Memoriën en adviezen (2 delen)

XIII. Aantekening omtrent twee predikaties van gereformeerde predikanten, November 1613.

In het handschrift, in de Univ. Bibl. genummerd Av. 25b, bevindt zich op 't einde de volgende aantekening omtrent door Hooft zeer veroordeelde passages uit predikaties. Brandt vermeldt dit ook, Hooft aanhalend, vgl. Historie der Reformatie, II, 228.

[p. 395]

Memorie.

Op den 13^en November 1613, wesende bededach, hebbe ick voor den middach Rodolphum Petri ende op den avondt Casparum Heydanum¹⁾ hooren prediken ende zoo veel myn memorie ende oordel streckte bevonden, datse beyde (hoewel zij verscheyden texten hadden voorgelesen) als ex composito in substantie een materie dreven, als namentlick veele lasteringen ende iniurieuse woorden ende propoosten uytstortende tegen des landts regieringe, dat vele vijanden van Goods kercke ende onder den zelven veele dye uytte kercke zelfs opgestaen zijn, haer zeer hardt tegen de kercke opmaecken ende dezelve vervolgen om de zuyvere leere uyt te roden, dewelcke zoo veel vrome martelaers met haer bloedt ende doodt hebben bevesticht.

Dat men de confessie ende catechismus dye zoo zuyver ende claer, ia gelyck het silver zevenmael geloutert zijn, wil resumeren.

Dat in alle dese swaericheydt dye van de kercke nyet alleen geen gehoor konste krijgen by de regieringe vandt landt, maer datse zelver de kercke benaude ende beswaerde.

Schijnende de heele predicatien daertoe te strecken om de gemeente te vertroosten, dat Godt de Heere haer zonder twijfel in corte tyt uyt alle swaericheydt zoude verlossen, dye haer van haere vijanden werde aengedaen, dewijle zij nu van alle menschen waeren verlaten ende oversulcks op haer ernstlick gebet ende swaerlick mennichfuldich suchten tot Godt, twelck stracks tot zijnen ooren zoude comen, Hy nyet laten zoude mogen haer uyt haere swaericheydt te verlossen.

Dus veele daervan int corte.

Ick hebbet nyet aengeteyckent, maer meene wel verstaen ende onthouden te hebben, dat eenigen tydt geleden Plancius hem oock zeer over de overheydt beclaechde ende

1) Casp. Heidanus, van 1608 tot 1626 predikant te Amsterdam, behoorde tot de steilste Contraremonstranten; hij legde aan Episcopius het nieuwe doopformulier voor, waarover zooveel te doen was (2 April 1613, zie blz. 257, noot 2, Brandt, a.w. II, 217).
Rudolphus Petri was van 1612 tot 1649 predikant te Amsterdam.

[p. 396]

specialick, dat de Christenen in Turckien meer vrijheydt hebben om haer vergaderingen te houden als men hyer int landt heeft. Ick meene, dat eenige van mijn heeren daervan noch wel memorie zullen hebben.

Waer willen dese dingen heen? Ick duchte zoo dye arme helden de Christenen in Turckien haer op zulcker maniere tegen haere hoge Overheydt droegen, dat zij het nyet lange maeckten, veel min met zoo goede gagien ende schone heerlycke woningen als hyer te lande voorsyen zouden werden.

Ende aengaende dye twee bovenstaende predicatien zoude ick wel gaern verstaen, waerin het kruysken der vervolginge is gelegen, tenzy dat men kruys ende vervolginge noemt, dat men zelfs alles vrij ende sonder vrese van straffe uytspreeckende wadt in den mondt compt, daerenboven nyet mede kan te wege brengen, dat een ygelyck daertoe moet seggen ia ende amen, dat is, dat men alle het seggen alleen heeft. Soo souden de luyden mogen geloven, dat de martelaeren gesturven zijn voor de belydenisse van de leere der praedestinatie ende aencleven van dyen, zulcks dye hyer ter stede werdt geleert, hetwelck nu verre vandaer is, alsoo ick vastelick meene datse daerop nyet eens zijn gevraecht ende dat de poincten, daerop zij zyn geexamineert ende veroordelt, nu ter tijdt nyet eens werden gecontroverteert. Soodat de gemene luyden met zodanige propoosten werden misleydet, behalven noch dat men met hatelycke schandelycke naemen van de Remonstranten deselffde stelt in eenen graedt ofte logeert in een leger metten Papisten, Arrianen, Wederdoperen, Libertinen, Vrijgeesten, David-Joristen, Pelagianen¹⁾ ende dyergelycke.

Soodat het een louter onwaerachtich voorgeven is, dat de Remonstranten den Contraremonstranten vervolgen, maer heel ter contrarye is waer, alsoo dese degeene nyet willen tolereren, maer degeene dese wel willen lyden,

1) De David-Joristen zijn een secte der Wederdopers, die vooral om hun sexuele uitspattingen door de Protestanten werden verfoeid.
De Pelagianen zijn voorstanders van de vrije wil in de tijd van Augustinus; deze naam wordt veelvuldig aan de Remonstranten gegeven.

[p. 397]

zulcks dat ick nyet anders wete, dan dat om de onderlinge tolerantie te wege te brengen, alle de swaericheydt van der Contraremonstranten zijde werdt gemaeckt. Dye in dese zaecke veel iniquer zijn als dye vandt pausdoom selve.