Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Negende hooftdeel.
Hoe zich een Konstenaer te draegen heeft tegens 't gewelt der Fortuine.

⁺HEt is een mijner grootste droefheden, zegt Jesus Syrach, als verstandige mannen als drek geacht worden. Albert Durer van eenige Stadbestierders een zeer konstich stuk Schildery getoont zijnde, prees het zelve na verdienden, waer op deeze wijze domme Heeren hem toeschooten, dat de Meester des zelven werks daer ter ⁺Stede van armoede in't Gasthuis gestorven was. Als of zy zeggen wilden dat de konst zoo grooten zaek niet en was, terwijlze zelf haer beste oeffenaers van armoe vergaen liet. Maer hy antwoorde hen: dat zy hen hier over ceuwich te schaemen hadden, dat zy een man, die aen hun Stad een onsterffelijke eer had kunnen toebrengen, zoo smadich gehandelt hadden. Maer deze onbeschoftheyt heeft meermalen geheele steden tot schande gedient: ⁺Want toen den grooten Poëet Melesigenes, sedert met den naem van Homerus al de werelt over bekent, tot Kume zijn Goddelijke Gedichten zong, en hy bemerkte datze eenige verstandige Kumaners behaegden, zoo stelde hy henlieden deeze voorwaerde: dat indienze hem uit het gemeen wilden onderhouden, hy de Stadt Kume beroemt wilde maken. Dit geviel al de geene, die 't hoorden, wonder wel, zy preezen zijn voorslach, en beloofden, dat indien hy dit aen den Raet wilde verzoeken, hem ook voor te spreeken, en nae hun vermogen te helpen. Melesigenes, door dit zeggen aengemoedicht, trat, nae dat de Raet vergadert was, in het Raethuis, en badt den geenen, die daer toe gestelt was, dat hy hem voor den Raet wilde brengen, gelijk geschiede, en toen droeg hy de zelfde woorden wegens zijn onderhout, zoo als hy ze te vooren aen de Liefhebbers had voorgeslagen, den Raet voor, en uitgezeyt hebbende trat buiten, en ging voor het Raethuis zitten. Midlerwijle raedtpleegden de Heeren, wat men den man behoorde te antwoorden? De geene, die hem daer gebracht, en al de geene, die Melesigenes in de byeenkomste gehoort hadden, verstonden dat men zijn verzoek behoorde toe te staen, tot dat eender on-

+ Cap. 26. vers 30. d'On wetenheit versmaet de Konst.

+ Aerdich stael hier van,

+ Stael van Homerus tot Kume.

[p. 310]

der hen, tot eeuwige schande van Kume, hen tegen viel, zeggende: dat by aldien zy eenmael Homeren, dat is blinden, bestonden onderhout te geven, zy dan voortaen een grooten hoop zouden krijgen, zonder daer eenich voordeel af te genieten. En hier uit heeft Melesigenes allereerst den naem van Homeer bekomen; want de Kumaners noemden de blinden Homeren. Zy sloegen dan zijn bede en verzoek plat af, betoonende in't versmaden van den blinden Homeer, die door zijn kunst en wijsheyt de gantsche werelt verlicht en zoo veel geleerden ziende gemaeckt heeft, haer eygene blintheit; waer over hy aldus klaegt:

Minerf had my ten roem van Kume als uytverkooren,
Maer 't woeste volk wouw nae mijn heylig rijm niet hooren.

Zoo ongelukkig worden ook somtijts braeve geesten in de Sschilderkonst onthaelt, wanneer zy haere verkeering ontrent beestige menschen houden. ⁺Al de geene, die door haere verdiensten lofgedichten waerdich zijn, zegt eender, pleegen ook de vaerzen en gedichten van ganscher harten te beminnen: daer de zelve van geringe gemoederen gemeenelijk versmaet en veracht worden. Zoo zietmen ook dat bezienswaerdige persoonen de Schilderkonst liefhebben: en dat ze van niemand gehaet wort, dan van zoodanige, die 't beeter zouw passen in de stallen van Circe onder de zwijnen te leeven, dan by reedelijke schepselen te verkeeren. Agesilaus, zegt Plutarchus, verbood uitdrukkelijk in zijn testament, datmen zijn beeltenis niet en zoude schilderen noch gieten. Maer waerom? Hv was een onaenzienlijke en kreupele vent, daer met schilderen of gieten geen eer aen te behaelen was. Zoo gaf hy dit bevel zoo zeer niet uit onweetenheyt, als wel uit zijn bekende onwaerdicheyt. En zeeker, ik zach noit een eenichzins volmaekt mensch, of ik bevond'er een geneegentheyt by, om zich zelfs eens verbeelt te zien. Maer schoon men al liefde vind, zoo vind men overal 't volk niet, dat een konstenaer dient. Hy moet, 't is waer, voor eerst zijn goede fortuine in zijn eygen verdiensten, dat is, in de deugt en in d'aengenaemheyt van zijn werk zoeken: maer daer nae moet hy omzien, dat hy door ⁺yverige Mecenaten in de gunst der machtige Prinsen of Koningen geraeke: of by de welvaerende kooplieden in achtinge koome. Want zonder hulpe van gunstige aenleyders, en voortkruijers, die hem luitruchtich opschreeuwen, zal hy bezwaerlijk bekent worden. En dat noch 't slimst is, zoo heb ik deurgaens bevonden, dat de liefhebbers of iemant draegen of onderdrukken, en dat zy zelden onverschillich, maer deurgaens eenzijdich zijn. En dit was d'oorzaek, dat veele Schilders, jae zelf onder d'aeloude, de vermaertheyt ⁺te beleeven gemist is: als Aristodemus Thasius, Polycles, Atramitenes, Nicomachus, Schopas, en veel andere. Want schoon het hen aen vlijt noch vernuft schorte, zoo bleeven zy verdonkert en in d' armoede versmoort

