Stichtelyke zinnebeelden

Gepast op deugden en ondeugden, in LVII tafereeelen vertoont

[p. 225]

LIII.
De nydt.

Wie zou 'er niet voor schrikken?

ô Nyd, die als een pestvuur woed,

Hoe krielt uw hooft van helsche slangen!

Gy knaagt uw eigen hert, om 't goed,

Dat gy uw naasten ziet ontfangen.

Met u dorst Kain best de kans

Van Abels wreeden doodslag waagen,

Terwyl zyn nydig oog den glans

Van 's broeders deugd niet kon verdraagen.

Gy snoode hebt door 't Joods geslacht

Den Heiland zelf aan 't kruis gebracht.

[p. 226]

LIII. Zinnebeelt.

Wy hebben de Nyd en den Laster in dit Tafereel door een zelve Figuur vertoont. Waarom? wy merken de Nyd, als de natuur van dat monster, en den Laster als uitwerkzel van het zelve aan.

'De drift van Nyd en Veragting (zeiden wy in het vervolg van Philal. Brieven) heeft een en de zelve aanritzelinge; alleen met dat onderscheit, dat d'enkele Veragting ontsteekt, en zig ontroert over voorwerpen in haren zin of aart veragtelyk; dog de Nyd in tegendeel over pryswaardige zaken, waar over zy zig naar billikheit behoorde te verblyden. Als by voorbeelt, het welwezen en voorspoet van haren Evennaasten, dienze in tegendeel afgunstig en met scheve oogen aanziet: waar op Horatius zinspeelt, als hy zegt:'

Myn welstant wort steeds van ter zyden

Met een benydend oog begluurt.

En een ander Dichter:

De ondankbare Afgunst volgt den Voorspoed op de hielen,

Gelyk de schaduw 't beelt, waar heen 't zig keert en wend.

Waarom Bontekoe, in zyn Geneesmiddel der Hartstogten, p. 119 niet onaartig zeit van de Nyd, datze waarlyk zotheit is, om dat zy zig zelf pynigt, en terwyl zy bedroeft is over een anders welstant, door dit nydig gemoed alleen te weeg brengt, dat het haar zelf qualyk ga; zoo dat een zig zelf het quaad, dat hy anderen toewenst, op den hals haalt. Voor al dewyl hy,

[p. 227]

een ander zyne goederen door enkele nyd niet konnende ontvremden en zig toevoegen, alleen zig zelf quelt en pynigt.

Dit bevestigt Plutarchus, daar hy zegt van de Nyd, dat zy de genen quelt die niet wys zyn. En hy toont in het 12. Hoofdstuk van de gerustheid des gemoeds, dat deze drift ontspruit uit d'overmatige begeerten, en ongenoegen der menschen, begerende alles voor zig zelven, zonder ooit vernoegt te zyn; willende niet alleen t'effens Ryk en Geleert, maar ook wel Stedebestierders zyn.

Dionys de oude was niet vergenoegt met dat hy de grootste Dwingelant van zyn tyd was; maar hy was gemelyk, en nydig, om dat hy niet zoo goede Dichter was als Filoxenus, en zoo schrandere Redenaar als Plato: waaorm hy den eenen in de gevangenisse deed werpen, en den anderen op 't Eyland Egina verzond, om voor slaaf verkogt te worden.

De voorgemelde Zedeschryver toont ook vervolgens, de rede waarom wy niet zoo zeer ons, om ons eygen geluk, verblyden; als wy ons wel om dat van anderen bedroeven. Namentlyk, om dat onze natuur zoo zeer bedorven is. En hy vraagt in yver uitberstende: Waarom is 't o mensch, dat gy zoo gestadig op uw eigen ongeluk ziet, dat gy altyt vernieut, en nimmer het oog vest op 't goede dat by y is, en 't Geluk dat gy bezit? Zeker zulke menschen zyn daar in gelyk den Koopman van Chios, die goeden wyn in zynen kelder had, en overal zuuren wyn ging opzoeken, om over zyn taafel te gebruiken. 't Antwoort des Dienaars komt ook ter snee; die gevraagt zynde wat zyn meester dede, toen hy van hem scheidde, antwoordde: Veel Goed hebbende zoekt hy quaad.

De verblintheit, en 't verkeert oordeel waar mede de Nydigen bezet zyn, brengt hen in dien waan

[p. 228]

dat zy meenen dat een anders staat gelukkiger is dan de hunne. Zy benyden hem in dien waan; dog plagen zich zelven meer dan dien zy benyden, volgens de spreuk:

Zulks wie eens anders luk benyt,
Verteert zich, en hy barst van spyt.

