Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

Negende hooftdeel.
Van Wapenen, en Krijgsgeweer.

BReng ons nu, ô Erato, uw gewapende benden te voorschijn, en vertoonze ons met een schilderachtige aenzienlijkheit.

Wel aen, het lust my tans een deel van Xerxes Heyrleger te ⁺monsteren, en met zoodanige wapenen, als toenze over den Hellespont met zeventienmael hondert duyzent mannen in Europa vielen. De Persiaenen droegen ondoorhouwbaere tulbanden, geschubde wapenen, ⁺scheenplaeten, en rondassen, korte speeren, maer groote bogen; den pijlkoker hing onder, en de pook ook aen een draegband op de rechter dye.

⁺De Parthen, de Meden, Baktrianen en Hirkanen waren op de zelve wijze uitgerust, van gelijken de Cissiaenen, behalven datze Myters, in steê ⁺van Tulbanden, op't hooft hadden, en d' Assiriers kopere Stormhoeden.

⁺De Saken of Scyten droegen gekamde helmen, boven recht spits toeloopende, en hadden scheenkoussens aen, voerden boogen, pooken en heyrbijlen.

⁺d'Indiaenen hadden kleederen van hout gemaekt, riette bogen en schichten, voor met yzer beslagen. De Sarangen waren met veelverwich gekleurde ⁺kleederen uitgestreken, en hadden broekken aen, d'Arabiers gegorde rokken, en deze droegen kromme, maer handige boogen.

⁺De Mooren waren met vellen van Luiperts en Leeuwen gekleet, haere dadelboomenhoute boogen waren by nae een vadem lang, haer lange rietschichten, in steede van yzer, met een scherpen steen verzien, en haer

+ Herodoot in Polymnia. Wapenen, en Soldaten.

+ Kleedingen', der Persen,

+ Parthen,

+ Assiriers,

+ Scyten,

+ Indiaenen,

+ Arabiers.

+ Mooren,

[p. 154]

speeren met boxhoornen. Zy droegen ook knodzen met yzer beslaegen, en, wie zou't verzinnen? d'eene helft haeres lichaems was met kalk, en d'ander helft met vermiljoen beschildert. Maer d'Oosterse Mooren, die aen Indien grenzen, en van d'eerste, die uit Afrika quamen, alleen in het hair en de stem verschilden (want deze hadden afhangent, en d'ander gansch gekruist hair) droegen bynae de zelve, wapenen, als d'Indiaenen, en hadden op't hooft een stuk van een Merryen huit, staende de Paertsooren op hun hoofden steyl overeynd, zoo dat de maenen haer tot pluimaedjen verstrekten; en in steede van schilden hieldenze vellen van kraenen vooruit. De Lybiaenen waren in't leer, en droegen gebrande werppijlen. De Pamflagonen waren geschoeyt, en met geslage helmetten behoet, hadden korte speeren, werpschichten en pooken; en met de zelve toerusting waren ook de Syriers, Frygiaenen, en Armeniers gewapent. De Traçen droegen stormhoeden van Vossevellen, lijfwapenrokken, menigerley kleurige kleederen; en koussen van vellen: en tot geweer werppijlen, rondassen en pookjes: Maer die in Azia woonden droegen kopere helmen met ossenhoornen, en ooren van het zelve metael met plumaedjen versiert, en een yder had twee Lycische Zwijnsprieten, en een korte Rondas van ongetouwt leer, maer de beenen waren ⁺met Fenicisch laken bewonden. De Milyaenen hadden opgegespte kleederen, stormhoeden van beestevellen, speeren, en Licische boogen. Maer de Kolchers waren met houte, en de Maren met gevlochte helmen gedekt. ⁺En dit was de toerusting van't meeste voetvolk. Wat de Ruitery aengaet, zy verschilden in kleeding en wapenen weynich van de voetgangers, uitgezondert de Sagaritaenen, die, behalven pooken, geen koper noch yzer geweer voerden, maer alleen touwen en strikken van tienen gemaekt, dieze in't vechten haere vyanden of de paerden om den hals wierpen, en dan tot zich trokken, en de gevangene, half verstikt zijnde, voort vermoorden. Zoo vol van veranderlijkheyt was den toestel van dit schriklijk heyr. En hier uit kan de Schildergeest gewaer worden, dat hy in't uitbeelden van gewapende volken, een wijtuitgestrekte vryheyt heeft; en niet kaerich noch naeuw gezet in eyge vonden behoeft te zijn. Maer eer ik 't vergeet, zoo moet ik u ook berichten, hoe gy de vermaerde Amazonen ten oorlog zult ⁺toerusten. Thalestris haer Koninginne, die de landen tusschen den vloet Fasis, en't gebergte Kaukasus beheerschte, en aen de Riviere Thermodoon, in't lantschap Themiscyra hof hielt, trok buiten de grenzen van haer Rijk, om Alexander t'ontmoeten. Zy, verlof gekreegen hebbende om hem te begroeten, trok tot hem met drichondert van haere vrouwen: Zoo haest zy den Koning zag, sprong zy, twee speeren in de rechterhand draegende, van haer paert, en maekte de kennis, die namaels zoo berucht wiert. Belangende haer gevolg, d'Amazonen houden haere slinker zijde, en de borst,

