Logo DBNL
Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt (1969)

Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

(1969)–Samuel van Hoogstraten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Achtste hooftdeel.
Van bekleedingen.

DE looze slang, eerze noch op den buik kroop, en aerde at, verleyde ons aller moeder Eva tot de bekoorlijke vrucht, die aen haer en aen Adam de kennisse gaf, datze naekt waren, zoo datze zich schaemts halven met vygebladeren mosten bedekken. Maer het +opperite meededoogen bekleede hen met vachten. De peltsery was dan d'allereerste bekleedinge, waer aen zich noch geheele volkeren houden. Gy zult de Tarters al in Schaepsvachten uitbeelden, en de Samojeden in allerley bont. De Beemin past een enge Pels, en de Beijerin een bonten hooft-sieraet. De Mof is nu een gemeen winterweer voor alle volken: maer bont te draegen plach men niemant hier te lande, als aen voornaeme stamhuizen, toe te staen. En dat van de Armynen behoort als noch niet dan aen Vorstlijke persoonen, Het bont en allerley peltsery natuerlijk uit te beelden, bestaet meest in 't zelve natuerlijk en zacht te koloreeren: wy zullen ten aenzien van de Teykening meer zwiers in kreukelich lywaet vinden, d'Alderoudste +Schilders pleegen haere kleederen zonder vouwen of kreuken te maeken, tot dat eenen Cimon van Achajen van die stijvigheyt afweek, en zijn kleederen een losse zwier gaf. De kleederen der oude statuen zijn meest als nat lywaet, dat om het lijf kleevende met rechte plooijen neerhangt.

Maer voor alle dingen komen ons hier de hooftdeksels, teuijeringen en bewindselste +vooren, aerdicheden daer een Schilder zijn geest ruim genoeg in kan doen weyden. Maer dit dient geweeten, datmen de Romeynen geen ander deksel, als een slip van haer kleet op het hooft, mag geeven: want zy droegen geen hoeden, als by nacht, in 't reyzen, in de schouspeelen, en in de Saturnaele feesten. De Parsische Koningen zult gy met den Tyaer of hoogen hoet zonder rant vereeren. Darius Sidaris, of Koninklijke hooftpronk, was met een Hemelblaeuw band, met wit afgescheyden gegort, en alle Aziatische Prinsen droegen den Koninklijken band, of sleuijerkroon.

d'Egyptische vorsten voerden Diademen, rondom versiert wet gelijke-

nissen +van Aspis slangen. Diademen, zeg ik, welke ook, sedert Konstantyn de Groot, van de keyzeren, en naederhand van alle Europische Koningen gedraegen zijn. Want het keyzerlijk hooftcieraet was van outs den laurier, niet als een tak, die los om 't hooft ging, als in vroeger eeuwen, maer +de laurierblaederen van gout gemaekt laegen ordentelijk op zijde of zachte stoffe, die het hooft niet en quetste, gehecht: en vertoonden zich wel zoo sierlijk, als 't oostersche Koninklijk snoer, of den witten diadeem, van een duim breet, bezet met dierbaer gesteente, die te vooren met den Koninklijken naem by de Romeynen was verworpen geweest; doch zoo wiert den laurier in den nek ook met een gouden gespwerk, in maniere van een lint, samengestrikt. Sedert is de Keyzerlijken Diadeem met een kruis en een kam vergroot, gelijk die tot Neurenburg bewaert wort, zijnde van een Barbarisch maeksel, met ongeslepe Robijnen, Turkoyzen, Smaragden en Paerlen omzet, en plomp genoeg gegraveert, draegende den naem van Conradus (zoo ik gisse, die voor Frederikus Barbarosso geregeert heeft) en weegt veertien ponden. Maer de stamkroonen van't huis Oostenrijk zijn tot een helmet boven toegegroeit. Ik zal der andere Koningen kroonen voorby gaen, en zelfs den Pauzelijken Mijter, schoon met dryhooge straelkroonen omringt. Ook des Grooten Sultans hoogen tulband, van gedaente, hoewel drymael zoo groot, +als een Pompoen.

