Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt
(1969)–Samuel van Hoogstraten–
Auteursrechtelijk beschermdTweede hooftdeel.
| |
[pagina 217]
| |
die d' oogen meest rooft, wort in 't leste, als 't lichaem zijn volmaektheit alree heeft, daer over gestort. Ga naar margenoot+En even gelijk de Teykening de waere grondvest van de Schilderkonst geacht wort, zonder welkers vasticheit zy kreupel en verminkt is; zoo is de konst van wel koloreeren wel by een schoon gebouw te vergelijken, zonder welke de Teykenkonst van haere voornaemste versieringen ontbloot blijft. En gelijk een gebouw zonder vaste grondvest, hoe schoon opgesmukt, ontstelt, vervalt, en te niet word; zoo blijft de deugd van een goede grondvest door onbequame timmering ongeacht.
Wanneer de Teykenkonst als't lichaem wort gepreezen,
Ga naar margenoot+Zoo moet de Schilderkonst de geest en ziele weezen,
Het hemels vuer gelijk, dat in Prometheus beeld
Het leeven eerst ontstak: de konst van teyknen teelt
't Geen door de Schilderkonst als leevend wort geboore,
Van al de Goon begaest met gunsten als Pandore.
Want schoon 'er veele konsten op de Teykenkonst gefondeert zijn, zoo en Ga naar margenoot+is 'er geene, die dezelve tot zoo hoog een top van volmaektheit opvoert, als wanneer zy een waerdich voorwerp verbeelt hebbende, door het wel koloreeren geholpen, een wonderwaerdige Schildery maekt. Daer en tegen, wanneer de koloreeringe valsch is, zoo zouden mooglijk de trekken en Ga naar margenoot+linien wel goet konnen zijn, maer zy beelden niet uit 't geen zy anders vermogen, dat is, de natuer gelijk en onfeylbaer te vertoonen, welk de ware Schilderkonst in haer volmaekten graedt stoutelijk belooft. Michiel Agnolo Caravaggio zeyde, dat alle Schildery Bagatelli, kinderwerk en beuzeling was, wiens werk het ook zijn mocht, die niet na 't leven geschildert was. Vermits 'er niets beter, niets goet, als alleen de natuer te volgen zijn kan. Des wegen schilderde hy noit streek anders, als na 't leven. Het onderwerp der Schilderkonst is, gelijk te vooren geroert is, alles Ga naar margenoot+na te beelden: haer voorwerp dan is de geheele zichtbare natuer, waer van zich niets in onze oogen vertoont, of het heeft zijn eyge vorm en gedaente, waer van wy tot noch toe gesprooken hebben; maer zelfdeeze gedaenten worden eerst zichtbaer door hare koleuren, die de dingen by zich zelfs hebben: welke bestaen of in enkele onvermengde, of vermengde. De enkele koleuren zullen eenen konstoeffenaer niet zwaer vallen met gelijke enkele verwen na te volgen, ten ware zy buiten reyks van de onze in kracht uitstaeken, waer in wy ons somtijts wel verleegen vinden. Maer veel naeukeurige geesten hebben 'er zoodanige uitgevonden, die de gemeene ver overtroffen; doch hoedanich wy ons daer in, 't zy in 't uitbeelden van vier, glans, en licht gedragen zullen, volgt hier achter. Enkele verwen beezichtmen in adelijke wapenen: maer wy zullen dit gebruik, als te gemeen zijnde, | |
[pagina 218]
| |
overslaen, en spreeken alleen van het Schilderachtich enkel: als by voorbeeld: in uw werk een gladde mueragie, of eenig quastig beschot te brengen, zal niet zwaer zijn, maer een vorderlijke wegh en bequaeme trap tot de kunst. Hier komt de speelende Schilderjeugt haest met gemeene dingen Ga naar margenoot+na 't leeven gekoleurt, en uitgesneden, of met brieven en kammen te voorschijn: en vind gemak in iets vlaks op een vlakte te verbeelden. Nochtans is hier ook eer meede ingeleit, wanneer vorsten en vorstinnen bedroogen wierden. Parrasius lywaet, of voorhang, behield hem de zeege tegens den moedigen Zeuxis: en den Malthezer verkrijgt noch daeglijx grooten roem, in zijn geschilderde tapijten. Ook zijn 'er, die schoonverwige Papeljoentjes, gelijk ik gezien heb, weeten af te drukken, die dan met verwen opgequikt vry wat wonders schijnen; en d' onweetende