+ En andere volken.

+ Ruitery.

+ Amazonen.

[p. 155]

daer zy haere kinderen van vrouwelijk geslacht aen zoogen, onbedekt, maer de rechter borst, die afgezengt is, om den boog gemakkelijk te spannen, er de schichten te werpen, is als de rest van't lichaem bedekt; doch de zoom van hun kleet, dat zy met een knoop toe knoopen, strekt echter niet tot boven de knien.

Het voetvolk van Antiochus, toen hy tegens Phrahartes, den Parth, ten oorloog trok, had zelfs koussen met goudt en zilver versiert, jae al 't vaetwerk ⁺in de keukens was van enkel zilver, en dit metael, daer de volken om vechten, was'er om de veelheit schier ongeacht; en de Parthen gebruikten 't nergens toe, dan aen haere wapenen, want haere ringpantsieren, die man en paert bedekten, waren somtijts van louter goudt. Anders droegen zy deurschijnende en vloejende kleederen, op de maniere der Meden; en haer geweer was op het Scytische fatsoen.

⁺De Romeinen slachreede trokken haer beste krijgsrokken over haere Harnassen aen, en droegen haere stormhoeden en schilden, die zy in gemeene tochten met lederen overtreksels bedekten, bloot op het hooft en aen den ⁺arm. De Velites, als de voortocht of verloren hoop, in jongelingen tusschen de zeventien en vijf-en-twintich jaeren bestaende, droegen een schilt van anderhalf voet groot: een zwaert, en een worppijl twee ellebogen lang, en een vinger dik, met een scherpe drietakkige punt, negen oncen zwaer, die in d'eerste worp brak of omboog, op dat hem de vyand niet weerom zouw kunnen werpen; deze waren ook op slingers afgerecht.

⁺De tweede orden, van vijf-en-twintich tot dertich jaeren, Hastati of pijldraegers genoemt, bedekten zich met een grooten ovalen schilt van vier voeten lang, en derdehalf voet breet, ja somtijts grooter, van twee berden aen malkander gelijmt, met leer overtrokken, en rondom met een koperen bandt verzorgt, van binnen hol en van buiten, daer haere naemen, en tot wat bende zy behoorden, op te leezen stonden, uit gebult. Zy droegen kopere borstwapenen, dgie-en scheenharnas, en een stormhoet, met drie overeindstaende donkerroode of zwarte pluimen; maer de rijkste hadden, in steede van 't borstharnas, een gemalijt lijfrokjen aen. Hun beschadigend geweer was een scherpsnedich zwaert, en een schicht van dry ellebogen lang, met een scherp yzer aen de schacht omgekromt; om te vaster te hechten; nevens noch twee andere schichten van onbepaelde maet.