+Maer wat de outheyt belangt, den Roomschen Apex, het priesterlijk hooftdeksel, was van witte wolle gemaekt, en wiert met purpere banden onder de kin vast geknoopt: het spits, dat pijnappelsgewijs boven toeliep, droeg een takje van eenich heylzaem gewas. Anders droegen zy ook over 't hooft een ruim lywaet, dat tot op d'aerde hing, over den Gabijnschen gegorden Rok, die mede van lywaet, en zoo lang was, dat hy gesleept zou hebben, ten waere hy was opgeschort. Daerom zietmen in de penningen, statuen en halfronden, dat het Priesterlijk kleet Camisium, of opperhemdt met schooten of ploojen over den gordel hangt.

De Joodsche en andere Priesterlijke Hooftprael, en Vorstelijke versiersels loop ik willens voorby, als bekende dingen. My lust wat ongemeens. Nergens 'is oit meerder vlijt in aengewent als in vrouwen hulsels, verandert door teuieringen van topsleuyers, voorhooft-siersels, hairgestrik, en paerlegequik, op duizenderley wijze. Van vrouwehulselen en teuijeringen was +Andries Verochio d'eerste onder de Italianen, dieze geestich uitvond. Rafael Urbijn gafse een zeedige bevallijkheit, maer Rosso en Salviati hebben'er meer vremdicheits toegevoegt. Doch onzen Lukas van Leyden week voor niemand. Maer die lust heeft tot vreemde optoisels, die versiere de gekrolde hairlokken der Atheniensen met goude Sprinkhanen. Sandijs beschrijft die der Jodinnen, zoo hyze in Palestina zach, aldus: d'Oude muffelen haer hooft

in Lywaet, met knoopen achter af hangende, andere draegen hooge mutssen van dun blik; ik heb'er ook van geslagen goud gezien. Zy dragen borstrokken met broeken onder aen, des somers van lywaet, en 's winters var +laken, en daer over losse purpere vliegers. Maer de wijzen van gemaekte kleederen zijn oneyndich. My gevalt Venus, zoo alsse Eneas ontmoete: De handige boog, (zegt Virgiel) wapperde op hare schouders, gelijk een jagerin, het hair vloog om't hooft in den windt, het lange kleet hing om haer lijf opgeknoopt tot boven de bloote knien. En gelijk zy zelve zegt: De Tyrische maeg den zijn gewent pijlkokers te draegen, en purpere laerzen op de scheenen te strikken. En niet min zoo alsse Apulejus, noch Ezel zijnde, in vertooning zach. Een deurschijnich zijden kleed met franjen was al wat zy aen had, 't welk van den wint, die'er dartel in speelde, somtijts verblazen wiert, en steelswijs liet zien, 't geen zy wilde bedekken, of de leeden drukkende der zelver gedaente zoo wel, als of zy naekt was, vertoonde, gelijk gy uit Klio reets verstaen hebt. Maer dit in spel vertoont, wort nu by de Turksche Jufferen zoo wel nagevolgt, dat de geene, die haer te zien komt, door haer dunne kleederen haer ook als naekt ziet. Doch dit in zyne waerde laetende, zoo zijn echter de kleederen, die de gedaentens des lichaems niet en verhinderen, aller prijswaerdichst in Schildery. Vermander prijst zeer eenige beelden van Pieryn del Vaga, welke aerdich en vrolijk toegemaekt zijnde, en met dunne zijdekens omvangen, nochtans het naekt natuerlijk vertoonden. Maer in dit vertoonen des lichaems moetmen groote bescheydenheyt gebruiken, dat de kleederen ook als kleederen haere natuer met een zeekere ruime grootsheit behouden. Daerentegen is alle overtollicheit misprijsselijk.

