De Hillige Histoarje. Diel 2. It Nije Testamint

Trelit fan 'e Sulversmidden
286

Der wenne doedestiids in man yn Efeze dy't Demetrius hiet en fan syn fak sulversmid wie; hy hie in great bidriuw en gâns folk yn it wurk: kunstners, dy't allerhanne moaije dingen ûntwurpen en faklju, dy't dêrneffens de sieraden makken. Fierwei it measte waerd forkocht oan reizgers út oare streken, dy't in offer brochten oan 'e goadinne Artemis en dan in sulveren model fan har timpel as oantinken meinamen. Hûnderten fan dy timpeltsjes waerden der simmers omset en der waerd tige oan fortsjinne.

Gjin wûnder dat de sakeman Demetrius net folle fan Paulus ha moast. Hy hie it dochs al net op 'e Joaden stean, dy't fan gjin goadebylden witte woene en mar ien god oanrôpen, mar dizze apostel wie noch folle minder. Net allinne to Efeze en net allinne ûnder syn lânslju wurke er, mar oeral yn Asia, ek fan 'e Griken, leauden der in great tal yn dy frjemde god. As it sa troch gyng, wie de greate goadinne mei gauwens gjin tel mear en dan koe hy, Demetrius, syn saek wol slute! Hwant dy Kristenen, dat wie dúdlikernôch, stiene nearne net foar: foar in kaptael oan boeken hiene se forbaernd en ek de hannel yn sulveren timpeltsjes bigoun minder to wurden.

Dat Demetrius wie tige bliid, doe't it stêdsbistjûr fan wegen kaem en dy gefaerlike Joad yn it tichthûs sette; it hie al folle earder moatten, mar as hja nou trochsetten en him net mijden, koe der noch folle skea ôfkeard wurde; as hy syn sin sei, wie de dea-straf foar sa'n ien net to swier. It kaem lykwols oars út as er hope hie: om de iene of oare reden lieten de magistraten Paulus wer frij en it duorre net lang, of hy bigoun wer mei nije moed it evangeelje to forkundigjen.

Demetrius liet it der net by sitte. As it regear dan net better foar har bilangen opkaem en neat foar de bloei fan 'e stêd dwaen woe, dan soe hy ris sjen hwat er koe! It hie fansels gjin sin om nei de hege hearen ta to gean en praet der mei har oer: om him allinne kamen se fêst net op har bislút werom, mar der wiene oare wegen! Op in goede dei rôp er al syn folk byinoar en hâldde in taspraek om har tsjin Paulus op to setten. Hy wist krekt, hoe't er har oanpakke moast: earst moasten se goed bigripe, dat it om har beurs gyng en dat dy Joadske learaer har noch gâns skea dwaen koe; dan soe er in wurd-mannich sizze oer de bloei fan 'e stêd en de gloarje fan 'e goadinne, en dan moasten se meiïnoar de strjitte op en Paulus foar de rjochters slepe. Der wie nammers neat, dêr't de magistraten banger foar wiene as foar sok in oproer.

‘Mannen’, sei er, ‘jim witte, dat wy oan dizze sulveren timpeltsjes gâns fortsjinje en dat ús hiele bidriuw hjirmei stiet en falt en nou sjogge jim foar jim eagen, dat de saken by de dei achterút gean. Hwant dizze Paulus hat net allinne yn Efeze, mar oeral yn Asia, hiele skaren ôffallich makke, mei syn lear dat it gjin goaden binne, dy't jim mei jim hannen meitsje. En as it nou sa wie, dat allinne ús fortsjinst minder waerd, en dat wy allinne de skea to dragen krigen, dan soe ik der it swijen ta dwaen, mar it slimste is, dat de timpel fan Artemis yn 'e forachting komt en dat de greate goadinne de eare net kriget, dy't har takomt. En dat soe in ramp wêze foar de hiele stêd, hwant út hiele Asia, ja út alle lannen wei, komme de minsken hjir om to bidden en to offerjen. Ik hie tocht, dat de Asiarchen, dy't ommers op 'e timpels

[p. 283]

tasjen moatte, it ek sa ynsjen soene, mar ynpleats hâlde se dy man de hân boppe de holle, dat ik freegje my ôf, oft it gjin tiid wurdt, dat wy it rjocht yn eigen hannen nimme....’

