Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Eerste hooftdeel.
Tot Aenmoediging.

KOm nu, mijn Schilderjeugt, die van de eer en glory der groote Meesters tot wakkerheyt wort aengeprikkelt, laet u vry dien naeryver ontsteeken. Laet d'eerzucht vry uw slaepen verhinderen, ⁺want de deugt heeft ook dien aert, datze 't gemoet tot Naer een yver verwekt om de voorste voorby te stappen. It is no Herezy to ontlymn Apelles. Een grootmoedich harte staet niet alleen, om al die noch leven, in vermaertheyt in te loopen: maer zelfs, om al die oyt doorluchtich geacht wierden, voorby te rennen. Zoodanich prikkelen de spooren van naeryver en volgzucht, datze de slaepende eergiericheyt ontwaeken, en alle krachten doen inspannen, om zelfs boven vermogen te geraeken. Door naeryver quam Zeuxis tot zoo hoogen graet in de Schilderkonst, dat de vogelen door zijn geschilderde druiven bedrogen wierden. En die zelve drift leide de hand en't verstant van Parrasius, dat hy dezen zegepraeler overwon. Dit zelve vierontstak Raphaël Urbijn, om den grooten Buonarot de loef af te snijdé: En Michel Agnolo om een ongenaekbaere hoogte te beklauteren. Zie dan vry, ô Leerlingen, malkanderen in de konst met, dorst ik't zeggen, nijdige oogen aen, doch zonder van de heusheyt in het borgerlijk leeven te wijken. Poog vry met Cezar nae d'eerste plaets, en met Alexander om meer dan een werelt t'overwinnen. En schoon 't u zwaer valt, en u de natuer niet zoo zeer begunsticht heeft, en gy de hoogte van de bovenste plaetse niet en kunt bereyken, verliest daerom den moed niet; want het zal zelf geen geringe eer zijn, als u de tweede, jae wel de derde te deel valt. De

+ Naeryver verwekt.

[p. 216]

braeve geesten des ouden tijds mocht het koude zweet van angst ten hoofde afdruipen, als zy te Rhodus den schoonen Jalyzus van Protogenes beschouden, daer Apelles zelf van verstomde, jae daer nae uitbarste, dat hy een wonder in de kunst zach: of andere, als zy aen de bevallijke Venus te Koos geheylicht geen hand dorsten slaen, om iets weynichs, dat 'er noch aen ontbrak, te voltooyen. De Beeltsnyders ook, mochten zich over den Jupiter Olympius ontzetten, en in 't zien van de statue van Doryphorus bleek worden: maer zy lieten daerom niet nae te meerder te yveren, en queeten zich zoodanich, dat haere werken, schoonze niet al de verwondering verdienden, nochtans meerendeels loflijk en prijswaerdich wierden geoordeelt. Het is ook enkel deeze drift van naeryver geweest, die op eenen tijdt teffens zoo veel heerlijke meesters in de kunst heeft voortgebracht. En men ziet met verwondering, dat niet alleen in de tijden, die met de kunst in den hoogsten graet gepraelt hebben, maer zelfs in die eeuwen, in welke de konst als wederom opgedolven wiert, de voornaemste geesten meer hebben getracht malkander te tarten en de kroon af te winnen, als datze het doelwit, dat de waerachtige konst voorstelt, hebben gezocht te treffen. Zoo kampten d' oude antijken onderling, om de volmaekte schoonheyt. De Romeynen in de laetste Eeuw, om die wederom van den dooden op te wekken. De Venetiaenen, om wel en natuerlijk te koloreeren. De Duitschen, om tengere naekten met geplooyde kleederen te dekken. En naederhant de Nederlanders, om met verkrampte litmaeten een wondere zwier te weeg te brengen: en eyndelijk, in onze tijdt, om met onnoodich fijmelwerk malkander blind te schilderen; hoewel dit by de geene, die wijzer zijn, vermijd wort. Echter lachen deeze futselaers de rechtschaepe Schilders uit, vermitsze de stikziende liefhebbers, die zich over kinderlijke kunsjes verwonderen, op haer zyde hebben: dieze, neevens de zindelijke vroutjes, met zindelijke Borretjes, somtijts in kasjes opgesloot en 't gout uit de beurs lokken; en wijs maeken, dat 'er geen andere Schilderyen, als die van haeren trant, goet zijn.