Logo DBNL
Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt (1969)

Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

(1969)–Samuel van Hoogstraten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tweede hooftdeel.
Van verscheiden aert en gedaente van Schildery, en wijze van schilderen.

HEt is voorwaer een gansch duistere zake, de rechte wijzen van schilderen, die de oude Grieken gebruikten, uit te vinden. Wy weeten wel van eenige, die een sponsie beezichden, om het +geene, daer in zy gemist hadden, uit te doen, maer dit brengt ons geen zekerheyt by van den aert hunner verwen; want men zoo wel oly-als waterverwe, jae ook gommelak verwe, als ze noch warm is, met een spons kan uitdoen. Plinius schrijft van een geschilderden treurspeeler, vergezelschapt met een jongen, van de hand van Aristides, van Thebes tot Romen in den Tempel van Apollo gebracht, die, door Markus Junius, Rooms schout, aen eenen onverstandigen Schilder gegeven was om schoon te maken en af te droogen, tegens de feestspeelen van Apollo: maer dat het stuk door de beestige domheit deezes werkmans in al zijne bevallijke gratien vernieticht was. Doch dit kan ook, 't geen Vermander meent, dat de ouden van geen oly-of vaste verwen en wisten, niet verzekeren; want een dommekracht kan alles verderven.

+Noch komt ons den trekstrijt tusschen Apelles en Protogenes vreemt voor, maer luister eerst, hoe dit toeging: Apelles door de saem van Protogenes verlokt, begaf zich na Rhodus, om zich door 't zien, van 't geen hem gezegt was wegens de uitnemenheit deezes konstenaers, te vergenoegen, doch aengeland, en op den winkel komende, vond hy Protogenes niet t' huis, maer wel een oude vrouwe, en een bereyt tafereel op den Ezel; des wilde hy wechgaen, maer de oude verzocht hem zijnen naem te melden, op dat haer meester weeten mochte, wie nae hem gevraegt hadde. Apelles hier op, nam een pinseel met verwe, en trok daer mede een wonderlijken fijnen trek, zeggende: Zegt hem, dat het dezen man is, die hem zoekt, en ging wech. Toen nu Protogenes wedergekeert was, de vrouwe gehoort hadde, en 't geen 'er geschiet was, zag, bekende hy dadelijk dat het Apelles most zijn: want, zeyde hy, het is onmogelijk, dat iemant anders, als Apelles, zoo volmaekt een trek kon haelen. Maer hy zelve nam een pinseel, met een andere soorte van verwe, en doorkloofde de linie van Apelles, met noch een veel dunneren trek, en uitgaende belaste 't oude wijf, dien aen den vreemdeling, indien hy weder quame, te toonen, en te zeggen: dat dit de hand

