Memoriën en adviezen (2 delen)

[p. 154]

VIII.
Bedenkinge op het veranderen vande Regieringe, ofte aennemen van een Prince.

De geene dye des werldts loop met opmerckinge en̄ rechten aendacht wel naespeuren, dye konnen wel syen hoe onzeecker alle dingen gaen.

Daerom mocht David wel seggen: verlaet u nyet op vorsten, zij zijn menschen, dye immers nyet konnen helpen, wandt het alles vol gebreeckelickheydt is.

Dyen treffelijcken heldt Gedeon, door denwelcken Godt de Heere tvolck van Israël zoo grote victorien tegen hare vijanden verleende en̄ zoo grote weldaden bewees, van hoe kleynen geduyricheydt is alle tzelfde geweest? Alsoo hij, hem in zijnen groten voorspoedt nyet konnende matigen, vanden geroofden goederen eenen gouden lijfrock maeckte, dye hij in zijne stadt Ophra stelde, waermede gansch Israël hoerderye bedreeff en̄ werdt oock hemzelven en̄ zijnen huyse tot een argernisse. Sulcks oock dat zijnen zoon Abimelech, dye hij bij zijn bijwijf geteelt hadde, zijne tzeventich zonen altemael verworchde, datter nyet meer als Jotham den jongsten zoon verbercht werdt en̄ overbleeff, werdende alsoo denzelven Abimelch Coninck gemaeckt.

Soo ist oock daernae met Jepthach gegaen, doen hij grote victorie tegen zijne vianden, den kinderen Ammon, verkregen hebbende, ter oorzaecke van zijn onbedachte belofte zijn eygen dochter ombrach en̄ opofferde.

Van gelijcken oock dyen treffelijeken Simpson, dye hem door een vrouwe, Delila, heeft laten verdwasen.

Ende hoe het daernae bij de Regieringe der Coningen zoude gaen, heeft den propheet Samuel door Goods bevel den volcke van Israël wel voorgehouden, hoe dat de Co-

[p. 155]

ningen over haer heerschen en̄ met haere zonen en̄ dochteren leven zouden.

David werdt immers doorgaens in de Scrifture zoo hooch geset; maer hoe jammerlick heeft hij evenwel hem zelven met Bethsabee en̄ haren man Vria verlopen?

Sijn eygen zoon Ammon schende zijn eygen suster zoo bedriechelick, den welcken oock voort daernae door zijn eygen broeder Absolon is doen ombrengen.

Desen soeckt daerenboven zijn eygen vader uyt zijn Rijck te verstoten.

Slaept oock (om zijn vader stinckende te maecken) bij zijns vaders bijwijven ten aensyen van tvolck.

Jaacht zijnen vader nae.

Blijft aen eenen boom hangen en̄ werdt van Joab doorsteecken.

Adonia, mede Davidts zoon, staet mede nae het Rijck.

Salomon verkrijcht het Rijck.

Desens zoon, Rehabeam, wil met strafheydt regieren, waerover Israël van hem afviel.

Josaphat des Assaas zoon, was een godtvruchtich Coninck.

Daertegen zijnen zoon Joram was een godloos mensche, denwelcken alle zijne broeders vermoorde met sommige andere princen van Israël.

Dyen ijverigen Jehu, den weieken ick bij gelijckenisse vanden predickstoel ons hebbe horen toewenschen voor onsen hoofde in desen landen, werdt bij dyen treffelijcken Petrus Martyr voor eenen beudel gescholden.

Dyen godtvruchtigen, vromen en̄ zeer vermaerden Coninck Josias heeft nyet alleen metter doodt moeten becopen zijn ongehoorsaemheydt van twoordt, twelck den Coninck Necho van Egypten uyt des Heren name tot hem hadde gesproocken; maer laet oock een zeer quaden zoon nae, dye hem in de regieringe is gevolcht. Alsoo heeft mede dyen vromen Coninck Ezechias hem in zijn tegenspoet wel zeer godtvruchtich gedragen, maer in zijn voor-

[p. 156]

spoet hem qualick konnen matigen. Soo dat alle 't swerldts beloop vol onzeeckerheydts en̄ van kleyne geduyricheydt is. En̄ daerom behoort een ygelijck zijn eygen gemoedt wel te betrachten, alsoo een yder zijn eygen pack zal moeten dragen.