bekooren. Andere maeken mossige grondetjes, en drukken 'er bladeren op, gelijk ik toonen kan, en weeten die dan, alleen met de kleur bekommert, aerdich op te sieren. Ga naar margenoot+Slangen, Haegdissen, Tarantels, en Kikkers, en alle ongediert, mach ik wel wederom op deezen eersten trap stellen, en van een geschilderde Vliege of Spinne is somtijts van eenige waenwijzen groot werk gemaekt. Laet ons 'er allerley kruiden en bloemen, zeegewas en hoorens, en wat des meer is, byvoegen: en hoewel geen van al deeze genoemde dingen zonder ronding en schaduwing bestaen kunnen, zoo zullenze nochtans, in een open lucht, en overal gelijk licht nagevolgt, den aenkomeling doen zien, dat zijn vlytige opmerking ook meesters zal doen vergissen. Ga naar margenoot+Tot iet vlaks op een vlakte nae te maeken, behoort ook het kopieeren van allerley Schilderyen, een gewoone en zeer nutte oeffening voor d' aenkomende jonkheyt, byzonderlijk als zy een goedt stuk tot haer prinsipael hebben: want dit geleyt hun als met de hand tot zelfs ver buiten hun begrip, en doet hun een zaek verrechten, die hunne krachten te boven gaet. Maer gelijk een onervaeren Stierman, zonder kompas en zonder kaerten in een kleyn Schip de zee kruissende, een groot Schip, daer hy weet dat een goet Pyloot in is, in zijn zog volgt, en t' elkens zijn koers nae zijn voorganger herneemt, en snedich toeziet: zoo zult gy, ô Schilderjeugt, met zorgvuldicheyt toezien, dat gy den rechten wech zeylt: dat is, dat gy den rechten zin van het meesterstuk treft. Ik kon my naeulijx zonder lachen houden, als zeker gewaent goet kopyist my laetst zijn kunst toonde, welke hier in bestont, dat hy in 't kopieeren van oude en eenichzins verdorven schilderyen, de berooktheyt, schimmel en versterving hadt naegevolgt, jae beter, als de rest van 't geen 'er noch goedt in was. Hy bedriegt zich zelven, die met zulk een nae-aeping der outheyt onkundigen poogt te bedriegen; want dus volgende zalmen altijts achterblijven. Mamurius Veturius wist den Schilt, die Ouma 't volk wijsmaekte dat van den Hemel gevallen | |
[pagina 219]
| |
was, wel zoo konstich nae te smeden, datmenze van den eersten niet en konde onderscheyden; maer mooglijk is dien eersten ook van zijn eygen handwerk geweest. Zoekt gy gelijkheyt, zoo maekt uw werk zoo deugdelijk als 't prinsipael. Zoo zal uw wel naevolgen u den rechten wegh leeren gaen: en beeld u in, dat gy het aengevange werk alleen met de hulp van dit voorbeelt volvoeren zult, om te gemakkelijker strax daer aen iets dergelijx uit u zelven te maeken, Ik zoude ook meesters in de kunst niet ontraeden, iet goets van een ander, 't was dan van ouden of uitlanders, somtijts eens nae te volgen: want mooglijk kon dit, door de vernieuwing, de sluimer uit onze oogen drijven; maer die zich inbeelden meester te worden met altijts te kopyeeren, zonder oyt zelfs iets uit eygen vinding te bestaen, acht Ga naar margenoot+ik bijster verdoolt. Chares heeft de gietkonst van Lysippus niet geleert, met dat hem zijn meester somtijts een hooft van Myron, eenige armen van Praxiteles, of een borst van Polycletus voorstelde, maer hy heeft zelfs al deeze dingen zijnen meester hélpen maeken. Men moet andere meesters werken naevolgen, om zelfs meesters werken te leeren maeken. En dit had Lysippus, die eerst maer een gering kopersmit was, van Eupompus onthouden, die, gevraegt zijnde, wat meesters handeling men most trachten te volgen? op de mart, die vol volx was, geweezen had: en met eenen gezegt, datmen de natuer als een groot meester behoorde te volgen. Eer wy nu wijder van het schiften der verwen oft het koloreeren spreeken, zoo laet ons eens zien wat de enkele verwen zijn. Maer ach Eufranor van Isthmos in Peloponezien, heeft ons zijn boek niet naegelaeten; was ons dat geluk te beurt gevallen, wy mochten u beter vergenoegen. |
|