Memoriën en adviezen (2 delen)

X.
Discours opdt rapport, twelck op den 16^en Augusti a^o 1617 ter vergaderinge vanden Heren xxxvi Raden is gedaen, van tgene op de laetste vergaderinge vanden heren staten van Hollandt En̄ Westvrieslandt was gepasseert.

Alsoo op den 16^en Augusti a^o 1617 bij den Gedeputeerden tdeser stede, ter laetster dachvaert vanden Heeren Staten van Hollandt en̄ Westvrieslandt geweest sijnde, ter vergaderinge vanden Raedt rapport was gedaen, hebben de Heeren Burgerm̄r̄n, drye in getale sijnde, voorts gepoocht te procederen tot resolutie op verscheyden swaerwichtige poincten tusschen dese stadt metten steden Enckhuysen, Edam en̄ Purmerendt ter eender, en̄ den heeren Edelen met het meerderdeel vanden steden van Hollandt en̄ Westvrieslandt ter anderen sijde in geschille wesende. En̄ hebben tot dyen eynde doen voorlesen eenige saecken, dye soo nu soo dan ter vergaderinge vanden heeren Staten waren gepasseert, midtsgaders tgene Burgerm̄r̄n daerop voor haerluyder advys bij geschrift hadden doen stellen. En̄ daerop omvrage gedaen wesende, hebbe ick met verscheyden andere naevolgende heeren, ten aensyen vande grote importantie vande saecken, daerop versocht tijdt van

[p. 192]

beraedt, met copie vande voorgelesen stucken, soo wel vande voors. dachvaert, alsmede voornemelick van tgene de heren Burgerm̄r̄n daerop voor haerluyder advys bij geschrift hadden doen stellen; daerop, nae veele altercatien, eyntlick de saecke uytgestelt is tot op den 18^en derselver maendt des morgens.

Middelertijdt als op den 17^en des middaechs ten twalef uyren, soo als ick vaude beurse comende den marckt ouer ginck, is mijn bij eenen, dye mijn docht een clerck te wesen, seecker pampier behandicht, twelck ick thuys comende bevondt te wesen eerst copie van een resolutie bij den heeren Edelen metten Gedeputeerden vanden meesten steden genomen den vyerden deser maendt Augusti a^o 1617.

Daernae copie van een vijfde poinct van seeckere beschrijvinge vanden Staten, sonder dato.

Midtsgaders noch copie van seeckere seuen poincten van reces, vanden 23^en Martij, sonder jaertal.

Ende noch copie van een missiue vanden Gecommitteerden Raden vanden Staten, aen allen den steden ter dachvaert comparerende, van dato den 10^en Julij a^o 1617; van alle dewelcke mijn naderhandt is geseydt dat noch een ofte twee vanden heeren gelijcke copien souden wesen behandicht.

Dan alsoo mijn gelegentheydt nyet toe en lyet dyen naemiddach mijn werck van dese geschriften te maecken, soo hebbe ick dat moeten uytstellen tot des anderen daechs, als wanneer ick smorgens goedts tijdts, wesende den 18^en derselver maendt, daerin ben getreden en̄ dye voors. pampieren hebbe doorlesen.

Dyen selven morgen tegen negen uyren wederom vergaderinge vanden Raedt geleydt sijnde, hebbe ick bevonden dat eenige vande heeren en̄ onder anderen de Burgerm̄r̄n Cromholt en̄ Graeff waren absent; daerom ick oock gaern hadde gesyen dat de saecke (als wesende van soo groten importantie dat den staet vandt landt ten hoochsten daer-