+ Wie de konst versmaden.

+ Mecenaten noodich.

+ Goede Meesters verdrukt.

[p. 311]

door d'een zijdicheyt der gewaende konstkenders, die haer als met de voet op de nek traden. Myron de gieter, en Lysippus de Beelthouwer konden d'armoede ⁺niet overwinnen, schoon deeze zijn beelden bynae deede leeven, en d'ander het koper schier bezielde. Vitruvius zegt'er zijn gevoelen af: dat het de kondenaers, hoe schoon zy ook voordoen, zeer lichtelijk teegen loopt, indien zy te arm zijn, om 't gezach hunner konst na behooren te hanthaeven, of door geen genoegzaeme tijt de gemeene gunst derven, of zich zelven door schoon praeten niet en weeten bemint te maken. Wat de armoede en een bekommerden staet belangt, men heeft veel deurluchtige ⁺geesten daer door zien verdrukken, en eyndlijk versmooren; want de armoede maekt den mensche moedeloos, en voornamentlijk konstenaers, die door de zoetheyt, die zy noch in de kunst vinden, verrukt, het hart niet en hebben hun zelven te waegen. Hier van dient tot voorbeelt ⁺den uitsteekenden Schilder, den kleinmoedigen Antonio van Corregio, die voor een zak korens een Mariebeelt schilderde, dat een zak vol dukaten waerdich was. En die eyndeling, met sestich kroonen aen quatrinen beladen, van Parma te voet na zijn huis tot Corregio gaende, van dien ongewoonen last in zeer heet weder zich zoo vermoeide, en somtijts onderweegen, om zich te verkoelen, water drinkende, zich zoo qualijk bevont; dat hy t'huys komende van een sterke koortse bevanwiert, te bedde viel, en ontrent zijn veertichste jaer storf. Maer het getal dezer ongelukkigen is grooter, dan ik begeer op te haelen. Wat de onvermaertheyt of onbekentheit aengaet, een staeltje zal hier genoeg zijn. Toen Antony ⁺van Dijk eyndelijk tot Genua zoo veel had te weeg gebracht, dat hy met een voorspraekbrief tot Romen by zeker Kardinael wiert gezonden, zo verworf hy de genade van zijn Uitmuntenheit te konterfeyten, waer in hy ook al zijn vlijt en vermogen te kost ley; maer noch den Kardinael, noch iemant anders, kon'er iet byzonders in zien, en de Schilders, die geroepen wierden om ⁺hun oordeel te zeggen, bekenden dat het al redelijk wel was, van een vreemdeling. Dus geraekte 't Konterfeytsel in een hoek, en van Dijk in't vergeetboek, en schoon hy zich zelven, dus van al de werelt verlaten ziende, van mistroosticheyt het hair uit het hooft trok, niemand kreunde 't zich, noch men verbood hem geen strop te koopen, en het stont hem vry, zoo wel als Fransisko Fiamenko, van mistroosticheyt te sterven, die door Bernijn verbluft, na't huis der schimmen voer, daer hem Bamboots, zoo men zegt, namaels ging zoeken. Maer toen, na verloop van jaeren, van Dijk al zijn zwaericheyt te boven was, zijn naem door de werelt klonk, en hy door gunst van 't Hof van Withal verheeven en bekent wiert, zoo wiert ook 't konterfeytsel des Kardinaels tot Rome voor den dach gehaelt, verwondert, geprezen, en eyndeling als een Mirakel ten toon gestelt.

