|
| |
XIII.
Consideratien gestelt den 20en Aprilis ao 1618.
Als ick overdencke tgene dagelijcks onder den dienaren der kercken passeert, zoo kan ick nyet anders verstaen, dan dat zij ten wederzijden haer voor een groot deel heel contrary bewisen, dan zij behoren: wandt in plaetse daer zij behoren te yveren om den christelijcken vrede te bejagen, siet men der vele in grote bitterheydt vervallen, soodat mijn danekt, dat alle haer scharpsinnicheydt van disputeren ydel en te vergeefs zal wesen, tenzij dat zij, eenen anderen voet nemende, haer goedtwillich bewijsen, om yedts beters horende, hetzelfde plaetse te willen geven, twelck verre bij haerluyden schijnt te soecken te wesen.
Den oudtvader Gregorius Syssenus, dye omtrent den jaere 370 geleeft en̄ zeer veel geschreven heeft, dye heeft nae tgetuygenisse van Nicophorus Gregoras geseyt, dat het alleman blijckt, dat het dialectissche, scharpsinnige en̄ malitieuse bedrijf ten beyden zijden gelijcke kracht heeft, zoo wel om de waerheydt uyt te roden ofte te vernielen, als om den logen te bestraffen; waerdoor het oock gebeurt, dat de waerheydt zelfs ons dickmaels suspect is, alsse op zulcken maniere werdt voorgedragen.
Ende als wij oock zelfs daerop willen letten, zoo syen wij oock claerlick, dat alle jonge luyden, dye haer tot het studium theologiae begeven, zoo wel de Jesuiten als andere vande Roomsche religie, oock mede de Lutersche,
| |
| |
zoo wel Wittenberchsche, Jenesche en̄ Macciaenisscbe, ende van gelijcken de verscheyden gesintheyden vanden Gereformeerden, doorgaens en̄ meest alle tijdt haer verstandt en̄ arbeydt daertoe aenwenden, om precys staende te houden al sulcken gevoelen, als zij haer zelven in haer onverstandige jonckheydt, alleen opdt goedtduncken van hare ouders, patronen ofte mecaenaten, als een scopus ofte wit hebben voorgestelt, zonder haer daervan te laten diuerteren in eeniger manieren. Waerom oock den voorseyden Nicophorus Gregoras van dat gevoelen is geweest, dat het nyet geraden is, dat dye hoochlopende zaecken en̄ mysterien der Scrifture voor alle de wereldt werden gebracht, alsoo daerdoor de godtlicke dingen bij den menschen generalicken in cleynachting zijn gecomen.
Ick en weet oock nyet, dat de veranderinge vande hele religie, dye zoo in de Coninckrijcken van Vranckrijck, Engelandt, Polen, Bemen, Denemarcken en̄ Sweden, als in zoo veel treffelijcke Ceurvorstendomen, Vorstendomen, Graefschappen en̄ Republycken van Duydtslandt en̄ Zwitserlandt, oock hyer in de Nederlanden zelfs, is gevallen, soude wesen gedaen nae voorgaende vergaderinge en̄ opdt advys van Concilien ofte Synoden, veel min dat haer advys daerin zoude wesen gevolcht; maer is zoo veel ick daervan hebbe konnen bevinden, meest altemael gedaen bij deliberatie van eenige weynige voornemen geleerde luyden en̄ theologen.
Dese onse tegenwoordige questie en is immers nyet van meerder iroportantie als het veranderen vande hele religie? De Eegenten vanden landen zoude ick immers menen dat nu ter tijdt met Godes hulpe mede wadt bequamer zijn om haer daerin te laten gebruycken, alsse geweest zijn ten tijde vande eerste veranderinge.
Men heeft oock wel verstaen, datten Keurvorst van Brandenburch en̄ den Landtgraef van Hessen, binnen weynich jaren herwerdt, elck in den heuren oock merckelijcke veranderinge in de religie hebben gedaen; maer ick hebbe
| |
| |
noyt gehoort, dat zij daerop eenige synodale vergaderingen hebben gehouden.
Soo oock dye van Duytslandt int algemeen hadden verstaen, dat de Synoden van zulcken vouch zouden wesen, als eenige vanden onsen willen sustineren, sij zouden apparentelick haere geschillen wel over lange daerbij hebben beslecht; maer ick wete nyet, dat zij haer dat oydt hebben onderwonden, maer wel bij andere conferentien van minder getal, en nochtans oock meestal met kleyne vrucht.