[p. 193]

aen is gelegen) wederom uytgestelt, en̄ bij een ygelick vanden heeren naerder, en̄ sat cito, dummodo sat bene, daerop gedelibereert hadde mogen werden. Tot dyen eynde allegerende dat ick meende mijn wel indachtich te wesen dat den Burgermeester Graeff dit voorleden voorjaer, en̄ onlangs, voort uytgaen van sijnen dyenst in den Hage, bij de Gecommitteerden Baden, aen den heeren Burgerm̄r̄n alhyer afgesonden wesende, bij denselven eenige dagen opgehouden is geweest, ter oorsaeck vande absentie van eenen vanden heren Burgermeesteren, en̄ dat men alsnu ter contrarie wel wetende dat dese swaerwichtige deliberatien en̄ consultatien voorhanden waren, nyet alleen den presiderenden Burgermeester naer Zelandt hadde laten gaen, maer dat oock d'andere drye Burgerm̄r̄n interim haer advys op de voors. saecken, buyten twijfel wel voordachtelick, bij geschrifte hebben, doen stellen, als daertoe wel acht ofte thyen dagen tijdt gehadt hebbende; daer ter contrarye het meerderdeel vanden Raedt geen copie vanden voors. pampieren en̄ daerenbouen den helen Raedt nyet meer als eenen eenigen dach bedencken hadde gehadt; dan men is euenwel daermede voortgevaren.

Ende alsoo eenige vanden onsen haer in dese vergaderinge opproncken metten naeme van d'oude geusen, daer sij nochtans ten tijde van d'oude geusen hyer ter stede, als in haer moeders schoot sittende, nyet met allen ofte seer weynich vande tragedie der ouden geusen hebben gesyen, veel min dat sij dye selfs nae 't leuen en̄ tot haer eygen grote peryckel souden hebben geageert, ofte den smaeck daervan hebben geproeft; hebbe ick daervan mede vermaent en̄ aengewesen, dat anderen ter contrarie, dye vande meeste bejaertheydt sijn van dese vergaderinge, voor vijftich jaeren en meer de beginselen vande religie en̄ fundamenten vande vrijheydt vanden landen, met groot perijckel van lijff en̄ goedt, gelijck vele van haere consorten daer voorn hebben gelaten, hebben helpen leggen, dye

[p. 194]

daerouer in smaedt en̄ verachtinge buyten 's landts, oock buyten hope, en̄ nochtans onder hope van wederom daerin te comen, hebben moeten swerven, en̄ ons alsnu dagelijcks alhyer na der waerheydt en̄ ter goeder trouwen onderrechten hoe de saecken vandt begin aff sijn gepasseert. Deser en̄ dyergelijcker woorden werden nu dagelijcks onwaerdelick verwurpen en̄ geexibileert, ende andere dye vanden p̄soon tijden Joseps nochte vande oude geusen geen ofte, weynich kennisse hebben, dye moeten haere woorden gelden. Men kan dit altemael ofte immers ten dele syen aen den contrarien voet dyemen nemt int stuck vande regieringe. D'oude geusen hebben, om den vijanden den meesten afbreck te doen, haere actien daernae gedirigeert, om veel stucken en̄ brocken vanden landen tot een corpus te maecken, daervan de Vnie van Vtrecht kan getuygen.

Onse voorouders, de Regenten van deser stadt, hebben in de jaren 1347 en̄ 1355 bij den Princen vanden landen bearbeydt en̄ verwurven, dat dese stadt vanden lande van Hollandt ten euwigen dagen nyet soude werden gescheyden.

Wij doen recht het contrarie met besondere alliantie te maecken met p̄ticuliere steden buyten Hollandt en̄ Westvrieslandt, en̄ formaliseren ons opdt uytterste, jae totte wapenen toe, tegen den Edelen en̄ voorneemste steden van den selven lande, dye ons tot haer uytterste beswaer tot vrijheydt hebben gebracht. Dese calumnieren wij nu opdt aldersmadelijckste, datse Grodt noch afgodt hebben, datse handelen als haer brieuen houden, scheldende oock haere actien voor tyrannieen. Dese uyt het midden van haer eygen vergaderinge ons toeseyndende vijf gedeputeerden, om eenige saecken metten heren alhyer te communiceren, werdt bij ons in twijfel en̄ bedencken gestelt of men dye wil audientie geuen, en̄ daernae eenen eenigen Oudtburgermeester vanden Briel, wesende een p̄soon van sobere conditien, mede hyer comende, werdt met grote applausie geadmitteert.

