Geld verdienen zal ik er nooit aan. Briefwisseling Ed. Hoornik en A.A.M. Stols, 1938-1954

[p. 266]

231 Ed. Hoornik aan A.A.M. Stols, 20 september 1941

Beste Sander,⁸²⁰

Dank voor toezending van de exemplaren van ‘Een Liefde’. Het boekje is voortreffelijk verzorgd;

Balkema⁸²¹ verbaasde zich er over, dat het zoo goedkoop was in tegenstelling tot Robert (De literaire boekhandel),⁸²² die het te duur vond. Ik zou het erg prettig vinden, als er een luxe-uitgave van verscheen, hoewel ik persoonlijk niet meer dan twee koopers voor je heb. Balkema zei me nog, dat je de luxe-editie niet had aangeboden; is er nog kans, dat deze verschijnt?

Gaarne ontving ik nog drie gebonden exemplaren van ‘Drie op één Perron’, voor ieder van de heeren een; je stuurde alleen gebrocheerde.

Van je mededeelingen over den bundel van Nijhoff begrijp ik werkelijk niets. Je stelt voor er Helikon n^o 21 van te maken; wilde je dit deeltje dan aan de abonne's, die immers reeds 10 afleveringen ontvingen, gratis afstaan? Bovendien heb ik met Nijhoff afgesproken, dat zijn bundel in Januari verschijnt als deel 21, of als deel I van de Helikon-reeks 1942.

Je wilt Helikon als reeks stopzetten, en je wilt, als ik je goed begrijp, onder de naam Helikon een nieuwe reeks beginnen met denzelfden redacteur. Je wilt dus eigenlijk precies hetzelfde gaan maken als reeds bestond. Maar waarom Helikon opheffen? Nog vanavond wordt in de N.R.C. gewezen op de beteekenis van dezen reeks.⁸²³ Definitief hadden voor 1942 toegezegd:⁸²⁴

1.	Nijhoff
2.	W. Hussem
3.	Keuls
4.	Pierre Kemp
5.	Morriën
6.	Van Hattum
7.	E. den Tex

terwijl ik nog in onderhandeling ben met:

8.	Engelman
9.	Wijdeveld^825
10.	Hoekstra (of Decorte, of Eric v.d. Steen) of Tergast).

Bovendien zou als dubbel-nummer de bloemlezing ‘De vrouw in de poëzie’ van Reinold Kuipers kunnen verschijnen. Ook voor 1942 kan ik dus voor tien behoorlijke bundels zorgen.

Vasalis heeft na haar bekroning geen poëzie meer geschreven, evenals als Aafjes na ‘Het zanduur van den dood’. Op hen kan ik dus niet rekenen. R. van Lier schreef na ‘Prae-historie’ verzen van een brigadier, die ik voor ‘Criterium’ heb geweigerd, en in Groot Nederland verschenen.⁸²⁶ Van zijn nieuwe verzen zal ik gaarne kennis nemen. Je weet, dat ik Rudy buitengewoon sympathiek vind, maar bij het verzorgen van een poëzie-reeks speelt dat geen rol.

Van het werk der Jonge Utrechtsche dichters zal ik gaarne kennis nemen; zij sturen regelmatig naar ‘Criterium’. Max de Jong,⁸²⁷ Theo v. Baaren⁸²⁸ e.a. moet ik, tot mijn spijt, regelmatig teleurstellen.

Ik laat je het Zaterdagavondblad en de Zondagochtend-editie van het ‘Handelsblad’ sturen, waarin ik nog eens over de nieuwe generatie schrijf.⁸²⁹

Wil je aan Chris de Graaff ‘Een Liefde’ ter recensie sturen; hij zal hier over schrijven?⁸³⁰ Heb je nog najaarsuitgaven, die ik in het ‘Handelsblad’ kan bespreken?⁸³¹ Stuur ze mij dan. Laat spoedig wat hooren.

820 Gedateerd op grond van Hoorniks mededeling dat dezelfde avond in de Nieuwe Rotterdamsche Courant zou worden gewezen op de betekenis van de reeks Helikon. Het bedoelde artikel stond in het avondblad van de NRC van zaterdag 20 september. (Zie noot 823.)

821 August Aime Balkema (1906-1996) dreef een uitgeverij en boekhandel in het ‘Huis aan de Drie Grachten’ aan de Oudezijds Voorburgwal 249 in Amsterdam. In de oorlog was hij actief als uitgever van clandestiene publicaties, onder meer onder de imprint Vijf Ponden-Pers.
Exemplaren van de gewone oplage van Een liefde kostten ƒ1,75.

822 Carel Willem Robert was van 1920 tot 1940 eigenaar van Museum-Boekhandel Robert & C^o aan de Van Baerlestraat 25 in Amsterdam. Toen de zaak in 1940 failliet ging, werd hij in oktober van dat jaar adjunct-directeur van Boekhandel en Uitgeverij De Moderne Boekhandel aan de Leidschestraat 74. (Zie voorts n. 820.)

823 In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 20 september 1941 besprak P.G.J. Korteweg de bundels In den vreemde van Pierre H. Dubois en Marathon van Aart van der Alm. Korteweg schreef over de betekenis van Helikon: ‘De twee thans verschenen jaargangen bevatten enkele zeer opmerkelijke debuten en zijn onmisbaar voor de kennis van onze hedendaagsche poëzie.’

