Opdracht aan Broer Cornelis

[p. 26]

[Opdracht aan Broer Cornelis, diplomatische transcriptie]

[p. 27]

[fol. 1 recto]aant.

De vertaelder wenscht den Eerwaerdi-
gen Vader Brueder Cornelis
Heeren Adriaens zoon van Dordrecht
minderbrueder tot Brugge naer
zyn verdienste veel gelux ende Heyls/
Die my E.V.B. van Jungs aen
ende kintsbeene gekent hebben (zoe ic
wel vermuede dat uwe E.V.B.
niet en duet) zullen myn getuygen
wezen vande zunderlinge ende grote
liefde ende vande uytnemende ende
eenvoudige genegentheit die ic altyts
tot de H. [-kak] kakelycsche religie
ende tot H. oorden gehad hebbe
zunderlinge tot debruederen die
van buyten zoe simpelicken in schaeps-
graeu gecleet gingen ende mit haere
guede wercken, gelycmen den boom aen
zyn vruchten kent, haer onzienlicke
harten tot kennisse deden comen.
Daer van ic mi alhier verdrage
wider tespreken, [u+]/o\mme niet
geacht te wezen voor zul[-c]ken eenen
die zyn zelfs lof uytblazen r[u+]/o\emen
of aen den dach brengen wil als
genuuch verzekert zynde hue
vuylicken dat eygen lof [-es] stinckende
≤es≥ Dat alleenlicken (zunder verwit)
gezeyt hebbende dat ic jnden Jare
xv ⁼c⁼ Lxvij voorleden naer dat vele

[p. 28]

[p. 29]

[fol. 1 verso]aant.

cloosteren zunderlinge van H graeuwe
oorden [-de] deerlicke verwuestinge over
gecomen was/ ende dat de onnozele
graeuwe broederkens voor een tytlang
verjaecht [.+]/w\aren de zaecken op eenen beteren
vuet gecomen zijnde niet gelaten ⁼en⁼ hebbe
Jae ooc boven myn macht hemluyden
tot de weder opbouwinge van hare
verwueste woonplaetsen debehulpelicke
hant tereycken welcke[-n] mynen lust
ende yver tot noch tue niet vercuelt
noch vermindert en es niet jegenstaende
ic alhier gezeten zy in zulcken land te
weten in Holland aldaer men weynich [-uv]
de H. grijze oorden guet gunstigen can
vinden dat meer es in zodanigen stad
als Leyden die wel tmeeste geleden
heeft omme de Roomsche Paeuselicke
Godes dienst ende vervolgens uwe H
Graeuwe oorden als een vanden voorneme-
licxte pilaren van dien uyt heur stad
te weren ende liever gehad heeft
talder uyterste te wagen ende eenige
duyzenden harer borgeren van hunger cummer
ende ellende Jammerlicken tezien quynen
verdwynen ende sterven dan de zelve in
hare stede weder tontfangen of te
gedogen twelc uwe E.V.B. alwaert
aen geen andere zaecken hieraen leechlicken
zal connen afmercken bevinden ende voor
zeecker houden dat ic mer eens gelezen
hebbende onder de poëzien van den hooch
geleerden letterrycken ende wel ervarenen
Georgius Buchananus Schotsman

[p. 30]

[p. 31]

[folio 2 recto]aant.

zekere cleyn buuxken by hem Franciscanum
genumt daer inne de zelve de guede
genegentheyt die hy mede tot de H.
graeuwe oorden dragende es [-heeft]
betoont ende alle de geheymenissen
van dien claerlic cunstich ende Levendich
mit zyn penne bescreven ende afgemaelt
heeft dat geen schilder hue gewis van
hand ende constryc hyooc mocht zyn
mogelycken waer de H. graeuwe
bruederkens mit zyn pinceel ende verwen
beter af te malen/ zoe zegge ic dan
dat ic tzelve buuxken mer eens gezien
hebbende my de mueyte niet ontzien
en hebbe [-tzelve] op dat het by eenen
yegelicken gelezen zoude mogen werden
≤tzelve≥ in onze nederduytsche sprake tevertalen
Daer tue ic te meer bewegen zy my
verzekerende dat [-tzelve] ⁼zulx⁼ onder den
oords gezinden personen die mits dezen
beruerden ende verwarden tijt dat de
gantsche H. oorde twelc te
beclagen es zo deerlicken schuddet ende
beeft Ja[-n] genuuch in gevaer van
vallen staet/ mogelicken hare vorige
gezintheyt verwerpen ende afvallich
zoudewerden/ eenigevrucht duen ende
hem vaster ende meerder in zulcke hare
guede gezintheyt ende eenvoudigen yver
verbinden ende verknopen zal connen/
zonderlinge als zyluyden zoe ic hope
mer eens willen overleggen ende aenzien
hue de wercken [-mitter daet] zo aldae[n+]/r\
binnen Brugge als binnen Gent

