Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

[p. 269]

Zeste hooftdeel.
Van de schaduwen der Zonne, en haere streekvallen.

LAet ons nu voor eerst de schaduwen der Zonne, en haere ⁺streekvallen beschrijven. Wel aen, stel dat zy van achteren boven den Orizond, of de scheydlijn in uw stuk schijne. Laet dan uit de Zon A een lootlijn in B op uwen Orizond vallen. Laet uw boomgebouw of Piramyde C, waer 't ook wil, geplaetst zijn. Laet dan de schaduwlijnen, uit het punt B getrokken, deur de voeten van C C heenglyen', zoo zult gy voor eerst zien, welken weg de schaduwen loopen moeten. Laet dan de lijnen uit de Zon A de toppen van de voorwerpen C C raekende, voortvaeren, totze de schaduwlijnen aentreffen: zoo hebt gy de lengte, daer de schaduwe aflaet; gelijk in het punt D, daer de schaduwe van de Piramyde C eyndigt, gezien wort. En dus, hoe gy de Zon hooger stelt, hoe de schaduwen korter worde, gelijk men hier met een opslach, van d' oogen leeren kan; tot beschaemtheyt van die Schilders, die reets door haere andere gaven een naem verkregen hebben: en echter in dit val-

+ Schaduwen van de achter zon.

[p. 270]

len der schaduwen zoo los gaen, dat zy haere deurwrochte werken niet alleen kreupel, maer zelfs bespottelijk maeken.

Van de voorzon, en hoe al de schaduwen nae de scheydlijn op een zeekere steek of punt loopen.

Indien de Zon recht van voren in uw werk valle, zoo moeten de schaduwen over al na de steek of't oogpunt loopen.

⁺Maer zoo men begeert, dat de Zon ontrent van vooren in het stuk schijne, zoo stel voor eerst uw oogpunt op de scheydlijn, daer 't u lust, in A; stel dan in uw stuk de plaets op de scheydlijn, daer gy wilt dat de Zon lijnrecht tegen over sta, als in B, neem de juiste lengte van A B, en stel C aen d' ander zy van A, dat A C en A B even lang zijn. Laet uit C een lijn opklimmen tot D, zijnde eeven de hoogte, die gy wilt dat de Zonne staet, laet uw pilaer, beelt, of gebouw E zijne schaduwe na 't punt B trekken, daer zy onfeilbaer henen moet, als staende recht over de Zon. Laet dan een lijn uit het punt C langs de gront van 't werk, beelt, of boom E komen, en een ander uit D den top raken, makende het punt F; dit punt na het oogpunt A gehaelt,

+ Voorzon.

[p. 271]

zal de schaduwlijn deursnydende de rechte leng de aenwijzen. Hier is wel aen te merken, dat alle schaduwen nae het punt B loopen, gelijk in de Prent op den voorgrond aen de Paerdevoeten te zien is. Want in deeze waerneminge ⁺wort gemeenlijk zelf by de beste konstenaers gedoolt.

Indien gy wilt dar de Zon recht van ter zijden, 't zy van de rechter of slinker hand, in uw stuk schijne, wel aen, laet de dingen, zy zijn dan boom, beelt, pilaer, of piramyde, recht ter zijden uit schaduwen. Nu is de vraeg, hoe hoog dat gy begeert, dat de Zon is? Want dikwils is 't noodich, datmen de tijd van den dach ook uitbeelde. Wy zullen den liefhebbers op een zeer lichte wijze hier van berichten.

Verdeel den Zonneloop van dat hy opgaet, tot op zijn hoogst, gelijk als in den Zona Torrida, Heeten riem, in zes gelijke ueren, gelijk hier booven in de plaet van de voorzon, ter slinkerhandt in de locht, geteykent staet. Dit is een zekeren wech om de lengtens der schaduwen in een rechte bezydezon te verstaen: en om alle moeilijkheit te vermijden, zoo kan deeze zonwijzer alleen ons genoeg doen: want verkies zoodanich een uur, als gy begeert, en laet een schaduwlijn van den top van 't geen zijn schaduwe geeft, afdaelen, die eevenwijdich met de verkoren uurstreek heenegaet, zy zal u de rechte lengte van de schaduwe wijzen. Of lust het u zelf te kennen te geeven, hoe veel graeden de Zonne hoog is, zoo laet uw linie eeven wijdich met de begeerde hoogtens linie loopen. Maer dit's wat naeuw gezocht. De reden waerom dat ik deeze aenmerkinge hier invoer, is, vermits ik bespeurt hebbe, dat zelfs goede inzichtmeesters niet alleen zich vergrepen hebben, dat zy op d' een plaets van haer werk de schaduwen, als of de Zon hoog, en op een ander plaets als of zy laeg was, hebben uitgebeelt: maer ook tot waerschuwing, voor die beelden, lantschappen, of iets anders schaduwen; datze mogen acht geven, dat de lengtens der schaduwen door haer gansche werk een gelijkmaticheit hebben. Dit zy genoeg van de Zonneschaduwen in d' ope lucht, daer die van een lichte wolk ook meede overeenkomen,

+ Bezydezon.

[p. 272]

Van 't beslooten of kamerlicht.

Het daglicht in een besloote plaets, 't zy kamer, zaele, kelder, of wat des meer is, stellen wy tweederley. Als van een gemeene lucht, of ⁺van een in schijnende Zon. Van een gemeene locht komen zy in haer streek-vallen eenigzins met het vuer of fakkellicht overeen, behalve dat zy zoo kantig of snel niet en zijn: want zy krijgen, nae de maete der grootheit van 't licht, een weederzijdsche zachtigheyt, en voornamentlijk, die naest by 't venster zijn; want deeze van beyde zijden omscheenen, verliezen zich in ⁺een punt, en behouden haer voornaemste bruinte alleenlijk in de middelstreek.

De schaduwen van een inschijnende Zon binnens huis, koomen met die van d' oope lucht overeen, behalve datze sterker, en binnen 't bestek van deur of venster bepaelt zijn. Albert Durer heeft zich in een inschijnend Zonnelicht, in zijnen Jeronimus in de kamer, geweldich vermaekt.

Het aenmerkelijk in dusdanige verlichtingen zijn de weerglanssen en reflexien, welkers streek vallen alderbest met het vuer of fakkellicht over-

+ Van een gemeene locht.

+ Of met een inschijnende Zon.

[p. 273]

eenkomen. Wonderlijk heeft zich onzen Rembrant in reflexeeringen gequeeten, jae het scheen of de ze verkiezing van 't wederom kaetsen van eenich licht zijn rechte element was, had hy hem maer wat beter op de grondregels deezer konst verstaen: want die alleenlijk op zijn oog en gewaende ondervindinge steunt, begaet dikmaels feylen, die den spot van leerjongers, ik zwijge van meesters, verdienen: en zoo veel te meer, daer deeze zekere kennissen, voor die 'er zich een weynig aen laet gelegen zijn, zoo gemakkelijk zijn te bekomen.

⁺Het vuur-of toortslicht hebben wy in den schaduwendans vertoont, en genoeg te verstaen gegeven, hoedanich het vallen moet: naementlijk, dat de linyen uit de gront van de kaers, de gront van het schaduwende lichaem deurloopen, en daernae door de lichtlijnen worden afgesneeden. Zeggen dan met Vermander tot besluit:

De schaduw neemt altijts haer streek
Van 't licht, als uit eên punt of steek.

+ Vuer-kaers-of fakkel-licht.