De Hillige Histoarje. It Alde Testamint (Deel 1)

Dochters fan Laban

In ein fan 'e stêd, yn it iepen fjild, wie in saed dy't altyd wetter joech en dêr't de hoeders fan Haran op 'e neidei de keppels boarnden. Dy middeis doe't Jakob der oan kaem - de sinne stie noch heech oan 'e loft - leine der trije keppels to wachtsjen by de lege bakken. De hoeders sieten der by en praetten en laken wakker, mar net ien tocht der oer om wetter op to skeppen. Hja wachten altyd opinoar en as der net ien mear hoegde to kommen, rôllen se meiïnoar de stien fan 'e moun fan 'e saed.

Binijd seach Jakob de mannen oan. Dêr't hy wei kaem wie it gjin wenst om sa de skoandere tiid to forsitten! Mar nou't se der dochs wiene koe er har moai freegje hwêr't syn omke wenne en hoe't it mei him gyng. ‘Laban?’ seine se ûnforskillich, ‘ja, dy wennet hjir noch en it is goed mei him, mar syn dochter, Rachel, komt der oan mei de skiep en dy kin jo wol mear fortelle.’ Jakob seach har oankommen, in jong en feardich frommis, en it hert sloech him suver. Nei al dy iensume wiken, sûnder selskip en sûnder oanspraek, soe er nou aenstouns ien fan 'e famylje treffe. Hoe soe se wêze, dy nicht fan sines en soe der plak foar him wêze yn har heite hûs? Mar dan plak, net foar in wike of in moanne, mar foar jierren faeks, krekt salang oan't Ezau syn woede bidarre wie en syn mem birjocht stjûrde dat er komme koe. Syn mem! Hûndert jier lyn wie syn mem ek sa'n jong fanke, doe't de feint fan Abraham har trof by de saed. En nou siet se thús en tocht miskien oan him en nou kaem Rachel op him ta...

Doe't hja by him wie seach er dat hja tige tsjep wie. Har donkere eagen seagen him

[p. 51]

frijmoedich oan. Dus, dit wie syn nicht, de dochter fan syn memme broer. It roun him waerm oer it hert, it wie suver as hie er har lang al kennen. Hy moast hwat dwaen, hy woe har helpe, har keppel boarne, dan wist se meiïens dat er net bang foar in hantaest wurk wie.

Fluch smiet er de wide mantel út en stoep nei de saed. De hoeders riisden oerein. Hwat woe dy frjemde snuiter nou? It wie noch gjin tiid en as er toarst hie koe er dochs wol fatsoenlik freegje? En dy stien koe er allinne dochs neat mei wurde, dêr hiene twa stevige keardels wol oan. Hja woene al roppe: Bliuw der ôf! mar doe seagen se hoe't er de stien beetpakte, hoe't er him to-skoar sette en de swiere stien fan it plak skuorde. Miskien wie it dochs mar better dat hja him yn syn wêze lieten: hy moast wol tige sterk wêze en missein hie er har neat.

En Jakob wie al oan it wetterskeppen en boarnde Rachels bisten. Hy telde it net dat de sinne baernde en dat it swit him by alles del roun, hy hie mar ien gedachte: Rachel, dy koe nou mar ris sjen hwat er foar har oer hie. Doe't er dien hie sloech er de mantel om en roun op har ta. Foar't hja wist hwat er sa gau woe, hie er har de hannen om 'e hals, patte har en barstte út fan gûlen.

Rachel waerd der hast kjel fan. Hwat hie se dochs dien dat dy frjemdling har earst sa holpen hie en nou om har gûle moast? Mar doe't er fortelde dat er alhiel út Kanaän kaem, allinne en to gean, en dat er noch út 'e famylje wie, doe bigriep se it better. Hastich roun se nei hûs en fortelde har heit fan dy frjemde moeting. Laban wie bliid mei de ûnforwachte tiding. Nou soe er dan wer nijs fan syn suster hearre en fan hwat hja bilibbe hie yn it fiere lân.

