Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt
(1969)–Samuel van Hoogstraten–
Auteursrechtelijk beschermdTweede hooftdeel.
| |
[pagina 282]
| |
als uit veelerley by geval getrokke ronden, het eene beter dan 't andere is; maer dat geene alleen volmaekt is, 't welk in zijn omtrek nergens te ver van, of te naby zijn middelpunt buigt. Alzoo wort de schoonheyt ook gezegt te Ga naar margenoot+zijn, zoodanich een gedaente, die van alle onschoonheden vry is, en desweegen een volmaekte gedaente. Beeld u nu vry zoodanich een Helmelsche Venus in, waer van gy niet zeggen kunt, dat haer voorhooft of neus te kort of te lang is, haer oogenen mond te groot of te kleyn zijn; ja dat geenich deel of leedeken uw oordeel aenstootlijk is: en voeg'er dan de gratien by, gy zult zeeker geen onbehaeglijk denkbeelt hebben. Polymnia meent, en Ga naar margenoot+'t wort van veel geletterde toegestaen, dat onze eerste ouders zoodanich geweest zijn: 't welk niemand vreemt behoort voor te komen, aengemerkt zy van zoo volmaekt een meester gevormt zijn. En te meer, dat wy zien dat veelerley onschoon heden uit quaede locht, voetzel en landaert voortkomen, daer zy vry van geweest zijn; gelijk ook van het onderscheydelijk kroost, dat de menschen, door veelderleye gebreken haerer voorouderen geerft hebben, en noch dagelijks door nieuwe toevallen verergert, of ten minsten verandert, aen haere kinderen overzetten en meededen. Dewijl my nu geen Schildery by de hand is, om u haere gedaentens te vertoonen, zoo hoor Vondels Apollion. Hy poogt dit paer aldus na't leeven af te maelen:
Dit eischt Natuurs penseel, geen verf, maer Zonnestraelen.
De man en vrouw zijn bey volschapen, even schoon,
Van top tot teen. Met recht spant Adam wel de kroon,
Door kloekheyt van gedaente, en majesteit van weezen,
Als een ter beerschappy des aertrijks uitgeleezen:
Maer al wat Eva heeft vernoegt haer Bruigoms eisch;
Der leeden tedirheit, een zachter vel en vleisch,
Een vriendelijker verf, aenminnicheit der oogen,
Een minnelijke mont, een uitspraek, wiens vermoogen
Bestaet in eedler klank; twee bronnen van yvoor,
En wat men best verzwijge, eer dit een geeft bekoor'.
Alhoewel nu deeze volmaekcheyt, die wy onderstellen dat in dit eerste paer geweest is, in de naekomers nu min dan meer verkreupelt is, zoo zietmen nochtans somtijts van de zelve eenige verwonderwaerdige blikken: want de natuer vormt nu en dan schoonheden, die men zoude zeggen, datze de volmaektheyt bereyken, of zeer nae komen: daer de konstenaers dan haere denkbeelden, die zy tot de volkomentheyt bereyden, nae verbeeteren. Ga naar margenoot+Demetrius was zoo wonderbaerlijk en uitnemende schoon van gedaente, zegt Plutarchus dat niemant onder de Gieters of Schilders zijn gelijkenisse bequaem genoeg kon uitdrukken. Want gelijk men daer in een zoete be- | |
[pagina 283]
| |
vallijkheit, een aenzienlijke defticheit, een stuerse schriklijkheyt, en een gansch lieflijke schoonheyt vernam, zoo zachmen mede daer in een dapper zeltzaeme vermenging van zijn jeugdicheyt en stoutmoedigheyt, met een onnavolglijken heldachtigen schijn, en Koninklijke staeticheyt, die in hem te vinden was; en nochtans hebben de beste Konstenaers desgelijks uitgebeelt, wanneerze het denkbeelt, dat zy in haere hersenen door de konst geteelt hadden, in haere werken voortgebracht en gebaert hebben. Hispaspes en zijn jonger broeder Zariadres, Vorsten van Meden, wierden over haere wonderlijke schoonheyt voor Zoonen van Venus en Adonis uitgesprooken. En nochtans zal een ervaren Konstenaer zoodanige kinderen, als 't hem lust, voortteelen, wanneer hy de waere Idea van schoonheyt in zijn harsens heeft. Het zy u nu, met den Italiaen en Duitsch, een vette poezel, met den Ga naar margenoot+Spanjaert een schrapele, of met den Engelsman een goede Taly behaegt; want deezer strijdige schoonheden geschil zullen wy niet ten eynde brengen, vermitsze in 't reeden geven noch alle onverwonnen