was van den man, dien hy zocht. Het geviel ook zoo, want Apelles quam andermael, en stond schier beschaemt van zich verwonnen te zien. Dies heeft hy de voorige linien, met een derde verwe zoodanich deursneeden, dat Protogenes bekennen most verwonnen te zijn, en na de haven liep om hem te zoeken, en, gelijk aen edelaerdige konstenaers past, hem minnelijk verwelkomde, en beleefdelijk onthaelde. En dit tafereel, daer niet anders, dan deeze drie trekken op stonden, en van verre niets op te zien was, is langen tijd bewaert geweest, en in 't paleis van Caesar, onder de treffelijkste werken van de grootste meesters, opgehangen, daer het ook, ten +tijden van Plinius, noch mede verbrand is. Maer deze historie maekt ons noch niet gerust in 't begrijpen van de wijze van handeling, en 't pinseelvoeren der ouden. Zommige waenen dit alleen maer fijne linien geweest te zijn: linien, gelijk Junius zegt, die met een vaerdige lichte hand zachtelijk getrokken waren, linien, die met anderverwige linien op 't aldersubtijlste waren deursneeden. En deeze stellen al de prijswaerdicheit in de handgreep, +niet boven de O van Giotto te achten; die my hier wel te pas in den zin schiet. Toen Paus Benedictus de negende voorhad eenige stukken in Sint Pieters Kerk te doen maeken, zond hy een hoveling, om tot Siena, Florensen, en elders, de Schilders te bezoeken, en van hen eenige teykeningen te begeeren, om aen zijn Heylicheyt te vertoonen. Dezen hoveling quam eyndelijk ook by den geestig en Giotto, en verzocht ook teykening van zijnder handt. Giotto nam een vel papier, op welk hy trok met een pinseel, den arm vestigende tegen zijn zijde om zoo een passer te weezen, met een draejende hand, zonder den arm te verzetten, een zoo volkomen net getoogen rond, dat het wonder was. Dit gedaen zijnde, gaf hy 't al grenikkende den hoveling, zeggende: Zie daer de Teykeninge; waer over zich den anderen, meenendebespot te zijn, verontwaerdichde. Maer Giotto zeyde, dat het meer als genoeg was, om aen den Paus te vertoonen, en dat hy zien zoude, of men 't zouw kennen. Den anderen vertrok onvernoegt, doch vertoonde dit echter onder de teykeningen, tot groot vernoegen en verwondering van den Paus, en alle verstandigen, als zy verstonden, hoe Giotto zijn O zonder passer gemaekt hadde, waer op hy ook tot Romen ontboden wiert. En hier uit wies het spreekwoort, datmen tegens volk van grof +deeg gebakken, gemeenlijk zeyde: Gy zijt ronder dan de O van Giotto. Maer om wederom tot de trekken van Apelles en Protogenes te komen, Karel Vermander geeft 'er, mijns bedunkens, beter oordeel van. My dunkt niet, zegt hy, dat dit slechte recht uitgetrokke linien of streeken (gelijk veele meenen, die geen Schilders en zijn) geweest zijn, maer eenigen omtrek van een arm of been, of wel eenige tronie van ter zijden, of iet dergelijx, welkers omtrek zy zeer net hebben getrokken, en t' sommiger plaetsen door

malkanders trek met de verscheidene verwen heenen, dat hier doorklieven van Pliniius zal geheeten weezen, gelijk de geleerden, die geen goet verstant van onze konst hebben, daer ook onverstandich van schrijven en spreeken. En mijn meeninge bevestich ik hier mede, dewijl Plinius getuigt, dat'er de geene, die de Schilderkonst verstonden, grootelijx van verwondert en verbaest waren: waer door wel te verstaen is, dat het konstige omtrekken, en geen simpele linien waeren, die zoo uitnemende oppermeesters in onze konst tegen malkander om strijt getrokken hadden: want een rechte of kromme linie uit der hand heenen te trekken, zouw menich schoolmeester, schrijver, of een ander, die geen Schilder en is, dikwils veel beter doen, als de beste Schilder van de werelt. En zulx wort by den Schilders niet veel geacht; want daer toe gebruiktmen de ry of regel. Maer de konst verstandige verwonderen en ontzetten zich, wanneer zy zien eenen aerdigen en konstigen omtrek, die met een uitnement verstant behendich getrokken is, waer in de Teykenkonst ten hoogsten bestaet; maer de rechte linien zouden zy ongemerkt voor by gaen. Dus verre Vermander. Doch wy zullen, om de oude wijzen van doen uit te vinden, wat naeuwer onderzoek doen.

+Plinius heeft driederley wijzen van schilderen aengeteykent, als in wasch. 't Welk ik houde dat een aert van bootseeren geweest is, gelijk ik tot Weenen van Nieuberger aerdich gekoloreerde stukjes gezien hebbe; en wort verheven werk genoemt.

