Dat hja de tearafim dêr yn forburgen hie en dus boppe op har goaden siet, dat seach er net. Hy wie net op syn gemak yn in frouljustint en hastich taestte er it húsrie ôf. Rachel hie gjin each fan him ôf. Doe't er flak by har kaem sei se, op kleijende toan, ‘Ik soe heit wol helpe wolle to sykjen, mar ik bin net rjocht goed, dat sadwaende...’

‘Bliuw mar sitten’, sei Laban, ‘ik sykje sels wol.’ Mar fine koe er de goaden net. Doe't er letter wer by Jakob kaem, biskamme om't er neat foun hie, koe Jakob him net mear ynhâlde. Alle lang forkroppe wrok kaem wer nei boppen en alles smiet er der út. ‘Hwer binne nou de goaden’, frege er, ‘dy't jo sa iverich socht ha? Liz se hjir dan del, flak foar ús. En as jo se net foun hawwe, hwer bliuwt dy biskuldiging dan dat ik se stellen haw? It is nou tweintich jier dat ik by jo wenne haw; de rammen fan jins keppels haw ik net fan iten, it forskuorde haw ik altyd forgoede; by dei fortarde de hjitte my en nachts wie ik soms forlegen fan 'e kjeld en as ús heite God my net seinge hie, dan soene jo my ek noch mei lege hannen fuortstjûrd ha!’ Laban koe der neat tsjin ynlizze; alles dat Jakob sei wie wier, mar skuld bikenne woe er net. Koppich sei er: ‘De dochters binne myn dochters, en de soannen binne myn soannen, en de keppel is myn keppel, ja, al hwatstû sjochtst is mines! Mar ik sil dy alles hâlde litte: ik kin dochs myn eigen dochters gjin kwea dwaen? En God hat my

[p. 58]

forbean om dy werom to bringen. Dat lit ús leaver in forboun meitsje en God mei tsjûge wêze tusken my en dy!’

Jakob hie dêr fansels gjin biswier tsjin; hy wie al sa bliid dat syn skoanheit yn goedens woe! Hy sette in wijstien op en Laban syn mannen sochten ek stiennen en setten se op in bult. Doe naem Laban jitris it wurd: ‘Twa nammen jow ik dizze stienbult: Gal-Ed sil er hjitte, dat is: Stien-bult-dy't-tsjûge-is, en Mizpa sil er neamd wurde: Plak-fan-taforsjoch, hwant de Heare sil taforsjoch hâlde oer my en oer dy, dat wy elkoar gjin kwea mear dogge. Tink der om datstû by myn dochters gjin oare froulju mear nimst; al bin ik der net by: God sjocht it wol!’

Dêrnei swarden hja beide en ûnthieten elkoar dat hja noait mei kweade bidoelingen dizze stienbult foarby-tsjen soene. Der waerd in offer slachte en mei-elkoar sieten se oan it offermiel. Der foelen gjin lilke wurden mear en de oare moarns, tige bitiid, naem Laban ôfskie. Hy patte syn beide dochters en alle bern en joech har in seine mei op reis. Jakob wie tige tankber dat it sa ôfroun wie en ek Laban wie bliid dat it nou foar altyd frede wie. Hy fielde ommers dochs wol, dat er it fan Jakob net winne koe. Dy't sok in machtich God ta biskermer hie, dy wie elke oanfal treast. Doe groeten se elkoar foar it lêst en setten de kamielen de stap der yn. Lang seach Jakob har nei; op it lêst gyng hy ek syn wegen, de kant op nei Kanaän, it lân fan syn âlde heit.