zijn; zoo moetmen in allerley aert de schoonheyt zoeken, de eygene van de vreemde leeren onderscheiden: en yder deel tot het geheel zoo gelijkmaeticht maeken, dat men niet en kan zeggen, dat het hooft te tenger is teegen de borst, de heupen te breet tegens de schouderen, of armen of beenen te zwaer. Maer het eene deel moet eeven zoo gevoed schijnen, als het andere. En yder byzonder Ga naar margenoot+lit, 't zy dan schrapel of poezel, moet tot het geheel passen. Ik zal'er 't geen La Serre zegt, byvoegen: Indien gy weeten wilt, waer in de schoonheyt bestaet? Ik zal u zeggen, dat dit in de gelijkvormicheit der deelen is, en in d'eevenmaticheit der leedematen, d'eene na d'andere passende. En indien gy nieusgierich zijt om 'er noch meer van te weeten: een vrouwe mach haer zelven niet schoon noemen, indien zy niet fier van gestalte is: zwart, of asgraeuw van hair: het voorhooft verheven, breed en glad, blaeuw, of bruin van oogen, en wel geklieft: zuiver en doorschijnend van verwe, met een kleyne mond, witte tanden, en een korte en wat gekloofde kin, kleinen boezem, en wel geplaetst, en het overige des lichaems eenpaerich schoon, naer alle zijn gedeelten, en daer en boven moet'er noch een volkome gezontheyt bykomen, en een geest, die Ga naar margenoot+verwonderens waerdig is. Dus weyd La Serre, en zeker ik houde hem al Ga naar margenoot+voor een verstandich keurmeester. Het en is geen schoone vrouwe, zegt Seneka, wiens dgyen of armen prijswaerdich zijn, maer diens aengezicht de wonderbaerlijkheit van alle d' andere leeden vermindert en verdooft. Dit past Seneka mogelijk, maer Aristenetus berst dus uit: Al is 't dat mijn lieve Limonia in schoonheit van aengezicht alle andere vrouwen te boven gaet, nochtans wort het zelve verduistert, wanneerze in 't ontkleeden d'andere | |
[pagina 284]
| |
heymelijke en verborgene deelen ontbloot. Maer wy keuren dit zelfs voor onschoon, wanneer het eene deel het andere verbluft: en zagen liever, dat de gelijkmaeticheyt zoo net getroffen waere, datmen niet en kon zeggen dat 'er ergens een beste of slimste deel was. Nu dewijl men niet altijts een geheel naekt schildert, zoo moet men zich voor al de deelen, die meest gezien worden, bevlytigen: en nae schoone tronyen, welgemaekte halzen en welgeplaetste borsten omzien. Des mans borst, die met tepels versiert is, heeft een schoonheyt zonder gebruik, zegt Augustinus; maer dit mochtmen zoo wel ook van de manlijke, als van de vrouwlijke navel zeggen: die zommige verdichten dat Adam en Eva niet gehadt zouden hebben. Maer wy zullen die geschillen aen andere laeten; en de schoonheyt der leeden, zoo als wyze gevonden hebben, in de natuur betrachten. Men moet ook voornaementlijk nae schoone handen omzien: want in de zelve is zulken kragt, datze zelfs ontzach en eerbiedigheyt tot zig verwekken. d'Oudheyt vertelt ons, dat 'er verscheyde bedriegers nu en dan geweest zijn, die zich voor Vorsten en Koningskinderen uitgaven, maer dat haere schelmeryen meest door 't bezichtigen van haere handen ontdekt wierden. Zeker, ik zal die beelden ook voor onecht en mismaekt houden, die met geen schoone handen verzien zijn. Waer van de middelvingers niet min noch meer dan de halve lengte maeken, en de spichtige nagels tot de helft van 't lit, daer zy aen staen, reyken. Daer de vingers, schoon alle al eeven schoon, geen behoorlijk verschil van gedaente hebben; en de minste niet een lit korter zy, dan de langste. In allerley, maer voornamentlijk in vrouwen handen, is Sir Antony van Dijk wonder aengenaem en aerdich geweest; want behalven de bevallijke en gemakkelijke greepen, heeft hy byzonder op de schoonheyt gelet, zoo datze van den zelven aert schijnen, daer onzen Poëet van zingt:
Ga naar margenoot+Der handen scheuticheyt, en't tengere gebeent,
Is met een mollich vleesch en poezelheyt vereent:
De vingers voor wat dun, en voorts volmaekt van deelen,
Zijn grijpers, om een hart op't onvoorzienst te steelen.