+De tweede wijze noemde men Encausticé, met vier geschilderde of gebrande Schildery, 't welk mogelijk met de manier van des Glaesschrijvers bakken der verwen, of wel met het op gout amaljeeren, dewijl zy 't graef-yzer ook gebruikten, eenige gemeenschap gehad heeft: hoewel, zoo 't schijnt, zy het zelve ook in yvoir deden, 't welk mooglijk een wijze van inleggen geweest is, doch valt zwaer te raeden. Echter meent Vermander, dat het maer een wijze was van met gloeijende yzers te trekken op hout, of yvoir: en dat dit geheeten wiert Linearis Pictura, gevonden van eenen Philocles van Egypten. En dat andere daer nae bestaen hebben deeze omtrekken met een enkele verwe te vullen, welke gedaente van schilderen by de Grieken Monochroma genoemt wiert; die van Zeuxis en anderen gelukkig is in 't werk gestelt. Maer dat Encausticé schilderen zoo slecht niet geweest is, dunkt my genoeg te blijken aen het konstige stuk, dat Augustus van Nicias hadde, 't welk den tijtel voerde, dat het van Nicias gebrand was.

+De derde gedaente van werken was met het penceel, en gesmolte waschverwen, 't welk, mijns bedunkens, iets gemeens met de Japoneesche manier van lakwerk gehad heeft, te meer, dewijl dusdane Schilderyen noch door de Zon, noch den wind, noch door het zeewater beschadigt wierden: en hoewel de lakwerken by de Japanders veeltijts eenige verheventheit hebben, zoo zoumen misschien in Eu-

rope, daer de konst nu in zoo veel hooger graet, dan in 't oosten bloeit, de konst van met lakwerk platte Schildery te maeken, die in geduurzaemheit d'oly verwe te boven gaen, en in kracht overtreffen zoude, wel uitvinden; indien ons de wijze van doen, diemen in Japan heeft, te recht bekent waer.

+Noch vind ik een wijze, die zy Parergon noemden, en was een werk als grottissen.

Wat soorte van Schildery het geweest is, die men Meandrum noemde, +kan ik niet zeggen, alleenlijk zegt men, datze dien naem van de Rivier Meander ontleende, om datze, door 't menichvuldich draeyen en wenden, met den krommen loop dezer dwaelende Riviere scheen over een te komen.

Maer na dat het konstqueekende Roomsche rijk, door den zentvloet en overloop der barbarische volken, vernielt was, zoo zijn niet alleen de Aeloude konststukken geheel vernieticht geweest, maer zelf zoo zijn de wijzen van schilderen, en de geheele gedaentens van werken verlooren. Alleen vondmen ontrent den jare 1200 eenige weynich Grieksche Schilders in Italien, waer van eenige met ey-en ook lijmverwe, en andere op muuren in natte kalk schilderden; of wel met gebakke veelverwige glazen in daer toe gemaekte kalk inleyden, 't welk men Mosaik noemde, welke konst Tafi de + meester van den kluchtenaer Buffelmakko van de Grieken leerde. En Gaddo Gaddi stelde deeze konst ook op kleyne Tafelkens te werk, en ook zelf met eyerschalen. Maer Giotto heeft de konst van Mosaik veel verbetert, gelijk noch in 't voorhof van St. Pieters Kerk, aen 't scheepken Petri, daer de glaesjens zoo net gevoegt zijn, als of't met het pinseel geschildert was, te zien is. St. Markus Kapelle, die men de schoonste, voor een Kapelle, acht van de werelt, is t'eenemael van Mosaik gemaekt. Maer het voornaemste Mosaik werk, in de wereld bekent, is het welfsel van St. Sofia Kerk tot Konstantinopolen, gemaekt, zoo Sandijs vertelt, van geverfde en vergulde vierkante stukken marbers, zoodanich t' samen gevoegt, als of't uitgehouwen werk was, zeer heerlijk en van groote duurzaemheit. Men vind ook noch eenige mosaikwerken hier en daer in Italien: ja zelfs aen den poel Avernus, in de grotte van de Kumaensche Sibille: ook is de ronde kap van de Kapel der geboorte tot Betlehem, zegt Sandijs, met Mosaik borduursel behangen; als ook de Kerk van de Maeget Maria. Van gelijken zijn in den Tempel van het heylig graf, tusschen den top van den muur in verscheyden hollen, Schilderyen van heyligen in Mosaik, maer, na de Grieksche wijze, zonder schaduwen.