⁺Die van de derde orden, Principi of voornaemste genoemt, en van dertich tot veertich jaeren oudt, waren de Velites in wapenen gelijk, en scheenen alleen wegens haere ervarentheyt achter of buiten de tweede orden gestelt te worden: want de gene, die nae hen quamen, en Triary, of derde orden, van outs genoemt wierden, en uit bedaegde lieden, van veertich tot zeven en vijftich jaeren, bestonden, verschilden zelfs alleen maer hier

+ Kostelijk krijgsvolk.

+ Romeinsche Wapenen.

+ Velites.

+ Hastati.

+ Principi en Triary.

[p. 156]

inne, van de Hastati, en Principi, dat zy, van werpgeweer ontbloot, zich alleen met spies en zwaert staendevoets behielpen; want zoo lang de voorloopers, pijldragers, en voornaemsten vochten, zaten zy met d' eene knie op d' aerde, achter hun groote Schilden te rusten, om in den uitersten noot of te verwinnen of te sterven. Vegetius geeft hun, en de twee andere, elk noch vijf loode kogels, die aen hun schilden hingen, om mede te werpen. Maer onzen Schilder geest zal 'er mooglijk noch wel andere krijg stuigen toedoen.

⁺d' Oude Duitschen, en Batavieren, zoo te voet als te paert, zult gy een geschilderden schildt aen den arm geven, en in d'andere hand een halve piek, meest zonder helm of pantsier, maer naekt, of met een kort kasjaksken, aen het lichaem met een gesp, of by gebrek van dien, met een doorn vast gemaekt; maer de Saxons, die Engeland innamen, gebruikten Hellebaerden, en Pieken, ook Bijlen, en Kruisboogen: en haere zwaerden waeren als zeyzens gekromt.

⁺Zoodanich een doch kleiner schilt met een vederspies, plegen ook d'Achajers te gebruiken, tot dat Philopaemen hen met een grooter Schildt, Stormhoet, Ringkraeg, dgie-en scheenplaeten, en met de lange spiesse verzach.

⁺Wilt gy ook de stammen van Israël aen haere banieren onderkennen? Zoo zult gy het legioen van Juda een leggende leeuw in zijn wapenen geven. En daer en boven zult gy de stammen Juda, Issachar, en Zabulon, die daer onder te velde trokken, noch met driederley verwen, als die van Chalcedon, Saphir, en Sardonix, onderscheyden.

Het tweede legioen van Ruben had ook Simeon en Gad, en de koleuren van Sardijn, Topaes, en Amatist: in de wapenen stont een mensch, of, zoo andere willen, een Hert.

Het derde legioen onder Efraim voerde een Os, en ook de verwen van drye Edele steenen.

Maer het laetste onder Dan moogt gy een Arendt, of anders een slang geven; want hier in is verschil: en de verwen van de resteerende bekende gesteenten; ⁺De Romeynen voerden Arenden, Rechterhanden, Wolven, Paerden, Zwijnen, Minotauren, Stieren, en de beeltenissen der Keyzeren onder hunne legioenen: 't zy van zilver, gout, of vergult op een halve steng, aen 't ander eynde met scherp beslagen: daer somtijts een kleyn vaenken, daer des veltheers of des volx spreuke S.P.Q.R. ingeschreven stondt, aenhing. Hoewel d' arenden al lang te voren by de Persen in 't gebruik waren, daer de Romeynen hen mooglijk van ontleent hebben, gelijk zy van de Scyten, zoo men zegt, naederhand onder Trajanus de Draken, het vreemste krijgsteyken, datmen zien mocht, geborgt hebben. Want

+ Wapenen der Duitschen.

+ Achajers.

+ Krijgsteykens der Israëlijten.

+ En Romeynen.