824 Van de dichters die volgens het lijstje definitief hadden toegezegd, zijn uiteindelijk van Pierre Kemp en van Jac. van Hattum geen bundels opgenomen. (Zie p. 442-443 voor een overzicht van de in de serie Atlantis verschenen delen.)

825 Gerard Engelbert Antoon Maria Wijdeveld (geb. 1905) publiceerde als dichter in de tijdschriften Roeping en De Gemeenschap. Hij was in het interbellum een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de katholieke religieuze poëzie. Zijn bundel Zomerwolk (1942) verscheen niet in de serie Atlantis, maar bij Uitgeverij Het Spectrum. (Zie br. 239 en 242.)

826 ‘Verzen van Brigadier Carolus’ van Rudie van Lier werd gepubliceerd in Groot Nederland 40 (1941) 5 (mei), p. 333-337.

827 Max Jelle de Jong (1917-1951), die vanaf 1937 in Utrecht Nederlandse taal- en letterkunde studeerde, was in december 1938 met het gedicht ‘De Processie’ in De Gemeenschap gedebuteerd. Daarna volgden enkele publicaties in Groot Nederland. In 1941 verliet hij Utrecht omdat hij moest onderduiken. In 1944 werd zijn eerste dichtbundel Plaquette clandestien uitgegeven door Huib van Krimpen. Max de Jong schreef naast gedichten ook essays. (Zie voorts br. 230 n. 819.)
Inzendingen van zijn hand aan Criterium zijn niet achterhaald.

828 Theodoor Pieter van Baaren (1912-1989) studeerde in Utrecht theologie. Hij debuteerde in 1937 als dichter met Toegang, een bundel die hij in eigen beheer uitgaf. Helikon, Tijdschrift voor Poëzie 9 (1939) 11 (november), p. 73-96 bevatte zijn bundel Gedichten. Naast verzen, toneelstukken en romans schreef Theo van Baaren een groot aantal theologische studies. (Zie voorts br. 230 n. 819.)
Inzendingen van zijn hand aan Criterium zijn niet achterhaald.

829 Hoornik schreef op 20 september 1941 in het Algemeen Handelsblad over de bundeling van Marnix Gijsens dagbladpublicaties Peripatetisch onderricht (1940). In zijn bespreking gaf Hoornik niet alleen een uiteenzetting van Gijsens visie op de poëzie en de literaire kritiek, maar maakte hij tevens van de gelegenheid gebruik om zijn eigen visie op anekdotische poëzie te spuien. Hoornik verklaarde dat anekdotische poëzie nauwelijks op de naam poëzie aanspraak kon maken, omdat het vers in de aanleiding was blijven steken en uitsluitend een op rijm gezette anekdote was. ‘Ook in de nieuwste poëzie treft men vaak het anecdotische element aan, maar de anecdote wordt niet langer om haarzelfs wil gehanteerd; zij wordt tot een poëtische werkelijkheid getransponeerd, die in zichzelf schoon is, en ver uitstijgt boven het geval, dat haar aanleiding was; zij krijgt, dank zij de scheppende verbeelding symbolische waarde; zij wordt, zooals Dirk Coster het uitstekend formuleert, weer tot verschijning; het beeld heeft weer achtergrond en zin.’
Op zondag 21 september werd in het Algemeen Handelsblad ‘De dichter onder den druk der werkelijkheid’ gepubliceerd, waarin Hoornik inging op de vraag of poëzie een spiegel van de tijd moest zijn en of zij in staat was leiding te geven aan de geest. Deze vraag beantwoordde hij ontkennend en hij citeerde daarbij Gijsen. ‘Hij [= Gijsen] wijst er terecht op, dat de poëzie een goed deel van haar prestige heeft verloren, en dat “haar functie als commentator der geestelijke problemen van den tijd, als afglans van den triomf van een regiem of van een idee overgenomen werd door andere uitingen van den geest.” Hij had eraan toe kunnen voegen, dat de poëzie [...] een zeer kleine rol in het geestelijk leven speelt, en dat de schuld hiervan zoowel bij den dichter als bij de maatschappij, het volk in zijn geheel, moet worden gezocht’.

830 Niet Chris de Graaff maar Albert Kuyle, die na de gelijkschakeling van het Algemeen Handelsblad was aangesteld als kunstredacteur, zou Een liefde op 26 april 1942 bespreken. In zijn bespreking vroeg Kuyle zich af of de inhoud (‘het lood-der-poëzie’) van genoeg gewicht was, om de omvang van ‘dezen ondermaatschen bundel’ te rechtvaardigen. Hij kwam tot de conclusie dat dit geenszins het geval was en opperde vooral bezwaar tegen de oppervlakkigheid van de bundel.

831 Zie n. 810 voor een overzicht van de boeken uit het fonds van Stols die Hoornik in het Algemeen Handelsblad besprak. Hieronder bevonden zich vier uitgaven uit de najaarsaanbieding, namelijk Over het verlangen van J.C. Bloem, Drie op één perron II, De waterscheiding van Jac. van Hattum en Het uur U, gevolgd door Een idylle van M. Nijhoff. Hoewel de twee laatstgenoemden als najaarsuitgaven waren gepland, verschenen ze pas begin 1942.

[p. 267]

Maandag a.s. spreek ik Nijhoff en Engelman; ik zal dan met hen die Helikon-quaestie bespreken.

Heb je al iets van Sjollema gehoord?

hartelijke groeten

In haast

Je Eddie

Door Stols opgesteld financieel overzicht van de verkoop van Hoorniks werk, 1941. (Collectie Letterkundig Museum, Den Haag.)