Logo DBNL
Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt (1969)

Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

(1969)–Samuel van Hoogstraten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tiende hooftdeel.
Vervolg van't voorgaende.

+DE vervloekte Nijdt, vyandinne van goden en menschen, heeft niet alleen deze samenzweeringen gesmeet, maer heeft ook, door verborge listen, somtijts noch gruwelijker stukken aengerecht, gelijk men zegt van Baccio Bandinel, die, ziende den roem van +M. Agnolo, door den wonderlijken Carton van den krijg te Pisa, vol van schoone naekten en graselijke beweegingen, die tot licht van al de Schilderjeugt was opgehangen, dit wonderstuk der konst uit wangunst verdelgde; want hy in een ongeleege tijd, met een nagemaekten sleutel, heymelijk in de zaele, daerze hing, komende, scheurdeze in veel stukken: Gelijk hy naderhant ook veel gebootseerde figuuren en marberen van de zelve hand uit spijt vernietigde. Zoo veel onlusts quam den grooten Michiel Agnolo over; en noch meer, toen hem den verwaenden Beeltsnijder Torrigiano, uit nijt en euvel al speelende de neus aen stukken sloeg: en schoon hy daer over uit Florensen gebannen wiert, Michiel Agnolo bleefechter voor al zijn leven geteykent. Maer wat beklaegelijker zaek, zoo 't waer +is, vertelt men van Lukas van Leyden, die uit liefde tot de kunst, de Schilders tot Middelburg, en voort met Mabuze tot Gent, Mechelen, en Antwerpen bezocht, en in yder Stadt een banket van zestich gulden, dat toen veel was, ten beste gaf, dat hy sedert geen gezonden dach hadt, en zes

jaren lang van een verteerend vergift quynde. O Edele kunst! is't mooglijk dat'er zoo onedel moedige buffels uwe eere bezoetelen. En nochtans is't waer, dat men snooder rank voor weynige jaeren te Parijs gezien heeft. +Zeeker Schilder van grootse Teikening, en Meester in't maken van Modellen tot tapijten, was by Koning Lowijs de veertiende en al't hof in hoogachting: hy gaf uit liefde tot de kunst, en natuerlijke gunst, aen eenen zijn Neef, die ook zijn naem voerde (doch onwaerdich) zijn huis ten besten. Maer deze van duivelsche nijd en Eerzucht bereeden, kon niet lijden dat de glory van zijn vrient zoo hoog in top stont, en hoopeloos van door den ween der Deugt hem gelijk te worden, besloot hem van kant te helpen: dies hy op een morgen zich zoo ver vergat, dat hy de spijzen van zijn Neef en huiswaert ging vergiftigen: begevende zich, gelijk verraders, door haer geweete gepijnicht, gemeenlijk blo zijn, daer op straks op de vlucht. Den goeden Meester bevond zich dadelijk na den eten bijster qualijk, maer ziende dat al die van zijn huis in een gelijke ontsteltenis vervielen, kreeg vermoeden van vergift. Men stelde flux alle raet van brakende middelen en tegengift in't werk, en zoo gelukkich, dat den Schilder met zijn gezin weder te recht geraekten. Het missen van den Neefbracht eerst vermoeden op hem, en noch meer zijn vertrek, men speurde hem na, en kreeg hem aen een der Zeeporten. Hy wiert te recht gestelt, en schuldich bevonden; d'Edelmoedige en medogende Konstenaer bad noch om zijn vergiffenis by den Koning: maer Lowijs, te meer om 's mans deugt en des anders ondankbaerheit tot wraek geprikkelt, gaf geen gehoor, nam de zaek als een vadermoort op, bestaefde 't strenge gerecht; en men zach korts daer aen den onbedachten vergiftiger zijn snood leven in't aenzien van al de werelt aen de Galg in een strop eyndigen. 't Rechte loon voor zoodanige, die de deugt door gruwelstukken +zoeken te verdelgen. Maer wat willen wy over de nijdicheyt dezes tijts klagen? Apelles, die den naem van Prinse der Schilders draegt, is van deze harpye niet bevrijt geweest: want toen hy tot Alexandryen, in Egypten, zijn heerlijke konst aen Koning Ptolomeus vertoonde, en met grooter eeren ontfangen wiert, zoo misgunde hem zulks eenen Antiphilus, die hem trotsen willende niet en konde, dies hy middelzocht hem te verraden. Hy beschuldigde Apelles by den Koning: Dat hy den voornaemsten was geweest, die met Theodota de Stad Tyrus had omgewent. En zelf dat hy Pelusia had doen innemen. Ptolomeus wiert deur deze tijdinge bitterlijk gestoort, en van gramschap razende noemde Apelles een ondankbaren verrader, tot dat een der schuldigé zich over den onschuldigé Apelles erbarmende, voort quam, en de waerheit openbaerde. De Koning was beschaemt, van Apelles zo onwaerdich gehandelt te hebben, schonk aen hem hondert talenten gouts, en gaf den valschen beschuldiger Antiphilus tot een slaef aen hem over. Zoodanigen