[p. 157]

⁺zoo veel ik vernemen kan, zoo waren deze monsters van geweve sloffen genaeyt, en van binnen hol, dat 'er de windt in speelen kon, waer doorze, op goude stengen, die met gesteenten versiert waeren, in de locht opgeheven zijnde, somtijts scheenen te leven, den staert te slingeren, en uit haeren verschriklijken en wijtgapenden bek eenich geluit te geven. Maer een andere geeft dit aen d' Indiaenen: d' Indiaensche Ruitery, zegt hy, plach goude en zilvere hoofden van wijtgapende Draken op lansiën te voeren, en wimpels van getwernde zijde, slangswijze genaeyt en gesneeden, daer aen te hangen, welke met opgesperde kaeken in 't rijden den windt ontfangende, den zijden balg en staert ook opvulden, en op een verschriklijke wijze beweegden. Wijders zegtmen dat d' oude Trojaenen in haere baenieren een verken gevoert hebben; dat de Beotiers een Sphinx tot haer krijgsteyken gebruikten; dat de Trasiers den Afgodt Mars in haere standaerden ⁺voordroegen; dat d' oude Gothen met een Beyrrinne pronkten; dat d'Alani, toen zy Hispanien overweldigden, een kat tot haer waepen hadden: dat de Gaulen, en van gelijken de Sassen, of Zaxen, onze voorouders, een Leeuw voerden; hoewel deeze laetste wel somtijts een strijdbaer paert tot veltteyken gebruikten: en dat de Cimbren een wilden Os in haere vendelen schilderden. Ik zwijge van de byzondere teykenen, die de verwinnende vorsten gevoert hebben, als de Leeuw met een zwaert by Pompejus, den Arend met een overweldigde Draek by Antiochus; en duizent andere, zoo schrikdieren als merken, die sedert by den Duitschen Adel verzonnen zijn; en die tans, tot belachens toe, in ons Vaderland, en zelf by 't gemeene volk gebruikt worden; jae hy mach ⁺schier niet mee, die geen met gout versiert wapen heeft. De Helmetten en Stormhoeden der ouden zijn van wonderlijke stoffen en gedaentens geweest: Homeer beschrijft die van Agamemnon met drie hoofden in 't rond geboogen, met vier ringen versiert, en aen eenen hals vast. Die van Dolon den Trojaensen bespieder maekt hy van wezels vellen, en die Thrasimedes aen Diomedes vereerde, van een stiershuit. Maer die Meriones aen Ulisses schonk, beelt hy uit met leedere reepen, en van buiten bedekt met de tanden van een wilt Zwijn.

Indien gy Pyrrhus de Molosser in't heirspits vertoonen wilt, zoo stel hem een helmet, versiert met Boxhoornen, en een grooten vederbos op 't hooft. ⁺Of voert gy Alexander ten oorlog in Azie, gy zult hem een helmet van klaer blinkend yzer, als fijn zilver geven, zoo als 't Theofilus smeede, met een kam en een grooten bos witte pluimen, daer een paerdestaert van afhangt. Men plach de kopere helmetten wel met Corinthys werk in te leggen, en de ⁺stormhoeden te graveeren. De helmen der Romans in 't steekspel moogt gy met vederbossen, een halve vaem hoog oppronken. En de Roomsche hel-

+ Draeken.

+ Krijgsteykens van andere volken.

+ Helmetten. Ilias lib. 11.

+ Stormhoeden.

+ Helmen.

[p. 158]

den zult gy somtijts met een burgerkroon, steedekroon, of scheepskroon ⁺vereeren. Aen geene zijde, zingt Maro, staet de trotsse Agrippe, wiens hair met een kroon van galjoenen, een trots oorlogsmerk, glinstert.