‘....dan koe hy, Demetrius, syn saek wol slúte’

De harkers hiene mar al to goed bigrepen, hwat Demetrius woe en al roppend: ‘Great is de Artemis fan 'e Efeziërs’, gyngen se achter him oan de stêd yn om Paulus op to heljen. It hie him fêst net goed ôfgien, as hja him troffen hiene, mar Paulus wie krekt net thús en doe sleepten se in pear fan syn helpers, de Macedoniërs Aristarchus en Gajus mei: as it der op oan kaem wiene dy neat better en dy oare, dy krigen se letter wol!

Fansels joech it gâns in opskuor yn 'e stêd, dy mars fan 'e sulversmidden mei har beide finzenen, dy't mei stompen en slaen nei de skouboarch dreaun waerden. Al mear minsken kamen út 'e huzen wei en joegen har der by; de measten wisten net iens hwer't it om gyng, mar út it gerop fan 'e foarsten makken se op, dat dy beide mannen hwat dien hiene tsjin de timpel. Miskien wiene it wol timpelrôvers en dan wie de slimste straf noch net swierdernôch. Hja bigounen wraek to roppen oer de timpelskeinders en Gajus en Aristarchus seagen de dea foar eagen. Wer oaren lykwols rôpen om Paulus, de Joad út Syrië, dy't de goede stêd Efeze yn opspraek brocht en dy't ek dizze beide mannen forlaet hie. En dan, troch al dat gerop, bigounen de sulversmidden wer mei har sprekkoar: ‘Great is de Artemis fan Efeze!’ en oare stimmen namen de striidrop oer....

* * *

Paulus hie al gau heard, hwat der geande wie en wie daliks biret: hy moast nei de skou-boarch ta, mar de learlingen lieten him net gean. It soe op moart en dea-slach útrinne as er him tusken dat wylde folk weage en hy koe Gajus en Aristarchus dochs net helpe. Paulus lei der forheftich tsjin yn: om him wiene syn freonen yn great gefaer en soe hy har dan yn 'e steek litte? Syn plak wie njonken har en as er har dan net helpe koe, dan koe er to-minsten mei har stjerre. En hwa wist, foel it net hwat ta en koe er de skare tasprekke; mocht er sa'n kâns foarby gean litte om dy forearders fan Artemis it evangeelje fan Kristus to forkundigjen? De learlingen smeken him om dochs net to gean, mar miskien hie de apostel dochs noch trochset, as der net in boade kommen wie fan 'e Asiarchen. De hege hearen hiene skoan bigrepen dat it oproer net allinne tsjin Paulus rjochte wie, mar ek tsjin har: hjà hiene Paulus frij litten en de opset wie om har to twingen, him wer finzen to nimmen. Fansels diene se dat noait: de Asiarchen fan Efeze lieten har de wet net stelle fan dat sljochte folk fan 'e strjitte, mar dêrom koe dy Paulus him wol hwat achterût hâlde! Hy hie neat yn 'e skou-boarch nedich: it soe de hertstochten mar wer opwekke en dy sulversmidden stiene nearne foar. Dat in boade moast him oplizze om thús to bliuwen en de stêdsskriuwer soe bisykje om it folk del to bedzjen.

En sa kaem it, dat der in boade by Paulus kaem en sei: ‘De hearen Asiarchen forsykje jo mei alle klam om net nei de skou-boarch to gean; jo soene it har ûnnedich swier meitsje, as jo der hinne gyngen.’ De apostel bûgde de holle; in forsyk fan 'e hege magistraten stie gelyk mei in bifel en hy fielde, dat er him skikke moast. Mei in sucht gyng er wer sitten en yn greate spanning wachte er ôf, hoe't it mei syn beide helpers komme soe....