De Regieringe van Venetien is zeer langduyrich geweest; heeft een hartoch, dyens name zij gebruycken, zonder perijckel te lopen van vermoordt te werden, gelijck wel doen sommige souueraine princen vander gereformeerde zijde.

Dye van Zwitserlandt hebben, genoch om gelijcke redenen, als wij, tHuys van Oostenrijck verlaten en̄ het gaet haer als nu wel, alsoo zij nyettegenstaende veel groter verschil in de religie als 't onse, eenicheydt houden.

Men syet hoet metten Coningen van Vranckrijck gaet, dye deen nae dander werden vermoordt, als men bedencken op haer heeft, dat zij het pausdoom den voet wadt dwars beginnen te setten.

Men weet van gelijcken, hoe mennichfuldelick de laetstoverleden Coninginne Elizabeth van Engelandt, als oock den tegenwoordigen Coninck Jacobus, zijn naegetracht, daerouer der oock veel omgecomen zijn.

Soo haest oock de handelinge metten overleden heere Prince van Orangien eenigen schijn hadde om hem tot Prince van dese landen te maecken, werdt hij mede stracks vermoordt.

De successie vande Regieringe oock t'enemael te binden aen den kinderen van een overleden Prince, hetzij datse bequaem ofte onbequaem, vroom ofte onvroom zijn, is een zeer bedenckelijcke zaecke.

Onse tegenwoordige Regieringe is bij maniere van spreecken onsterfelick: compter yemandt te overlijden, werdt stracks zonder moeyte een ander vande bequaemste dye men weet in de plaetse gesurrogeert.

Bevalter yemandt anders als men meent, men kanse mette beste gevoechlickheydt daernae voorbijgaen.

[p. 157]

Men is oock bij desen voet, overmidts de mennichfuldicheydt vanden leden van tlandt en̄ p̄sonen vande Regieringe, geen corruptien subiect, gelijck men wel hoort onder de souveraine Regieringen; twelck mede geen kleyne zaecke is.

Sijn wij nu in dese misverstanden vervallen, men kan dye met Godes hulpe wel accommoderen, als men ten weder zijden elckander wil gunnen dat men zelver begeert te genieten, twelck men van Godes en̄ naturen wegen behoort en schuldich is te doen; maer mosten oock onse geestelijcken de reden meer plaetse geven, dan zij, nae mijn beduncken, tot nochtoe hebben gedaen.

Wandt in plaetse dat dye Regieringe van Geneue zelfs haere Ouderlingen en̄ Diaconen uytter midden vanden Raedt selfs gewoon zijn te verkiesen, soo moeten oock de gene dye daertoe werden vercoren, zoo wel als de Predicanten zelfs, doen den eedt tot haerluyder respectiue bedieningen staende, daer nochtans d'onse ter contrarie tot nochtoe noch aen eedt, noch aen instructie ofte ordonnantie zijn gebonden, en̄ daerenboven d'electie vanden voors. Ouderlingen en̄ Diaconen, zoo wel van uytheemschen als burgeren, werdt gedaen bij arrest, zonder de Magistraet daerin te kennen, nyettegenstaende zij zoo groten somme geldts jaerlijcks verhandelen en̄ nochtans zoo groten getal van ontrouwe en̄ argerlijcke banckerotten onder denzelven werden gevonden, daer ick nyet wete dat in den tijdt van dese tegenwoordige regieringe, een eenige zodanige faulte is gevallen onder allen den Regenten van alle deser stede goodtshuysen, dye bij den heren Burgermeesteren nae hare sorchfuldicheydt werden gestelt. Ende evenwel laet men dese luyden noch, nyet alleen op dyen ouden voet voortgaen, maer zij arbeyden en̄ sustineren noch opentlick, zoo vanden predickstoel als in familiari colloquio, dat men d'electie van stadtsregieringe nae haren raedt en goedtduncken behoort en̄ schuldich is te beleyden.