⁺Alexanders yzere ringkraeg was met kostelijke gesteenten bedekt. Onzen Soldaet plach die te draegen met gout deurstreept, of met vergulde nagels beslagen. De Goden en outste Helden schildert men met een kopere plaet op de borst, daer het slang hairige Hooft van Meduza op gedreeven staet. 't Borstharnas van Agamemnon wiert met tien banden van donker paers metael, en zoo veel van goudt, en twintich van tin vast gemaekt. Men zach drie paerse Draeken nae den hals opstijgen, die van weerzijden den Regenboog geleeken.

⁺Het pansier, dat Alexander over een toegegorden Siciliaenschen rok droeg, was veel reyzen dobbel van gepikkeert laeken, maer zijn wapenrok was wel kostelijker, en het handwerk van den ouden Helikon, hem van de stadt Phodis geschonken, zijn yzere halskraeg was met flikkerende gesteenten bezet. Maer ten is mijn voornemen niet, een rustingkamer van allerley slach van ⁺Harnassen toe te stellen, 't is genoeg, dat ik u aen duizent verzieringen van veltrokken en schubbige kolders doe gedenken. Want allerley slach van Boogen, Pijlkokers, Trompetten, Bazuinen, Keteltrommen, Trommen, ook Standaerden, Banieren, Veltteikens, Plumaedjen, Paertstaerten, Hooftbanden, Gordels, Broozen, Voetzoolen, Rijgschoenen, Kroonen, Ketenen, Oorringen, zouw ons te lang vallen te beschrijven. Dit staeltje van Eneas geheele rusting zal genoeg zijn, om d' aendacht te wakkeren, zoo alsze dien Trooischen Heldt by Maro overziet:

⁺Hy weyt zijn oogen vast in stuk voor stuk byzonder,
Keert om en wederom elk hemelswerk en wonder,

Den helm, die vier braekt, en afgrijslijk is van kam,

Het doodelijke zwaert, de gloende vlam by vlam

Van 't kopren Harrenas, een wolk gelijk, die blikkert,
Waer in de zon van verr' met gloet van straelen flikkert.

Hier na bespiegelt hy de laerzen, met fijn gout

En zilver overkleet, de speer van glimment hout,

Den beuklaer, zoo vol kunst deurvlochten, als 't kan lyen,
d' Aenstaende Roomsche macht ontdekt door wichlaryen.

Op Rondassen en Schilden plachmen zeer zinnelijk te zijn. De blaeuwoogde Minerve, zegt Homeer, voerde Jupiters schilt, waer op vrees en verschrikken, ⁺twist, tweedracht, gekijf, gramschap, dreiging en geroep. en in't midden 't hooft van de Gorgonne zeer grouwelijk geschildert waren; zy was ondoorboorlijk, en van hondert goude plaeten yder aen hondert strikken hangende, en wel in eengevoegt, saemgezet.

+ Zegekroonẽ:

+ Ringkragen en Borstplaeten.

+ Pansiers.

+ Harnassen, Wapenrokken.

+ Eneas wapenrusting.

+ Jupiters Schilt.

[p. 159]