Maer zij laten evenwel elckander in zijn gebiedt te vreden, zonder daernae te trachten om d'een d'ander een wet daerin te willen stellen, gelijck men hyer schijnt toe te arbeyden, nyettegenstaende dat zijluyden (nae mijn beduncken) in dat deel meer aen de autoriteyt vanden Kayser zijn gebonden, als wij aen onse Vnien en̄ contracten van mutuele en̄ onderlinge assistentie tegen onse gemene vija.nden. Waerinne hem een yder quitende nae behoren, wete ick nyet dat wij d'een d'ander yedts meer hebben te eysschen ofte te vergen; maer dat in alle andere zaeeken elck in den zijnen is souverain, zoo int stuck vande religie, justitie, privilegien als andersins, zonder dat d'een d'ander daerin enichsins behoeft te kennen. Ende daerom mene ick, dat wel goedt waer, dat wij wadt naerder overleyden, off den cours, dye wij tot nochtoe in dese zaeeken hebben genomen, wel in behoirlycke en̄ nabuyrlycke rechtmaticheydt en̄ billickheydt mach bestaen, insonderheydt tegen steden, dye ten dele int slandts regieringe veel ouder zijn als wij zelve, en̄ altemael zodanige steden zijn, dye tot haer uyterste peryckel en̄ beswaer dese stadt uyt het geweldt van̄ Spaengnaerden hebben gereddet, en̄ voornemelick mede off wij zelf nyet schuldich zijn aen tgene dat wij in zodanige onse naebuyren, oude getrouwe en̄ hoochnodige bondtgenoten zoo onvrundtlick bestraffen.
Ick hebbe wel verstaen, maer, mijns wetens, nyet gelesen, dat den Hartoge van Alba in zijnen tijdt besich is
| |
| |
geweest om alle de Nederlandtsche provincien te brengen tot eenparicheydt van mate, ellen en̄ gewichte, maer dat hem daerin zoo veel bejegende, dat hij dat werck moste staecken, twelck ons wel voor een exempel mach dienen.
Mijn heren alhyer hebben nu zoo langen tijdt over dese tegenwoordige religionsgeschillen in becommeringe geweest en̄ hebben oock zoo nu zoo dan verscheyden resolutien alleen bij uytslach van een ofte twee stemmen daerop genomen, twelck noch gemeent werdt te wege gebracht te zijn bij middelen dye men in anderen wel soude berispen, daervan degene dye daermede besich mogen zijn geweest, de beste kennisse mogen hebben; maer Godt en laedt evenwel met hem zelven nochte metten eeden tot hem gedaen nyet spotten; maer wij hebben ons nyettemin, uyt krachte vande zelve resolutien, nu zoo langen tijdt tegen verre het meestedeel vanden leden van Hollandt en̄ Westvrieslandt geopposeert.
Men heeft oock daernae ter vergaderinge vanden Heren Staten Generael gepoocht, met vyer stemmen d'ander drye mede te overstemmen.
Maer ter contrarie willen wij van geender waerden houden de resolutien bij den Heren Staten van Hollandt en̄ Westvrieslandt op dezelve zaecke, bij omtrent drye stemmen tegen een genomen. Ende daerom bidde ick mijn heren, dat zij dese maniere van procederen in der billickheydt met goeden aendacht willen overwegen, opdat wij anderen geen openbaer ongelijck en vergen.
Is de p̄ticuliere huyshoudinge van zulcker natuire, dat dye qualick in vreden mach bestaen, tenzij dat men elckander veel ten goede houdt; wat behoeft men dan te doen in dusdanigen landtsregieringe, dye zoo veel swaericheyden is onderwurpen? Ick late staen, dat wij zelver met een grote goedtdunckentheydt souden doen dat wij in onse nabuyren zouden willen bestraffen. Ick wete, dat ick in dese zaecke nyets particuliers, maer loutter alleen tge- | |
| |
mene beste nae mijn verstandt voor ogen hebbe. Het heeft mijn heren belieft mijn vanden jare 1588 totten jare 1610, wesende xxiij jaren, twalef reysen totte bedieninge vandt Burgermeesterampt te beropen, gedurende welcken tijdt ick wel altemet eenige goede gemene luydekens, zoo van mijn eygen kennisse als dye van goederhandt aen mijn waren gereeomrnendeert, tot eenige kleyne bedieninge hebbe geholpen, maer tot zaecken van eenich sonderling aensyen, alleen mijnen oudtsten zoon, door behulp van mijne medebroederen en̄ faveur van zijne Exe totte bedieninge vandt Drostampt van Muyden hebbe gevoirdert, twelck ick mijn noch nyet zoude hebben onderwonden, zoo ick in hem zoo veel inclinatie totte eoopmanschap als tot het studium hadde gespeurt.