[p. 195]

Men gevoelt en̄ syet dagelijcks hoe het onder ons toegaet met het beleydt vande stemmen in den Raedt, en̄ dat wij evenwel onse resolutien van sulcke swaerwichtige saecken mordicus staende houden, alleen uyt kracht vanden uytslach ofte ouerwicht van een ofte twee stemmen.

Ende nyettegenstaende dat de heeren Edelen en̄ andere steden, vanden welcken wij soo grote weldaden hebben ontfangen, in gelijcke saecken twee ofte drye stemmen hebben tegen een stemme van ons met eenige weynich steden dye met ons aenhouden, soo willen wij haerluyden evenwel parssen dat sij ons sullen moeten volgen. Hoe mogen dese dingen inder billickheydt bestaen? Als een lidt van een Republycke hem soo seer en̄ soo verre exorbiteert, ist dan oock wonder dat sulcks in monarchycke regieringen werdt bevonden.

Wadt souden wij selfs daervan seggen dat d'ander leden, vandt landt, ofte yemandt vanden selfden, ons sulcks verchden? Kan men daeruyt eenich ander besluyt maecken dan dat wij het opperste gesach in alles willen hebben, sonder eenich aenschouw op minderheydt ofte meerderheydt van stemmen te willen nemen? Hoe mach sulcke regieringe bestaen? Soude de Coninck van Spangien wel meerderen dienst mogen werden gedaen?

De steden van Haerlem, Schoonhoven en̄ Oudewater hebben voor de vrijheydt vandt landt swaere belegeringen vanden vijandt verwacht, en̄ eyntelick met verlies van veel goedts en̄ bloedts in sijne handen moeten vallen.

Leyden, Woerden en̄ Alckmaer, dye gelijcke periculen hebben gelopen, sijnt eyntlick door Goodts genade en̄ zegen ontcomen.

Hoe dye van Hoorn en̄ Enckhuysen haer te water tegen den Graue van Bossu hebben gequeten, en̄ hoe bloedigen victorie sij daervan hebben gedragen, is sommigen van ons noch in verscher memorie.

In dese poocht men nu het gemene volck tegen haer

[p. 196]

Ouerheydt op te maecken, het effect van 'twelcke mijns bedunckens noodtsaeckelijck den opheue vande gemene landts middelen soude moetten doen cesseren, als sijnde de meeste victorie dye sij souden mogen bejagen om dat sware juck van haren halse te werpen en̄ met eenen een euwich en ondrachlick juck datelick weder op te nemen, daer sij geen gissinge op souden maecken. Maer of dit bij anderen nyet wel werdt geconsidereert, staet wel te bedencken.

Ende alhoewel wij selfs wel weten, dat geen Magistraet in haer priué mach bestaen om haer ampt en̄ offitie behoirlijck uyt te voeren; maer dat deselve door gemene behulpselen moeten werden gestarckt, en̄ dat wij oock selfs alsnu ouer de negen en̄ dartich jaren nyet alleen gelijcke behulpselen van verseeckertheydt tot costen van 't gemene landt hebben genoten, maer uyt de middelen daertoe gedestineert noch goedt profyt voor de stadt int en̄ hebben getrocken, 'twelck ick mene dat te samen tot op desen tijdt het gemene landt wel sesthyen tonnen schats aen hooftgeldt heeft gecost; soo pogen wij nochtans onse naburige Magistraten gelijcke behulpselen t'onttrecken. Hoe mogen dusdanige dingen in billickheydt bestaen?