+Het is bespottelijk en haetelijk een klein lichaem met een onmaetich flodderend' kleet te omhangen. Dat gewaet is aller gevoeglijkst, dat geen stof en verwekt, noch onder de voeten slingerende vertreeden wort, zegt Simachus. 't Sieraet behoort zich na zijn eygen gelegentheit te schikken. Virgiel brengt Dido, noch te veel bezwaert noch te schaers behangen, voor den dach:

 
+Zy komt op 't laetst met een Sidoonschen Jachtrok uit,
 
Met lijsten geborduert, een goude Pijlbus sluit
 
Den rugh, het hair is net met goutdraet opgemaekt,
 
En 't purpren kleet met een fijngoude gesp gehaekt.

De Roomsche Jufferschap zult gy met oor en vinger-ringen, en arm-en +halsbanden versieren: geef haer ook parelhulsels, borstjuweelen, en riemen en ketenen, en behang de kleederen onder met bellekens. Want deze manier van dracht was lang by hen gemeen. Maer de Vestaler Nonnen zult +gy een wit kleet met een purperen lijst geboort, toevoegen, en zettenze een witte wollen huif op het hooft.

+De verwaten Keyzer Heliogabalus droeg een prachtige Vrongkroon, met paerlen en kostelijke gesteenten bedekt, na de wijze der Persiaensche Vorsten. Zijn kleederen waren van purper, en goud laken, en blonken van de kostelijkste gesteenten van Oosten. Hy droeg aen sijn Sleuyers Diamanten, +Esmerauden en Robijnen, heel konstich gesneden. Zoo droeg eertijts Darius de laetste Koning der Persen, een overkostelijke purpere rok, met witte streepen ingeweeven. Zijn korte rok met gout ingewerkt, was met Roofvogels, die met hun bekken gelijk tegen malkander pikten, sierlijk opgemaekt. Hy droeg aen zijn goude gordel, die hy slappelijk en vrouwelijk toegorde, een Sabel, daer af de scheede van gesteenten gemaekt was. Maer dit alles komt niet te pas by de pracht, die naderhand verzonnen is. Koning Attalus, nae Plinij zeggen, is d'eerste geweest, die de gewoonte van't gout in de kleederen te weeven, heeft opgebracht. Waer van ook alle kostelijke gewaeden, en zelfs Tapytseryen, den naem van Attalische kleederen verkreegen; ja men noemde zelfs al wat kostelijk was Attalischen huisraet.

+Sierlijke kleederen vermeerderen de schoonheit; maer de leelijkheit bespot zich zelven dikwils, in een opgepronkt gewaet. Ptolomeus Phisco, kort, en groot van buik, en wanschapen van aengezicht, scheen eer een monster, als een mensch te zijn, om dat hy met blinkende en deurschijnende kleederen zich waende te versieren; want men zach daer door niet alleen zijn mismaektheit, maer zelfs het geene een eerbaer man met alle vlijt gewoon is te verbergen.

Sebastiaen del Piombo wiert in zijn kleederen, fluweelen en lakenen zeer geprezen.

+Lust u eenen menshaeter, Laërtius vertoont den Cynischen Filosoof Menedemus in eenen bruin donkeren rok, met een vlammigen gordel opgeschort. De twalef beginselen der Nature waren door de weef konste in zijnen Arkadischen hoed afgebeelt: hy ging op tragische bortekynen: zijnen langen baert hing over zijn riem; en in de hand zwierde hy een esschen stok.

+Kinderen zult gy kinderachtich toetakelen.

De Roomsche kinderen van onder de acht jaeren moogt gy met konstich +speldewerk de halsjes versieren, met de naemen van hare ouderen deurstrikt.

De knechtjes tot onder de veertien jaer zullen korte rokjes, AEliculae genaemt, aen hebben.