loon wensch ik alle Anthiphilen toe, die de deurluchtige deugden door snoode leugenen en verraderyen zoeken te verduisteren.

Zeeker, booze tongen kunnen somtijts der vroomen lof wel iets bezwalken, Godt weet tot wat proeve hy't toelaet, maer het quaet loont eindelijk zijn meester wel met dubbelt fret. De waerheyt komt eyndlijk te voorschijn, alwaert dat gy't niet beleefde, maer de deugt kent geen tijd.

+Wilt gy bestandigen roem in de konst verkrijgen, zoo poog om wel te doen. Staet gy na een bestandich geluk, zoo tree niet buiten de zeedige deugt.

+Gy moet u zelven met een verdraegsaem gedult wapenen, wanneer liefhebbers overkomen, die meer geld of gezach, dan kennis hebben: want ten komt niet altijts geleegen, dat men hen na verdiensten straffe, gelijk(a) Zeuxis Megabyzus afwees, toen hy hem op zijnen winkel met groote pracht en grootsheit bezoekende, zeer dwaes en vermeeten van de kunst sprak; want Zeuxis schoot hem toe, dat hy by een yegelijk, zoo lang hy gezweegen had, met vreez' en verwondering was aengezien, maer dat hy nu, door zijn onbeschaeft en dom oordeelen van 't geen hy niet en verstond, zich zelven tot een spot der verfwrijvende jongens gemaekt hadde. +Michiel Agnolo gebruikte meerder beleeftheit, toen hy den Florentijnschen David, uit het verlaten stuk marber hieuw; want als hem Soderini berispte, dat den neus te dik was, zoo klom hy op de steygering, met zijn houwtuig en wat gruis, hem gelatende het aengeweezen gebrek wech te nemen, en te werken, laetende somtijts wat gruis afstuiven; vraegende eyndelijk hoe +'t hem nu geviel? Soderini, zich zelven vleyende, zach wel aendachtich om hoog, zeggende, zeer wel, en zeeker gy hebt daer nu het leven gegeven. Maer zoodanige kunstkenners zijn ons meermaels ontmoet, en haer oordeel is niet altijts schadelijk. Onzen Livius had laetst in een stuk de waerheit uitgebeelt, daerze van de gerechticheit gekroont wiert, hy had'er ook een gryzaert als de tijd bygevoegt, gelijk het onderwerp scheen te vereyschen; maer een der aenbesteeders gaf voor, dat dien ouden vent daer niet paste. Waer over den Schilder hem en eenige andere beelden, die toch niet opgemaekt waren, uitstreek, ontlastende zich zelven van geen kleinen +arbeit, en prees den vernuftigen raetsman. Maer de Schildergeest wort somtijts tot ongedult getergt, wanneer de verwaentheit des berispers te hoog loopt. Apelles liet ons hier af een alom bekent stael na, toen den Schoenmaker, na dat hy daegs te vooren de Schoenriemen, met goede Schoenmakers kennis, gelukkich berispt had, en hy die nu verbetert zach, +iets op het been van Venus wist te zeggen: want Apelles, die zich verborgen hadde, sprong met yver uit, en belaste hem, Schoenmaker, by zijn Pantoffel +te blijven. Michiel Agnolo ook, toen hy des Paus beeld van koper vijf

