Stichtelyke zinnebeelden

Gepast op deugden en ondeugden, in LVII tafereeelen vertoont

[p. 183]

XLIV.
De geltzakken.

Wie maakt 'er een goet gebruik van?

't Bezit van rykdom, hoe gepreezen

By de aardsgezinden, keurt de mond

Der waarheid vol gevaar te weezen,

Als doornen, die in 's menssen grond

Het goede zaat te schande maaken.

'k Zwyg, hoe ze een kemel min belaên

Door 't naaldenoog ziet lichter raaken,

Als Rykaarts in den hemel gaan.

Durft dan een Christel, wel by zinnen,
Nog wroeten om veel gelt te winnen?

[p. 184]

XLIV. Zinnebeelt.

De onderaardsche Afgod Pluto staat hier met zynen driekoppigen helhont Cerberus, op een verheven voetstuk voor den ingang van zyn duister hol te pronken, by de Geltschatten. Verkeerdelyk wort die benaming van Schat aan het gemunte Bergmetaal gegeven; vermits de nyverige bejagers van het zelve in tegendeel onrust en zorg daar in ontwaar worden. Het spreukje van den Schoenlapper zal aanleiding tot bevestiginge van ons gezeide geven. Deze gewoon des morgens vroeg in zyn Pothuis, onder zyn werk, een deuntje te neurien, werd, na dat hem eene erffenis was te beurt gevallen, van een zyner nabuuren gevraagt, waarom men hem niet meer als voorheen hoorde zingen? die daar op tot antwoort kreeg: Dat hy nu te veel te denken had, hoe hy zyn Gelt ten meesten voordeele zoude uitzetten.

Anacreon had op eenen tyt van Polycrates twee Talenten aan Goud te schenk ontfangen: maar konnende in twee agtereen volgende nagten niet slapen uit bekommernis dat het mogt gestolen worden, gaf het aan Polycrates wederom, zeggende: Het is zoo veel zorg en bekommering niet waart.

Keizer Sigimundus, als hy op een tyt 40000 Ducaten uit Hongarie ontfangen hadde, konde den volgenden nacht, door bezorgtheit, en overleg wat hy met het zelve doen zoude, niet rusten op zyn slaapstede: waarom hy des morgens vroeg zyne Hovelingen, en Hopmannen, by zich ontboot, zeggende: Verdeelt onder U allen deze onrust, en neemt deze Beurs, en dieven van mynen slaaplust weg.

Dit niet tegenstaande is, en blyft (als wy gezegt

[p. 185]

hebben) de blinkende Muntgod by de meeste menschen bemint, en van groote en kleene aangebeden. Thomas de Aquiner, quam op een tyt Paus Innocentius den III. bezoeken, dien hy bezig vont met een grooten hoop goud en zilver Gelt te tellen. De Paus in een goeden luim, en gemeenzaam met hem zynde, zeide lachende tot hem: Ziet gy wel, Thomas, dat ik niet zeggen kan gelyk Petrus tot den Krepelen, Goud of zilver hebbe ik niet. Dat 's waar Heilige Vader, antwoordde Thomas, maar gy kont ook niet zeggen, Staa op en wandel, gelyk Petrus zeide.

Niet onaardig komt my voor de vierderhande verdeeling der menschelyke driften, door den Geleerden P. Fagius voorgestelt. Hy spreekt aldus: Men vint vierderley aart van menschen in de weerelt. Daar zyn 'er die 't hunne agten ook eens anders, en dat een 's anders is ook 't hunne te wezen, en dit zyn weetnieten. Maar die zeit, het geen myn is, dat is 't myne, en het geen 't uwe is, dat is 't uwe, die is van de middelbaare soort. Die zegt wat het myne is, is ook 't uwe, en wat het uwe is laat dat het uwe blyven, deze is godvrugtig: Maar die zegt, wat het uwe is, dat is 't myne, en dat het myne is zal 't myne blyven, deze is goddeloos. Op deze laatste soort ziet Seneca als hy zeit: Wat geeft het of zulk een veel in zyn schuuren, of koffers heeft, zoo hy noch altyt naar een anders goedt hunkert? want hy is niet vergenoegt met het gene alreede verkregen is: maar zoekt ook nog naar 't geen mogelyk is om te verkrygen. En hy vervolgt: Hy is niet arm die weinig heeft, maar die te veel begeert. Zie hem in zynen zestienden Brief. En daarom mag men wel zeggen: Een Giergaart is oorzaak van zyn eigen elenden. Wat kan men (zegt Kallimachus, in een zyner Griekze Puntdichten) een Gierigaart erger toewenschen, dan dat hy lang leven mag? en Cicero zeit: Dat de Geldgierigaarts niet alleen geplaagt worden van den dorst hunner begeerten, om altyd

[p. 186]

meer te willen hebben: maar ook van de vreeze om het al te verliezen.

