Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Zevende hooftdeel.
Zijn Konst openbaer te maeken.

WAnneer gy nu uwe vindingen in ordening hebt uitgevoert, en ⁺gy het oordeel van vriend en vyand derft uitwachten, laet dan vry uwe werken in print uitkomen, zoo zal uwen naem te spoediger al de werelt over vliegen. Albert Durer en Lukas van Leyden, wondere Schilders, hebben nochtans hun grootste gerucht door het graef-

+ Zijn werken in print uit te geven.

[p. 196]

yzer verkreegen. Maer sedert is 't graefyzer van het pinseel byna geheel afgezondert, en tot een werk, dat een geheel mensche behoefde, geworden. En zeeker, de plaetsnijders zijn sedert als lofblazers en trompetters der grootste Schilders geweest, en de printen zijn als booden en tolken, die ons den inhout der konstige werken, die or ver van de hand, of nu al ⁺veroudert zijn, verkundigen. Het plaetsnijden geschiet of in koper met graesyzers, of wel in hout met beytels en mesjes. De koperplaeten geven d'eerste drukken 't bruinste, maer de houtplaet wort grover in 't afslijten.

⁺De wijze van met drie hout plaeten te drukken geeft schilderachtige printen. Maer Herkules Zegers heeft papieren of doeken, met zachte gronden, van luchten, verschieten, en voorgronden, eerst een verfken gegeven, ⁺en daer op de print gedrukt, zeer aerdich en schilderachtich. Durer heeft ook eenige dingen in tin gesneden, 't welk een zeer lichte manier is. Maer het etssen is veel teykenachtiger, hier toe gebruiktmen verscheide grove en ⁺fijne naeldens, en de plaet moet overgront zijn, met mastix, aspalt, en wit was. Maer dewijl dit de plaet bruin maekt, zoo kanmenze met wat lootwit in eywit gemengt overschilderen, en dan in 't koper, als met root op wit, teykenen. Maer die lust tot deeze konst heeft, die leeze A. Bosse, die de zelve met al haer aenkleeven wel naukeurlijk beschreeven heeft; of hy gae ter Schoole by den aldergeestigsten Romeyn de Hoege.

⁺Sedert heeft Prins Robbrecht Paltsgrave, of yemant anders voor hem, een manier van plaeten toegerecht, om als zonder trekken te drukken, en dit gaet aldus toe: de plaeten wel geschaeft zijnde, worden heene en weder ktuiswijs overschrabt, wel dicht over een, zoo dat de gansche plaet, alsmenze liet drukken, al geheel zwart zoude zijn; hier op sponsien sy haer voorgenomen werk, en beginnen dan, met bruineeryzers, deplaetsen, die lichtst moeten zijn, geheel te effenen, en de rest na vereisch minder; in manier als of men met gout op zwarten toets teykende, of liever met licht Kryon op zwart papier: en dezen vond wort de zwarte kunst genoemt. De eerste print, die ik van deeze slach gezien hebbe, was een beul na Spanjolet, en wiert my van gemelden Prinse, dieze gemaekt hadde, vereert. Een gebrek heeft deeze kunst, dat een plaet zoo weynich drukken geeft; maer dit goet wederom, datmen op een zelve plaet telkens wederom wat nieuws kan beginnen.

⁺Tot deeze voorgemelde vonden, die in kunst bestaen, zoo hebben eenige ook aengevangen de natuer zelfs af te drukken: als het loof van heesters, kruiden, en mossen, met behulp van loogen en zappen, ja zelfs ook witties of kappellen en schoenlappers met haer natuerlijk afgaende verwe, 't welk hen tot verwonderens toe gelukt is. Dewijl ik in 't voorige Hooftdeel aengeweezen hebbe, dat het den leergierige geesten nut en

+ Plaetsnijden. Houtprent. En met versheide platen.

+ Printschildery.

+ Tinne plaeten.

+ Etsen.

+ Zwarte kunst.

+ Eenige naturlijke dingen afgedrukt.

[p. 197]

profijtelijk is, somtijts de werken van andere beroemde baezen nae te volgen, ⁺zoo past'er dit ook voor de lief hebbers by, dat de konstige stukken der groote meesters door 't nakopieeren van goede gezellen ruchtbaer worden. Want dewijl dezelve gemeenlijk in konstkamere opgeslooten zijn, en de Kopyën in alle Rijken worden omgezonden, zoo krijgenze daer door allerweegen zoodanich een luister, dat de Konstminnaers zich niet en ontzien veel dachreyzen af te doen, om de prinsipaelen eens te beschouwen. 't Welk ook gemeenlijk met zoo groot een vooroordeel geschiet, dat zy zich zelfs inbeelden te zien 't geen'er niet en is; waer van ik proefs genoeg ervaren hebbe: want ik hebb'er ook met verwondering zien staroogen op ydelheheden, die zy zelfs konden verbeteren, en op dingen, die de konstenaers zonder eenigen vlijt of opmerking hadden heen geslingert; hoewel ik wel weet, dat in den schijn van onopmerken somtijts ook wel de hoogste kunst speelt. Die dan ook kenbaerlijk onder den naem van eenige deugt moet uitblinken. Want te zeggen, daer steekt ietwes ik en weet niet wat verborgens in; is zoo veel, als, ik zie dat'er niet en is.

De Schilderkonst is bepaelt binnnen onze Schoolen, en alsze al op't ⁺hoogst is, zoo gaetze niet buiten de lessen van Calliope. Maer dat niemant zich inbeelde, dat hy die volkome kracht der Konst, die in de origineelen of oorspronkelijke werken der treflijke Meesters is, in de kopyen zal vinden. Want zulx is onmogelijk, ten waere eenich Godt den naevolger met den zelven geest des eersten meesters begenadigde.