* * *

Undertusken wie de hiele kloft mei Gajus en Aristarchus yn it formidden yn 'e skouboarch oankommen, mar der wiene gjin magistraten, en gjin rjochter om har foar to bringen, dat net ien wist, hwat der nou barre moast. Sels Demetrius, dy't it hiele oproer op tou set hie, wist net mear hwat er bigjinne moast; de saek wie him út 'e hân roun en hy seach fan 'e iene op 'e oare. Der wie net ien, dy't him helpe koe, mar it folk waerd aloan roeriger. De iene rôp, dat dy

[p. 284]

Paulus hjir hearde to wêzen, oaren woene de beide finzenen oanpakke, en wer oaren rôpen, dat it de skuld fan 'e Joaden wie en dat it heech tiid waerd, dat dat bretale folkje ris op syn nûmer set waerd. En iderkear, boppe it gounzjen fan al dy stimmen, klonk de slachsin fan 'e sulversmidden: ‘Great is de Artemis fan 'e Efeziërs.’

* * *

It wie dúdlik, dat dit wyld trelit net lang mear duorje koe: ien fan beiden, de hiele saek forroun en elk gyng syn wegen, of de grime fan it folk soe losbrakke en wé, hwa't dan it slachtoffer waerd. Der wiene ek in keppel Joaden mei yn 'e skouboarch rekke, heal út nijsgjirrigens en heal om't hja dy Kristenen wol in fikse giseling gunden, mar hja wiene al lang net mear op har gemak. Der wie net ien dy't de hân nei Gajus en syn maet útstiek en dy drigeminten tsjin har folk wiene har net ûntkommen: it soe ek de earste kear net wêze, dat in oproer útroun op in wrede moartpartij ûnder de Joaden. Dat hja doarsten it net langer oansjen en skouden ien fan harren, Alexander, nei foaren; dy koe tige it wurd dwaen en moast dy ûnbisnienen oan it forstân bringe, dat hja neat mei Paulus en mei dy Kristenen út to stean hiene en dat hja gjin kwea fan 'e timpel fan Artemis sein hiene. Tagelyk koe er dan ek efkes fêstlizze, dat de Joaden neffens de wet fan keizer Claudius frijheit fan godstsjinst hiene....

De reedner Alexander knikte en die noch in stap nei foaren; hy soe it dat folk fan Efeze wol goed oansizze! Gebiedend, net oars as wie er de foarsitter fan dizze frjemde gearkomste, stiek er de hân omheech. ‘Stilte’. Hy hie it noch hast net sein, of hy waerd deadlik bleek. As hie al dat folk allinne op him wachte, sa'n skriklik kabael briek der los. Dat wie nou fêst it toppunt! Hja wiene hjir kommen om foar de eare en 'e timpel fan Artemis to striden en nou soe dy Joad it wurd nimme en har it swijen oplizze! In Joad, dy't mar fan ien god witte woe en dy't net iens yn Artemis leaude! En allegearre tagelyk bigounen se to razen: ‘Great is de Artemis fan 'e Efeziërs!’ It waerd in machtich sprekkoar, dat droane troch de wide skouboarch en weromkeatste fan 'e hege heuvel. ‘Great is de Artemis fan 'e Efeziërs!’ En it hâldde net wer op, it waerd noch lûder, noch wylder, noch driigjender.

De Joad Alexander stie noch op itselde plak. Yn bare ûntsetting seach er nei dy skreauwende, gleone koppen en dy wiid-iepenspalke mûlen. Hie hy dat losmakke, dat helsk, útsinnich gûlen, dat oer him hinne brûze as in wylde, siedende sé? O God, tocht er, lit it ophâlde, ik kin it net mear útstean, ik wurd gek. En dêrmei skeat it him troch de holle: Mar às it ophâldt, às hja net mear roppe, dan falt dy hiele binde oer my hinne, dan fortraepje se my en alle oare Joaden.... Mei in skok skuorde er him los fan it plak dêr't er stie en doe, mei in pear stappen, wie er tusken syn freonen. Hy wie klam fan swit en syn skonken trillen....

De mannen yn 'e skouboarch seagen him net iens gean; hja rôpen troch, al lûder, al twingender, altyd dyselde wurden, itselde ritme. As it stil waerd oan 'e iene kant, bigoun it earne oars wer; as ien net mear koe, namen tsien oaren it oer. ‘Great is de Artemis fan 'e Efeziërs!’ It swit briek har út, de stimmen wiene heas en rou, it wie gjin roppen mear, mar in wyld en dierlik gûlen.... Hja hâldden it twa lange ûren fol.