[p. 158]

Soo oock tot Geneue voorseyt onder den dienaers eenich geschil valt in tstuck vander leere, moeten zij (volgende haer kerckelijcke ordonnantie) zelfs syen dye zaecken te verdragen, en̄ bij gebreecke van dyen, d'ouderlingen tot hulpe te roepen; maer zoo de zaecke alsoo mede nyet wil vallen, dat alsdan de zaecke werde gerapporteert aen de Magistraet, om ordre daerin te stellen. Maer hyer wil men nyet alleen contrary 't exempel van Geneue, maer oock tegen 't gebruyck vande kercken van Engelandt, vande Paltz en̄ andere Princen van Duydtslandt, de Magistraet buyten alle kennisse van kerckelijcke en̄ schriftuyrlijcke zaecken sluyten. Hoe mach dit bestaen?

D'onse reysen ende keren oock daer en̄ alsoo zij goedt vinden op haer eygen autoriteyt, en̄ krijgen haer betalinge daervan buyten kennisse van Burgermeesteren. Daer ter contrarie alle de geene, zoo wel Burgerm̄r̄n in der tijdt als andere, dye van stadts wegen op eenige reysen werden gebruyckt, geene betalinge daervan konnen krijgen, dan bij declaratie, ordonnantie en̄ quitantie nae ouder gewoontte.

Ende evenwel usurperen dese luyden (als aen genen eedt nochte instructie gebonden zijnde) dye licentie, om d'actien vande Regieringe van 't landt en̄ vanden steden voor den volcke te taxeren en̄ hatelick te maecken nae haer goedtduncken; daer ick nochtans mene, datse nergens zoo wel als hyer te lande, zoo ordinarie als extraordinarie, werden getracteert: soo dat mijn dunckt, dat wij eens behoren op te waecken en̄ ons nyet langer in dese partialiteyt, tot zoo groten misgenoegen en̄ apparenten perijckel van thele landt, te laten misleyden. Hyer zoude wel dienen gelesen het bedrijf vanden geestelijcken, zoo wel ouden als nieuwen, bij mijn elders verhaelt.

Ick hebbe noch onlangs tot misprijs en̄ blame van onse landtsregieringe daervan horen spreecken in allen schijne als off wij nyettegenstaende onse treues door gebreck van

[p. 159]

goedt beleydt alsnoch weynich ofte geen verlichtinge vande costen vander oorloge gevoelden.

Wij weten nochtans wel, dat wij gedurende den oorloge boven alle onse lopende middelen van tijdt tot tijdt nyet alleen zoo extraordinairis sware consenten hebben moeten dragen, maer dat wij noch daerenboven eenige jaren lanck vande Cronen van Vranckrijck en̄ Engelandt met ongehoorde subsidien van veel tonnen goudts hebben moeten werden geassisteert, ende dat wij door't goede beleydt van des landts zaecken, in zoo weynich jaren als wij uytten openbaren oorloge zijn geweest (boven zoo sware costen van tvolck van oorloge, dat men nodich gevonden heeft geduyrende de trefues tonderhouden), ons nyet alleen met zoo kleynen somme door alle buytenlandtsche schulden van zoo grote Monarchen hebben gereddet, maer oock alle alsulcke treffelijcke veronderpande plaetsen met grote minne en̄ vrundtschap, tot verwonderinge van geheel Europa, wederom in volkomen vrijheydt hebben gestelt.

Wij weten oock van gelijcken, in hoe grote sware schulden van veel tonnen goudts alle de comptoiren vande conuoyen en̄ licenten waren vervallen, zulcks datter bij staenden oorloge nyet alleen geen uytcoomst van was te verwachten, maer eerder gesyen was, meer en̄ meer in schulden te smoren, en̄ dat alle deselfde nochtans in zoo weynich jaren, bovent onderhoudt van zoo aensienlijcken getal van schepen van oorloge als den dienst vandt landt en̄ de veylinge vander zee heeft vereyscht, uyt alle hare schulden geraeckt en̄ een claren bodem daervan gemaeckt is geweest.

