Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Derde hooftdeel.
Van de Verwen.

ALle dingen hebben haere koleuren in de scheppinge bekomen, en zijn door het eerste licht zichtbaer geworden. Verschaf ons nu, ô Terpsichore, een verwrijke winkel. En laet het niemant vreemt dunken, dat wy de kunst verhandelende, ook van de werktuigen ophaelen: want onze verwkennis is zoo noodich aen de Schilderkonst, als de letterkonst aen alle vrye konsten. En gelijkmen tot het schrijven van eenich woort verscheyde boekstaeven in yder lettergreep neemt, zoo neemtmen in het koloreeren van eenich ding tot yder pinseel streek ver-

[p. 220]

scheyde verwen. Dat wy dan onze gedachten eerst over de enkele verwen laeten gaen, zal niet vruchteloos zijn.

⁺Het is t' eenemael onmogelijk, zegt Hermogenes, datmen de vermenging der dingen grondich zouw kunnen verstaen, voor men een byzondere kennisse van elk vermengbaer ding heeft. Indien iemant een graeuwe of middelverwe, ofliever tusschekleur (of mezetinte) na den eysch zijns werks zoekt, zoo is 't hem van noode, dat hy de natuer van de donkere en lichte verwen kent, om de waerachtige breekinge te voorzien. d' Oude zegtmen, dat maer vier verwen gebruikten. Apelles, Echion, Melanthius, en Nikomachus, hebben haere wijtberoemde werken, zegt Plinius, alleen met vier koleuren gemaekt, en nochtans wiert elk byzonder tafereel, voor den schat van een gansche stadt verkocht.

De kostelijke verwen moeten, nae den eysch der wetten, zegt Vitruvius, van den aenbesteder, en niet van den aenneemer des werx verschaft worden.

De Hooftkoleuren zijn zeven, en de planeten toegeeygent; maer de verwen, die wy daer toe hebben, zijn onbepaelt in 't getal.

⁺Panaeus, Phidias broeder, schilderde de mueren van Minerves tempel in Elis met Saffraen, in melk gemengt: maer andere naemen Sil Atticum, of den Atheensen oker. 't Bekoorlijk gout wort ook onder de verwen getelt, en is Sol, of de Zon toegeeygent. Het beteykent wijsheyt, edelheyt, of grootmoedicheit. Den Zeegodt Neptuin plachmen met een geluwen mantel te bekleeden. 't Geel, dat wy gebruiken, is lichten en bruinen Roomschen oker. Mastekotten en schietgeelen. Men kan het opriment in schoone kleederen ook somtijts te pas brengen.

Parrasius bezichde tot zijn werk zekere aerde, gebracht van Eretria, de hooftstad van Negropont. Deze was wit, gelijk krijt, en een goet geneesmiddel. Maer Melantius wit was, gemaekt van Tripoli of Melimum.

⁺'t Wit behoort Luna toe, en beteykent onnoozelheit, zuiverheit, en waerheyt: maer by de Javanen droefheit. By ons is het schelp-of lootwit meest in 't gebruik.

⁺Het Root der ouden was Sinopis Pontica. Wy gebruiken Indiaens en bruinroot, vermelioen en meny. 't Root behoort Mars toe, en beteykent hoogheyt en koenheyt. De Menie wiert by d' oude konstenaers zoo sparich gebruikt, zegt Plinius, als by ons de geneesmiddelen. Maer in zijnen tijd bestreek men geheele mueren met deze verwe; tans wortze door konst gezuivert en niet geheel ondienstig bevonden. Van vermelioen en meny haer natuer en gebruik by de Indianen, als ook by d' oude Romeinen, ziet Acosta. l. 4. cap. 11.

⁺'t Zwart was de vierde verwe by d' oude Grieken: want men houd dat zy

+ Datmen de natuer en kracht der verwen behoort te kennen, eermen in de breekingen zeker gaen kan.

+ 't Geel.

+ 't Wit.

+ 't Roodt.

+ 't Zwart.

[p. 221]