ellen hoog maekte, wiert van F. Francia Schilder en Goutsmit, toen hy 't hem vertoonde, met geen andere lof vereert, als, dat het een zeer schoon +gietsel, en van goede stoffe was. Waer over Agnolo antwoorde, dat hy daer van den Paus te danken had, dieze hem bestelt hadde, gelijk hy Fransia de Drogisten daer hy zijn verwen haelde. Makende hem voort voor een plompaert uit, en zijnen zoone, dat een schoon jongsken was, toe vaerende, zeyde: Uw Vader maekt schoonder levende, als geschilderde beelden. Of dezen yver van Agnolo te hoog liep, stel ik anderen te oordeelen. Immers hy belgd'et hem, dat Francia de stoffe, en niet de vorm prees. En Francia had mooglijk te grooten gevoelen van zich zelven, want men zegt dat hy van ontsteltenis noch gestorven is, toen hy de wonder schoone Cecilia van Rafaël, die nochtans zijn vriend was, gezien hadde, en de zelve zoo veel beeter dan zijn eygen werk bevond. Michiel Agnolo was anders, gelijk 't by groote Meesters gemeen is, ras geraekt; want toen eenen Messer Biagio tegen den Paus gezegt hadde, dat zoo onschamele naekten, als in't oordeel van Agnolo geschildert waren, beter in een Badstove, dan in des Paus Kapelle pasten, zoo schilderde hy deezen Priester flux by onthout, met een Slang, die hem in zijn schaemte bijt, in de Hel, en als een Midas met Ezels ooren. Ook drees hy een Edelman, die van den Hartoch van Ferraren gezonden was om de Leda te zien, die hy voor hem gemaekt hadde, van hem, om dat hy 't stuk ziende zeide, dat dit zoo veel by zonders niet en was: zonder 't zelve naderhant den Hartoch te willen verkoopen. Een ander Edelman te Bolognen vraegde hem, wat hy meerder achte, een beelt van hem, of twee Ossen? Waer op hy hem antwoorde, na de ossen zijn, want deeze van Bolognen zijn vry grover, als onze te Florenzen. Het antwoort van F. Zucchero was zoo bits niet, maer niet minder van nadruk, ten aenzien van den persoon, daer hy 't tegen hadde: want als hem de Kardinael Farneze toeschoot, Rafaël +Urbyn en d'andere goede Schilders en waren nu niet, ley hy'er tegen in, de goede konstbeminners, Pauzen en Prinsen waren nu ook niet. Men geeft hem ook na, dat de Calumnia, die van hem in print uitgaet, eenichzins overeenkomende met die, daer Apelles zich tegens den Koning Ptolomeus meê ontschuldigde, tegens Farneze hier om gemaekt is.

Wy zullen meer andere wraekoeffeningen der Schilders voorby gaen, en hier alleen maer eenige aenroeren, die wel zoo scherpzinnich en belacchelijk zijn, als eenige Poëtische schimpdichten, gelijk men zegt dat Sebastiaen del Piombo, in een Kapelle van St. Pieter Montori, een Monnik schilderende, van Michiel Agnolo gewaerschuwt wiert, dat hy 't werk zoude bederven. En Sebastiaen de waerom vragende: zoo antwoorde Agnolo, dewijl de Monniken de gansche werelt, of waerze komen, bederven, zoo zal dit kleyn kapelleken, zoo gy'er dezen Monnik inbrengt, ook niet vry

gaen. Als ook zeeker Schilder een Pieta, zoo 't de Italiaenen noemen, slecht genoeg had afgebeelt, en den Meester aen dezen zelven M. Agnolo vraegde wat 'er hem af dacht? zoo gaf hy tot antwoort, dat dit wel een Pieta, dat is, een zeer deerlijk stuk werks was.

Dit gaet nu de tong aen, maer andere hebben zich met het pinseel al zwijgende gewroken: gelijk Apelles in zijne Calumnia, boven gedacht.

+Die van F. Zucchero, gelijk wy gezegt hebben, hebben wy in print. Maer men vertelt van den Schilder Klezis, dat hy zich van de Koninginne Stratonice gehoont achtende, haer schilderde, als wentelende in de onkuische omhelzingen met eenen Visscher, en dat hy dit Tafereel tot Ephezen in de haven opentlijk ten toon stelde, maer zelfs scheep ging, en wech vluchte. Het welk hem nochtans zoodanich niet en gelukte, als hy wel gemeent hadde: want de Koninginne, van een anderen aert, als de Vorsten, die men tans vindt, die om Schilderyen, daer in zy waenen gehoont te zijn, haere nabueren ten oorlog ontzeggen, wilde zelfs niet, dat men deze Schilderye wechnam, maer heeftze zelfs wegens de konst, die 'er in gepleegt was, in eere doen houden. Maer ik raede daerom niet, dat men klezis voorbeelt naevolge; want groote Heeren hebben lange armen.