Mijn heeren is alle tesamen wel bekent den solemnelen eedt en̄ 't gewoonlijcke gebet, dye tot allen tijden van d'electie vande Regieringe deser stede werden gedaen; dan off dye nu eenige jaren lanck wel sijn beharticht, mach een ygelick bij hem selven ouerleggen, en̄ insonderheydt of daerin de particuliere passien en̄ correspondentien nyet al te veel is ingeruymt.

Bouendyen heeft men nyet alleen hyer soo dickwils toegelaten, ofte ten minsten geconniueert tot soo veel vergaderingen van kerckelijcke p̄sonen uyt verscheyden quartieren en̄ provintien; maer men verclaert noch rondelick van een besondere Synode alhyer te willen houden, al soudet dese stadt etlijcke duysenden costen.

[p. 197]

Ende euenwel en ontsyen wij ons nyet, ons soo grotelijcks ouer eenige nabuyrsteden te beklagen, omdat sij nu onlangs mede hebben begonnen eenige besondere vergaderingen onder den heuren te maecken. Turpe est doctori, quem culpa redarguit ipsum.

Ick mene wel seecker te wesen, dat ten tijde vanden Graue van Leycester een generalen voet was genomen, dat alle het krijchsvolck aen de respectiue Magistraten, daer sij in garnisoen werden geleydt, eenen gemenen eedt van gehoorsaemheydt en̄ getrouwicheydt mosten doen, en̄ dat oock het garnisoen binnen deser stede sulcks is verbonden. Dit willen wij nu mede in onse naebuyren tegenspreecken, en̄ daerenbouen sustineren, dat de soldaten, dye ouer de weygeringe van sodanigen eedt te doen souden mogen werden afgedanckt en̄ daerouer tegen sodanige plaetsen apparentelick eenige offensie ofte rancoeur souden mogen scheppen, bij ons weder aengenomen souden werden, daeruyt apparentelick openbare vijandtschap soude moeten volgen.

De sententie van: Concordia res paruae crescunt, discordia maximae dilabuntur, en̄ het effect van dyen is onder minsten en̄ meesten bekent; maer ick kan euenwel nyet anders verstaen, datter contrarie van dyen alle onse actien tot scheuringe ende dyen volgende tot onser aller onderganck strecken, soo lange als wij bij dat gevoelen blijuen dat, om 't onderste bouen te staen, het hele landt hem ons verstandt sal moeten onderwerpen, hetsij dat wij de minste ofte de meeste stemmen op onser sijde hebben.

De Collegien vande Vroetschappen en̄ Grerechtsbancken, soo wel in den steden als ten platten lande van Hollandt, uyt de vroomste en̄ gequalificeerste vande respectiue plaetsen haerder residentie gecoren sijnde, werden dyennyettegenstaende in verscheyden saecken seer strijdich gevonden, daerin nochtans elck sijn verstandt met goeder conscientie schijnt staende te houden, sonder dat d'een des anders

[p. 198]

redenen voor sodanich kan aennemen, dat sij daerdoor tot eenstemmicheydt konnen comen.

Ende hoewel de hoger Collegien vander justitie, soo wel vanden Rade Prouintiael, als vanden Hogen Rade, en̄ voornemelick de heeren dye totter reuisie werden gebruyckt, bouen dye voors. qualiteyten oock vande geleertste en̄ ervarentste p̄sonen sijn bestaende, soo syet men nochtans dickmael dat een saecke, bij den Gerechten vanden steden met goede kennisse en̄ in oprechter conscientie gewesen, bij den Prouintialen Rade anders werdt verstaen, en̄ noch bij den Hogen Rade en̄ bij de reuisie een ander en̄ andere uytcoomst valt, sonder datter oyt gesustineert is geweest dat yemandt int particulier van alle dye respectiue Collegien selve strafbaer souden wesen ter oirsaecke vande erreuren, dye in haere respectiue vonnissen souden mogen geuallen wesen, nyettegenstaende dat altemael saecken sijn dye het menschelijcke verstand naerder sijn en̄ immers in geen comparatie comen mogen mette saecken vanden euwigen raedt Goodts en̄ andere dyergelijcke, om dewelcke alsnu de meeste questie is. Ist dan nyet al te onbillick dat wij ons alsoo laten misleyden, dat wij elckander daerin na der liefde nyet souden willen dragen tot onser aller welvaren?