Hier komt nog by, dat de Geltschatten met woeker, schrapen en rapen verkregen, den bezitter zelden gelukkiger maaken, dan hy was, eer hy zoo veel had zamen geschraapt. De gulden toom en halsbanden (zeit Seneca) maaken geen paard beter, nog de overvloedige goederen van 't Geval den mensch gelukkiger.

De goederen van 't Geval (waar onder ook de Geltschatten getelt worden) zyn, zoo die wel gebruikt worden, goet: maar misbruikt, quaat. 't Geen ontspruit uit een verkeert begryp, 't geen de dingen die wezentlyk goed en bestendig zyn, als de Deugt en wysheit, minder waard schat dan de wisselvallige goederen van 't geval. 't Geschiet egter thans zoo: En wilt gy een staal hier van zien: zeker Dichter heeft zig dus hier op uitgelaten:

't en beurt niet zelden, dat een man met geld, en goet,

Meer word geacht, en hoog geeert (als and'ren om

Dat zy verstandig zyn, en eerbaar van gemoet)

Hoewelze in al hun doen zyn ezelagtig dom.

Of dus:

't Beurt dikwils dat een man, die heel veel gelt heeft, meerder
Dan and'ren word geëert: al zyn zy schoon geleerder.

Waarom ook Dan. Jonćtys, in zyn Boekje, waar in hy de Liefdebarende krachten beschryft, op pag. 4. zeit: Het goet gebruik is zoo veer met onze eeuw in onbruik verloopen, dat

Quam nu die ⁺, om wiens geboorte alleen
In twist, wel eer, geraakten zeven steên;
Quam nu die man met zyne luit gegaan,
Bragt hy geen gelt, hy moest wis buiten staan.

+ Homerus.

[p. 187]

Aanmerkingen over de Rykdommen.

Nadien de Heiland, in zyn ziel beroerend preeken,
Des werelds rykdom heeft by doornen vergeleeken,
Die 't Euangelizaat versmooren in 't gemoet
Des menssen, en 't bezit van grooten overvloet,
Zo zorglyk keurde, dat veel lichter eene Kemel
Door 't naalden oog zou gaan dan Rykaarts in den hemel,
Terwyl hy de armen in gebrek en tegenspoet,
De naasten zegt te zyn aan 't allerhoogste goet,
Zo schynt uit dit bericht niet duister af te meeten,
Hoe zy, die op den troon van aards geluk gezeten,
En die zich zien van elk eerbiedig aangebeên,
Gerust en kommerloos verslyten hunne dagen,
Den welstant van de ziel veel reukeloozer waagen,
Met vaster banden zyn aan 't zichtbaar goet gehecht,
Van grooter heirkracht, op verderven afgerecht,
Van een gevoede hoop van duizent snoode tochten
Bestreden worden, en veel zwaarder aangevochten,
Als 't nederig geslacht, dat steeds in armoe leeft,
En sober onderhout van 's lichaams noodrust heeft.
't Gaat vast. Te zelzaam bloeit de deugt in blyde dagen.
't Zyn sterke beenen die de weelde kunnen draagen,
Is al van ouds gezegt, en als men gade slaat,
Wat in het heilig boek hier van geschreven staat,
Men vint, hoe Salomon, en David, edle zielen,

[p. 188]

 

Te zorgloos door weelde en zachte rust vervielen

 

In 't allersnootste quaat dat ooit deze zonne dzag.

 

'k Zwyg wat de ervaarenis ons leeraart dag aan dag,

 

Hoe menig mens voorzien van 't geen de voorspoet deelde,

 

Zyn eeuwig heil verzuimt door zorgelooze weelde,

 

Terwyl zyn hert en zin van de aardse vreugt verzaat,

 

Al wat de Godsdienst eist onachtzaam dryven laat.

 

Dus blykt, hoe 's werelds goed, schoon van de meeste menschen

 

Gezogt, als 't eenig wit van hun begeerte en wenssen,

 

In 't eindeloos verderf ontelbre zielen stort,

 

Meer als van 't Christendom te regt begreepen wort.

 

g. brit.

De geleerde en welsprekende Stella in zyn boek, genaamt de Versmading der wereltsche Ydelheden, geeft ons deze lesse: Wanneer gy bevangen wort door zucht tot rykdom, verkoopt gy uwe ziele voor rykdom: en daer zy kostelyker is dan alle de goederen der werrelt, verruilt gy haer voor slechten drek, even als een kint, dat nu gespeent is, een kostelyk gesteente verwerpt, als men het eenen apell aanbiet. Welke zeggen F. van Hoogstraten in zynen Voorschot der Ziele tot stof nam van een zyner Zinnebeelden, en zyne reden hier over dus aanving:

Het hart der ryken wort bezeten van het goet,
En al zyn hope steunt op eenen overvloedt
Van schatten, die zyn brein van 't hemelsch licht berooven.