Andere hebben om zich te wreeken, yzere tralien geschildert voor het afbeeltsel van iemant, die haer aenbesteet stuk verzuimden af te haelen. Dezen heeft'er een Monnikskap opgezet, en een geestelijk zusje bygevoegt. Een ander heeft boeyen aen de handen, of een strop om den hals +gehangen. Andere hebben haer iets bespottelijks of onschamigs in de hand gegeven. En zommige met de wrake des penseels noch niet gepaeit, hebben'er +gedichten en smadige vaerzen bygevoegt. Maer laet u al deeze opschuimingen eens ontstelden gemoets, ô Schilderjeugt, niet verrukken, maer stel gestadich, nevens een betamelijk gedult, deeze twee middelen +in't werk, te weeten, dat gy met gunst en eerbiedicheit van een anders werk oordeelt: laet uw grootste versmading als die van Albert Durer zijn, die iet slechts ziende, gemeenlijk niets anders zeyde, als: Er hadt seyn vlijts gedaen.

P.P. Rubens uit Italien in Nederlandt komende, gebruikte zijn heusheyt wel te pas: want als hy merkte, dat zeker Schilder, reets in achting, smaedich van hem sprak, zoo ging hy den zelven bezoeken, prees de deugden, die hy in zijn konst bespeurde, nae de rechte maet, en verzocht hem verder zeker aengevangen sluk op te maeken, alzoo hy betuigde lustich te zijn, om iets van zijn konst te hebben. d' Ander door deeze minzaeme bejegening tot zwijgen gebracht, vervaerdichde 't vereyschte stuk, 't welk Rubens beaen-genaemde, en vorderde hem den prijs af: d'ander beschaemt deed een tamelijken eysch, maer Rubens antwoorde: hy had hem dubbel zoo veel toege-

schikt, betaelde 't mildelijk, en kreeg door zijne edelmoedicheyt de gunst +van deezen yveraer, die in zijn gemoed overwonnen niet alleen de heusheyt van Rubens, maer ook zijne konst, tot den Hemel toe opschreeuwde. Maer wie zallust tot de konst hebben, als de konstenaers onderling elkanders werk verachten. De konststukken zijn dien prijs waerdich, die'er de kenders onder malkanderen opzetten, zegt Cicero. Hoe dwaes zijn dan die oeffenaers, die, door 't verachten van een anders werken, hunne eygene doen afslaen? Protogenes, in zijn Vaderland Rhodus als een verschoveling levende, quam met zijn konst in achting, door de deugt van Apelles; want dezen waerdigen Prinse der konst by geval aen dat Eylandtgelant, Protogenes werken ziende, vraegde wat hyze hielt? En hoorde met leetweezen, dat hyze op een zeer geringen prijs stelde: maer om dit te verbeteren bood hy 'er dadelijk vijftich talenten, of dertich duizent kroonen voor, laetende daer en boven door Rhodus den roep loopen, dat hy 'er noch veel aen meende te winnen, alzoo hyze als zijn eygen werk, dat reets tot ongelooflijken prijs gesteegen was, meende te verkoopen. De Rhodiaenen dit vernemende, zagen Protogenes konst wel haest met andere oogen aen, booden 'er ook goede sommen gelts voor; maer Apelles bleef by zijn bot, en stont daer niet van af, voor dat zy't zelve verbeterden. Zeker, Apelles kon door het wonderlijkste stuk werx, dat hy ooyt by de hand nam, geen heerlijker lof, dan door deeze daedt, verdienen; waerdich dat elk konstenaer de geheugenis daer van in zijn hart drukt, om de zelve nae de maete zijnder gaven te volgen; al waert maer als A. Durer, als hy de dingen van onze Geertjen van St. Jans tot Haerlem met verwondering bezach. Waerlijk, zeyde hy, er is eyn mhaler im moeders leib geweest. 't Welk de konst en deezen meester tot verheerlijking mocht gedijt hebben, had hem de doodt niet te vroeg wech-gerukt.

+Men moet ook, wanneermen iemants werk zier, die noch onrijp in de konst is, met bescheydentheyt daer van spreeken, niet datmen 't zoo daedelijk als een wereltswonder zal uitkrijten, en het booven alle ervaeren meesters werk stellen, als of het niet hooger te brengen waer, gelijk somtijts de jonge melkmuilen meenen dat hun toekomt; maer men zal de kenbaere deugden, die 'er in bespeurt worden, prijzen, en de wrange onrijpheeden met voordacht voor by gaen.