Maer nae de veertien jaer moet m'er een ander kleet, genaemt Pretexta, boven aen de rechterschouder met een litse vastgemaekt, maer aen de slinker toe, en onder met purper geboort, by voegen; zoo 't kint anders van vrye luiden geboren is; want dit kleet van sieraet was den slaeven verboden. Daer boven over moogt gy't een beeltenis, Bulla genaemt, van goudt of zilver, van gedaente als een waterbobbel als't begint te regenen, of gelijk een Hert,

aen den hals hangen. Want dit versiersel was den eedelen kinderen door de wetten toegevoegt; daer die van de vrygemaekte zich alleen van een leedere bagge mochten dienen. En deze gewoonte, doch onder een anderen dekmantel, is by den Romeynen en Romeynsgezinden als noch in't gebruik, en zelfs, nae dat zy het kinderlijke kleet hebben afgeleyt. Den mannelijken tabbaeat moet zonder purper zijn, en tot de voeten toe af hangen. Deze kleeding, Togata genaemt, was allen Romeinen in tijd van vreede gemeyn, en wiert den jongelingen met plichtlijkheden, in verscheydenheyt van ouderdom, als een teyken van mondicheit, aengedaen.

Belangende de verwe, de Romeynen gingen alle zonder onderscheyt, en tot de schoenen toe in't wit, dat is, in ongeverwde wolle, of lywaet: 't welk by de voornaemste zeer schoon en zuiver, maer by't gemeene volk besmeurt en vuil der uit zag. Maer den witten tabbaert der Heeren Vaederen, Toga lati clavi, was met kleyne spikkels gevlekt. Doch ten tijden Augusti leyden de meeste haere witte Togas af, en liepen slechs in Tunicis, of onderrokken, die zy toen ook begosten zwart te doen verwen. En zy sloegen den krijgsmantel, Lacerna, om de schouderen: die't gemeene volk zwart, maer de rijke van Scharlaeken, Purper, of van een andere kostelijke verwe droegen.

+De kleederen der oude Duitschen plegen zeer sober te zijn; want zy droegen maer een kort kleetjen, en de rest van't lichaem was gansch naekt; jae de rijkste zelf hadden haere kleederen zoo eng, dat dezelve merkelijk alle deelen des lichaems uitdrukten, bestaende veeltijts in vellen van zee-en waterbeesten, met allerley vlekken versiert; maer Cezar geeft haer vachten +van geyten en schapen. Der vrouwen kleederen verschilden weynich van die van de mannen, alleen warenze van Lywaet, en in't gemeen met purper deurwrocht. Het bovenste van de borst was bloot, en de armen naekt zonder mouwen; doch zoo was hare naektheit met eerbaerheit bekleet. Maer Lucanus maekt hunne kleederen ruimer, doch ik houde, dat hy Moskoviters of Polen voor Duitschen heeft aengezien.

R. Verstegan, schrijvende van de Sax Engelsen, zegt: dat zy geboorde +rokken droegen, jae dat de rijkste die met paerlen versierden; mannen en vrouwen geeft hy mantels, met gepikkeerde schoenen, die met scherpe punten voor om hoog boogen.

+De Longobarden droegen wijde, en door de bank lywaete kleederen, gelijk naderhand ook de Angle saxons, als boven, versiert met breede en verscheyden verwige boorden.

De Schoenen der Longobarden waren tot het opperste van den grooten teen geopent, en wierden van d'een zijde na d'ander opgebonden. Naderhand begosten zy hoozen te gebruiken, een dikker en sterker soorte van

kousen daer over trekkende, als zy te paert gingen; maer dit hadden zy van de Romeinen geleert. De Edele Romeynen kendemen aen zekere halvemaentjes, die zy aen haere schoenen droegen.