Sijnde het begin van mijnen dienat in den Schepenbanck geweest vanden jare 1582, en̄ in den Eaedt vanden jaere 1584, ten welcken tijde, als oock verre meest alle de jaren van mijne bedieninge vandt Burgermeesterampt, dese naervolgende ouden meest aent roer van deser stede Begieringe hebben geseten, als: Mr. Willem Bardesen, Doctor Martin Coster, Egbert Roeloffs., Dirck Janssen Graef, Reynier Cant, Adriaen Cromholt, Cornelia van Teylingen, Olaes Boelenss in den Hantboich, Pieter Boom, Jan Verburch, Claes Franss. Oetgens, Jan Claes Boelenss., Jacob Bas, Johan Pieterss. Reael etc. Dewelcke alle tezamen, zoo ick vastelick mene, ten tijde vande Spaensche Regieringe, alle gebannen ofte ten minsten voorvluchtich zijn geweest. Ende werden dyennyettegenstaende dese luyden en̄ andere hare medeconsorten Lourens Jacobss., Jan Jacobss. Huydecoper, Jan de Bisschop etc., alsnoch ten dele in levenden lijve wesende, ten aensyen van hare gematichtheydt in kerckelijcke saecken heel verwurpen en̄ voor nieuwe geusen gehouden, meest bij den genen dye weynich ofte geen kennisse van Josephs tijden hebbende, en̄ lange nae dese bovengemeldt totte Regieringe gecomen
| |
| |
zijnde, weynich ofte nyet vande hetten vanden dach gevoelt hebben.
Wij schijnen oock alsnu onse meeste aensienlickheydt, verseeckertheydt en̄ justifieatie van onse drivinge te stellen in d'autoriteyt, faveur en̄ patrocinium van zijne Exe, daer wij over acht ofte thyen jaren anderen hebben gescholden als den vleesschelijcken arm aen te roepen, omdat zij alleenlick hare klachten aen de Heren Staten hadden gedaen van tgene daerin zij meenden verongelijckt te wesen.
Mijn heren alhyer hebben haer meer als dartich jaren geleden behulpen met een resolutie vanden Heren Staten, uyt kracht vande welcke verscheyden burgeren zonder forme van proces uyt deser stede zijn doen vertrecken; en̄ alsnu willen wij dat in anderen tegenspreecken.
Wij laten hyer zoo veel vergaderingen toe van kerckelijcke p̄sonen, oock van andere provincien, gelijck wij oock besondere vergaderingen houden, nyet alleen van eenige steden van Hollandt, maer oock daer buyten, en̄ wij nemen zoo qualick dat andere steden van Hollandt alleen oock besondere vergaderingen houden.
Ende alhoewel wij nu zoo veel jaren lanck tot onse meerder verzeeckertheydt een goedt garnisoen binnen deser stede tot costen van tgemene landt gehouden, en̄ tselfde nu noch binnen den tijdt van twee jaren merckelick verstarckt hebben; - dat mede mijn heren noch daerenboven met zoo treffelyeke menichte van schutterijen, oock starcke ruyterwacht en̄ ratelwacht, mitsgaders van vyer Schouten met haere dienaers zijn voorsyen, - soo heeft men noch tans bevonden, dat een groten hoop vande slechtste soorte van tgemene volck by schonen lichten dage, ten aensyen van veel duysendt menschen, den tijdt van omtrent derdalf uyren lanck, zonder wederstandt zulcken groten geweldt van bestormen en̄ plunderen van thuys van een burger Regent vandt tuehthuys deser stede heeft gepleecht, en̄
| |
| |
dat nyet allen mijn heren goedt gevtonden hebben tzelfde ongestraft te laten passeren; maer ick hebbe oock noyt gehoort, nochte van anderen konnen verstaen, dat mede oydt eenige bestraffinge daerover vanden predickstoel is vernomen. Ende evenwel nemen wij zoo qualick, dat onse nabnyrsteden haer daeraen en̄ oock aen andere dyergelijcke exemplen van andere plaetsen meer spiegeleude, bij middele van eenich krijchsvolck en̄ andersins haer tegen zodanige periculen soeeken te verseeckeren.