[p. 32]

[p. 33]

[folio 2 verso]aant.

[-a] ende in meer andere steden onlangs
gebeurt mitter daet betuygen ende te
kennen geven dat de voornuemde Ho. gel.
Buchananus in tgene datmen anderssins
alderminst gelooft zoude hebben niet
dan de naecte waerheit en heeft gescreven
Ende en hebbe ooc myns bedunckens
den tyt nietalvergist omme [-het]⁼den⁼
jegenwoordigen Franciscaender b[o+]/y\ mij
zo gezeyt es op nederduytsche ryme
vertaelt zijnde alsnu aen den dach
telaten comen want in plaetse dat
zo ic tzelve hadde laten uytgaen
alvoren de geruerde Brugsche ende
Gentsche graeu bruederen jn zodanich
eerlick ende oord verchierlic werc hier
verzwegen te nommen zoet uwe
E.V.B. ende alle andere ⁼yverige⁼ [b+]/h\arten
de H. oorde tuegedaen zynde meer
dan tewel bekent es gevonden waren
veele eenvoudige menschen tonrecht
hadden mogen wanen dat de [-H] voor-
verhaelde Ho. gel. Buchananus
zulx uyt eenen eygenen haet die
hy tot H. graeuwe oorde mochte
hebben verdicht ende verziert hadde
gelyck[-e] men huydensdaechs god betert
weynich hare guet gonstige menschen
bevint zal een yegelicken dezer tyt
de gemelde hooftzaecken zo gezeyt es
alledewerelt blyckelicken gemaect
zijnde verzekertwezen ende ontwyfelicken

[p. 34]

[p. 35]

[folio 3 recto]aant.

geloven mogen dat tzelve zulx
waerachtich ende onder de H graeuwe
oorde niet nieu noch ongehoorten es
naerdien tvoornuemde [-Br] buuxken by naer
twintich Jaren geleden Jnden latynsche
spraecke voorgaende bescreven [-zynde] ⁼ende⁼
eerst uytgecomen es ende [-Indien] ⁼zo⁼ de zelve
slechte ende eenvoudige harten haere
reeckeninge aldus connen maecken
Jndien in zulcken groten hooftstuc de
naecte waerheyt es getreft ende
gescreven/ gelyc die [e+]/i\s [-es guet te] ⁼behoren⁼
[-geloven dat] de andere zaecken veel
minder en cleijnder zynde tebeter
geloof ⁼te⁼ verdienen achte ic dat die niet
al zonder de waert en rekenen
Voor zoe vele my aengaet ic houdet
altemalen voor gewis ende zeecker
ende en twyfele ganschelicken niet
of de H. graeuwe oorde die zo
uwe EVB. welweet vele schone
ende heerlicke bullen vanden H.H.-
Paeusen der leecken oogen meest
noch verborgen ⁼zynde⁼ in voor tyden heeft
vercregen en hebbe hier tue ooc
eenige bezundere bulle twelc
niemant zo zeer vreemt in de oren
en derf clincken wat wat vreemdicheyt
waert dat eenen Jtaliaen gelyc de HH
Paeusen meest zyn de kinderen ende
tgebruetsel van een Jtaliaen als
Franciscus den grontstichter der H. grae[r+]/u\

[p. 36]

[p. 37]

[folio 3 verso]aant.