De vloeren waren eertijts in Griekenland zeer arbeytsamelijk, in gedaenten +als Schilderyen geplaveyt, 't welk men houd dat Lithostrota genoemt was. In deze konst plach Sosus boven zijn tijdgenooten, na 't getuigen van

Plinius, uit te munten, zich eenen grooten naem gemaekt hebbende, door 't vloeren van een huis in de stadt Pergamo, 't welk met den naem Asarotos Oikos, dat is, 't ongevaegde huis, genoemt wiert: om dat hy de snipperlingen en kruimpjes van de Tafel daer inne, van kleyne verscheyden verwige steentjes zoo aerdich gemaekt hadde, als ofze onachtzaemlijk op den +grond, na 't scheyden van de maeltijt, gestroit lagen. Hier zachmen een verwonderens waerdige drinkende duive, die 't water door de schaduwe van haer hooft scheen te verbruinen, terwijl haer een andere 't eeten ontsnapte. +Andere zaeten en speelden op den rand van de kruik, andere bakerden haer als in de Zonne, en versleeten den tijt met pikken, en het streelen van haere vederen.

+Julius Cezar liet hem, zelfs in zijne oorlogstochten, zeekere vloeren, die of met vierkante steentjes beleyt waren, ofmet uitgehouwe stuxkens +van marber, yvoor, of van eenige andere stoffe zeer konstich in malkanderen gevoegt waren, naevoeren.

+Vorders heeft eenen Ducio van Siena, ontrent den jare 1356 met marbere groote steenen van verscheyde verwen de vloeren beginnen te plaveyen, daer in hy beelden, historien en allerley sieraden te weeg bracht, vullende de groef kens, die de Teykening en omtrekken vertoonden, met zwart Pik. Maer Dominico Becafurny, zijn lantsman, heeft dezen vondt zeer verheerlijkt, gelijk ik in de Domkerk van Siena gezien hebbe, daer de Historien van ons eerste Ouders in de vloer ingeleyt, en op een verwonderlijke wijze uitgebeelt zijn. d'Edele Regeerders van Amsterdam hebben op deze wijze ook den vloer van de groote zael, in haer nieuw Stadhuis, met Wereltgloben versiert, en mogelijk hebben de kabinetmakers haer manier van met veel verwich hout in te leggen, bloemen, beelden, en gebouwen te verbeelden, uit deeze voorbeelden van Siena geleert.

+Want men schildert niet alleen met steenen, als verhaelt is, maer ook met het inleggen van hout, dat van verscheide verwen te samen gevoegt, de pinseel somtijts wil trotsen. Aldus zegtmen dat buiten Bologna, in het Klooster van Sint Michaëlo in Bosco, zeer aerdige stoelen, met Lantschappen, gronden en gebouwen versiert, wonder aerdich te zien zijn.

+Maer om wederom tot met het pinseel schilderen te komen, zoo is de grootste manier der Italianen in Fresco, op't natte kalk met kalkwater, vermengt met natuurlijke aertverwen, waer op naderhand, als't droog is, met lak en Azuurgroen, of andere doorschijnen de eyverwe geglazeert en verbetert kan worden. Maer deeze wijze van schilderen wil onze locht niet lijden, schoonze by den grooten Michel Angelo voor Meesterswerk, tegen 'tschilderen in oly verwe, dat hy vrouwen werk noemde, geacht wiert.

De geene die gewent zijn op natten kalk te schilderen, gebruiken ook

+een wijze van daer op te teykenen, 't welk zeer aerdich staet, en bequaem is om hier te lande te gebruiken. Eerstelijk, wanneer den gevel ofte muur eerst ruw bezet is, zoo neemt men gestampte kool, gebrant strooy of hooy, en mengt dat onder de kalk, daermen den muur dan zoo zwart mede aenstrijkt, daer nae laetmen over dien donkeren gront zuivere kalk aenpleysteren, hier op gaetmen dan, zijn kartons gesponsijt hebbende, met een puntich yzer te werk, trekkende arseerende en kratsende 't geen men beraemt heeft, en tot meerder zachticheit kan men ook met eenich zwart, tot fresco bequaem, 't pinseel of borstel te hulp neemen. Deeze wijze van op den muur te schilderen of kratssen, wort gelooft dat van Andries di Cosimo Floren-tijn eerst gevonden is; en wort Sgraffiti geheeten.