Dat mede (uytgenomen de lijfrenten) alle de lasten van zoo veel honderdt duysenden op de comptoiren vande gemene middelen van Hollandt en̄ Westvrieslandt, zoo op renten als op interest lopende, zeer onlangs naden inganck vande treves, bij forme van reductie, een heel vierde paert, tot goedt genoegen vanden crediteuren zijn verlicht, mits-

[p. 160]

gaders d'obligatien van interest in rentebrieven geeonuerteert, zulcks dat de lossinge vandyen alsnu langer nyet tot keure vanden rentheffers, maer van 't gemene landt is bestaende.

Waerbij oock wel gedacht behoort te werden de merckelijcke verlichtinge, dye tot verschoninge vanden trafyckerenden cooplayden, van 't stuck vande licenten en̄ convoyen nu een goeden tijdt heeft geduyrt.

Soodat mijn voorwaer dunckt, dattet Godt den Heere al te zeer getercht, en̄ oock al te groten ondanckbaerheydt tegen de Regieringe van 't landt wesen zoude, dat men zodanige weldaden nyet zoude bekennen, over dewelcke wij zelfs zoo mennichfuldelick bevinden dat verscheyden natien, dye te voorn nyet alleen nyet gemeens met ons hebben gehadt, maer haer schuw en̄ afkerich van ons hebben gedragen, grote verwonderinge hebben en̄ ter oorzaecke vandyen naerder vrundtschap met ons versoecken.

Ick meene datter onder den Staten van Hollandt en̄ Westvrieslandt geen lidt is, twelck d'overstemminge onder haerzelven, oock in daldergewichtichste zaecken, sorchfuldiger en̄ preciser gewoon is te maincteneren als mijn heeren van Amsterdam, nyet alleen in dese zaecke mette welcke het heele landt nu langen tijdt becommert is geweest, alsoo vandt begin aff d'ouerstemminge daerin alhyer verscheyden reysen zeer krap heeft gestaen, maer oock lange te voorn, als in den jare 1591 zoo ick mene, in een criminele zaecke en̄ over het leven van eenen dyef nae mijn onthoudt Marinus genaemt, daerin nae verscheyden stateringen en̄ uytstellingen de stemmen van vijff schepenen, den stemmen van d'ander vyer schepenen meest gedient hebbende, mitsgaders van vyer Burgerm̄r̄n en̄ twee Pensionarien hebben moeten praeualeren totter doodt.

Ende alsoo wij daerenbouen wel weten, dat al veel jaren geleden staetsgewijze, zoo wel bij mijnen heeren alhyer, als bij anderen leden vandt landt, om zeeckere insichten goedt-

[p. 161]

gevonden is, den ordinaris Collegien vander Justitie eenige zaecken t'onttrecken en̄ eenige van dyen den Collegien vander Admiraliteyt respectiue, eenige den respectiue Krijchsraden van 't garnisoen binnen deser stede als vanden schutterijen, ende de zaecken vande gemene middelen den gecommitteerden Schepenen en̄ anderen andere zaecken te bevelen, en̄ evenwel de laetste kennisse aen den heren Staten zelfs te reserueren, - Soo dunckt mijn oock, dat hem alsnu nyemandt zoo qualick behoort te houden, als off den luyden justitie werde geweygert, omdat de heeren Staten de kennisse aen haer trecken vande geschillen, dye tusschen den Magistraeten en̄ eenige inwoonderen van hare steden, uyt zaecke vande religie, zijn ontstaen: alsoo dat verre is van justitie te weygeren. Gelijck mijn oock dunckt, dat insonderheydt bij mijn heeren alhyer tegen zodanige zaecken nyet zoo zeer behoort gestreden te werden, overmidts men wel zoude mogen twijfelen, offer oock andere steden meer van Hollandt en̄ Westvrieslandt zodanige proceduren hebben gebruyckt, van eenige hare ingeboren burgers, op eenen bot en̄ onvermoedt, zonder figure van proces, uytter stadt te setten, als men hyer wel heeft gedaen; twelck mijns bedunckens, ende onder reuerentie gesproocken, wel wadt meer nae rechtsweygeringe schijnt te smaecken, behalven dat hetgeene daer alsnu over werdt geklaecht, hem weynich over oude ingeboren burgers, maer meest over nieuwelingen is streckende.

