Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Zeste hooftdeel.
Hoemen zich van eens anders werk dienen zal.

POog met al uw kracht, ô yverige Schilderjeugt, u te bequamen tot eygen vindingen. Apelles en Protogenes weeken van de wegen van Micon, Diores, en Arymnas haere voorgangers af. Zoo deden Paulo Kalliary en Tyntoret, en sloegen nieuwe wegen in. Wie weet of de konst noch hooger te brengen is. Tast stoutelijk toe, en waeg'er uw papier aen, mooglijk zal u d'oeffening overvloejende rijk van ordinantie maeken. Niettemin zal't u geoorloft zijn, wanneer u eens anders wel geordent stuk te vooren komt, de vois of wijze der toonen, dat is,

[p. 193]

⁺de zwier van koppeling en sprong daer uit t' ontleenen. Even zoo wel als eenich dichter, die een nieuw liedeken op een oude stemme maekt. Ten is geen schande op een bekende vois, die reets al de werelt behaegt, eenige vaerzen te dichteu. Maer hier in moetmen toezien, datmen een andere stoffe verhandele: en aldus heeftmen dien Schilder prijswaerdich geacht, die dezelve kracht der konst in zijn Schilderye van Achilles te weeg bracht, die men weleer in den Alexander van Apelles bespeurt hadde. Zoo wort Virgilius als een Vorst der Latijnsche Poëten geëert, om dat hy in zijnen doolenden Eneas, den doolenden Ulisses van Homerus volgende, zijn voorganger nergens en wijkt. En schoon men zeggen kan, dat hy hem somtijts naebootst, zoo kan men niet zeggen, dat hy hem ergens iet ontsteelt. Maer hy schijnt van den zelven geest ontsteeken in de loopbaen der eeren om prijs te rennen. Dat den Schildergeest ook vry deeze baene inslae, jae ten zal geen kleyne eere zijn, op deze wijze met P. Calliary te kampen; schoon men zelfs wat achter leyt. Zommige ontleenen ook wel stukken uit eens anders werk; maer dit dient niet te veel, en met voorzichticheit gedaen te zijn: op dat de schimpspreuk van Michiel Agnolo niet verdient worde: want deezen grooten konstenaer eene Schildery ziende, die al uit anderen geraept was, en gevraegt zijnde, wat 'er hem van dacht? Antwoorde: zy is wel. Maer ik en weet niet, als alle lichaemen ten oordeele hun eygen seeden zullen weder neemen, hoe 't met dit stuk zal gaen, want'er met allen niets zal blijven.

⁺Wel gekookte Raepen is goede pottasie, zegtmen: maer die altijts naeloopt, zal nimmer voor uit komen. Indienge by geval iets uit de outheit neemt, zoo dient de rest van uw werk het geleende gelijk te zijn, of liever in deugt te overtreffen. Rubens wiert van eenige zijner tegenstribbelaers gehekelt dat hy geheele beelden uit d'Italiaenen ontleende: en dat hy, om dit te ⁺lichter te doen, teykenaers op zijne kosten in Italien onderhiel; die hem alle fraeyicheden naeteykenden en overzonden: maer deeze groote geest dit vernemende, gas tot antwoort: zy mochten't hem vryelijk naed oen, indien zy'er voordeel inzagen. Hier meede te kennen gevende, dat yder een niet bequaem en was zich van dat voordeel te dienen. En zeker de werken onzer voorgangers zijn ons even zoo vry, als aen de geleerden de boeken der ouden. Maer ons altijts met die te behelpen, en die te kopyeeren, verdient geen meerder lof, als het uitschrijven en aen een lassen van verscheyde gedichten.

Dewijl ook de Poëzy met de Schilderkonst in veel dingen gelijk loopt, ⁺zoo zal 't onze Schilderjeugt geoorloft zijn, met het stomme penseel, de spreekende penne der dichters te volgen. Phidias schaemde zich niet te belijden, dat hy het weezen en de grootzicheyt van zijnen Eleaenschen Jupiter van Homerus ontleent hadde. Zoo heeft ook Apelles zijne Diane nae des

+ Eens anders goede ordening naevolgen.

+ Raepen, Hoe wijd prijslijk.

+ Rubens scheut.

+ Poëten naevolgen.

[p. 194]

zelven Poëets voorschrift geschildert. Timanthus bracht ook zijnen Agamemnon, met een sleuijer bedekt in zijn Tafereel, gelijk hem Euripides, by 't offer van Iphigenia, had op 't toneel gevoert. Zoo volgde Praxiteles denzelven Euripides in zijnen Bacchus. En voorts alle andere Schilders en beelthouwers denzelven in 't uitbeelden van Medea.