* * *

Lang ear't hja útraesd wiene, kaem de stêdsskriuwer de skouboarch yn en gyng stean by de foarsittersbank. Hy wachte en sei gjin wurd. Hwat soe syn machteleas lûd tsjin dit tûzenstimmich koar? Hy hie de tiid. En salang't hja sa útsinnich raesden, diene se to-minsten gjin kwea!

Stil stie er dêr, midden yn dy stoarm fan lûden. Hwat in folk! In forachtlike glim luts om syn strakke mûle. Hâldden se dan noait wer op, dy dwylsinnigen? Mar as hja ophâldden, wie alles mooglik: as it har oanfleach, soene se der op slaen en bloed sjen wolle en dan mochten de goaden dy beide mannen by stean! Der wie mar ien wei op: hy moast har stilprate ear't hja fansels ophâldden, net letter, en ek net to gau. Skerp harke er, oft it lûd net mindere....

Hy wist net hoe lang't er dêr stien hie, it liken ûren, mar der kaem in tiid, dat de stoarm bilune; it lûd waerd minder, it wifke. Hja koene net mear, it wie as hiene se harsels leechroppen, mar noch koene se de ein net fine. ‘Great is de Artemis fan 'e Efeziërs.’ Nou wie it syn tiid. Mei in pear linige stappen wie er op syn plak, heech boppe it folk. Hy stiek de hân op; en tagelyk foelen al dy roppende mûlen stil, seagen al dy eagen nei him op. It wie, oft hja bliid wiene, dat der nou in ein kommen wie oan dat útsinnich tjirgjen, dat hja nou wer in lieder hiene, dy't sizze koe hoe't it moast. De stêdsskriuwer wist, dat er de slach woun hie. Hy sykhelle djip en bigoun to sprekken; syn lûd droech fier yn dy ûnwennige, frjemde stilte.

‘Mannen fan Efeze, jim hawwe nou twa ûren stien to roppen, dat Artemis fan Athene in greate goadinne is; it is in wier wurd en it kaem djip út jim hert, al leau ik, dat it wol mei hwat minder takinnen hie! Hwant elk minske yn 'e wide wrâld wit ommers al lang, dat Efeze de timpelhoedster is fan Artemis en fan har byld, dat út 'e himel fallen is. Mar as dat dan fêst stiet, dan hat it gjin sin om sa'n drokte út to jaen en ûnbirette dingen to dwaen. Hwant jim hawwe dizze

[p. 285]

beide mannen hjir hinne brocht, dy't gjin timpelskeinders binne en dy't jimme goadinne neat missein hawwe. It is bêst mooglik, dat Demetrius en syn mannen hwat tsjin har hawwe: nou dan, der wurde op fêste tiden rjochtsdagen hâlden, litte se dy mannen dan foar it rjocht daegje. En as hja noch fierder gean wolle, en hja wolle oare en stranger wetten hawwe - ek dat is har goed rjocht, mar dan sille se mei útstellen komme moatte op in wettige folksgearkomste! Hwant sa't it hjoed gien is, sa kin it dochs net; de Romeinen soene ús fan oproer biskuldigje kinne en as hja in ûndersyk ynstelden, soene wy ús net frijpleitsje kinne!.... Dat as der dan gjin ien mear hwat yn to bringen hat, dan wol ik jim net langer ophâlde en slút ik dizze gearkomste.’

It wie oft de hiele kloft hjir op wachte hie en yn koarten tiid roun de skouboarch leech. De stêdsskriuwer fage it swit fan 'e foarholle en glimke. ‘Hwat in folk’, sei er mei in sucht.

* * *

Dy jouns, earne yn in hûs yn Efeze, bûgde Paulus de knibbels en tanke God, dy't syn beide helpers rêdden hie út alle gefaer. De oare deis rôp er de gemeente gear en naem er ôfskie: nei it oproer yn 'e skouboarch koe er ûnmooglik to Efeze bliuwe. It hie nammers al lang syn doel west om wer fierder to reizgjen en oer to farren nei Korinthe: de oanslach fan 'e sulversmidden hie allinne mar de ôfreis forhaestge en syn reisplan yn 'e war brocht. Hy doarst it nou net to weagjen om op in skip to wachtsjen en hoewol't hiel syn hert nei Korinthe triek, gyng er wer de bergen yn nei de stêd Troas, dêr't er al ris earder west hie.