Onse geestelijcken weten zelfs best, off d'ouerstemminge in haerluyder eygen dagelijcksche besoignen geen plaetse heeft, en̄ off zij daerin nyet anders dan bij eendrachtige stemmen procederen. Maer andere weten oock ten dele, dattet in groter kerckelijcke vergaderingen, oock zelfs onder den ouden, gewoon is anders daermede toe te gaen, en̄ dat men alsoo de Regieringe van tlandt gaern souden voorschriven wetten, dye men zelfs nyet onderwurpen wil wesen, twelck immers vooral den leraren nyet wel en past.

[p. 162]

Ende daerenboven noemt men althans oudt nieuw, en̄ nieuw oudt.

Alle oudtheydt is evenwel nyet altijdt goedt, alst Pausdoom, Mahomet etc.

Alle nieuwicheydt is oock nyet verwerpelick, als in 't beleydt vander oirloge, inde kennisse vanden loop des hemels, in de medecinen, in 't stuck vander zevaert en̄ andere wetenschappen.

De Gereformeerde religie, dye wij alsnu oudt noemen, is bij onse ouders nieuw genaempt geweest.

Ende 't stuck van dese hoge predestinatie is in den jare 1552 bij Calvijn eerst ingevoert binnen Geneue, nyet zonder groot tegenspreecken van velen. Wadt oudtheydt is dat?

Ende evenwel heeft denzelven Calvinus en̄ Beza grote vrundtschap met Melanchton, Bullinger en̄ anderen gehouden, en̄ doen de kercken vander Paltz en̄ van Franckrijck noch tegenwoordich zoo veel meer, dat zij den Luterschen broederschap aenbieden.

Nu geeft men hyer in desen Raedt voor, dat men d'oude geusen wil verdrucken. Dat is waer, maer heel in contrary verstandt als dat werdt gesproocken bij sommigen, dye gedurende de meeste hetten vanden dach, hyer ter stede als in haer moeders schoot sachtelick zijn opgequeeckt en̄ onder den koewoerden struyck hebben geseten, doen veel anderen, meestendeel alsnu overleden en̄ eenige weynige alsnoch levende, buytenslandts in ballingschap ofte ten minsten in voorvluchticheydt, hebben moeten swerven, als den heere Huydecoper, Jan de Bisschop, den Burgermeester Reael en̄ andere, onder den welcken ick mede van mijn twee ende twintich tot over mijn dertich jaren mijn buyten dese stadt hebbe moeten onthouden, gelijck mede hebben moeten doen de kinderen van verscheyden anderen, dye alsnu geen oude geusen mogen strecken.

Maer men heeft hem bij 't leven vande meeste oude geusen wel gewacht van dusdanige proceduren, alsoo het verre

[p. 163]

vandaer geweest zoude hebben, dat zij dye zouden hebben gedoocht; maer zoo haest als dye meest waren overleden, heeft men dit werck beginnen bijder handt te nemen en̄ uytte regieringe te weren degene dye men wist ofte bedencken van hadde, dat nyet alleen dit werck zouden tegenspreecken, maer oock vande grote verhoginge van sommiger heeren presentien, daer men nu onlangs van heeft vernomen; twelck ick oock mene dat beter nagelaten hadde geweest, om te min oorsaek te geven en dye bedieningen te doen ambieren en̄ nichtgen en̄ neefgens daermede te beneficieren.

