Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt

[p. 44]

Derde hooftdeel.
Van 't Konterfeyten; of eens menschen gelijkenis te verbeelden.

VEele hebben zich 't na 't leeven schilderen van menschentronien onderwonden, en zijn ook veeltijts daer op zoo verlekkert geworden, dat zy de rest van de konst geheel versloft hebben: ja zoo schandich vervallen zijn, dat zy niet alleen niet een arm of ⁺been, maer zelf niet een gezonde schouder aen den hals van haere Konterfeytsels hebben kunnen vastmaken. 't Is wel waer, dat het aengezicht het voornaemste deel eens menschen is; maer dies te min is 't te verschoonen, onbequaem tot de rest te zijn; en zy verdienen dat men hen dit vaers van Horatius voorleest:

Een beeldebrodder by 't Emilis perk, misschien
Zouw licht wel 't zachte hair of nagels doen na 't leven
In Koper; maer de rest, die waert is te bezien,
Kan hy met geen geluk de rechte welstant geven.

Een goede trony te kunnen maken is wel prijsselijk, maer een welstandige figuer met een maer taemelijke trony te maken, is meer. Om nu na behooren de konst van konterfeyten te oeffenen, zoo zoude ik garen hebben, dat wy de wijze der Grieken daer in volgden, gelijk Plutarchus die in't leven van Cimon beschrijft. Wy laeten schilderen, en na't leven aftrekken, zeyt hy, eenige schoone aengezichten, die goede gratie hebben, en indien daer eenige onvolmaektheyt, of iets leelijks in bevonden wort, zoo en willenwe niet, dat men dezelve geheelijk achterweege late, noch dat'er ook ⁺te veel naersticheyt gebruikt worde, om dezelve misstant, zoo als zy is, uit te drukken; overmits dit de Schildery zoude ontsieren, en het andere, die ongelijk maeken.

Het welgelijken van een goet Konterfeytsel wort by al de werelt geacht, maer het vergoelijken, nae't gevoelen van den Ridder P.C. Hooft, voornaementlijk ⁺by de Fransen. U.E. maelt my af, schrijft hy aen C. Barlaeus, even of de Schildery na Vrankrijk moest gaen; alwaer men altijts afslaet van de schoonheyt eender gemaelde trony, die van buiten komt, nae gelang van de toegift, die daer te lande, aen de fraeye vrouwen, door 't vleyen van de Konstenaers, doorgaens te baete komt. Waer over Meester Michiel Miereveil, vervolgt hy, nimmer een aenschijn, om derwaerts ge-

+ Een goet Konterfeyter behoort ten minsten een figuer wel te konnen teykenen.

+ de volmaektheden meer, dan de gebreeken, in't Konterfeyten waer te nemen.

+ 151. Brief.

[p. 45]

zonden te worden afschildert, dan met de overmaet van goelijkheyt, waer toe men daer gewent is. Maer andere volken zien deze toegift al mede gaerne over't hooft, alsze met bescheydenheyt wort in't werk gestelt.

Op dit propoost komt zeer wel te pas het vaersje, dat zeekere Mevrouw my toezont, nae't zien van zekere Schildery, van een niet te schoone Juffer, by my een weynich toegegeven:

Hebt gy een Juffer, in baer beeltenis te maelen,
Bevallijker alsze is, te schoon op 't bert gestelt,
En weygertze daerom de Schildery te haelen,
Zoo brengtze t' mijnent, en ontfang 't bedonge geldt\.

Te kennen gevende, dat een weynich toegevens niet lichtelijk iemant misnoegt; voornamentlijk aen geen juffers.