Wy hebben in het voorbeeld van Dionys gezien, hoe de Dicht- en Redenkonst benyd is. Maar moeten wy ons ook niet verwonderen; dat ook de Deugt, de waardste schat om te beminnen, oudstyts altyt benydt is, en nu noch van de Nyd met scheef gezigt begluurt wordt. 't Eerste bevestigt de spreuk van C. Manlius, daar hy zeit: De nyt is blint; en daarom spreekt zy quaat van de Deugt. Het twede geeft P. Rabus niet duisterlyk te kennen in deze Rymregelen:

Dat noodlot volgt altyd de vroomheit agter aan,

Dat zy van monsters, en Harpyen, aangedaan

Met gruwelen, zoo schelms beloont wort voor haar daden;

Ja dat het Deugdelyk leven altyt van de Nyd wort vervolgt, wist Socrates in zyn tyd al te zeggen; waar uit wy besluiten dat de werrelt nu, als toen, en toen als nu is geweest.

Zoo haest ymants staet aangroeit, of aanzien krygt, straks word hy van anderen benyd, en zyn wandel, en bedryf, hoe opregt, gelastert. 't Is den eenen hond (zeit het spreekwoort) leet dat de andere een brok krygt. Dit zietmen niet alleen bewaarheit in menschen van eene neringe, en ambacht; maar ook in zulken die niet het minste nadeel van eens anders welwezen, 't geen zy nochtans benyden, te vreezen hebben. En niet alleen in luiden van ge-

[p. 229]

ringe soort, maar ook van menschen die voor verstandig, godsdienstig, en boven het borgerlyke willen geacht wezen.

De oude wyzen, en Filosofen zelfs, welker spreuken en leerlessen ik doorgaans, volgens verdiensten, hoog roem, waren zoo haast, d'een voor den ander niet in de gunst der grooten ingewikkelt, of in voordeel of agting in de werrelt aangegroeit, of zy benydden niet alleen malkander; maar ontzagen zig ook niet elkander met lasteringen te bekladden.

Appianus sprekende van Ariston en andere Filosofen die Athenen beheerst hebben, zegt dat zy de grootste Tyrannen van hunnen tyd geweest zyn: en twyfelt daarom, of Filosofen die de Eer, Magt, en Gelt, in hun leven veragtten, 't zelve niet maar deden, om daar door hunne luyheit te bedekken. En Aristophanes zeit: Dat de Pitagoristen door nootzakelykheit matig en spaarzaam waren; maar dat zy die Deugt wel wilden agter wege laten, als zy op een anders kosten mochten smullen en vrolyk zyn. Ja de Schryver van de Politike Discoursen, B.P. ontziet zig niet te zeggen: In d'oudheit vintmen geen beter onderwyzingen tot matigheit, als die welke de zeven Wyzen van Griekenland hebben naagelaten; en in dien tyd waren geen onrechtvaardiger Tyrannen, als die uit deze zeven tot het bestier des volks gekomen waren.

Alle d'oude Wyzen en Filosofen zyn geen Heiligen geweest, maar menschen, die d'een meer d'ander min, hunne gebreken hadden, 't welk zy zelfs bekenden: en in welk opzigt ook Amphilogus zeide: Niemant is 't aller uuren even wys. Maar dat ook de vroomsten wel van de argsten gelastert zyn geweest, dat staat by my vast. De bevinding heeft my ook geleert, Dat de schurfste schapen meest blaeten.

[p. 230]

Men heeft eene beschryving van de Nydt, ingevoert als een Persoon, by Ovidius, die haer een woonplaats toeschryft, in laege en diepe dalen, waer uit de uitleggers van het verdigtsel hunne uitleggingen opmaken, en toonen dat niet als de lage en geringe verstanden aen deze ondeugenden hartstogt onderworpen zyn; omdat zy in zich zelven de gaven niet bespeuren, die anderen medegedeelt zyn. Want die van zyn eigen deugt en goede gaven verzekert is, zal dergelyke aen anderen niet benyden. De Fabelschryvers getuigen hier by dat het Paleis dezer afzichtige Godinne kout is: het geen getrokken schynt te zyn uit de stelling der Natuurkundigen, die ons willen doen gelooven dat menschen die kout van bloet zyn het verstant laeg en kleen hebben, en daer uit der Afgunst meer onderworpen zyn dan andere, die heeter van gesteltenis zyn.

De vernuftige dichter zoo even genoemt melt dat Pallas, de Godin der wysheit, hebbende de Nyt te spreken, alleen aan de deur klopte zonder verder in haere woninge te treden. Dat is te zeggen, zy wekte haer op; een beeltenis, waer door te verstaen is dat de nydt door het roemryke gerucht van wyze luiden wort opgewekt en gaende gemaakt; het geen door de dagelyxe ervarenheit bevestigt wort.