oorden was ende die zulx van Jtaliaens
stoffe opgeleyt zyn vergont ende tue
gelaten hadde te mogen Jtalianizeren
[-D] Zoe es dan E.V.B. devoorneemste
zaecke ende redene die my bewogen
heeft deze myne overzettinge te
laeten uyt [-geve] gaen anders niet
geweest dan menende de H. graewe
oorde daer mede eenigevordernisse
ende dienste te duen/ zonder dat ic hier
tue gelyc meest alle de genebejegent
die huydensdaechs yet in tlicht laten
gaen van eenige vrunden geraden of
geprickelt zy geweest/ mer daer en
tegens zouden eenige vandezelve -
oude gryze ende verstandige mannen
jnder tyt vaderen vande H. graeuwe
oorde geweest zijnde mj veel eer hebben
willen raden tzelve achter tehouden
[-ende] te versmoren ende [-onder de assche]
in zodanigen element daer mede
dewaerdige ⁼graeu⁼ bruederen aldaer naer den
hemel gezonden zyn te [-bewaren beg]
verbergen, gruwende dat dewerelt
alreets zoe verre gecomen zoude zyn
dat zy tgeen hier gescreven ⁼staet⁼ niet
voor warachtich en zoude willen aen
nemen Dan en hebben my zodanige
hare eenvoudige vermaningen van tgeen
ic voorgenomen hadde niet connen duen
afstaen ende daeromme by myzelven
naerstelicken ende mit groter andacht

[p. 38]

[p. 39]

[folio 4 recto]aant.

bepeyst ende overgeleyt hebbende
under wiens v[v+]/l\ercken opzicht ende
bescher[-minge] ⁼menisse⁼ ic deze mijne over
zettinge ende den arbeytbymy [-in dezen] ⁼hier inne⁼
gedaen alderbest zoude mogen uytgeven
omme by geen nidige schompers
ende laster spreeckende menschen daer
de boze werelt eylacen zoo mede
vervolt es/ zoe niet geheelic Jmmers ten
≤alder≥ minsten berispt of gecalangeert te
werden en heeft my geen beter nutter
bequamer heerlicker noch treffelicker
personage jnden zinne connen comen
dan uwe E.V.B. want al
est zaecke dat ic noyt zulcken
geluc hebbe[-n] gehad van vruntschap
ten minsten kennisse mit uwe E.
VB. gemaect te hebben gelyc ic
noyt tot zulcke hoge treffelickezaken
en hebbederren trachten zoe heeft my
docht[-e] zoe veel guets ende deuchden
mogen gebeuren twelc ic voor een zunder-
linge zaecke houde van uwe waerdige
≤ende≥ costelicke sermonen te hebben gezien
gelezen deurlezen jae ten laetsten
ooc [-mit] ⁼niet zunder⁼ grote mueyten copie ⁼te hebben⁼ vercregen
de zelve by nae van zulcker waerden
houdende als de grote Alexander
de Poëzien [L+]/H\omeri dede o waerdige
ende uytnemende schone [-ze] sermonen
die de welspreeckentheyt van den
wyt⁼ver⁼maerden Cicero[-e] ≤[-de zuetvlueyende fonteyne
der latynscher sprake]≥ daerby gestelt ende
vergeleken zijnde zouden connen verduysteren
ende beschamen/

[p. 40]

[p. 41]

[folio 4 verso]aant.

waerlicken waerdich zynde omme van alle
de werelt niet alleen gezien/ gedragen
gelezen mer [-ooc] ⁼ooc⁼ alwaert [-ooc] van ratten
en muyzen ic zwyge van menschen
opgegeten tewerden/ waerdich omme
jn de smisse vulcani voor verderffenisse
bewaert tewerden/ waerdich omme
in gout dat den zwynen ontvalt
[-beslegen] ⁼ende dat zo⁼ dicwylen in uwe sermonen te
passe comt beslegen te werden/ zoe
zy ic dan te rade geworden den arbeyt
by my in dezen gedaen uwe E.V.B.
[-zoe] ⁼als⁼ ic mitsdezen due [d+]/t\ue te scryven [-aen]⁼tue⁼
te eygenen ende op teofferen want
wien zoude ic doch d[o+]/e\ gantsche
bescryvinge van een zo H. oorde ⁼beter⁼ connen
tuescryven dan eenen van dezelve
oorde ende boven dien zoo strengen voorloper
voorstander ende vooch vechter van dien
wezende Wien zoude ic d [-grote] ⁼[-bescryvinge]^=
=openbaringen van zo grote wonderlicke⁼ geheymenissen ende diepe verborgentheyden
van zodanigen heerlicken [z+]/s\ect beter
connen [-aen] ⁼tue⁼ eygenen dan [-uwe] zodanigen
personage die behalven de oude
oordsmysterien over lange tyden by
de vaderen gevonden ende Jnnegestelt
by zyn tyt zelfs ooc wat nieus verdicht
ende in twerc gestelt heeft namelicken
de waerdige discipline tuchtinge
of billen [-bezieninge] ⁼schouwe⁼ van alreleye schone
ende jonge vroupersonen welcke poinct
byden voorgemelden Ho. geleerden Buchananum

