Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

[p. 144]

Zevende hooftdeel.
Van 't Hair.

NU dewijl Clio noch Polymnia ons niets van 't gebruik des hairs hebben gerept, zoo zal 't mooglijk onze Erato te vergeven zijn, alsze dit op volgende wijze verhandelt.

Verscheyde volken hebben meest altijts het hair op een verschillende wijze gedragen. d'Oude Egyptenaers begosten de gewoonte van het hair te laeten scheeren, ten tijde dat Apis stierf, dien zy als een God eerden, niet alleen van 't hooft maer van 't geheele lichaem, als een zuiveringe, maer d' Avantes lieten het voorste van haer hooft bescheeren, en deeze manier ⁺wiert Thezeide na Theseus, die 't hen in een offer voor dede, genoemt. 't Welk Paulus schijnt aen te wijzen, als hy zegt: Dat'et den mannen een schand is, 't hair ongeschoren te dragen. Maer Lycurgus geboot de Spartaenen hun hair te laten wassen. Zeggende dat het hair den schoonen lieden noch schooner, en den mismaekten oorlogsman noch verschriklijker maekte. De Tarters, Slavoenen en Hongaren, scheeren den ganschen kop, behalven een voorlok: maer de Tarters en Parthen pleegen, na Plutarchus getuigenis, hun hair te laeten wassen, zonder het zelve eenichzins te leggen of te kemmen: doch de Meeden droegen het sierlijk in een huive. De Duitsche Suevi streeken haer hair zydelings op, ofbonden 't in vlechten, en dit ⁺was't dat hun als vrye luiden van de slaeven onderscheyde. Het scheeren des hairs is by ouden tijde een teyken van droes heyt geweest, of wel een versmading: want als de Sirakusers Nicias verwonnen hadden, versierden zy hun eygen paerden, en schooren die van hunne vyanden. Zoo ook deden de Thebaenen en Thessaliers haere paerden, tot teyken van rouw, als ook Alexander in 't afsterven van Hephestion de maenen der paerden en muilen; en ⁺de Persen schooren ook hen zelven uit droef heit: doch onzen Batavier Claudius Civilis schoor zich niet, voor hy zijn wil in 't oorlog had. By David, Koning van Israël, wiert het als een groote smaet geacht, datmen zijn gezanten geschoren t' huis zont. Wanneer de Ephori binnen Sparta in hare overheyt traden, deden zy omroepen, dat alle Spartaenen hare baerden zouden laten bescheeren: 't welk van een iegelijk wiert nagekomen, tot een bewijs dat zy bereyt waren, zelf in d'aldergeringste dingen, zonder tegenstribbeling, hen te gehoorzamen.

Het hairscheeren was, na 't getuigenis van Seneka, rouw of vernedering,

+ Pl: in Theseus.

+ Scheeren wat het plachte beteykenen.

+ Droefheyt. Vernedering Smaet, en gehoorziemheit by de Lacedemoniers.

[p. 145]

en daet om sneeden d' oude Grieken haere lokken af, over haere dooden: gelijk Electra by onzen Sophocles zegt:

En sny veel liever af de tippen van uw vlechten
En 't zachte hair van my.

Maer de hedensdaegsche Edel vrouwen der Grieken verzellen de lijken van haer maegschap met hangenden haire, en bloote borsten, die gelegentheyt waernemende, om haere schoonheyt, die deurgaens verborgen is, aen yder een te laten zien. De verdorventheyt des tijts heeft den Romeinen, na de ⁺klachte van Seneka, zoo verwijft gemaekt, dat zy hen alle daeg lieten scheeren, krullen, en kemmen: en onze hovelingen hebben bynae den halven tijd de kam in de Parruik. Echter was het een gebruik onder de Romeynen, ⁺de slaeven, als zy in vryheyt gestelt wierden, hun hoofden te laeten scheeren en kleyne hoeden daer op te zetten. Men plach de volkeren bynae aen de verscheydenheyt van hun hair te kennen. Zommige Mooren hebben lang, zommige wolachtich hair, in eenige landschappen trekt het ten bruinen, in andere ten zwarten, en in andere ten blonden, doch het rood en ongebonden hair is geen wonder by de Duitschen. Maer wat verder de bescheeringe ⁺aengaet; de Longobarden, zoo als in de Schilderyen, die Theudelinda hare Koningin hadde doen maken, te zien was, droegen het hair voor zoo laeg, als tot den mondt hangende, aen beyde zijden van het voorhooft verdeilt, maer haren nek was geschrapt, en tot het achterhooft toe ontbloot. Voort was het by hen een straffe, alsze iemant beschoren, gelijk van Rotharia vertelt wort. Koningin Semiramis was te Babel met hangend hair op d' een zijde uitgebeelt, om datmen, wanneer zy gekemt wiert, haer den afval der zelve Stadt hadde gebootschapt, waer op zy haer andere zijde niet en wilde laten optoojen, voor dat zy de Stadt wederom met gewelt had bedwongen. By demonikken beduit de hairscheeringe een versmadinge van de overdadicheden der werelt, hoewel 't veele vergeten.