En zeeker een schoone tronie, op 't schoonst na te kunnen volgen, is wel een meesterstuk. Hierom zeyt Plinius zeer wel, dat het zelden gebeurt, dat de Schilders een volmaekte schoonheit niet en verslimmen. Apelles, zeytmen, had Alexander te bruin gekoloreert. Maer Lisippus had de zoetigheyt, die in zijn tronie was, en 't dragen van zijn hals een weynich op de slinker ⁺zyde, wel waergenomen. Demetrius schoonheit was Apelles noch niemant machtich wel na te volgen: daerom zijn ze bijster op den doolwech, die zich inbeelden, datmen zelf d' alderschoonste tronien kan toegeven (of flatteeren) want een schoon vel gaet de verwen al ver te boven; gelijk wy by Terpsichore vernemen zullen. En wat de teykeninge belangt, die in dezelve wel geoeffent is, zal in een schoone tronie zoodanige bevallijke eygenschappen vinden, dat hy de les van den jongen Plinius wel waerdich zal achten: dat is, dat hy zelfs om beters wille, beschreumt zal zijn van de voorgestelde gelijkenisse af te wijken. Zoo spreekt ook Eunapius van hen, die in't na konterfeyten van jeugdige schoonheden, de zelve door een konstgreep zoeken te vermooyen, datze de gelijkenisse verderven, en zelf de schooonheit des ⁺voorgestelden patroons overslaen. Daerom, ô Schilderjeugt! laet het u niet genoeg zijn, in't gros uw voorbeelt, of den persoon, dien gy konterfeyten zult, aen te zien; maer onderzoek, met een keurich en vlijtich oog, welke schoonheden of byzondere bevallijkheden, of wat weezentlijke mijnen gy daer in bevint te zijn, en volg dezelve met al uw krachten nae, zoo zal uw tronie leeven, en een aerdigen geest krijgen. Denk aen het geene wy in de Kroost kunde hebben aengeroert, en op 't geene gy voorhebt, gy zult mooglijk aerdicheden vinden, die andere over't hooft zien. Dunkt u niet, dat Apelles wel aendachtich op de eygentlijke wezens der geenen, die hy konterfeyte, moet gelet hebben, dat de tronybekijkers, die Metopocopi of Physiognomi genaemt wierden, zoo wel uit zijn Schildery, als uit het leven zelver, voorzeggen konden, wanneer den afgemaelden

+ Men kan niet altijts flatteeren.

+ Aenmoediging tot opmerken

[p. 46]

persoon zou komen t' overlijden? gewisselijk jae. Ten is niet genoeg dat men den Filosoof Sokrates aen zijn kalen kop, platten ingevallen neuze en ⁺uit puilende oogen kent. Plutarchus zeyt in't gros, dat de Schilders, die na 't leven konterfeyten, yverich acht geeven op de gelijkenisse des aengezichts, opslach der oogen, of trekken des voorhoofts, waer uit men der menschen zeedenaert verneemt. Let dan op die deelen, als of gy haren zeedenaert naspeurde, maer met een schilderachtich oog, vaerdiger tot uitbeelden, als tot uitspreeken; op dat, zoo wel hand als verstant, flux en vaerdich worde.

Die zich tot konterfeyten begeeft, moet alle vlijt aenwenden, om de kracht van zijn verbeelding te wakkeren. Gelijk Dominiko Girlandajo, die, noch een jongen zijnde, niet alleen 't geen hy voor hem hadde navolgde, maer ook de voorbygangers en bekenden door een vaste inbeelding by onthout poogde te konterfeyten, dat menze kennen kon. Francisko Mazzoli van Parmens konterfeyte Keyser Karel levensgroot by onthout, tot yder eens verwondering; en den Prinse der oude Schilders Apelles trok met een koole van 't vier Planus den hoveling, die hem uit spottery by Koning Ptolomeus had te gast gebeeden, op de wand, by onthout, dat hy strax bekent wiert. Bartholomeus Spranger schilderde ook jufferen in haer afzijn uit; tot behagen haerer minnaeren.

⁺Maer niet alleen is den konterfeyters deeze kracht van inbeelding noodich, dewijl de gansche Schilderkonst uit de innerlijke verbeelding des Konstenaers gebaert wort, als een andere Pallas uit de hersenen van Jupiter. Daerom en heeft men zich niet te verwonderen in 't doen van Freminet, die, in't aenschouwen van den Franssen Koning, hier een hand, daer een voet, elders een trony, zonder teykenen schilderde, en eindelijk dit alles tot een ⁺welstandich beelt vereenigde: dewijl een verstandig meester niet alleen de schets, maer zelfs een volmaekt begrijp van 't geen hy voorheeft in zijn verstant voor af maelt.