De woorden van Remonstranten en̄ Contraremonstranten geven wel te kennen, wadt zijde aen nieuwicheydt schuldich is.

Dye aen zijn hoge Overicheydt klaecht ende zijn beswaer remonstreert, meent dat hem ongelijck geschyet. Dat ongelijek is immers genoch gebleecken bij de decisie, dye nae volcomen imformatie daervan is gedaen, zulcks dat de Remonstranten in integrum zijn gestelt. Den welcken haren dienst was opgeschort bij zoo kleynen deel vandt classis van Alckmaer, dye wij van hyer met raedt en̄ daedt daerin hebben gestarckt; twelck ick mene 't fundament en̄ oorzaeck van alle dese swaericheydt te wesen, ende mijn heeren weten wel van wadt p̄sonen de meeste instigatien van dese onrust comen. Off dye daervan zoo veel meer kennisse hebben als andere, zoude men wel mogen twijfelen.

De onse hebben voor desen anderen wel beschuldicht, dat zij haer op eenen vleesschelijcken arm verlieten; maer off zij metten Idumeen haer zelfs nyet verlaten opdt grote getal van hare communicanten, beyde ist Gode best bekent. Maer ten beyden zijden behoren zij wel te weten, dat Godt de Heere hem nyet laet bespotten, en̄ dat hij den aldertrotsichsten uytte hoochste plaetsen, dye voor der menschen ogen onoverwinnelijckst en̄ alderzekertste schinen, lichtelick ter neder kan vellen.

[p. 164]

Men heeft hier te lande omtrent den jaere 1566 den Coninck van Spaengien, zoo ick rnene, dertich tonnen goudts gepresenteert, alleen om vrijheydt van religie te mogen genieten.

Ende Dominus Beza heeft al voor den jare 1573 gewenscht, dat de gereformeerde religie in Vranckrijck zoo veel vrijheydt mocht werden gegunt, als den Pauws den Joden toelatende was, twelck buyten twijfel is geweest den verachtsten en̄ verworpelijcksten staet van alle dondersaten, zonder eenich seggen te hebben in 't stuck vande regieringe. Ist dan nyet een bedroefde zaecke, dat wij ons nu alrede zoo qualick in onsen voorspoet konnen matigen, dat wij ons dragen als off den helen aerdbodem ons alleen toequam te bewonen.

Maer dat mijn heeren haer zeluen hope zouden geven om dese zaecken bij een Synode te beslechten, duchte ick dat geheel onzeecker zal wezen, alsoo d'exemplen van verscheyden Concilen, in deerste vrjfhonderdt jaren nae des Heeren Christi geboorte, ons een geheel ander uytcoomst aenwijsen, doen nochtans de verdorventheydt noch zoo hooch nyet als wel daernae was geklommen; daervan wel aenwijsinge zoude konnen werden gedaen: wandt het schijnt dattet doorgaens metten geestelijcken mede zoo heel volmaeckt nyet wel wil wesen.

Godt de Heere hadde hem zelfs de Leuiten tot zijnen dienst vercoren; maer wadt een schrickelijcken ende bedriechlijcken moordt heeft Leui zelfs met zijn broeder Simeon aen dyen van Sichem begaen, dat haren ouden vader Jacob verstondt dat hare swaerden waren moordersche wapenen en̄ dat zijn siele nyet zoude comen in haren raedt.

Wat hebben dye Lieuiten dyen goeden Mosi al moeyten gemaeckt met haer ongematichde ambitie, dat hij seyde: ghij maeckt het te veel ghij kinderen Leui. Waerover oock haerder vele door de krachtige handt Goods omgecomen is geweest.

[p. 165]

Met hoe wonderlijcke ceremonien werdt dyen Aaron met zijne zonen tot het priesterschap ingewijdt?