Ick soude wel middel vinden om veel autentycke exemplen van verdrachsaemheydt in sodanigen saecken alhyer te verhalen; maer wille dye, om lanckheydt te mijden, verbijgaen, en̄ spreecken vandt gene ick op den 15^en Januarij 1617, voor den middach, in de nieuwe kercke deser stede hebbe geleert van onsen Jacobus Rolandus, denwelcken sijn predicatie nam uyt het laetste deel vandt twintichste capittel des Euangeliums Johannis, handelende vande ongelouicheydt des Apostels Thomas int stuck vande opstandinge des Heeren Christi uytten doden, vertonende daerbij hoe groten vrucht het hadde gedaen datten voors. Thomas, staende in ongeloof in soo swaerwichtigen saecke, noch

[p. 199]

bij de kercke was gebleuen en̄ de vergaderinge nyet hadde verlaten, alsoo hij daerdoor en̄ bij dye occasie wederom door den Heere was opgerecht etc.

Op dese materie beuinde ick mede bij den oudtvader Augustinum geschreuen te wesen als volcht: Uyt het Nieuwe Testament mach nyet bewesen werden, dat eenich rechtvaerdich mensche yemandt omgebracht heeft, maer dat men nochtans met het eygen exempel des Heeren, Christi wel bewijsen kan, dat godlose snode menschen vanden onnoselen sijn verdragen geweest. Wandt den Heere heeft sijnen verrader, naedat hij het loon van sijn verraderye al ontfangen hadde, tot op den uyttersten kusse des vredes geleden onder den onschuldigen bij hem te blijuen; den welcken hij nyet verswegen heeft dat onder henluyden was een mensche van soo grooten misdaedt, en̄ heeft nochtans, sonder denselven uyt te sluyten, dat eerste sacrament sijns lichams en̄ bloedts allen int gemeen gegeuen.

Waerbij ick noch een weynich sal voegen van Calvini woorden, denwelcken aldus heeft geschreuen: Den haet van scheuringe moet onder de christenen soo groot wesen, datse deselve moeten schuwen soo lange alsse mogen; de waerdicheydt ofte aensienlickheydt vanden dienst des Woordts ende der Sacramenten moet soo groot wesen, dat soo waer men dye syet, men moet gevoelen dat daer een kercke is. Soo wanneert dan door Goods toelatinge geschyet, dat door haerluyden, hoedanich dye oock sijn, de kercke werdt bedient, soo sij daer dye merckteyckenen vande kercke syen, soo ist best datse haer vande gemeenschap nyet afsonderen en̄ 't en hindert nyet dat daer eenige onsuyvere leringen werden geleert, wandt daer en is nauwelicks eenige kercke, dye nyet noch eenige ouerblijfselen van onwetentheydt bij haer heeft.

Item: daertoe hebbe ick insonderheydt gearbeydt, dat de gedeeltheyden genige kercken souden scheuren, hoeda-

[p. 200]

nich dye oock sij, dewelcke of sij alschoon in seden seer beduruen en̄ met vreemde leere besmet waer, nochtans nyet afgeweecken waer van dye leere, mette welcke Paulus leert dat de Kercke werdt opgebouwet.

Ende noch: Soo yemandt van een verkeerde religie waer, waerdoor hij de woorden van dryevuldicheydt noch van en̄ nyet gaern soude duruen gebruycken, hoewel dat wij verclaren dat wij sodanigen onbequamen religie nyet toe en staen, als dewelcke wij met onse naersticheydt gaern souden beteren; - alsoo dit nochtans ons nyet dunckt vasticheydt genoch te wesen, waerom een man dye anders godtvruchtich en̄ in de religie van één gevoelen met ons is, soude werden verstoten, soo sullen wij sijne onervarentheydt in dyen deele soo verre dragen, dat wij hem nyet vande kercke verwerpen, ofte dat wij hem als qualick vanden geloue geuoelende, souden willen beschaempt maecken.