+De klederen der Russen zijn gemeenlijk onkostelijk: de lantluyden gaen in lywaet, hare schoenen, gelijk die van de onduitsche Lijflanders, zijn +van breede basten, die yder een voor zich zelve kan maken. Zy draegen lange rokken met enge mouwen, die tot op de voeten hangen, over hoozen en +onderrokken. De bovenrokken der burgers zijn in 't gemeen fiool donker bruin, of staelgroen, voor en onder aen de splitssen met lutssen en lange quasten, en op den rug met een breede kraeg verzien. Haer onderrokken zijn van wollen, of wel van zijde stof, daer achter in de nek een vierkante sammette kraeg op staet, Haer mode is by groot en kleen meest gelijk, en +wort zelden verandert, zy zijn ruim in 't gewaet. De hemden der rijken steken om hals en handen een duimbreet uit, gestikt met zijde, gout, of paerlen: daer aen d' einden der halskragen dan twee paerlen, of goude of zilvere knoopen, van af hangen. Zy draegen alle groote mutssen, ja de Knezen en Bojaren by na een elle hoog, van vossen of sablen; andre van sammet met litsen van gout en paerlen gestikt, en met zwarte vossen gevoedert. Der wijven +kleederen zijn die van de mans niet ongelijk, veel van Persisch katoen, ook met litsen, knopen en quasten. Maer haere hemt smouwen zijn by de zes, en somtijts wel over de tien ellen lang; in 't aentrekken met kleine vouwen geschoven. Haer breede mutsen zijn na yders staet, 't zy van goude laken, atlas, of damast, geboort met passement, of gestikt met gout en paerlen, en met bevers gezoomt. Haer volwasse dochters laten 't hair in een tuit gevlochten onder uit haer vossemuts, met een zijden quast op den rug hangen, maer kinderen onder de tien jaer zijn 't hooft geschoren, behalven twee lokken, die nevens d' ooren hangen: daer de meiskens groote ringen in draegen, daermenze aen kennen mach. 't Vrouwetimmer blanket zich bijster, en schildert zich zelven roode kaken en zwarte winkbraewen.

Nu op dat gy weten moogt, van wat belang dit stuk, van aller volken kledy te kennen, voor een Schilder is, zoo hoor wat 'er Agrippa, in zijn Onzeekerheyt der konsten van zegt, als hy de ontzachbaerheyt en 't geloof, dat de Schilderyen hebben, aenwijst. De Augustiner en Regulier monnikken, zegt hy, twistten over de kledy van den Heyligen Augustijn, voor den Roomschen Paus, te weten, of hy een zwarte palsrok op een witten tabbaert, of een witte op een zwarte gedraegen hadde, maer beyde niet zekers bybrengende, zoo verbleven de Roomsche Rechters dit stuk aen de Schilders, om uit de oude Schilderyen de waerheyt op te zoeken, en daer uit het vonnis te wijzen. Wat dunkt u, of men dan niet wel mach toezien, wat kleederen men uitbeelt? Maer dat den zelven Agrippa vertelt, dat hy door dit eyge mid-

del heeft uitgevonden, dat de Duivel den eersten vinder van de Monnixkap is, ruikt dapper nae de mutsert. Hy deurzocht, zegt hy, al de geschilderde Historien van het oude en nieuwe Testament; hy bezach al de Profeten, Priesters, Apostelen, Farizeen en Schriftgeleerden; hy bekeek Elias, Sacharias, Johannes, en zelf Annas, Cayfas, Pilatus en Herodes, maer zach nergens een kap, en weerom op 't nieuw alles naerstich deurzoekende, vind hy eyndelijk een gekapten Duivel, die Christus in de woestijne verzocht. Bly was hy, zegt hy, dat hy in de Schilderyen gevonden hadde, 't geen hy in geen boekken had kunnen lezen. Datmen dan de Duivel met een Monnixkap +schildert, is een oude traditie, die wy hem ook niet en willen onttrekken; want mogelijk heet in de gedaente van een Engel des lichts te verschijnen, met een Monnixkap bedekt te zijn.


Vorige Volgende