[p. 42]

[p. 43]

[folio 5 recto]aant.

ganschelicken niet aengeruert zijnde
twelc hy zonder twyfel niet
naergelaten en zoude hebben indien
zo heyligen ende stichtelicken werc
by zyn tyt bekent waer geweest
ic derhalven alhier ⁼achte⁼ tot [-eere] zonderlinge
eere van uwe EVB. bydezelve
eerst gevonden ende gebruyct te wezen
≤wien zoudic ten laetsten myne eerste vruchten
mogen op offeren dan zo eenen die dagelix
zynen misselicken God die by daniele
maosis genomt wert mit zulcken jnnerlicken
aendacht opofferende es/ Te meer alzoe
[-Want] ic niemanten wete[-n] die
alle de wedersprekeren de welcke
my hier omme zouden mogen moeyelicken
vallen ende quellen beter den mont
zal connen stoppen ende diezymit
meerder bevinge zullen ontzien
Dan uwe E.V.B. dewelcke
nietalleen in zyn sermonen als een
vroom campioen ende worstelaer hem in
[-tw] tvelt heeft derren stellen
Jegens ⁼alle⁼ de Calvinisten, martinisten
mennonisten Erasmianen cassandrianen
Lindianen ende meer andere mer ooc
Jegens de overheyt der stad Brugge/
zelf jegens de [-Staten] vierleden van
Vlaenderen Jegens de gemeene Staten
Jae ooc jegens eenige [-vermo] groot
mogende Princen Forsten ende Potentaten
die hem ten laetsten ooc niet ontsien
en heeft zijne welclappende tonge
jegens [-den] mynen Heere den Bytschaep
ic meene den Bisschop van Brugge
(dien ic hier um der eeren wille
nomme) te wetten/ ende deze alle

[p. 44]

[p. 45]

[folio 5 verso]aant.

te zamen zo eenen breydel jnden munt
heeft geleyt dat niemant meer
jegens uwe E.V.B. kicken of zomen
zeyt aen zynen stoc bassen ⁼en⁼ derf ende
[-um uwe E.V.B. woorden zelver
te gebruycken nu al lange cruyken
en ruert my niet zyt geworden]
zekerlicken de wedersprekeren daer my
voor gruut en zullen zoe ic recht
wane noch zoe veel noch zoe
groot noch zoe sterc ⁼noch zo ontsachelic⁼ niet wezen
noch uwe E.V.B. zoe bats zoe
quellic noch zo mueylic niet vallen
als eene van zyne minsten want
ic alleenlicken vrezehebbe voor een
[-no] hoop redenloze zinnen of reeckelige
zwynen vande geene die hem zelfs
R[e+]/h\et[h+]/e\rozynen nommen/ niet alle die
[-zulcken] ⁼dezen⁼ name misbruycken ⁼neen voorwaer[-m]⁼ mer [-zulcke]
⁼alleenlicken zulcke⁼ die de Luyden zoezy haers gelyc
in botticheytbejegenden gaerne wys
maecken zouden de consten van Poëzie
ende Rethorycke eene tewezen tusschen
de welcke [-zoe uwer E.V.B.
zelfs een Rethro Retoricien zijnde wel
bekent es]/ zoe [-veele] ⁼groten⁼ verschille[-n] [-als] ⁼es⁼
[-den nacht dach ende de nacht als th
tlicht ende de duysternisse als twitte
ende het zwarte duet] zulcke die
als zy mer drie of vier ongebonden
regelen byden anderen weten terapen

[p. 46]

[p. 47]

[folio 6 recto]aant.