Het en is geen klein sieraet voor de werken in fresco geweest, dat de groote +meesters in Italie zelfs haere werken met stucco versiert en met grottissen gecomparteert hebben. Zelf ten tijde der ouden, gelijk gebleeken is, want eenen Morto da Feltro, in 't leven van Paus Alexander den zesten, een zwaer-moedich mensch zijnde, heeft in zijn eenicheit in de oude Roomsche ruwijnen de gecomparteerde welfsels gaen nateekenen, en zoo onder als boven der aerde in Villa Adriana by Tivoly, ja veel maenden tot Puzzuolo, en in Campana den ouden wech tot Trullo by der zee, in de Tempelen en grotten onder d' aerde tot Baja en Mercato; zoo dat het scheen dat hy de grotissen, die, om dat menze tot dier tijd toe niet dan in de Grotten onder d'aerde te zien vond, den naem van grotissen verkregen, al had ingezwolgen, gevende de zelve door zijn groote ervarentheyt in zijn schilderen meerder binding, en rijker versierselen, de lofwerken een graselijker aert, en bequamer invoegingen van beeldekens. Maer Johan da Udine als geboren tot sieraden, heeft, wanneer men by St. Pieter in Vincula, in de vervallen van 't Paleys van Titus, om eenige beelden groef, en aldaer eenige verwelfde kamers vol grotissen en Historikens nevens sieraden van stucco vond, die, schoon veel hondert jaer oud, noch redelijk versch scheenen, en van kunst en teykening uitnemend waren; het geluk gehad dat hy niet alleen het grotisschilderen wederom tot zijn volkomenheyt herbracht, maer het werken in stucco wederom uit de doot verwekt heeft. Want al hadden veele voor hem gezocht van pleyster, kalk, Griex pek, wasch, en gebroken baksteen stucco te maken, en daer op te vergulden, zoo en had noch niemand de deugd van deeze, deur de Antijken gedaen, bereykt. Hy bestond dan kalk en pozzolana, een zant datmen buiten Rome graeft, onder een te mengen, en daer af beelden van half rond te maken, maer noch en konde hy de gladdicheit en witticheyt der Antijksche stucco niet bereiken. Anderwerf nam hy, om iets witter te hebben, dan pozzolana, en liet stampen ruwe stukken van Trevertijnsteen, en mengde dat

in Trevertijnschen kalk, en bevond dit beter, maer eyndelijk nam hy van den schoonsten witte marber tot pulver gestampt en gezift, in gemelde kalk, en vond dit te zijn den rechten stucco der antijken. En deze konst van stucco te maken, gevoegt by zijn aerdich grottiseeren, schilderen van kruiden en biezen, vogelen en dieren, heeft zonderling cieraed gegeven aen de heerlijkste werken des grooten Rafaëls. Doch Baltasar da Siena wist met zijn verwen en pinseelen de halfronde stucco op zijn platte Schilderyen zoo aerdich na te bootsen, dat de beste Schilders daer door bedrogen wierden; maer men zouw hooger vermogen der verwen door exempels kunnen aenwijzen.

Dewijl wy hier van stucco iets gerept hebben, zoo laet ons ook dit weynige +van't plaistergieten zeggen, en schoon 't minder aen de Schildery, als de stucco behoort, zoo heeft het nochtans meerder nutticheit, als ik belust ben hier te verklaeren.

Het plaistergieten is, na Plinius getuigenis, eerst aengevangen van Lysistratus, broeder van den vermaerden Lysias, hy stampte de Gijps of plaister, en maekte die nat, vormende daer mede, met over 'taengezicht te gieten, de tronien, welk terstont droogende hy weder met gesmolten wasch vulde. Deze plaister groeit in by zondere aderen, die loopende zijn door de kalkbergen van Syrien, Grieken, Italien, Spanjen en Duitslant. Maer dezen braven vond, na datze lang verloren geweest was, is wederom in gebruik gebracht en vernieuwt van Andries Verochio, ontrent den jare 1340. Hy brande en stampte eenen zachten steen, die gegraven wort ontrent Siena, Volterra, en andere plaetsen van Italie, welke gezift zijnde met warm water gemengt wiert, en was dan bequaem om iets af te drukken, en droog zijnde tot vorm, om het ingedrukte wederom af te gieten. Die hier meer van gelieft te weten, keere zich tot de meesters van deze konst. Want ten zal een Schilder niet berouwen, dat hy eenige ledige uuren in eenige frajigheden af te gieten besteet heeft.