geen andere als Wit, Geel, Rood, en Zwart gebruikten; en dit Zwart was Vitriol, of anders Trigmon van gebrande wijndroessem, of druif kernen; hoewel men ook zegt, dat het yvoir of Walrus zwart van Apelles gevonden is. By de Javanen beteykent het zwart vreugde, maer by ons rouw en treuricheit; men voegt het Saturnus toe. Men gebruik nevens 't yvoir en Walrus ook uitgebrand lampzwart, maer met beeter geluk gebrande wijngaertkoolen. ⁺'t Goudt met andere metalen gemengt, geeft een blaeu schimmel van zich, dat by eenige ver boven den ultramaryn gestelt wort. Maer wonder dunkt het my, dat d' Aeloude Schilders geen blaeuw zouden gehad hebben, als alleen 't geen uit hun Wit en Zwart gemengt wiert, daer onzen Jan van Eik, uitvinder van d' Olyverwe, zoo schoonen lazuer tot zijn wil had, dat toen Coxie zeker zijn stuk kopieerde, daer een blaeuwen mantel van een Mariebeeld in was, hy in 't zelve kleet 32 dukaten aen lazuer verschilderde; deeze was hem door begeerte van Koning Philips, uit Venetien van Titiaen toegezonden; en, zoo men gelooft, uit het gebergte van Hongaryen; en beet er te krijgen, eer den Turk daer meester wiert, gelijk 'er veel verwen voorheen bekent geweest zijn, daermen tans niet van en weet. In een rotsse by Baja, schoon alles verdorven is, zietmen noch de overblijfsels van kostlijke verwen, daer verschildert, die tans raer te bekomen zijn. 't Blaeuw hoort aen Jupiter, en beteykent kennisse en getrouwicheit. Wy hebben tot ons blaeuw, Engelsche, Duitsche, en Haerlemse Assen, Smalten, blaeuwe Lakken, Indigo, en den onwaerdeerlijken ultramarijn.

De groene verwe verquikt de quaede oogen, zegt Seneka; maer ik ⁺wenschte wel, dat wy zoo wel het groen, als het Rood of Geel, tot onzen wil hadden. Terra verde is te zwak, en spaens groen te wreed, en d'assen t'onbestandig. Het berggroen is by ouden tijden tot het aensmeeren van kladderyen gebruikt geweest. 't Groen beteykent jeugd, schoonheit, vreugd en onverdorvenheit, en past Venus.

⁺De purperverwe, zoo hoog by d'ouden geacht, wiert genomen uit een zeekere schelpvisch, hebbende in hare kieuwen een witte ader, daer die kostlijke vochticheit in besloten lagh. De vindinge van dien schrijftmen Herkules toe, of eer zijnen hond, want men zegt, dat Alcides eens met zijn beminde Tyros langs der zee wandelde, en dat den hond by geval een deezer visschen, by andere slekken, of mossels, die naemaels Purpurea genoemt wierden, van de zee opgeworpen, in den muil vatte, verwende zich zelven met die schoone koleur: waer over Tyros verwondert zijnde, den halfgodt hare liefde weygerde, voor en aleer hy haer een kleet van die verwe verschaft hadde; het welk dien Held korts daer aen te weeg bracht. Dit bloet uit de geopende ader wiert in een looden klok gezy prookt, en met den waessem van wat ziedend water overgehaelt. Men most deezen vis leeven-

+ 't Blaeuw.

+ t' Groen.

+ 't Purper, 't Paers, en zoo voort.

[p. 222]

dich vangen, en dit geschiede aldus: den purpervisch heeft een tong, van ontrent een vinger lang, voor spits, zoo dat hy daer meede een oester kan opbreeken. Nu zoo omhingen de visschers biekorven met oesters, die zy in de zee wierpen, waer op dan de visschen aenquamen, prickende in de oesters, om daer mede wech te zwemmé: maer dezelve zich sluitende en vast zijnde, wierden de vissen gevangen. Zy vertoonden haer in 't begin van 't voorjaer, maer in 't opkomen van de hondstarre waren zy niet te vinden. Haer verwe was verscheyden, na de kusten, daer zy zich onthielden; want ontrent Afrika wasze violetverwich, maer ontrent Tyrus, daer de beste viel, roozenroot. Onder de schatten, die Alexander de Groot te Susa verkreeg, zegtmen dat drie hondert duyzent ponden zwaerte van Hermonische purperen gevonden wierden, die men aldaer vergadert hadde, in den tijt van hondert ende negentich jaren, en hadden niettemin de levendicheyt van verwe, alzoo frisch, of zy noch geheel versch hadden geweest, behouden: en men zegt, dat de oorzake, waer doorze zoo goet zijn gebleven, was, dat zy geverwt hadden geweest met heunich, inde wollen, die te voren in root gesteken waren geweest, ende met witte olie in de witte wollen; maer men vind'er vande zelve geverwt van zoo langen tijdt af, die noch de kracht van haer verwe heeft, zuiver ende afschijnende. Het pont purperverwe wiert ten tijden Augusti met hondert penningen betaelt, maer het dubbel purper, dat zy Dibapha Tyria noemden, golt duizent penningen, dat is, hondert goude kroonen. Philander meent, dat het Sil Atticum, of den Atheenschen oker ook purperich was. Wat daer van is, kan ik niet verzekeren. 't Purper wort Mercurius toegewijt. By ons zijn de lakken in gebruik, niet alleen de paersse, maer ook de Blaeuwe, Groene, en Bruine, of schietgeelverwige. Maer dit zy genoeg tot ons voornemen. Wy laten de rest de verwwinkels, en den naeukeurigen liefhebbers bevolen.