een van tnoorden dan een van tzuyden
dan een van toosten ende dan een van
twesten/ ende zy dezelve achter
jnden staert op ten anderen properlicken
weten te duen rymen ende clincken
een [-st] groot stuc werx bedreven
willen hebben/ zunderlinge als zy
haer gedichten braessems gewyze
wat weten te deurhacken te deursnyden
ende ⁼te⁼ deurkerven ≤Hora[+s]/t\ijum den groter orateur meenen
beschaemt gemaect te hebben≥/ ⁼zulcke⁼ die [-als zy] byden
anderen in [-haer] gruughen ende taveernen
⁼vergaderen ende geen⁼ [-of schot gecomen zyn ende haer
penssen mit dranc (gelyc zy geen]
minuyte tyts [-byden anderen zouden] ⁼[-terstont] versaemt en zouden⁼
connen wezen zonder [-truy mitten eenen]
de eenoorde truyd[-e] Daer zy alle
haer vunstige const uyt [-haelen] ⁼zuygen⁼ aen
den bec te hebben/ ⁼zulcke die hare penssen⁼ [-hebben zo verlaen
⁼mit dranc verladen⁼ zad gemaect ende [ende] als een varckens-
blaze opgejaecht ⁼hebbende zo⁼ [-ende] dat hen
tlyf van vadsicheyt gespannen staet
[-die (zegge ic)] dan mit acht [-of
negen] regelen die zy als exters van
deene tac op dander huppelende
tsamen rapen een rondeelken weten
uyt te ruspen, een meesterstuc
gewracht willen hebben/ zulcke
diewetende ⁼ab hoc et ab hinc⁼ een Refereynken van vier
vyftienen op de knie zo zyt nommen
te maecken [-te waecken] voor sancten
[-ende zoud] willen aengebeden wezen

[p. 48]

[p. 49]

[folio 6 verso]aant.

zulcke die byde hand derren grypen spelen
te maecken niet opte[-n] maniere van
den ouden tyt te weten [-trage straf eyndende] ⁼bluedige⁼
tragedien of [-zuyt] zuet [-uytgaende] ⁼eyndende⁼ comedien
daer zy weynich of vergeten hebben
mer gans op een nieuwe snoffe
ende daer Jnne niet abelicken twelck
eenichsins lytbaer waer mer plompelic
ende mit voorraet alle lastertalen ende
schimpspreucken die zy weten te
verzieren op hun eygen vrunden ende
guetgonstigen (ic late vianden staen)
op haelen ende ⁼gelyc slangen⁼ uytschieten geen achte
nemende wat waeromme hue of
wien zy deur den heeckel trecken Jae
dicwylen haer eygen schanden leempten
[-o] misbruycken ende schendige overtredingen
niet en connen verzwygen/ ende al
en zoudense geen [-acht] ⁼zeven⁼ regelen guede
duytsche prose (zomen die nomt)
zonder missen [-..] weten te spreken of
te scryven/ zoe zy xi⁼e⁼ of xii⁼e⁼
regelen ⁼connen byeen brengen⁼ die zoe veel sluyten als een
tange op een varcken [-duet weten ⁼cunnen]⁼
[-by een te crygen ⁼brengen⁼] ende die dan ⁼te verchieren weten⁼ mit een
grooten hoop vremde dicwyls bj hen
zelfs verzierde ende ongehoerde termen
of geschuimde woorden slot noch wal
hebbende/ ende rechts zoe [-wel] ⁼fraey⁼ te passe
comende als of yemant de passie
aen een dans zunge [- weten te verchieren]

[p. 50]

[p. 51]

[folio 7 recto]aant.