+De lijm-en Eyverwen zijn zeker niet geheel te verbannen, eerstelijk, om haere quikke helderheyt, ten anderen, om haere handelbaerheyt in 't vaerdich schilderen; en voornamentlijk, om dat zy tot veel gebruiken bequaem zijn, daer de oly verwen te kort schieten. De klaerheit van de Sijs-en Eyverwe is zeer bequaem om iets by kaerslicht of van verre te vertoonen, gelijk als in verregezichten, of in besloote speeltoneelen. Ook, wanneer een stuk recht tegen over het licht of een venster moet hangen, zoo is de Lijm-of Eyverwe beter, als d' oly verwe; vermitsze niet en blinkt. En dewijlze vlot uit de pinseel glijt, zoo isse bequaemer tot overvloedige werken, als tot beschutsels, behangsels, of geschilderde tapijten; gelijkmenze daer toe over tweehondert jaren deurgaens gebruikt heeft; want men kanze, gelijk

het konterfeitsel, dat Durer aen R. Urbyn zond, en de Sint Jakobs onthoofding van Mabuze was, zonder schade vouwen en kreuken.

Becafurni, Schilder van Siena, hielt het daer voor, dat de Eyverwe geduurzamer werk was, dan zelf de olyverwe, vermits, zeyde hy, dat de werken van broer Joan, broer Philips Benozzo, die van Ey verwe, en zeer oud waren, minder waren vergaen, als de stukken van Lukas van Kortona, of Polaivoly, in jonger tijd gedaen. Maer onze Nederlantsche lucht zouw misschien het tegendeel waer maken.

Nu zoo was'er mooglijk noch een ander mengsel tot de verwen te mengen te vinden, 't welk by de Oostindiaenen in't gebruik is: deze schilderen bloemen, fruiten en figuuren op zijden lywaten en katoenen, en dit houd +zoo vast, datmen 't hondertmael machjuitwasschen, zonder dat de verwen verdooven. Herodoot zegt in Clio, dat d' inwoonders van den berg Kaukasus bladeren van de boomen stampen, en datze dezelve met water vermengen, en gedierten op de kleederen schilderen, die niet uitgaen, maer met de wol verslijten, en altijts zoo schoon staen, als ofze daer eerst op geweven waren. Zeker, wie weet, of by ons ook zulke boomen niet te vindenzjn.

+Na zoo veelerley wijzen van schilderen, die de tijdt of verschoven of verandert heeft, zoo schijnt het, dat eenige vlugge geesten, die de Sijs-en Eyverwe gebruikten, t'onvreeden geweest zijn dat haere werken het water en 't afwafschen zoo wel niet, als van d' aeloude Schilderyen getuigt wort, konden lijden. Dies zoo heeft al vroeg eenen Baldovinetti, eenen Pisello, eenen Antonello, en zelfs onzen Johan van Eyk zijn Ey-en lijmwerk beginnen te vernissen, met eenige olyen daer toe gedistilleert, gelijk'er gezegt wort, dat Apelles plach te vernissen, met een vernis, die zoo dun en glad was, dat, wanneermenze aenroerde, men zich inbeelde dat de hand daer af als besmet wiert: die de Schilderyen voor alle stof bewaerde, en in een schoone luister hielt, en nochtans by niemant als van hem kon gemaekt worden. Ook niemant, als van Eik, is dit vernissen wel gelukt, zoo dat een yder verwondert was over de glans van zijn werk, maer hy zelfs was niet te vreeden, voor dat hy, nae een lang, en alchymistisch onderzoek, de lijnzaet-en nootoly, met eenige andere stoffen vermengt en gezooden, voor de droogenste en beste vernissen uitvond: ja eyndlijk zelfs, dat de verwen zich gaerne daer in vermengen, en gemakkelijker verwerken lieten, +als in eenige der voormaels gebruikte vochten. En aldus is de olyverwe in Nederland gevonden, en tot Brugge door Johan van Eyk eerst in 't gebruik gebracht, ontrent den jare 1410. Welken vond eenen Siciliaen Antonello van Messina van Eyk heeft komen afleeren, en heeftze tot Venetien gaen in 't werk stellen, van waerze zich voorts over Italie, ja gansch Europe, verspreyt heeft. Maer het is te verwonderen, dat de werken van onzen eersten