Indien de dingen, die gy voorhebt, niet voorhanden, maer alleen in anders werken te vinden zijn, zoo staet u 't raepen en navolgen geheel vry. Zoo behielp zich Rafaël, en zijnen Julius met de Roomsche outheit, de kolommen van Trajanus en Antoninus weezen hun de gedaenten der Roomsche arenden, vendelen, veltterkens; stormbokken, en allerley wapenrustingen. Zoo moogt gy ook, in hoe verschoven hoek, uit Vitruvius en andere, de gebouwen der Jonen, en oude Korinters weder optimmeren; of de gedaente van eenich vreemt dier van eenich landbeschrijver ontleenen. Ik kon my naeulijx van meedelijden spaenen, als ik te Roomen eenige van onze, zoo zy meenden, vlytichste jonkheit zoo beezich zach, in allerley slach van Schilderyen en Antijken zonder onderscheyt na te teykenen, waenende dat zy een schat vergaerden, en datze in haer vertrek van Rome al de konst in een boek wechdroegen. Zeker dits een goede wech, maer op ver nae de naeste niet. Hoor wat Vermander van Elsheimer aenteykent: Daer is noch tot Romen, zegt hy, een uitnemend Hoogduitsch ⁺Schilder Adam, gebooren tot Frankfoort, een kleermakers Zoone, welken in Italien komende, noch tamelijk slecht was: maer is tot Room wonderlijk toegenoomen, en door bezicheit een konstich werkman geworden. Hy begeeft hem weynich tot nateykenen, maer zit, in Kerken en elders, de dingen der fraeje meesters stadich en beziet, drukkende alles ⁺vast in zijn gedachten. ô Elsheymer! wat had gy ons al vruchten van uwe betrachtingen nagelaten, indien uw onmedoogent lot u in vryheit bewaert had. Rubens, waer in kunst en natuer zoo rijk een bronader storten, wiert, tot Rome zijnde, van een zijn beezige metgezel berispt: dat hy zoo weynich Italiaensche Schilderyen kopieerde, of nateikende, en alleen zijn dierbaren tijt met wandelen, kijken, en stilzitten doorbracht, daer men, om een groot meester in de kunst te worden, wel nacht en dach behoefde te arbeyden. Maer Rubens betaelde hem al lacchende met de bekende spreuk: Ik ben aldermeest beezich, als gy my leedigh ziet. d'Ander hem dit als een verwaentheyt optijgende, voegde hy'er getergt, dit noch by: Ik geloof beeter onthouwen te hebben 't geen ik wel bezien hebbe, als gy, die 't hebt nageteykent. Waer over zy in wedding geraekten, wie dat, van hun beyde, zeker stuk, dat Rubens alleen wel bezien, en d'ander had nagemaekt, best by onthout zoo strax zoude uytteykenen: maer Rubens overtrof zijnen berisper, uit den schat zijner inbeeldingen, hier in zoo verre, als in de rest van

+ Andere meesters werken te betrachten.

+ Voorbeeld van Elsheymer en Rubens.

[p. 195]

de kunst. Een Schildergeest mach als een nutte Bye, die op allerley bloemen vliegt, maer niet dan honich zuigt, ook allerley nutticheit uit de voorbeelden van andre trekken. Alles na te teykenen is te slaefs, jae onmooglijk: en alles op zijn inbeelding te betrouwen vereyscht wel een Rubens. De Schilders, die haer herte geheelijk overgeven om anders werken na te maken, en alleen zich bevlijtigen om het werk te voleinden, worden ⁺van Jesus Sirach by boeren, harders, en ambachtsluiden gestelt; onkundich der wijsheit, daer de waere Schilderkonst een ophooping van allerley kennisse en wijsheit in zich begrijpt. Voert u 't geval in Italien, of ergens, daer gy voor korten tijd goede dingen ziet, en zijt gy zoo verre in de konst, dat gy de deugden onderscheyden kunt, wel aen, gy zult de werken van braeve meesters meest altijts in eenige deugd byzonder zien uitmunten: teyken dan deeze deugd niet alleen op uw papier, maer in uw hart uit, en zoo weer by andre: zoo zal u den tijd noch den last niet vermoeyen: en gy zult den paerdestaert der konst eyndlijk by hairen ten eynde komen. Hier zult gy geestich koppelende groepen van beelden een aerdige sprong zien maken, en een geschiedenis geschikt en ordentlijk, als zaegt gyze gebeuren, zien afgebeelt. Ginder zult gy in een wonderlijke verziering den hoogen geest des meesters zien. Hier wederom zijn de beweegingen des gemoets en des lichaems, en de persoonen, als of menze kende; en daer de grootste schoonheden en volmaektheden uitgebeeld. Waer eenige uitnemende werken u voor komen, gy zult de uitnementheden, ook by naemen kennen: of twijfel vry, of'er de deugd, daer van geroemt wort, ook in te vinden is. Maer op dat gy door eygen laet dunkenheit niet en verdoolt, zoo laet een anders oordeel, en voornamentlijk, daer gy overstemt zijt, by u verkoelen, eer gy 't verwerpt of aenneemt.

Van een die wel d'antijken nateykende, en hun manier volgde, zeide M. Agnolo, die altijts navolgt, loopt noit voorby.

+ Ecclesiast. cap. 28.