Maer om van 't konterfeyten te besluyten, zoo resteert'er noch, datmen somtijts persoonen moet schilderen, die men noit gezien heeft. En hoewel dit ons werk in alle Historyen is, dat men, als door een personeele kennis, daer ons Klio belooft heeft eenich bericht van te doen, de voornaemste ⁺beelden een zeekere kenbaere gedaente geeft, waer doorze, nevens 't werk datze doen, voor deze en geene bekent worden, zoo en zijn wy hier inne zoo lichtelijk geen berispinge onderworpen, om dat niemant de waere gelijkenis van de geene, die etlijke eeuwen doodt zijn, in zijn gedachten heeft: maer hier wort een naeuwer en Kroost kundige berichtinge vereyscht, die weynich luiden ons van den afweezigen of dooden kunnen geven, echter heb ik 't somtijts zien gelukken dat korts gestorve persoonen

+ Der byzondere eygenschappen.

+ Een goet Konterfeyter moet een machtige inbeelding hebben.

+ Voorbeelden hier van.

+ 't Konterfeyten van afweezende of gestorve persoonen.

[p. 47]

redelijk gelijk geschildert wierden door de levende onderrechtinge van de genen, die daer gemeynzamelijk meê hadden verkeert; en hier helpt geweldich veel toe, wanneer'er maer 't minste af beeltsel, 't zy van vroeger jaren, of zelfs quaelijk gelijkende, voorhanden is, dat men dan lichtelijk door een naeuwkeurich berecht kan verbeeteren: anders zalmen licht wel zoo verlegen staen, als den Griekschen Schilder in 't uitbeelden van den heyligen Nikon, hoewel 't hem beter gelukte, als hy zelfs verwacht hadt. Ik ⁺zal u, om den geest te vermaeken, hier in voegen wat men daer van vertelt. Malasenus Raetsheer van Lacedemonien was zeer gehouden aen den Heyligen Nikon, en als deeze van hemscheyde, en na Konstantinopolen trok, zoo beloofde hy aen Malasenus, dat hy zijn aengezicht noch wederom zoude zien. Maer als Malasenus een wijl daer nae verstond, dat den Heyligen man gestorven was, zoo bedroefde hy hem van ganscher herten: Maer door zijn geloove, op het zeggen des mans, een vast betrouwen hebbende, zoo ging hy by een Schilder, en beschreef aen hem het aengezicht en de gedaente, zoo goet als hy kon, ten eynde dat hy hem die in Schildery zoude vertoonen. Maer wat den Schilder deede, schoon hy een groot konstenaer was, hy konde 't rechte weezen niet treffen: en alzoo Malasenus te deezer oorzaeke in grooten angst was, is't gebeurt dat Nikon hem aldaer heeft vertoont, t'eenemael in de gedaente, gelijk hy geleeft hadde, vermaenende den Schilder dat hy hem zoude aenzien: en zoo deezen, zulks ⁺gedaen hebbende, zich wederom keerde tot zijn tafereel, om hem nae te schilderen, zoo bevond hy dat hy daer, nu al t'eenemael volmaekt en wel gelijkende, opstont: de Schilder dit groot mirakel ziende, was verwondert en verbaest, en zoo hy zich wederom nae den Heylich keerde, om hem eerbiedicheyt te bewijzen, zoo vernam hy dat hy verdweenen was; en dus heeft Malasenus Nikon in deeze Schildery wederom gezien, gelijk hy voorzeyt hadt. Maer dit zy voor ons daer van genoeg; in Melpomene zult gy noch van een Schilderye leezen, die zich voor deeze niet en schaemt.

+ Baronius An. Christ.: 998.

+ Mirakuleuze Schildery.