Daerenboven hebben de Heren Staten geraemt, en̄ nevens andere steden oock aen mijn heren alhyer overgesonden, zeecker placaet en̄ verbot tegen de mennichfuldige schriften en̄ boeckgens, dye dagelijcks voor den dach comen. Dan hebben de heren Burgerm̄r̄n, en̄ bij gevoleh van haere E. oock het meestendeel vanden Raedt, nyet goedtgevonden tselfde te arresteren, ten ware dat alle de leden vandt landt eerst en̄ alvoorn zouden goedt vinden, ampleeteren en̄ arresteren het nationale Synode bij deser stede zoo lange geurgeert. Is dat mede nyet al te bedroefden zaeck? Wij behoren immers nyet het quaedt te foveren opdatter goedt uytcome? als men de vruchten, dye van aulcke ongematichde liceutie en̄ ongebondenheyt staen te verwachten, al goedt zoude willen noemen.
De questie vande predestinatie is over zoo veel hondert jaren ondert Pausdoom geweest, zonder tot decisie te comen. Men heeft oock onder den Gereformeerden zoo veel jaren lanck daerin geconniueert met zoo verscheyden theologen, dye men evenwel in groter achtinge heeft gehouden; behoren wij dan nu daerover zoo groten beroerte te laten aenrechten? Wij willen tegen het algemene recht den luyden nyet toelaten haer eygen woorden en̄ schriften uyt te leggen en̄ te verclaren hoe zij dye verstaen; maer wij willen dye verstaen hebben in zulcken sin als wij daeruyt trecken. Wij beswaren ons ten hoochsten, dat bij den Magistraten van eenige plaetsen, dewelcke, als wel bekent
| |
| |
zijnde, nyet konnen ontgaen van hare actien te verandtwoorden, belet werdt gedaen aen eenige p̄sonen, dye haer van buyten, tot derselver plaetsen misgenoegen, werden toegesonden, en̄ wij verlaten Shyer zelfs eenen vanden onsen, zoo haest hij hem vertoont een weynich anders gesint te wesen, en̄ laten daerenboven zoo soetelick passeren zulcken uytterlijcken geweldt als voorn is verhaelt.
Insonderheydt dunckt mijn wonder en̄ geheel en̄ te wesen, dat men het verstandt vanden JJemonstranten in tstuck vande praedestinatie poocht te verwerpen, als veel jonger zijnde bij de Gereformeerde kercken, dan het verstandt vanden Contraremonstranten, in allen schijne of het oudtste alle tijdt bet beste waer, twelck wij selver immers wel beter weten en̄ Dominus Beza oock wel heeft bewesen, alwaer hij seyt: dat noch uyt de mennichte des volcks, noch uyt de langdurige gewoonte, d'oprechticheydt vande religie nyet bewesen mach werden.
Soo men oock het oudtste verstandt vanden Gereformeerden daerin zoude prefereren, zoo most het wesen het gevoelen Zwinglii, twelck mijn onder verbeteringe dunckt zoo onheusch te wesen, dat het al te hart is voor godtvruchtigen oren, gelijck hij oock van sommige andere zaeken alsoo heeft geschreven, dat men nu ter tijdt anderen op veel nae nyet zoo veel te goede zoude houden.
Soodat het nyet alleens schijnt te wesen, wye wadt seyt ofte scrijft, verre tegen en̄ buyten het prijswaerdich gebruyck vanden Areopagiten en̄ directelick tegen het gewoonlijcke gebet van mijn heren zelfs, streckende ten eynde dat wij den weduwen en̄ wesen, den armen en̄ rijcken, en̄ den vreemdelingen en̄ bekenden, zonder aensyen der p̄sonen recht mogen doen.
En̄ daerom hebbe ick hyerboven eenige comparatien gestelt, om te betonen, met hoe groten ongelijckheydt men tusschen d'een en̄ d'ander procedeert, wenschende dat mijn heren alle te zamen met opmerkinge eens lasen Lutheri
| |
| |
Assertionem omnium articulorum per Leonem decimum damnatorum, also men daerbij alleen wel syen mach, hoe veel zodanige geleerde luyden haer zelven toescriven, en̄ selver aen nyemandt willen gebonden wesen. De lieve Godt wille ons door zijne genade een goede uytcoomste verlenen. Amen.
|
|
Auteursrechtvrij