+ In de Voorrede van 't derde boek.

+ De kunst door armoede versmoort

+ Stael aen Corregio.

+ Ook niet bekent zijnde onaengemerkt.

+ Stael aen van Dijk.

[p. 312]

⁺Hier by past noch een staeltje van den ongeachten en nochtans, in de konst, grooten Herkules Zegers: dezen bloeide, of liever verdorde, in mijn eerste groene jaren. Hy was van een gewis en vast opmerken, zeker in zijn Teykening van lantschappen en gronden, aerdich in verzierlijke bergen en grotten, en als zwanger van geheele Provinsien, die hy met onmetelijke ruimtens baerde, en in zijne Schilderyen en Printen wonderlijk liet zien. Hy benaerstichde hem de konst met onvergelijkelijken yver: maer wat was 't? niemant wilde zijn werken in zijn leven aenzien: de Plaet-drukkers brochten zijn printen met manden vol by de Vettewariers, om boter en zeep in te doen, en't geraekte meest al tot peperhuisjes. Eyndelijk vertoonde hy een plaet, als zijn uiterste proefstuk, aen een kunstkooper tot Amsterdam, veylende de zelve voor klein gelt, maer wat was't? de Koopman klaegde dat zijn werken geen waer en waren, en ontzach zich byna 't koper te betalen, zoo dat den ellendigen Herkules ongetroost met zijn plaet na huis most, en na dat hy eenige weynige printen daer afgedrukt hadde, sneed hy de zelve aen stukken, zeggende: dat'er noch liefhebbers komen zouden, die viermael meer voor een afdruk geven zouden, als hy voor de geheele plaet begeert hadde, gelijk ook gebeurt is, want yder print is naderhant zestien dukaten betaelt geweest, en noch gelukkich dieze krijgen kon; maer den armen Herkules had'er niets van te bet: want schoon hy zijn hemden en de lakens van zijn bedde verschilderde of verdrukte (want hy drukte ook Schildery) hy bleef in d'uiterste armoede met zijn gansche gezin, zoo dat zijn bedroefde vrouwe eyndelijk klaegde, dat al wat'er van lywaet geweest was, verschildert of verprint was. Dit nam de mistroostigen Herkules zoo ter harten, dat hy allen met ten eynde zijnde. zijn droefheit in de wijn wilde smooren, en op eenen avont buyten zijn gewoonte beschonken zijnde, quam t'huis, maer viel van de trappen, en sterf; openende met zijn doot de oogen aen alle lief hebbers, die van die tijd af zijn werken in zoodanige waerde hebben gehouden, als ze verdienen, en altijts verdienen zullen.

⁺Wat de onbespraektheit aengaet, deeze en behoorde zoo grooten hinderpael niet te zijn, maer de beschreumtheyt, zeedige beleeftheyt, en het vrymoedich vertoonen van zijne werken, behoorde aen de verstandige ⁺liefhebbers genoeg te zijn; want de Schilderkonst is het vertoonen eygener dan het spreeken. Maer zommige hebben door een schijnbaer gezwets het ⁺geene, dat hen in de kunst ontbrak, vervult, andere hebben door een verleydende list de ooren en oogen der onverstandige liefhebbers beguichelt, andere ⁺hebben met schalke verbintenissen hunne werken door gunstelingen doen opschreeuwen, en door het toekaetsen van twee of drie samengezwoorenen, den bal der Fortuine in hun gewelt gekregen. Zeker, wel een staetkundige

+ Staeltje van Herkules Zegers.

+ Onbespraektheit.

+ Gezwets.

+ List.

+ Samenzweering.

[p. 313]

⁺list, maer verdoemelijk, wanneerze tot verdrukking van eerlijke en edele geesten wort in't werk gestelt, en onbestandich, dewijl de waerheit doch eyntlijk eens uitbarst. De Schilderkonst is zeker te edel, om door zoo snoode zonden ondersteunt te worden; behalven dat het ook gevaerlijk is, onschuldigen te beleedigen, daer men de stokslagen wel met scherp betaelen kan.

Door deeze vervloekte samenzweering worden alle vaste oordeelen los gemaekt, want hier door worden de goede dingen immers voor een tijt lang onderdrukt, en de krepele werken der deelgenooten opgeschreeuwt. ⁺Het en is wel niet onnatuurlijk, dat veele konstenaers hunne eygen werker voor de beste houden; maer men plach altijts aen die den prijs te geven, die van elk meester in de tweede plaets nae zijn eygen werk gestelt wiert; daer de verstandige de zelve nu behoorden waerdich te achten, die met den grootsten yver vervolgt worden.

+ Om andere te verdrukken.

+ Waer aen men de beste dingen plach te kennen.