Memoriën en adviezen (2 delen)

III. Protest van Hooft tegen het besluit tot onderhandeling met Frankrijk, in de Vroedschap uitgebracht in October 1584.

Aan het voorgaande toegevoegd onder n^o. Av. 49b bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek een los blad, waarop Hooft zijn protest tegen het besluit van de Amsterdamse vroedschap, om zich aan de meerderheid in de Staten van Holland te onderwerpen, heeft opgetekend. Hiervan komt in de Resolutieboeken der Vroedschap niets voor; wel worden verschillende vergaderingen vermeld, waarin de onderhandelingen met Frankrijk worden besproken. Hoe angstvallig verzweeg men elk meningsverschil en elke persoonlike uiting!

In de Vroedschapsboeken vond ik na het onder II vermelde besluit van 18 September 1584, de volgende resoluties: Op 29 September wordt een vergadering gehouden, waarin ‘naer langhe discours ende verhael vanden zaecke geresolveert is, dat de Gedeputeerde deser stadt in 't

[p. 23]

tracteren mette Croone van Vranckryck hem zullen mogen conformeren mette meerdere stemmen van de Edelen ende Steden van Hollant’, mits deze meegaan met Zeeland, Utrecht en Friesland. ‘... Ende dat dese Resolutie voor het inbrengen derzelver in communicatie gelegt zall worden metten Capiteynen en de Lieutenanten vande Schutterije ende wycken, omme daerop mede te hebben haer advys’. Dit geschiedt en hun advies luidt afkeurend, maar zij zullen zich neerleggen bij wat burgemeesters en raden wensen; aldus wordt 30 September gerapporteerd. De volgende dag wordt hierover van gedachten gewisseld en besloten bij het oude standpunt van oppositie te blijven, echter niet met de risico van zich van de andere provincies te scheiden: men zal dus goedvinden, dat gezanten tegelijk naar Frankrijk en Engeland worden gezonden. Den 2^en October komt bericht uit Den Haag, dat de meeste steden vóór onderhandeling blijven, dat Brabant, Vlaanderen, Mechelen en Gelderland daar ook vóór zijn, terwijl Utrecht zich wel bij hen zal voegen en Zeeland reeds daartoe besloten heeft. Zal men zich bij Gouda voegen en de kans lopen, dat Holland alleen komt te staan? Men kan na lang discours niet tot een besluit komen. 4 October komt nieuw bericht: alleen Dordrecht, Gouda en Monnikendam blijven weerbarstig en nu wordt 't besluit van 29 September herhaald, als Dordt ook wil meegaan, maar men zal toch nog trachten de andere steden tot een besluit in de geest van dat van 1 October te bewegen. 6 October hebben de Staten besloten Frankrijk en Engeland te verzoeken ‘coniunctis viribus’ de bescherming dezer landen op zich te nemen. 20 October besluit de Vroedschap, dat men op de tegen 23 October bijeengeroepen Statenvergadering, zich bij de meerderheid zal neerleggen en goed zal vinden, dat gezanten worden afgezonden en hun instructie wordt opgemaakt (d.i. 't besluit der Staten van 10 en 11 October). Toen dit besluit viel - het zou onherroepelik zijn - heeft Hooft nog een laatste protest laten horen, blijkbaar met enkele anderen. Maar hun stem werd versmoord. Hoe vaak zou dit later nog voorkomen! - Op de beslissende vergadering der Staten bleef Amsterdam, met Gouda en Monnikendam (hier wordt Dordrecht nooit genoemd) bij zijn afwijzend stand-

[p. 24]

punt. Pas 1 December 1584 conformeerden Amsterdam en Monnikendam zich met de meerderheid en werd de instructie der gezanten eindelik definitief vastgesteld.

(Resolutien van Holland, 1584; Bor, a.w. XIX^e boek, fo. 495; Wagenaar, Gesch. des Vaderl. VIII, 49-51; Blok, Geschied, v.h. Ned. Volk, III, 326).