Daer is altijts een bevallike lusticheit in d'origineelen, zegt Dionisius Halikarnassus, ⁺die in de kopyen ontbreekt: want hoe wel datze zijn nagevolgd, zoo wijzenze nochtans hier en daer iets uit, dat niet uit de natuer, maer uit een pijnlijken arbeyt schijnt voort te komen. Ook ziet men, dat de deugden des eersten prinsipaels in de kopyen met veele gebreeken omringt zijn, min of meer als de gedrukte bladeren, van eenich onverstandich letterzetter nae eenich moeylijk schrift geflanst, vol druksouten en feylen zijn, die den zin of verduisteren of omkeeren. Daer dan noch alder meest in de gemeene welstandige Harmonie en Gratie gefaelt wort. Zeeker, 't is een belachlijke zaek, de waenwijzekonstkenners somtijts over eenige Schildery haer oordeel te hooren: want zy bedriegen niet alleen d'onkundige lief hebbers, met voddige kopyen voor oprechte prinsipaelen te verkoopen, en dat quansuys goe koop en voor een geringe prijs, maer zy bedriegen ook zich zelfs, vermaek neemende niet zich, in steede van de deugden, de slimste fouten en gebreeken als wonderen voor oogen te stellen, en dat gene te prijzen, dat alle verachtinge verdient, tot kleynmaeking van den meester des prinsipaels, die zich van die dingen, die zy 't volk voor wat ongemeens aenprijzen, geschaemt zou hebben. En nochtans hebben deeze

+ Goede kopyen maken goede stukken ruchtbaer.

+ Verschil van kopyen.

+ En origineelen.

[p. 198]

Ezels in veele steeden zoo veel geloof, datmen haer oordeel boven dat van d'oprechte konstkenders acht; daer het nochtans gewis en zeeker is, dat niemant recht van de deugt eender Schilderye kan oordeelen, dan die de gronden der konst, en zoodanig als wyze in dit werk verhandelen, recht en wel verstaet. Daerom gy, ô lief hebbers, indien gy spot en schade verhoeden wilt, zoo betrouw het oordeel niet van die schacherende bedriegers; maer gae met Schilders en Konstoeffenaers te raede, die goet van geweeten zijn; en die zelfs, door 't opgaederen van goede kunst, blijk geeven datze de goede werken van anderen ook lief hebben. En op dat gy ook van deeze haer oordeel moogt verzeekert zijn, zoo proef de konststukken teegen onze grontreegels; want ik wil u verzeekeren, dat gy niet alleen bevinden zult, dat de treflijke meesters onze wetten hebben waergenomen, maer dat gy, te langer gy haere stukken beziet, te meerder daer in zult vinden, datze van onze Muzen zijn bestiert geweest.

⁺Nu, dewijl 't buiten gewoonte van Thaleye is, lang op 't Toneel te blyven, en zy haeren winkel gewoon is vroeg op te sluiten, zoo wil ik mijn Schilderjeugt haere lessen noch eens in 't kort erinneren. Zy wil dan, datmen zig al vroeg in de kunst van 't ordineeren oeffent, want hier door krijgtmen een zeekere stoutigheyt, die aen den leerling byzonder noodig is. Zy wil, datmen voornaementlijk zulke dingen vertoont, als'er in onze inbeeldingen schijnen gezaeyt of geplant te zijn, dan zal yder Schildergeest zoodaenigen vrucht voortbrengen, als hem natuerlijk en eygen is; want niemant is zoo algemeen in de konst, of hy vind iets, dat hem boven alle andere verkiezingen vermaekt, Zy wil, datmen 't geene men voorheeft uit te beelden, zuiver en enkelt vertoont, niet gelijk de dwaeze dichters, die in bruiloftsgezangen van sellen oorloog donderen. Zy wil datmen derhalven zijn eygen gemoet eerst zuivert, en de zaek, diemen voorheeft, wel overweegt. Ik heb maer een hooft, en een staert, die een scherpen angel heeft, van nooden, wanneer ik een lierdigt maeken zal; maer in klaegliederen moet ik de wufte gedachten eerst met traenen uitwissen, eer ik de pen op 't papier zet. 't Geen malkanderen goed doet wil zy, datmen te samen koppelt, en op 't gevoeglijkst by een schikt; en datmen een behoorlijke maetschiklijkheit waerneemt. Zy gebiet in 't ordineeren noch te vrek noch te milt te zijn, maer wil datmen een historie met zijn vereyschte toestel verziet: en zy leert, hoemen 't werk in leeden verdeelen zal; op dat de Hooftzaek zijn behoorlijke grootsheythebbe. Wijders wijst zy aen, hoemen de figueren een behaeglijke sprong zal geeven, dat is, datze, 't zy hoog of laeg, met malkanderen een gedaente maeken, die 't oog bevallijk is, en datze, door haere verscheydenheyt onderling schijnen te speelen; en geen walglijke rijen maeken: en hoemenze in aerdige groepen en troepen

+ Besluit van 't ordineeren.

[p. 199]

by een zal voegen, om de gezaeytheyt en eenderley heyt te vermijden. Zy wil datmen in deze oeffening volhart, en middelen in 't werk stelt, die deeze kennisse bevorderen. Zy bepaelt, hoe wijd het geoorloft is, zich met een anders arbeyt te behelpen: en eyndelijk raed zy, om in zijn eygen licht niet te verzengen, datmen zijn ordinantien met het uitgeeven van printen openbaer maekt, om het oordeel van anderen daer over te hooren: en om in 't toekomende die gebreeken te mijden, die van vriend of vyand met reeden zijn aengeweezen.