⁺Op den schilt van Achilles had Vulkaen, ter liefde van Thetys, duyzentderley dingen uitgebeelt: daer was den Hemel, de Aerde met de Zee, den loop van Zon, Maen, en Starren, den Hemelriem, de Plejaden en Hyaden: ook twee steeden, en in d' eene, daer men brulofte, de bruit met tortsen geleyde, danste, en de vrouwen op de drempels zittende toekeeken. Elders pleytemen voor 't recht, om eenen dootslach, waer in alle doeningen des lichaems en lijdingen der tochten wonderlijk waren uitgebeelt. d' Ander stadt was belegert, daer men raet hiel, uitviel, en lagen leyde, onder't gezach van Mars en Minerve, op de kant van een beek, daer 't vee quam drinken. Hier speelden twee boerse ruyspijpers zonder achterdocht over de geene, die reets het vee wechvoerden, en hen met de doot dreygden. Ginder zachmen ontzet uit het leger komen, moort en gevecht. Verder lach een akker, die driemael geploegt scheen, en ongemeen vet van gront: hier ploegden de boeren met gejokte Ossen, terwijl ginder eender hen met een kanne wijn quam laeven, en dat waerdich om zien was, men merkte duidelijkhoe veel bruinder de versch geroerde aerde was, als die men voorheene geploegt hadde. Elders sneeden de maejers 't gewas op den vruchtbaeren akker, andere maekten schooven op 't wenken van hun lantheer, andere bereyden de maeltijt en den offer onder geeykelde eyken. De dienstmey den brochten de werklieden spijzen, en broot met sijn wit meel overstroit. Gins zachmen een wijngaert met rijpe druiven, zwart van blaeuwicheit, omtuint; hier droegmen de vrucht in wisse korf kens uit. Hier speelde een boerman een boertich liedeken, terwijl andere in de handen klappende dansten; gins quam'er een kudde Ossen, bewaert van negen doggen, met vier harders van stal, na de vliet, terwijl twee Leeuwen een Stier uit den brullenden hoop rukten, vergeefs van de honden beblaft. Noch warender stallen, keeten, en eyndeling eenen schoonen dans van knechten en maegden, der knapen kleedinge was van fijn geweef, en blonk als met oly besmeert, de maegden hadden langplojige keursen, en op haer hoofden verf bloemige kransen, zy sprongen duizenderley kattesprongen; zoo dat al die't aenzagen zich schenen te vewonderen. Dit moet by Mulciber, wel een proefstuk van den manken Smit geweest zijn, dat hem Quintyn Messys, zelf met Kalthofs hulp, zwaerlijk zouw hebben kunnen naemaeken. Maer wat zeg ik van proefstuk? Virgiel beschrijft den Schilt van ⁺Eneas, van den zelven Meester, al veel heerlijker, die 't lust mach hem in Maro nazien, 't zouw ons verveelen alles uit te schrijven. Hier volgt alleen 't geen hy zingt van den schilt van Minerve, in't Eylant Vulkaen:

⁺Drie Reuzen van Vulkaen zich spoeden met hun knaepen,
Bruineerden elk om strijt, verbolge Pallas wapen,

De dreygende Rondas, gezoomt en rijk geboort

Met Slangeschubbe, en gout van addren, dol van moort,

+ Achilles Schilt.

+ Eneas Schilt.

+ Pallas Schilt.

[p. 160]

 

Gevlochten onder een. Meduze zelf hier inne

 

Verdraeit noch, op de borst der strytdende Godinne,

 

Haer afgesneden hals, en d'oogen dat men't ziet.

⁺Agamemnons kostlijken schilt, die zijn geheel lichaem bedekte, was met tien kopere ringen omringt, met twintich plaeten van tin, en in't midden stont een schriklijk Meduzaes hooft, op een donker paersen gront uitgeschildert, met schrik en vreeze, daer een zilvere band uit quam, in de welk een ⁺Hemelverwige draek bewonden was. In Ulisses schilt stont een Dolfijn.

⁺In die van Alcibiades een Kupido, die den blixem omhelst, en was van gout en yvoir.

⁺Scipio Afrikanus droeg de beelden van zijn Vader en Oom op zijn beukelaer; maer Alexander de Groot gebruikte een klein blinkent schild. Voorts van slach- en steekgeweer heeftmen degens, zwaerden, houwers, sabels, ⁺kreitsen, ponjaerts, spiessen, lansien, speeren, hellebaerden, strijthahamers, heyrbijlen, pinknodzen; en wat de wreetheyt oyt kon verzinnen.

Agamemnons zwaert, met goude plaeten versiert, stak in een zilvere scheede.

⁺De gevesten der oude Soldaten wierden konstich met zilver en yvoir ingeleit. In den hecht van Pausias degen was een wagen met vier paerden gegraveert. Men ⁺plach ook scheenwapenen met zilvere gespen te draegen.