Mijne heren, alsoo bijde laetste vergaderinge vanden III^den deser maent Octobris byde meerdere stemmen vanden Raeden es geresolveert dat wij int handelen mette Mat. ofte Crone van Franckrijck optten overdracht van dese Landen ons zouden comformeren mette meerdere stemmen vande Steden ende Leden van Hollant ende ick het zelfde in mijn gemoet noeyt hebbe konnen toestaen, soo hebbe ick doenmaels daer van geprotesteert ende versocht dat alsulck mijn advys int resolutye boeck zoude werden geteyckent, alsoo mijn dunckt de overstemminge in alsulcken swaerwichtigen zaecke ondrachelyck valt¹⁾, te meer door dyen deselfde es geschyet in een vergaderinge dye naeden middach es gehouden geweest alsmen den zelfden dach optten noene omtrent XII uiren ende daer naer de Raeden heeft aengesproocken²⁾. Sulck dat oock vele vanden Raeden nyet gecompareert en zyn geweest, dyemen nochtans nyet als boetschuldige naer ouder gewoonte heeft aengeteyckent, als bekennende dye aenspreeckinge nyet op behoorlycken thyt gedaen te zijn, twelck in alsulcken zaecke myns bedunkens nyet en behoort. Waeromme, als oock door dyen bijden krychs Raet deselfde handelinge optten XXX^en Septembris es

1) Van overstemming was oorspronkelik uitgesloten 't stuk van contributie; in 1581 waren ook ‘vrede, oorlog en verandering van regering’ uitgesloten; later, in 1585, zou dit nog uitgebreid worden tot andere zaken. Dit alles gold voor Holland (Fruin, De Staatsinstellingen van Nederland lot den val der Republiek, Haag 1901, p. 230.)

2) Ook bij de belangrijke besprekingen over de Scherpe Resolutie in Aug. 1617 klaagt H., dat de burgemeesters door zo kort te voren de Raden van de vergadering te verwittigen, hun wil hopen door te drijven. (Memorien en Adviezen 1, p. 193.). Anders vergaderde men blijkbaar altijd 's morgens. (Zie Wagenaar, Amsterdam, III, 353.)

[p. 25]

afgeslagen ende mede dye Raeden bij meerder stemmen optten voornoemden IIII^en Octobris oock afgeslagen hebben de voorneemste vande burgerije¹⁾ (dye wy myns bedunckens in zodanigen zaecke nyet en mogen vervangen, ende zonder tmiddel vanden welcken deselfde swaerlyck uitgevoert kan werden) daerop te horen. Ick Cornelis Pietersz. Hooft alsnoch begere dat dit myn advys int Resolutyeboeck geteyckent ende myn acte daer van gelevert mach werden, gelyck wel voormaels een yegelyck dyet begeerde in andere saecken vergunt es geweest zyn advys geregistreert te werden.

Op den XX^en Octobris a^o 84²⁾ versocht dese acte geregistreert te hebben gelyck oock meer andere dyergelycke versochten, dan en wert bijde meerdere stemmen vande Raden nyet toegelaten, ende es doen voort Resolutye genomen, datmen in toecomenden thyt niemants advys meer en sal aenteyckenen in geenderley saecken.

1) Hiervan wordt in de Vroedschapsresoluties niets gemeld; op 29 September was alleen gesproken van de officieren der schutterij.

2) Het Resolutieboek vermeldt op 20 October 1584: ‘Ten voorn, daeghe hebben enighe vande raeden gesustineert, dat men heure advijsen ende andere van de raeden advijsen die sulex versochten elcks apart int resolveeren behoorde te teyckenen; ende bij velen vande Raeden ter contrarie sustinerende ende vele middelen allegerende dat sulex nyet en behoorde gedaen te worden als gheen gebruyck zijnde ende dat eenen yeghelick zijn gemoet verclaert hebbende die meeste stemmen int resolveren behoorden gevolcht te worden; sijn den Raeden geresolveert dat voort aen gheen advijsen off middelen van stemmen bij gescrift overgelevert off geteyckent zullen worden, dan dat altijt zall gevolcht worden int resolveren die meeste eenarighe stemmen, waernaer den secretarys oick die resolutien zall extenderen ende teyckenen’.