Gy Meesters zult uwe Dissipelen, die gelukkich in 't leeren zijn, ook met geen nijdige oogen aenzien: Dedalus onderwees zijns Zusters Zoone Talus, den vinder van de draeikonst, en van de zaege, nae de gelijkenisse van het kinnebakken eens Serpents, maer als hy over des jongelings groote geest nijdich wiert, zoo heeft hy hem den hals gebroken. 't Welk hem zelfs tot ondergang van zijn geheele huis gestrekt heeft. Geeft aen een yder den

+lof, die hem toekomt, want die andere lichtvaerdich verachten, worden ook niet verschoont. Baccio Bandinel (gelijk wy gezegt hebben) was zoo nijdich, dat hy niet alleen alles verachte, maer noch dissipel zijnde de teykeningen van Michel Agnolo aen stukken scheurde, en naderhant de bootseersels van den zelven meester verbryzelde, om hem zijn eer en saem, en andere van zoo schoone voorbeelden te berooven. Maer hy wiert zelf ook van andere liefhebbers genoeg gehekelt en beschimpt. 't Was aerdich van zekere Edelvrouwe, alsze in gezelschap van eenige Edelluiden de marbere Adam en Eva bezach, en gevraegt wiert wat haer van die beelden dacht? Van het mansbeelt, antwoorde zy, voegt my geen oordeel te geeven, maer wat de vrouwe belangt, zy heeft twee goede deugden, zijnde wit en stant vastich. Maer andere gingen dit eygen werk met spitse gedichten te keer. Ziet hier een staeltje:

 
Den lusthof was onteert door Adam en zijn bruit;
 
Dies dreefmen bun daer uit.
 
En dees twee beelden ook, die deeze kerk besmetten,
 
Behoortmen uit te zetten.

Gy zult ook, ô Schilderjeugt, de werken uws leermeesters behoorlijk in waerden houden, en schoon gyze verbeteren kunt, zoo past het u niet, die te verachten. Maer gedenkt altijt, dat zy van die hand komen, die u in uwe zwakheyt placht te geleyden. En zegt met Alexander: Mijn vader gaf my het leven, maer van dezen heb ik het wel leven door Godts genade geleert.

+Ten tweeden, zoo betracht dat uw werk lofwaerdich is. Zoo zal 't u aen geen ware kenners eindlijk ontbreeken, schoon gansche steeden met waen-wijze +narren, en partijdige liefhebbers vervult waren. Maer dewijl ik aen liefhebbers gedenke, zoo moet ik u, ô konstliefdige zieleh, ook dit te gemoed voeren: dat gy u wacht van den droessem der konst te beminnen: maer wilt gy uw hart op eenige Schilderyen zetten: zoo let eerst wel, of'er beminnens waerdige deugden in zijn; of de zaek, die verbeelt wort, wel zoo +waerdigen inhout begrijpt, als van Clio vereyst wort; of de proportie ook zuiverlijk is waergenomem; of de kolorijten en schaduwen met de lessen van Terpsichore en Melpomene overeenkomen: of de doeningen en lijdingen ook haere rechte rol speelen? of de omstandicheden eygen zijn? of de schicking geestig is; en eyndelijk, of al deze deugden deur de gratien verbonden zijn? Want zoo gy u aen andere beuzelingen vergaept, zoo zijt gy den naem van liefhebbers onwaerdich.

+Wijders van zijn eygen konst vermetelijk te snorken, past geen edel gemoed: d'oude Meesters ontzagen zich op hare stukken te schrijven datze gedaen of opgemaekt waren; ja men vond boven de drie stukken niet, meent

+Plinius, daer, Apelles fecit, Apelles heeft het gemaekt, op stond. Maer wel veele met het opschrift van, Apelles faciebat, Apelles maekte dit stuk werks. Als of hy noch daer af en aen kon gaen, als 't hem geliefde. Want het en behoort een Schilder nimmermeer te verveelen zijn werk beter en beter te maeken; de tijd ververst somtijts het oog, en het oordeel van vreemden, verstandigen, en dommekrachten, van nijdigen, gunstelingen, en onpartijdigen +ontwaekt den geest. Jae de Boeren zullen u somtijts wel een feyl in uw werk aenwijzen, gelijk Durer zegt, hoewel zy u niet leeren kunnen, hoe gy die zult verbeeteren. Fidias, na dat hy dien vermaerden Jupiter voor d'Eleanen gemaekt, en d'eerste reyze aen den dag gebracht hadde, stont achter de deure, en luisterde wat d'omstanders in zijn werk preezen of laekten. En zoo dra zy vertrokken waren, sloot hy de deuren, en ging de oordeelen der menichte tegens zijn beeld overweegen, en verbeterde 't geene daer zy by avontueren 't rechte wit getroffen hadden: en Apelles gebruikte dien zelven wech. Want die al wilde volgen wat het domme volk oordeelde, zou vaeren als Dion, die Leda met hare kinderen Kastor en Pollux uit eyerschaelen brekende, geschildert hadde, en de zelve in zijn winkel gestelt, +met voornemen alles te veranderen wat de menichte quam te berispen, gelijk geschiede: want hy hoorde met gedult al haere aenwijzingen aen, en maekte 't zoo als zy 't verstaen hadden; nu verkorte hy de neus van Leda, of een arm van Kastor, dan verdunde hy den hals van Pollux, of de knie van de Moeder, tot dat de godin, noch godin, noch hen' met kuikens, maer eer een beerin, met twee ongelekte jongen geleek. Dit gedaen hebbende, stelde hy 't wederom in zijn winkel ten toon, met dit byschrift:

 
's Volks oordeel, dom en zot,
 
Heeft dus dit stuk verbrod.

Men moet geen oordeel volgen, als 't geen datmen bevint met de waerheyt over een te koomen: want daer is geen grooter dwaesheit, zegt Tullius, +dan datmen iets zonderlings van de vergaderinge der geener verwacht, die, een by een, anders niet dan slechte verachte werkluiden zijn. Men moet zich ook wel wachten, als men eens zijn best gedaen heeft, alles te willen veranderen. Zy zijn zeer ongelukkich, die 't geen hun in 't eerste wel gevalt, t' elkens wederom verwerpen, en iets geheel van 't vorige verschillende by de hand neemen. Want zy doen haer verstand door een verkeert misvertrouwen grootelijx te kort, zoo dat ik naeulijks weet, of hy, dien al wat hy doet wel aenstaet, of dien niets met allen vernoegt, wijtst verdoolt is. Den over-naerstigen bootseerder Apollodorus kreeg somtijts zoo quaeden gevoelen van zijn eygen werk, dat hy veeltijts zijne volmaekte beelden aen stukken sloeg; waerom hy onder de wandeling den dollen Apollodorus genaemt wiert. Callimachus mede altijts zijn werk verbeteren willende, maekte 't arger, en wiert

daerom Kakoziteknus gebynaemt. Zijn werk al te zeer te pijnigen maekt het zelve zwaermoedich, het is ook onmogelijk dat de viericheyt des geests alrijts eeven fris zouw blijven. Apelles beroemde zich, dat hy Protogenes daer in overtrof, dat hy van zijn werk kon afscheiden. Het is een meesterlijk teyken, als iemant de deugden, die hy in 't begin in zijn stuk gebracht heeft, tot den eynde toe kan bewaeren. Het geen alreede wel is, behoeft geen verbetering, en die het geen, dat goet is, ongeschonden laet, geeft te kennen dat hy 't verstaet. Daerom hebben groote meesters ook wel dingen, die in 't eerste aenleggen een gelukkige welstant hadden, onopgemaekt gelaten, van vreeze dat zy die zouden bederven. Zoo kan 't ook gebeuren dat de grondverwe uwes doeks of paneels in't koloreeren te pas komt, en met eenige duwkens geholpen, uwen arbeyt verlicht.

+Om zijn werk te verbeteren, houtmen ook dat het goet is, het zelve voor een wijl wech te zetten, om het daer nae met een versch ooge t' overzien; gelijk Horatius van den dichter begeert: Houw uw schriften, zegt hy, negen jaeren by u t' huis; wat niet uitgegeven is, kan men t' elkens uitschrabben. Maer een Schilder zouw dezen raet te zeer volgende, weynich uitrechten. Ik heb liever dat hy zijn werk volkomen opmaekt, en, lust het hem namaels, het eerste door een tweede verbetert: Poëten mogen door denken, maer Schilders moeten door doen, Meesters worden. Wy zullen iemant met hulpe der negen Zusteren wel van de konst leeren spreeken, maer van niemant met dit onderwijs een Schilder maeken, ten zy hy de hand vlijtich aen't werk sla. Een geduurige oeffening moet de oogen verklaeren, en't pinseel moet metter tijt als in de hand aengroejen. Schilders +blijven zelden, dieze zijn: zy neemen toe, of gaen te rug, en, dat wonder is, men ziet somtijts braeve geesten als in haeren loop stilstaen; en hoe zy'er tegen schijnen te worstelen, van dagh tot dagh verslechten. Daerentegen gebeurt het ook, dat de geene, die lang vergeefs gearbeyt en geklautert hebben, zonder op te komen, eens schierlijk opdaegen, en een hooge sprong doen. d'Oorzaek hier van is, dat haere oeffening van't waere onderwijs afdwaelt, of dat den anderen, die lang verdoolt liep, op een nader wegh geraekt. Maer laet iemant den naesten wech al hebben, hy zalze wederom quyt raken, indien hy met geduurige oeffening die niet en onderhoude.