Maer dewijl deeze volmaekte gedaente, daer ik gezegt hebbe dat de rechte schoonheyt in bestaet, met een gemeene stijl zoo gemakkelijk niet en is uit te drukken, en ik ontrent vaerzen geraekt ben, zoo lust het my Arioste ook nae te bootsen, daer hy de schoone Alcine op 't alleraerdichste uitschildert, Ga naar margenoot+om den Schilders tot een model te dienen:
Haer lichaem was zoo schoon, de deelen zoo besneden,
Dat zoo een Schilder, die uit lust in volle leeden
| |
[pagina 285]
| |
Iets wedergadeloos te schilderen beston,
Noit grooter schoonheit noch volmaekter toonen kon.
Haer hair verblufte 't gout, dat blond en lankzaem zwierde:
't Yvoren voorhooft glom, en roos en lely sierde
Haer lieve wangen, wit en root door een gespat.
Een paer bruine oogen, of wel eer twee zonnen, prat
En lieflijk aen te zien, en gierich in't belonken,
Zachm' onder welfsels van twee fijne braeuwen pronken.
't Scheen of de liefde daer rondom alspeelend vloog,
En in het spillen van zijn pijlen, tot zich toog
En stadich roosde al der aenschouwers ziele en harten.
Midd' in het aenzicht stondt een schoone neus, men tarten
De Nijdt vry, of zy daer wat op te zeggen wist:
Daer onder was de mondt, met levend roodt vernist,
Gestrekt van dal tot dal, twee uitgepikte rijgen
Van paerlen schoolen met de lipjes in het zwijgen,
Of blikten, als den mondt het minste woord ontviel,
Dat machtich was, om zelf ook d' allerwreetste ziel
Te temmen, en zoo zy quam tot een lach te trekken,
Zoo scheenze een Paradijs, dat dooden zouw verwekken.
Haer hals was rond en wit, en haere keel als melk:
De borst wat breet, daer twee, als onrijpe appels, elk
Om 't geurichst, deur den aêm nu reezen, dan wat weeken,
Gelijk de Zee op 't strand met wel verdeelde streeken.
De rest was Argus zelf onmooglijk om te zien,
Maer zonder twijfel recht volkomen: boven dien
Was in 'er armen een maetschiklijkheit, te wonder!
Haer hantjes wit, wat lang, en poezelachtich, zonder
Veel adren; eindelijk de voeten, die al dees
Volmaektheen droegen, kort en rond, en wel in't vlees.
Dit Hemelsche gebaer, deze engellijke mijnen
Kon geen bewimpelen berooven van te schijnen:
Haer lacchen, zingen, gaen, haerspreeken, yder blik,
Jayder deel des lijfs, had een gespannen strik.
Wat dunkt u van zoo schilderachtigen Poëet? Maer laet ons, wijl mijn geest vaerdich is, Tassoos Armyde hier ook byvoegen:
Haere oogen, om in zeedicheit geducht
By elk te zijn, zijn gierich op heur lonken;
En spaeren als met voordacht deze vonken.
| |
[pagina 286]
| |
Langs 't zuiver wit van hare kaken heen
Speelt Roozeverf, als waer 't op elpenbeen.
Haer lipjes, als twee Roozeknopjes, geven
Een zoete lucht, en aen de liefde 't leven:
't Beweegen van haer aengenaeme mond
De zeedichste tot in de ziel doorwond.
Haer witten hals by sneeuw is vergeleeken,
Daer doch Kupid' zijn fakkel komt ontsteeken.
Haer borsjes rond zijn overhalf bedekt:
O nijdigh kleet! dat ons 't gezicht onttrekt
Der deelen, die de Minnaers zoo bekooren,
Zy zullen met gedachten u doorbooren:
Gelijk de Zon door 't glas zijn straelen schiet,
Zoo zal den zin van die zoo'n voorwerp ziet,
Schoon 't de Tyran gewoonte gaet bedekken,
Wel door 't gewaet tot op't gewenste strekken.
|
|