En wylst er mei sawn hasten it fjild yn sette, nei de saed ta, tocht er oan dy oare kear doe't er ek sa hurd roun hie om de slaef fan Abraham op to heljen. Dy wie mei feinten en kamielen kommen en dy hie Rebekka mei goud bihongen. Jakob hie neat by him, mar dat lette neat: hy wie der likegoed in soan om fan de rike Izaäk. Mei de earmen útspraet roun er op Jakob ta en foel him om 'e hals. Hy moast daliks meikomme, it hûs stie foar him iepen en hy mocht bliuwe sa lang as er woe! Jakob seach der suver hwat frjemd fan op: dat hie er net tinke kinnen, dat se him sa ynhelje soene. Syn omke Laban, tocht er, moast wol in tige bêste man wêze...

Noch gjin moanne hie Jakob yn Haran west, doe wist er al dat er oars gjin frou ha woe as Rachel. Fuort de earste wyks al hie er it wurk fan har oemommen en gie er sels mei de keppels it lân út. Hy die it om't er nou ienkear gjin man wie fan stilsitten, mar foaral ek om Rachel. Nou hoegde se gjin mânljuswurk mear to dwaen en nou soe se net elke dei dy hoeders moetsje. Sels wie er al net sa jong mear en hy moast der net oan tinke dat ien fan dy jonge hoeders nochris sin oan har krije soe.

Laban fornaem al gau dat Jakob tige mei Rachel op hie. Oan 'e iene kant stie him dat wol oan, hwant hy woe him wol graech by de keppel hâlde, oan 'e oare kant hie er leaver hawn dat Jakob Léa, de âldste dochter, naem. Hy wie dochs altyd bang dat er mei Léa sitten bliuwe soe: hja hie hwat oan 'e eagen en dat makke har net moaijer. En hy wie bang, dat as Jakob nou ek neat fan Léa witte woe en Rachel foar kar naem, dat dan tominsten gjin man mear nei har omsjen soe.

Fansels, hy soe him Rachel net wegerje: hy wist to goed hoe'n bêste hoeder Jakob wie. Der wie net ien dy't safolle fan lytsfé ôfwist, net ien dy't der safolle foar oer hie. Moarns ier-en-bitiid gie er op stap en jouns wie er de lêste dy't thúskaem. In moanne hie er nou foar neat wurke en sels Laban, dy't in oar net folle gunde, bigriep wol dat dat sa net bliuwe koe. It waerd tiid da hja akkoarten, foar't Jakob earne oars hinne teach.

Mar it wie syn doel net om in heech lean to jaen! It like him it bêste ta dat Jakob sels mar sei hwat er fortsjinje moast; hy like in fatsoenlik man en soe fan syn eigen omke it measte net freegje! Mar doe't hja der op in kear oer praetten en Jakob in útstel die, foel it him noch hûndert parten ta. ‘Jow my Rachel, jins jongste dochter ta frou’, sei Jakob, ‘en ik sil jo sawn jier foar har tsjinje.’

Sawn jier! tocht Laban. It wie wenst dat in man dy't troude syn breid fan 'e famylje kocht en in soan fan Izaäk koe wol in fikse breidskat bitelje, mar yn sawn jier koe

[p. 52]

Jakob mear foar him fortsjinje as der ea foar in jongfaem bitelle wie. Mar hy liet him net skine hoe bliid as er wie en hy praette as die er Jakob in greate gunst. ‘Och’, sei er, ‘ik kin har likegoed oan dy jaen, as oan frjemd en dan bliuwt se yn 'e famylje. Dus, dat is ôfpraet: sawn jier om Rachel’.

En al dy sawn lange jierren die Jakob syn best. Net om't er syn omke sa heech hie: dy koe er nou al better as earst, mar om't er in echte wurker wie en ek, fansels, om Rachel. It wie him in eare to arbeidzjen foar har en de dagen fleagen om. Altyd wie er by de bisten: yn 'e iere moarn en op 'e gleone middei en Maeitiids en hjerstmis, as de keppel lamme, wie er nachten lang yn 'e baen. It barde net faek, mar as der ris in laem weirekke of in wyld bist forskuorde in bokje, dan sei er it earlik en forgoede de skea. Elken-ien dy't Jakob koe en wist hoe't er syn bêst die, soe sein hawwe: ‘Lit dat mar sitte, it is dyn skuld net’, mar sa'n man wie Laban net. It wie in wûnder hoe't yn dy sawn jier syn keppels dijden; hy waerd in ryk man en hy seach wol yn dat dat allinne fan Jakob kaem. Hy murk ek wol, dat God him bysûnder seinge en nammersto minder woe er him wer misse.