⁺Gy zult de slingeraers somtijts met een Cestrosphendonas doen werpen. Dit was een scherp yzer van twee spannen lang, aen een kleine schacht van een halve el, en een vinger dik, gehecht, daer aen drie veeren gelijk aen een pijl staken, om het recht te doen gaen. De slinger had in 't midden twee ongelijke lijnen, en 't yzer vloog, als de slingeraer wierp, zoo snel als een kogel uit.

⁺Pandarus booge was van de hoornen van een wilde geyt, zestien spannen lang uit het hooft gewassen gemaekt, en aen d' eynden met gout beslaegen.

⁺De stormtuigen der ouden, als muerbreekers, ramskoppen, wipgalgen, vuerpotten; en dergelijke, zijn ook veellerley geweest.

Indien gy belegerde steeden vertoonen wilt (ik en spreeke niet van dezes tijts, dewijl ervarener, als ik, dat stuk genoeg verhandelen) onderzoek met ⁺wat schutgeweer zy elkander beschadigd ẽ. DE Balista of werpslinger, schoot gespitste balken van twalef voeten uit, die door vier heyningen hordens der wijt afgeleegene beschansingen heen dreeven. Ik zwijge van Blyden, en wat'er ⁺van dien aert meer was. Men had ook menigerley zeysen wagens, die aen yder zijde van 't juk drie Zwaerden hadden. De Dissels voerden speeren met yzer beslaegen, en voor tulsschens de raders was een hegge van pieken. Zy gebruikten ook strijtkarren, en andere, daer de Helden, met een wagenmenner verzelt, op stonden of zaten, en de werpschicht van uitschooten. De Grieksche karren wierden met zilver ingeleit, en de oorlogs rolwagens

+ Agamemnons schilt.

+ Ulisses schilt.

+ Alcibiades schilt.

+ Scipioos schilt.

+ Steekgeweer.

+ Gevesten.

+ Scheenwapenen.

+ Slingergeweer.

+ Boogen.

+ Stormtuig.

+ Balista.

+ Strijtwagens.

[p. 161]

der oude Britten waren gegraveert, maer die van de Persische Koningen waren met gout beslagen; en met de beelden van oorlog en vreede versiert; daer een gouden Arend met gesprey de vleugelen tusschen in stont.

Wilt gy de plechtlijkheden tot den Godsdienst behoorende verbeelden, ⁺Aaron ten offer voeren, of zijn naevolgers voor 't altaer stellen? Moises en Jozefus zullen u de gereetschappen, en wat tot den Tabernakel behoort, breet genoeg leeraeren. Maer wilt gy de Athener boden de Deliensers doen bezoeken, zoo vlecht kransen om haere staeven, niet op haer hoofden, en ⁺bouw een Altaer (Ceraton genoemt) van hoornen. Die al t'samen aen de slinker zijde zoo wel in malkanderen gehecht zijn, datze zonder binding een Altaer maken.

Den Phocischen drievoet, daer de maegt Pythia den geest van Apollo in ⁺waerneemt, en daerze, gekleet als Diana, veylich voor 't besmetten van zijne aenblaezingen in zit, zult gy op drie pijlers doen rusten, bynae in gedaente van onze kopere potten met drie voeten. Maer op dat ons de damp van 't hol der vraegbaeke niet besmette, gelijk 't de geene, die 't aldereerst uitvonden, uitzinnig maekte, zoo laet ons liever in d'oope locht blijven. ⁺Romulus wichelstok, Lituus genoemt, was een roede aen 't eynde omgekromt, waer van mooglijk de Bisschopstaven der Christenen haere gedaente ontleent hebben.

⁺Ik vermijde van offerhanden, slachtmessen, bijlen, bekkens, dekkleeden, en sestoenen te spreeken, en rep alleen van 't geen my behaegt, en nu en dan in den zin schiet.

+ Offerhanden.

+ Altaer.

+ Den Delfischen drievoet.

+ Wichelstok.

+ Verder Offertuig.