Hoe wel heeft desen nochtans thuys bewaerdt, doen Moses nae de berch Synai was gegaen, dat hij in dyen corten tijdt het gulden kalf oprechte, en̄ daerenboven noch tegen Mosen murmureerde. Waerover hij vanden Heere ernstelick werde bestraft en̄ hij oock om zijn ongeloof int beloofde landt nyet mochte comen; daerbeneffens noch zijne zonen Nadab en̄ Abihu vreemt vuyr voor den Heere offerende, door tvuyr vanden Here wierden verteert.

Godt hadde hem oock Helys vaders huys noch in Egypten zijnde geopenbaert en̄ tottet priesterschap vercoren; theeft mede haest eenen keer genomen, doordyen hij, achteruytslaende, zijne zonen, dye bose boeven waren, grote moedtwille, overdaedt en̄ onkuysheydt bedreven, nyet behoirlick bestrafte.

Nae desen is Samuel gevolcht, den welcken zijne zonen tot rechters over Israel stelde, dye nyet in zijne wegen wandelden, maer haer tot giericheydt neychden, geschencken namen en̄ het recht bogen, daerover tvolck om een Coninck heeft geroepen.

Men zoude immers menen, dattet ten tijde van dyen godvruchtigen Coninck Josias metten goodsdienst heel volmaeckt werck zoude hebben geweest, daert ter contrarie daermede heel was verlopen en̄ tenemael in afgoderye vervallen, en̄ trotsten evenwel zeer op haren tempel, dat zij de Heylige Schrift voor haer hadden, daert doch enckel leugen was, dreygende den propheet Jeremiam met hare tongen te willen doodtslaen.

Wat isser al zulcken geselschap geweest ten tijden vanden Machabeen, ja ten tijden vanden Heere Christo zelfs? Met hoe groten onbeschaemptheydt hebben zij evenwel tegen den Heere geprocedeert?

Hoe groten begeerlickheydt van eygenliefde en̄ begeerte van hoocheydt isser bij den Apostelen en̄ Jongeren des

[p. 166]

Heeren selfs geweest, om te mogen weten, wye de grootste zoude wesen int Rijck der hemelen; oock deen ter rechter en̄ dander ter slincker handt te mogen sitten; om tvuyr vanden hemel te doen comen etc.

Ja, dat de broeders des Heeren hem zelfs rieden, dat hij in Judeam zoude gaen om zijn wercken aldaer bekent te maecken, schinende daeruyt mede eere te soecken.

Item, dat de discipulen Johannis des dopers schenen jelours te wesen, dat de Heere Christus meer toeloops hadde als haeren meester Johannes.

Dus verre hebben wij hyer nu eenige exemplen van beroepinge tot kerckelijcke zaecken, bij Gode en̄ den Heere Christo zelfs gedaen van verscheyden p̄ersonen, en̄ hoe deselfde zijn geeyndicht, dye nochtans alle Israeliten waren, daer d'onse, behalven tonderscheydt vanden beroepers, uyt zoo veelderleye provintien ende quartieren zijn bestaende.

Men zoude hyerbij wel mogen voegen de sobere en̄ droevige gesteltenisse vanden kercken van Asien, daervan in Apocalypsi cap. 2, 3 werdt verhaelt; maer ick wille om cortheydt mijn alleenlick daertoe refereren, opdat hetzelfde haest naegesyen mach werden bij dengenen dye zulcks belieft.

Men seyt gemeenlick, dattet stercke benen wesen moeten, weeldige dagen dragen konnen; welck gebreck altijdt zoo wel onder den geestelijcken als onder ander luyden schijnt geregneert te hebben.

Johannes Foxus, Engelsman, een zeer vermaert scriver, in zijne bescrivinge vande kerckelijcke zaecken, schijnt schier al wadt te hardt te spreecken tot verwerpinge vande Monarchycke en̄ prijs vande Aristocratycke regieringe; dan alsoo hij nochtans een man is geweest, dye grote kennisse heeft gehadt van tgene dat ter werldt passeert, zoo dunckt mijn, onder verbeteringe, dat daerop wel staet te letten, dat in zulcken zaecken met rijpe overlegginge werde gehandelt.