Een plaetse sal ick hyer noch bijvoegen vanden heere Beza, dye ick om d'importantie derselver uyt d'originale hyer sal stellen, luydende als volcht: An propterea nulla ibi coena est, ubi vitii quippiam in hoc ipso vel alio ejusmodi ritu admittitur? Certe mihi aliter videtur. An enim obsecro, aliter est de Sacramentis, id est de doctrinae appendicibus, quam de doctrina ipsa judicandum? Atqui si nullam esse Ecclesiam dicamus, ubi nullus est prorsus in cunctis doctrinae Christianae dogmatibus naevus, refellent nos Pauli Epistolae Corinthiacis et Galaticis Ecclesijs inscriptae, quum tamen in illis de resurrectione, in his vero de ipsius Christi officio, atq̄ adeo praecipuo munere plurimum a nonnullis ambigeretur; et certe nisi ita constituamus, in qua tandem orbis terrarum Ecclesia satis secure consistemus? Itaq̄ ubi non satis pura est Ecclesia, Ecclesia tam est in qua saluum manet fundamentum, ac multo magis ubi ritus coenae domini mutilus est, coena tamen est, si praecipua et mere substcantialia conseruentur, etiamsi singulis offulae in os ingerantur.

[p. 201]

Ick geloue wel dat degene dye haer werck daervan souden willen maecken, metter tijdt uyt den voorseyden scribenten wel eenige plaetsen souden konnen t'samen brengen, dye men tot eenen contrarien sin soude konnen trecken, alsoo 'tselfde wel anderen meer is gebeurt; dan dunckt mijn euenwel, dat wij vooral rijpelick behoren te letten en̄ onse ogenmerck daerop te slaen, wadt den aerdt, nature, conditie en̄ het exempel van onser aller leermeester den Heere Christo naest en̄ gelijckste schijnt te wesen, en̄ dat wij daernae behoren t'ouerdencken wadt d'oorsaecke is geweest, waerom d'ingesetenen deser landen de wapenen tegen de Spaensche regieringe aengenomen en̄ soo veel jaren lanck tot soo grote costen en̄ bloedtstortinge hebben gecontinueert: als namentlick, ten eynde dat soude mogen werden geweert dye tyrannie, dye haer nyet tegens d'eene ofte d'ander gesindtheyt int particulier was streckende, maer sonder onderscheydt tegen allen dengenen dye het Pausdoom hadden verlaten en̄ 'tselfde met een vrij gemoedt nyet langer konden volgen. Onder denwelcken ick mene dat in den lande van Hollandt en̄ Vrieslandt, eenige jaren lanck onder valschen schijn vande Munstersche en̄ Amsterdamsche seditien, wel thyen vanden Doopsgesinden tegen eenen vande Gereformeerde ofte Lutersche kercken omgebracht sijn geweest, en̄ dat alsoo doort een en doort ander eyntelick in den jaere 1566 dat werck een barst heeft genomen, dye wel haest door de coomste vanden Hartoge van Alba met sijnen heerleger gesupprimeert, maer in den jaere 1572 wederomme met meerder geweldt opgebroocken en̄ soo veel jaeren daernae, tot gemene costen van alle d'ingesetene vanden landen, sonder onderscheydt gecontinueert is geweest. Waeromme het mijn oock alsnu dunckt uyt grote onkonde van 't gepasseerde, ofte uyt grote presumptueusheydt en̄ misverstandt te comen, dat d'een off d'ander gesindtheydt int particulier hem soude laten duncken, dat hij metten sijnen alleen erfgenaem soude wesen

[p. 202]

vande grote segeningen, dye Godt de Heere tot dat gemene werck soo wonderbaerlick en̄ ouervloedich heeft gegeuen.