+Solon begeerde dat in burgerlijke tweedracht een yder borger zijde zouw kiezen. Maer wy begeeren dat den Konstenaer zich alleenlijk met de konst bemoeye. Protogenes bleefschilderen in 't bestormen van Rhodes; Parmens in 't bloedich innemen van Rome; beyde, of hen den oorlog niet aenging. Men kan ook met schilderen zoo wel, als met dichten, de vorsten tergen, gelijk

+reets gezegt is. Bruno een dichter onzes tijts had Olivier Kromwel Protector in Engelant met een bits en schandich gedicht getergt, en met Latijnsche vaerzen dapper geheekelt, ja zoo, dat hy 't naeulijks verkroppen kon. +Dit by eender gemerkt, die een reys over Zee had, nam voor, tot vermaek van Kromwel, aen Bruno een part te speelen. Hy gaet hem dan tot Amsterdam vinden, en neemt hem tot leermeester van zijn kinderen aen, en belast hem op zekeren dach in den Haeg te komen, ondertusschen vertrekt hy na de maes, en in een Engels Schip, dat op hem wachte. Bruno ter bestemder plaets en tijt in den Haeg verschijnende, wort wel ontfangen, maer men geeft hem een briefje van zijn Heer, hem te post tot Rotterdam te volgen, alzoo hem daer noodich te spreeken hadde, waer op den Poëet zich strax derwaerts spoede: maer tot Rotterdam in de aengeweezene Herberge komende, zeytmen hem, dat dien Heer in een Schip op stroom leggende, te gast was, en geboden hadde, dat, als Bruno daer quam, men hem dadelijk aen boort zoude geleyden, om zich daer met het gezelschap vrolijk te maeken. Dit brocht den leermeester byna in twijffeling, maer van Joviaele natuur liet hem gezeggen, voer na boort, en wiert over den goeden voortgank van den aenslach met ruime tengen verwelkomt. Hy eenichzins goet inneems, en zoo wel onthaelt, verloor zijn kommer en voorzorg in den wijn, en most te kooy. Ondertusschen hyste matroos de zeylen op, 't schip raekte in zee, en de wind dienende, ontrent de kust van Britanje, eer Bruno half slaepdronken ontwaekte. Maer hy ontnuchterde wel haest, toen hy zach hoe 't hier geschapen lach, en men hem zijn lasterschrift wegens Olivier voorley; hy wenschte zich zelven wel op 't Eylant Teneriffe, of wel onder de Hottentots van de Zuitkaep: hy zach alreets, zoo hem dacht, den driehoek van Tilborn, of de Gerechtplaets van Chaerenkras. En te meer, als men hem, tot Londen komende, hoewel in een eerlijke kamer, opsloot, en aenzeyde, van voor den Protector te moeten verschijnen. Ondertusschen was'er een ander persoon, bequaem tot dezen trek, die hem trooste en moed gaf, en door ondervragen quansuis de oorzaek van zijn droef heit naspeurde. Maer hy was zoo ver in wanhoop geraekt, dat hem geenerley vertroostingen hielpen; want zijn schimpdicht lagh hem te zwaer op't hart, en d'overtuiging van zijn gewisse, door zijn ongeluk, onder 't gewelt geraekt zijnde van een geweldenaer, dien hy zoo zeer beleedicht hadde. Maer deeze zijn gemaekte vriend trooste hem, zoo veel hy kon, en voornamentlijk met deezen raet: Dat hy Bruno een nieuw vaers zoude maken, ter eeren van Kromwel, zoo heerlijk, als hy kon, en dat men 't zelve vertoonende, met hulpe van vrienden en voorspraek, een kans most wagen; om hem uit