Tot besluyt moet ik de jeugt noch een weynich met poëtische gedachten zien t'ontvonken; Van Eva boogt Apollion by Vondel aldus:

Ik scheyde, doch met pijn, en zagh wel drywerfom.
Nu blinkt geen Serafijn, in 't Hemelsch Heylighdom,
Als deze, in 't hangend hair, een goude nis van straelen,
Die schoon gewatert van den hoofde nederdaelen,
En vloejen om den rugh. Zoo komtze, als uit een licht,
Te voorschijn, en verheugt den dagh met haer gezicht,
Laet perle en perlemoer u zuiverheyt belooven;
Haer blankheit gaet de perle en perlemoer te boven.

Den Schilderachtigen Apulejus zijn Fotis uitbeeldende, vertelt hoedanich haer genoegsaem dik hair, dat met een onachtsame zwier over de schouderen

+ Seneka in zijn kortheit des levens.

+ Onderscheit na Landaert.

+ 't Hair der Longebarden.

[p. 146]

⁺hing, en van daer wederom opgeschort, en op den kruin met een knoop lach, haere bevallijkheyt vermeerderde. Wat vermaek is het, zegt hy, wanneer de krollen wel gekamt en gestreelt zijn? Zy maken het aengezicht aenzienlijker en voller, en matigen de lengte van den rug. Men versiere een schoonheyt vry met gulde kleederen, en verzieze met juweelen; zy zal nimmer behaeglijk zijn, ten zy men haer het hair met behoorlijke teuijeringen hulle en opschik. Tasso ook in 't verbeelden van zijn Armide begint eerst van 't Hair:

Haer vlechten zijn van goudtdraet, los van zwieren,
Die 't aenschijn nu bedekken, dan versieren,

En tergen 't oog van al 't nieuwsgierich volk.

Zoo speelt de Zon door eene luchte wolk,

Of toont zich bloot; en schijnt met heeter straelen.
De Weste wint doet haere lokken praelen,

Al kronkelende, als golven door de lucht.

De Poëten geven aen de Goden ook verscheyden hair, zy hangen Jupiter ⁺een lok over 't voorhooft, dat hy'er scheel afziet. Maer Virgiel hult Apollo met dit vaers:

Apoll' zijn lokken toyt, die langs zijn schouders roeren,
En vlechtze met groen loof, gestrikt met goude snoeren.

Dit zal genoeg zijn voor de Schilderjeugt, om het onderscheyt, dat'er in 't hair, ten aenzien van beteykening, en landaert, aen te merken is, waer te neemen. Het zelve nu uit te beelden, moet, als gezegt is, met een losse zwier geschieden, nochtans met de zelve waerneming, als alle andere dingen. Maer wy zullen deeze stoffe met den aerdigh hairschilderenden Schilder, Hans met den baert, besluiten. Jan Vermeyen van Beverwijk, ⁺Schilder van Karel de vijfde, was een schoon en lang persoon, hebbende eenen schoonen breeden baert, zoo lang, dat hy overeynde staende, daer-op kon treeden, welken hy ook dagelijk met grooten vlijt havende. Den Keyzer nam somtijts vermaek in hem aen groote persoonen te vertoonen; want den wind in zijnen baerd waejende, sloegze hen wel in 't aengezicht, schoonze te paert zaten.

⁺d' Aeloude Engel Saxons vermochten haeren baert niet te scheeren, voor dat zy een der vyanden gedoodt, of ten minsten gevangen, en van zijn wapenen ontbloot hadden.

Maer dit had ik mijn Schilderjeugt bynae vergeten te waerschuwen, dat zy in d'oude Romeynsche daeden te verbeelden, geen lange baerden te ⁺voorschijn brengen; want Keyzer Adrianus was d'eerste, die, om zeker litteyken, dat hy aen de wang hadde, te dekken, zijnen baert liet wassen, waer in hy, als 't hooft van al de werelt, voor een lange tijdt wiert naege-

+ Bevallijkheit in 't Hair.

+ Goden hair.

+ Baert van Vermeyen.

+ R. Verstegan. In the Englisch Antiquities.

+ Baerd wanneer in 't gebruik gebracht.

[p. 147]

volgt. Julianus de verlochenaer droeg zijn baert zoo lang, dat die van Antiochien uit spot zeyden, datmenze most afsnyden, om'er een zeel af te draeijen: welke spotredenen hy haer met het schrijven van een boek, Misopogona genoemt, vergolt.