Doe't de sawn jier hast om wiene bigoun er plannen to meitsjen om Jakob noch langer to hâlden. As er him nou ris biprate koe dat er ek noch sawn jier om Léa wurke! Der wiene safolle mânlju dy't mear as ien frou namen en dan wie Léa mei-iens ek goed to plak. Mar hy wist wol, dat Jakob dat dochs net woe; hy hie al syn sinnen op Rachel set en nea soe er by Rachel noch in oaren-ien nimme. As it oars-om wie; as er Léa earst hie, ja dan... Dagen lang pakte er dêr mei om, mar hy sei neat tsjin Jakob. As er it mar snoadernôch oanlei, dan moast it kinne.

Op in dei kaem Jakob by him en sei: ‘Jow my myn frou, hwant ik haw myn tiid foar har úttsjinne.’ Laban wie tige freonlik. Wis, hy soe alles ré meitsje ta de brulloft. In great feest soe it wurde: sawn jièr hie Jakob arbeide, sawn dágen soe de brulloft duorje. Der waerden skiep en geiten slachte en steapels breaën bakt en der wie wyn by de rûs. En Jakob, de blide breidgeman, iet en dronk út in fleurich hert en Laban sels skonk him oan ien wei yn.

It wie al let, dy earste joun fan 'e brulloft, doe't it miel birêdden wie en Jakob nei syn keamer gyng. Syn hert kloppe wylst er wachte op Rachel. Lûde stimmen klonken en doe brochten se him syn breid. Stil en bidest stie se dêr yn it wite breidskleed, ûnder de swarte sluijer. Laban, de heit, brocht har by Jakob en seinge har en dêrmei wiene se troud. Doe gyngen se allegearre de keamer út en lieten it breidspear allinne. Net earder as doe't de lampen út wiene, die de breid de donkere sluijer foar wei...

De oare moarns, doe't it ljocht fan 'e sinne yn 'e keamer foel, waerd Jakob wekker. Hwat wie der hast ek wer? O ja, hy wie troud en neist him sliepte Rachel, de frou fan syn hert. Doe seach er nei har. It wie as bleau syn hert stil stean: it wie Rachel net, mar Léa. Dreamde er dan noch? Wie er sa yn 'e sliep bitiisd?... En doe bigriep er alles. Hja hiene him bidragen en ûnder de swarte sluijer hiene se him Léa brocht. In wylde grime lôge yn him op. Hoe koene se him dit oandwaen? Mar hy wóe Léa net ha, hy hie earlik foar Rachel wurke en hy wie yn syn rjocht as er Léa wer werom brocht.

Hastich makke er him klear en gyng nei Laban ta. Dy hie it fansels optocht, dy syn skuld wie it, al hie Léa der ek oan mei dien. Lèa. Nou't er der goed oer neitocht wie er net lilk mear op hàr. Hja soe noait in man krigen ha en hja woe sa freeslik graech trouwe en bern ha. It wie net goed fan har, mar fan har koe er it bigripe. Mar Laban! En dat wie nou syn skoanheit wurden, dêr moast er nou ‘heit’ tsjin sizze, tsjin sa'n gemiene bidrager! Noait koe it wer goed wurde tusken har, noait soe er de skande forjitte dy't dy Arameër him oandien hie.