'T en is, nae 't gemene Hollandtsche spreeckwoordt, met seggen nyet te doen, en̄ ick soude hopen dat Godt de Heere verre het meestedeel vande naturellen van dese landen, dyent aen behoirlijcke opvoedinge en̄ noodtlijcke onderrechtinge nyet gebreckt, soo veel weldaden heeft bewesen, dat sij genochsame kennisse hebben konnen vande poincten der Christelijcker religie, dye noodtsaeckelijck ter salicheydt werden vereyscht, en̄ veel meer als men soude vermoeden te wesen bij veelen, dye van hyer en̄ van daer comen, dye dagelijcks om 't genot ofte andersins totte gemeenschap der gereformeerde kercken voor vol werden aengenomen, hoewel ick het houdt, hoy, stroo en̄ stoppelen, datter onder den sommigen vanden ingeboornen altemet onder lopen mocht, nyet wil excuseren; maer verstae nyettemin dat daerop met alle mogelijcke bescheydenheydt behoort gelet te werden, en̄ dat het Euangelissche net soo wijdt en̄ breedt behoort uytgeworpen te werden, alst eenichsins doenlick soude mogen wesen om den Heere vele menschen te vergaderen. En̄ soder altemet yemandt soude mogen werden gevonden, dye wadt bedencken mocht maecken om hem te begeuen onder de censure van onse kerckenraden, dye van soo veele uytheemschen bestaen, en̄ ouersulcks nyet gequalificeert sijn om totte politycke regieringe beroepen te werden; - mijn dunckt dat men desulcke daerom nyet behoort buyten de kercke en̄ noch veel min buyten de salicheydt te sluyten, ten ware dat sij beuonden wierden van quader leuen te sijn als dyegene dye van sodanigen altemet smadelick spreecken. Ende daerom bidde ick mijn heeren, datse wel willen ouerleggen offet onsen tegenwoordigen kerckelijcken p̄sonen wel past, en̄ off sij daerin met autoriteyt en̄ behoirlijcke discretie nyet behoren tegengeproocken te werden, dat sij tegen

[p. 203]

dengenen dye henluyden haere vrundtschap en̄ broederschap aenbieden, soo groten misverstanden en̄ bitterheyden, tot soo groten peryckel vanden staet vant landt, verwecken, om saecken dye nyet alleen bij het Pausdoom soo veel hondert jaren met oochluyckinge en̄ stilswijgen sijn gepasseert, maer dye oock bij onse voorsaten in verscheyden voornemen p̄sonen, nyet alleen getolereert, maer oock de p̄sonen selfs in groter waerden gehouden sijn geweest. Si hoc in viridi, quid in arido?

Men instigeert de heeren, op den inganck van haren dienst solemnelick ter tafel sittende, met gedruckte billetten, om sodanige luyden met hare kinderen te verdriuen.

Men scheltse vanden predicstoel voor sotten en̄ narren, en̄ men wilse nae het exempel Numeri 33 metten Cananiteren ten lande uytdryuen en̄ 't landt onder ons selven ten lote uytdelen etc.

Men instigeert d'Ouerheydt om met vuyle voeten daer door te gaen, sonder nat ofte drooch aen te syen; men roept hem selven halff heesch om tot uytvoeringe van sodanigen werck te mogen vinden eenen Gedeon, nyettegenstaende dye den Israeliten selfs tot afgoderye heeft gedient.

Om eenen Jehu, dye nyet af en lyet vande sonde Jeroboams tot Dan en̄ tot Bethel metten kalueren, en̄ soo wel bij Caluinum als bij Martyrem als eenen beudel en̄ anders seer lelick werdt afgemaelt.