+dezen nood te verlossen. Dezen raet dacht den Poëet wel goet, maer hy bevont zich byna van al zijn zinnen, ik zwijg van de Pierides verlaten. Doch gedwongen van de nood een deugt te maken, nam de pen in de hand, schreef dat het dreunde, om de galg t'ontrijmen, en, na de gewoonte der Poëeten, behagen in zijn werk krijgende, schiep moed, en betoonde eindelijk wat de kracht des geests in zoo hoogen nood te weeg kan brengen. Maer wat hy bedacht of dichte, ten voldeê zijn gemaekten vrient niet, die hem telkens berispte, en als met spooren noopte, om hooger sprongen te doen. Bruno dan zette zich schrap, hersmeede en hervormde zijn vaerzen, en putte al de schatten van zijn geest uit, in den Dwingelant te verheffen, en zijn lof te trompetten, tot dat hy als t'eynden aêm +was. De Meesters van de klucht brachten toen dit gedicht voor Olivier en zijn gunstelingen, die'er groot vermaek in schiepen, 't werk preezen, en om den Poëet loegen. 't Eind was, dat men Bruno in vryheit stelde, en met een vereering verzach, om dat hy zoo braef, tegen zich zelven om strijt dichtende, had overwonnen. Dus was hy in korten tijt verleyt en +verlost, bedrogen en beschonken, geprezen en teffens bespot. Zoodanich stael hebben wy ook van zeker Schilder tot Milanen, die, toen Attila gansch Italien afliep, een Roomschen Keyzer schilderde, die op een gouden praelzetel zittende, de Gotsche en Scythische Vorsten onder zijn voeten trat. Toen nu Attila de Stad Milanen inkreeg, en hy, onder andere dingen, ook dit Tafereel zach, zoo geboot hy terstont, dat men den Meester van dit werk zoude opzoeken, die ook wel haest gevonden, en voor hem gebracht wiert, maer byna doot van vreeze. Attila hem ziende matichde zijn toorn, en zeyde alleen tot den Schilder: Gaet heenen, en stelt +mijn beeltenis op dien troon, en mael de Roomsche Koningen ootmoedich voor mijne voeten, zakken vol gouts uitstortende. Dit is den Poëet en den Schilder zeker wel gelukt: en zy betoonden dat men ook tot de kunst gedwongen zijnde, de zelve kan oeffenen, hoewel Filippo Lippi het tegendeel dreef: want toen hem hartog Kosmus de Medicis, op dat hy zijn werk zoude vorderen, opsloot, rechte hy niets uit, ja sneed zijn slaeplakens tot koorden, en klom uit de venster. Maer toen hy na eenige dagen gevonden, en met goede woorden weder aen 't werk gebracht was, en Kosmus +hem zijn vryheit liet, zoo voer hy wakker voort, zeggende: De uitnementheden der zeltsame geesten zijn hemelsche beelden, onbequaem voor lastdragende vrachtezelen.

Maer om onze zaek te besluiten, dat een konstenaer niet alleen geen grooten behoorde te tergen, maer zelf ook geen kleinen, zoo zal dit staeltje genoeg zijn. Bupalus en Anthermus, door een gril, die hun in't hooft quam, aengedreven, hebben de beeltenis van den Poëet Hipponactes, die een hal-

ven +dwerg, en met eenen ook zeer leelijk en mismaekt was, opentlijkten toon gestelt: 't welk Hipponactes vernomen hebbende, en dat daer dagelijx veel leedige gaepstokken en spot vogels tot den winkel van Bupalus en Anthermus toeliepen, om haren spotlust te verzadigen; zoo heeft hy deze schampachtige konstenaers, door een bitter wraekgedicht, in Jambische vaerzen, zoo dapper over den hekel gehaelt, dat zy haer zelven uit enkel spijt verhingen. Daerom vermaent Socrates wel te recht al de geene, die haer goeden naem liefhebben, haer te wachten datze geen Poëet te vyand krijgen, om dat zich haere kracht min in't prijzen, dan in 't verachten en schelden uitstrekt. En zeker, hy loopt met zijn hooft tegens den prikkel, die de spreekende konst door de stomme poogt te overschreeuwen. Want zelf de vorsten, gelijk Plutarchus zegt, zijn ongelukkich, zoo zy gehaet worden van een stadt, die welspreeken kan, of daer de dichtkunst, geleertheit, en welsprekentheit bloeit. (a)De goede Minos, Jupiters vrient, kon van den naem van quaet, door den haet der Atheners, niet gezuivert worden. Ja schoon hem Hesiodus en Homeer een waerdich Koning noemden, de dichters van Athenen banden hem voor eeuwich in de Hel. Dit Hooftdeel hebben wy onder 't gezach van Calliope wat te lang gemaekt, maer den yver dreef ons buiten 't spoor. Nu moogt gy Urania op haer beurt hooren.


Vorige Volgende