Rjocht stie er foar him, heech en driigjend en alles dat er op it hert hie sei er him lyk yn syn gesicht. Mar Laban waerd net lilk. Hy die krekt as wie it hiel gewoan hwat er dien hie. ‘Mar dat koe dochs net oars’, sei er, ‘dû hast nou sa lang al yn Haran wenne, dû witst ommers wol dat men hjir de âldste dochter earst jowt en net de jongse. Men koe dochs sa mar net tsjin wet en sede yngean. En it wie ommers neat net

[p. 53]

slim: as de brulloft mei Léa oer wie, koe er Rachel ek noch krije. Dêr moast er dan fansels noch sawn jier foar wurkje, dat wie billik, nou? Mar hy koe fuort wol mei har trouwe, dat wurk kaem wol yn oarder, dat woe hy, Laban, wol skikke...

Jakob bigriep alles nou. Allinne om him noch sawn jier to binen hie syn skoanheit dizze gemiene streek úthelle. It gyng net earst om Léa, it wie net om't it him om syn dochter bigreate, it wie allinne om it wurk, om de keppels, om rykdom en bisit! Hy wist net hoe't er soe. Allinne ien ding stie by him fêst: hy soe Léa net forstjitte, hy koe har net foar de hiele stêd to skande meitsje, hja wie syn frou en dat soe se bliuwe. Mar hoe moast it nou fierder? Soe er tsjin Laban sizze: Nou hoech ik Rachel net mear en fuorttsjen mei Léa en bisykje fan har to hâlden lyk as hja hìm leaf hie? Dat wie it bêste: ien frou! Mar dat koè er net, hy kóe net sûnder Rachel, hy woe net syn hiele libben sûnder har. Ien frou... Ja, as dy iene Rachel wie! Doe sei er, biret: ‘Jow my daliks nei de brulloft Rachel en ik sil noch sawn jier foar har arbeidzje.’ Noch sawn lange jierren! Mar it wie him to min om to tingjen. Nea soe Laban sizze dat er foar Rachel minder bitelle hie as foar har suster...

Mei swiere, dronkene stappen roun er nei bûten. O God, tocht er, Jo dy't my seinge hawwe to Bethel, koene Jo my net biwarre hawwe foar de oanslaggen fan dizze falske Arameër? En tagelyk bleau er stean en bûgde, biskamme, de holle. Heare, tocht er, mar ik haw it ommers fortsjinne, ik haw myn bline heit bidragen, ik bin neat better as Laban. It wie as seach er himsels wer stean yn 'e tint fan Izaäk, as seach er dy smelle fingers wer oer syn rûge polzen gean, as hearde er syn heit wer freegjen: ‘Bistû dan wier myn soan Ezau?’ Noch noait hie er sa goed field hwat er syn heit oan dien hie, as dizze moarn... Doe gyng er werom, nei Léa, dy't him sa'n great leed oandien hie en dy't nou foar altyd syn frou wie. Mar ûnder it gean, hy koè it net helpe, tocht er oan ien wei: ik woe dat de brulloft mar foarby wie!

Stadich gyngen de jierren foarby, de sawn jier dy't er arbeidzje moast foar syn frou Rachel. Like trou die er syn bêst as dy earste kear, mar soms foel it him tige swier. Hwant wol wie der folle moais yn syn libben, mar der wie ek folle fortriet en folle bitterens. Hy wist wol, nou't er ien kear twa froulju hie, dat it syn plicht wie om fan har beide to hâlden, mar fakentiids koe er dat net en bytiden die er der ek syn bêst net foar. En altyd, alle dagen wer, wie der yn syn tint de stille striid tusken de beide susters en altyd wer siet hy der tusken. En om't er fan de iene hâlde en fan de oare net, koe er se net beide rjocht dwaen en Léa murk it wol dat hja der oer wie.