Een ander vanden onsen mede is in dat werck soo ijuerich dat hij, eer men 'tselfde soude laten, raedt dat men lieuer al de neringe vandt landt soude verliesen. Maer alle raders en sijn geen gelders, so men seydt, en̄ ick duchte dat hem selven wel qualick soude houden, dat hij bij verloop van des landts middelen en̄ verswaringe vanden oorloge en̄ aenparsinge vanden vijandt, sijn halve neringe, dat is sijn halue gagie, soude moeten missen.

Als dese luyden mochten begaen en̄ dat d'Ouerheydt

[p. 204]

de Regieringe vandt landt nae haerluyder raedt soude moeten beleyden, gelijck sij sustineren. dat men schuldich is te doen, wat soude daervan werden?

Maer nopende 't stuck vande ouerstemminge ter vergaderinge vanden Heeren Staten, daerouer nu soo veel swaericheydt is gevallen, kan ick wel verstaen, dat dye, insonderbeydt int stuck van contributie, nyet wel drachelick soude wesen, ouermidts de contributien sodanich en̄ van sulcker nature souden mogen vallen, dat eenige weynich leden van 't landt daerdoor t'enemael beduruen en̄ anderen gebeneficieert ofte immers nyet beswaert souden werden; dan in andere saecken, dye 't hele landt eenpaerlick raecken, in sulcker voegen dat daerbij nae proportie het eene lidt nyet meer werdt beswaert alst ander, gelijck dese tegenwoordige saecke in questie, dunckt mijn onder correctie dat noodtwendich ouerstemminge moet plaets hebben, ofte bij gebreecke van dyen soude onse Regieringe, in plaetse dat ick dye voor de vastte en̄ seeckertste houde, de alderonseeckertste en̄ periculeuste werden, gelijck dat soude moeten volgen als twee, drye ofte weynich leden vant landt opiniatrerende ende wadt quaedts in den sin hebbende, haer tegen allen den anderen leden vandt landt eendrachtich sijnde, souden formalizeren en̄ met p̄ticuliere leden van andere provintien besondere alliantien maecken souden mogen, waerdoor den staet vandt hele landt in confusie en̄ verwarringe, en̄ dyenvolgende int vytterste verderff gebracht soude mogen werden.

In allen gevalle zoude den staet van Hollandt en̄ Westvrieslandt nyet mogen lijden, dat het eene lidt: hem over 't ander in religionszaecken eenich gesach zoude onderwinden, als directelick strijdende tegen de Vnie vanden jaere 1579, zoo solemnelick en̄ met zulcken groten en̄ goeden yver binnen de stadt Vtrecht opgerecht, dye het fundament is geweest van dye loflycke, ja heylige eendracht van onse Regieringe en̄ naest Godt d'oorzaecke van

[p. 205]

onser aller behoudenisse. Dewelcke zoo wij in zoo hoochwichtigen hooftstuck zouden willen violeren, duchte ick dat wij bij alle natien voor zodanige luyden gehouden zouden werden, dye noch aen eere, noch aen eedt, nochte aen geenderleye contracten, nochte tractaten gebonden zouden wesen, als zoo heel contrary en̄ directelick handelende tegen 'tgeene dat onse voorsaten, d'oude geusen, zoo oprechtelick en̄ met zoo groten sorchfuldicheydt en̄ swaericheydt hebben te wege gebracht. Dewelcke de vrijheydt vande conscientie en̄ religie, naedat de constitutie vanden lande doen ter tijdt was, en̄ nyet van d'een off d'ander int p̄ticulier, hebben genomen voor 't fundament en̄ oorzaeck, waerom zij de wapenen tegen den Coninck van Spangien aengenomen en̄ zo veel jaren tot zoo ongehoorde en̄ ondrachlijcke costen van allen den ingesetenen en̄ van allerleye gesintheydt vanden lande, zonder onderscheydt, en̄ zoo mennichfuldige bloedtstortingen hebben gecontinueert, en̄ van alle dewelcke Godt de Heere zoo genadigen en̄ van te voorn ongelooffelijcken uytcoomst heeft verleent, daerover Hij gelooft en̄ gepresen zij in alle euwicheydt. Amen.