vinder van de olyverwe zoo schoon en bestandich zijn gebleven, dat by nae niemant namaels die versheyt der verwen heeft konnen nakomen, gelijk Lukas de Heere van hem zegt:

 
Benevens zijne konst is't noch een Hemelval,
 
Dat al zijn verwen, schoon door outheit, niet bezwijken
 
In schier tweehondert jaer, maer houden duurich stal;

+Dat zietmen nu ter tijd aen weynig werken blijken.

Maer alsmen overweegt hoe zorgvuldich onze oude Schilders geweest zijn, in haere werken te beleggen, zoo zalmen 't voor geen wonder keuren. Want voor eerst hebben zy, gelijk men op de natte kalk gewoon is, met groot gedult een teykening, zoo groot als het werk zoude zijn, gemaekt, welke zy dan op het eerste wit haeres paneels sponsten, en zuiverlijk trokken en schaduwden, waer over zy dan een vleesverwig primuursel leyden, 't welk het werk, byna als half gedaen, deede doorschijnen, en hier op voldeden zy dan hare stukken ten eersten op. Eenen Barent van Brussel liet een stuk, daer hy het Oordeel op voorhadde, eerst geheel over vergulden, en Holbeen heeft zijn zilverlakenen, is 't niet met Zilver, ten minsten met tenteel of witte foelie onderleit. Andere hebben goude, zilvere, en kopere plaeten gebruikt: andere hebben geheele altaerstukken, gelijk ik gezien hebbe, van tin laten gieten. Sebastiaen del Piombo vond uit, om met oly verwe op de muuren te schilderen; en om de zelve voor alle vochticheyt te bewaeren, zoo bereyde hy de steenkalk met mastik, en Grieks pek, t' samen gesmolten, en streek het op den muur, en effende dit dan met een mengsel van roodachtich kalk, zeer bequaem om zijn naekten bestandich te bewaeren. Andere beplaisteren de onbestreeke muuren met een mengsel van fijn terwe meel, en daer onder klein gestooten steen, gemengt met wit van Eyeren; en dit zoude zoo hart als marber zijn. Hugo en Holbeen hebben dit tot Brugge en Londen ook nagevolgt. Maer Piombo schilderde met behulp van zijn mengsel op allerley groote steenen. Zommige hebben de muuren slechts niet het mengsel van een deel sement en een half deel versch geleste kalk, beslaegen met lijnolie, bestreeken. Het edel gesteente, als agaeten en toets, behoeven dit behulp niet. Bassan was aerdich in nachtjens op zwarten toetsstee, toetsende de vlammestraeltjes met een goudpen, die vernist zijnde natuurlijk verdweenen. Maer lywaet, gaes, of tijk, is bequaemst voor groote stukken, en wel geprimuurt zijnde lichtst om te vervoeren.

+Van Gomverwe, verlichtery, of lijmning, heeft Londen al lang de kroon gespannen, hebbende al over de hondert jaeren den overnetten Holbeen en zijn navolgers gehad, en praelende noch korts met den onnavolglijken Koeper, die meer wonders in elk deeltie van zijn tronyen bragt, als de moeder van Lukas de Heere, die een meulen met volle zeylen, meulewal,

meulenaer, paert, karre, en toekijkers, zoo kleyn afbeelde, datmen 't al te samen met een half koregraen konde bedekken.


Vorige Volgende