En krekt om't Jakob Léa ûnrjocht die, hie de Heare meilijen mei har en joech har bern. Gau opinoar krige se trije jonges. Hja krigen de nammen: Ruben, Simeon, Levi en elke kear hie Léa de forhoping dat Jakob nou fan har hâlde soe. Doe't letter de fjirde soan berne waerd, neamde se dy Juda, hwant sei se: ‘Nou sil ik de Heare loovje.’ It like wol of't hja earst by de fjirde soan oan 'e Heare tocht en God hie har dochs sa genedich west. Mei bidroch hie se har man krigen en nou hie se al fjouwer soannen en Rachel noch gjin ien. It wie wol in swier krús dat Rachel drage moast. Har man woe alles wol foar har dwaen, alles hie er foar har oer, en nou krigen se mar noait in bern. It is altyd spitich as troude minsken to-gearre bliuwe en gjin bern krije, mar yn dy tiid en yn dat lân wie it noch folle slimmer. Nou hawwe de minsken meilijen mei in frou dy't gjin bern hat, doe tochten se dat it har eigen skuld wie en dat God lilk op har wie. Rachel, seine se tsjin elkoar, dat moat wol in sûndige frou wêze, oars joech God har wol bern; it liket wol dat der in flok op har leit. Jakob mei wol oppasse mei sa'n frou yn syn tint, oars kin de flok ek wolris op him oergean.

Tsjin Rachel sels doarsten se fansels soks net sizze, mar dy fornaem it dêrom wol hoe't se har birabben. Earst hope se noch altyd dat it noch wol goed komme koe, mar doe't de jierren foarby gyngen waerd se der lilk en opstânnich ûnder. Destiids hie Sara fiif en tweintich jier wachte op in soan en Rebekka tweintich, mar sa lang wie har geduld net. Op in kear wie se wer sa oergunstich op Léa dat se tsjin Jakob sei: ‘Jow my bern en oars gean ik dea!’ En doe't Jakob har bistrafte en sei dat hy der ek neat oan dwaen koe, dat de Heare bern jowt oan hwa't Hy wol, doe sei se:

[p. 54]

‘Trou dan mei Bilha, myn slavin en dan sille dy har bern mines wêze.’

Sa barde it dat Jakob, de man dy't mar ien frou leaf hie, by syn beide froulju noch in tredden-ien naem. Twa bern krigen Jakob en Bilha en greatsk neamde Rachel se: Dan en Naftali. Nou wie se net langer in frou sûnder bern, mar djip yn har hert bleau de langst nei in soan dy't echt fan harsels wêze soe.

Jakob tocht dat nou dan einlings de frede wer komme soe yn syn hûs. Nou hiene se beide bern, nou soene se net mear rûzje meitsje, tocht er. It foel him bitter ôf. Ek Léa kaem by him en sei: ‘Ik wol net minder wêze as Rachel: trou nou ek mei myn slavin!’ Jakob foun it net moai fan Léa, mar hy doarst der ek net tsjin ynlizze en sa krige er de fjirde frou: Zilpa. Ek dy krige mei forrin fan tiid twa soannen; Léa neamde se: Gad en Aser. Noch wer letter waerden har sels ek noch twa soannen berne: Issaskar en Sébulon.

It wie yn it sawnde en lêste jier dat ek Rachel in jonkje krige. Hwat wie se bliid. De triennen fan blydskip blonken yn har eagen, doe't se har earste yn 'e earmen naem. Nou wie de tiid fan har skande oer, en weinommen wie dy swiere flok! Mar ek op dizze blide dei tocht Rachel net earst om God. Har suster Léa hie in hiele rige soannen en hja noch mar ien. It wie al moai dat hja nou sels in soan hie, mar mei ien wie se net to-freden. ‘Ik neam him Jozef’, sei se, ‘hwant God moat my der noch ien by jaen.’ Dat hat de Heare ek dien, jierren letter, en doe hat Rachel jitris tocht oan dit twingend wurd...

Fuort nei de berte fan Jozef wiene de twadde sawn jier om. By alles dat der bard wie en by alles dat Laban him oandien hie, fielde er himsels ryk. Dy alve soannen wiene him in dúdlik teken dat God him net forgeat yn it frjemde lân. As it sân oan 'e kant fan 'e sé, sa machtich soe letter dat folk wurde, dat út him fuortkomme soe; dit wie in goed bigjin, alve jonges dy't boarten by syn tint. Né, as er dêr nei seach dan foel alle fortriet by him wei, alle ûnwennigens, de langst sels nei syn mem. Mar it waerd tiid dat er nou ris om him sels tocht en dat er fortsjinne foar syn húshâlding.