strax voor grote facteurs willen gehouden
wezen ende hem zelfs daer vooren
uytgeven zulcke zegge ic noch die
niet en weten noch niet en begeren
teleeren nochteweten/ die op geen
guede vermaningen noch op [-de] geboden of
[-ende] verboden van haer wettige overheyt
[-zelfs mee] en passen die mit haer
eygen [-mee] neuswyzicheyt zy hebben dan
recht of onrecht deur willen/ voer
deze ende diergelyc gespuis van menschen
mit eenen voor een hoop ⁼[-onbesneden zassen bout]⁼
≤onbesneden zassen boutspreeckende fielten≥ Lantlopers
quaczalvers stuytvossen ende schuyffel
schappraeyen die zy tharen hulpe
weten te zuucken tevinden ende ⁼te⁼ verwilligen
want zomen zeyt zuuckt hac zyns
gemac ende gelyc zyns gelyc zy ic
E.V.B. zoe beangst zoe verstrict
ende zoe vervaert als een van uwe H. graeu
bruederen voor een nieuwe cap
plach te wezen/ ende ten waer zaecke
dat ic [-my] my Jegens de zelve van
den beuckelaer ende de Rondache uwer
welsprekender ende Retoricienscher
tunge verzekert hielt ende vastelicken
geloofde of dezelve en zoude haer
gewillichlicken tot myner schuts ende
beschermenisse laten gebruycken
ic en zoude van enckeler beschaemtheyt
myn noeze niet eens derren voorsteecken
Jn twelc uwer EV.B te minder

[p. 52]

[p. 53]

[folio 7 verso]aant.

zwaricheyts heeft te maecken naerdien
deze zaecke u. E V.B. zelver
mede aengaet [-want ⁼naerdien⁼] ⁼alzoe⁼ tampt daer hy
hem zo constich dagelicx mede geneert
als uyte voergeruerde sermonen blycken
mach [-ende voren andermael gezeyt es]
eygentlicken niet en [-es] ⁼zy⁼ dan Rethorycque
≤twelc≥ [-als] een const van welsprekentheyt es
dïende tot dien eynde alleenlicken
[u+]/o\mme de toehoorderen gelyc uwe
EVB. welheftelicken duen can mit
levendige/ ende crachtege [-redenen] ⁼fraey⁼ [-wel]
gechierde ende schoonverbloemde redenen
[-de] ⁼eene⁼ voorgestelde zaecke gewislicken te
duen geloven of de zelve tot zyn
gevuelen te brengen
≤zulx dat zy willende de lieden wysmaecken de
rymconste Rethorycke te wezen: zy uwe
E.V.B. zelfs mede ⁼aen⁼ rueren dievolgende
zijn eygen zeggen cruytken en ruert my niet es Dit es EV.
B. tgeene daer jnne ic zynen dienst
[-ende besc] voorstant, ende bescherminge
verwachte twelc jndien ⁼ic⁼ (als ic
my laetvoorstaen) [-ic w] verwerven can
zal my geluckich [-achten] ⁼houden⁼ ende niet laeten
zoot mogelicken waer dat myne
vaersen eenige geduyricheyt mochten
vercrygen my mit [-alle mogelicke] ⁼myn uyterste⁼
naersticheyt te bevlytigen dat uwe
H. Graeuwe [t+]/o\orde tot geeniger tyt
in vergetinge gestelt⁼en⁼ werde/ verhopende
hier en tusschen dat al zyn de graeu
bruederen nu ter tyt zoe jammerlic
vertreden ende deerlicken verdreven of wy en
≤zullen≥ den dach noch [-zullen] leven datmen de

[p. 54]

[p. 55]

[folio 8 recto]aant.

zelve weder naer haer verdiensten
Hooch verheffen zal [-want] tgemeen
spreecwoertzalhoopeic waer
gevonden werden dat Sinct Peters
scheepken op twelc de ⁼H.⁼ graeuwe
oorde als een [-dat] cluuc sforsaet
of zo wyt nommen een galey buuf
aen een vande voort[c+]/s\e riemen ⁼zoe bluedich⁼ zit
en arbeyt/ en rueyt en [e+]/i\n trect
wel hellen (te weten ter hellen
rueyen) mach/ mer niet zincken en zal
Ende en twyfel niet of ic en zal
hier deur verdient hebben in Dagelixe
memento te werden gestelt niet
alleen van uwe E V.B. mer
vande gantsche H. graeuwe oor[e+]/d\e
ende zulx ooc deelachtich ⁼werden⁼ de grote
verdiensten van dien zoeic nu
E V.B. [-of de oord] de zelve
of de ⁼H.⁼ oorde in gelycken zaecken
meerder dienst can duen myzal
lief zyn daer tue gebruict te
werden/ vaert wel, mit haest
in Leyden dezen...

uwe E V B. ende der gemeene
graeuwe oorden dienstwillige
ende geheel tue gedane