Memoriën en adviezen (2 delen)

V.
Sommier discours op de laetste vergrotinge vande stadt, van date den 7^en Decembris A^o. 1615.

1.	Dyen treffelycken heldt Moses beroemt hem voor zijn volck, dat hij haerder gene noyt geen leedt hadde gedaen.
2.	Ende dyen vermaerden Samuel stelt hem zelfs ter purge voor den zijnen, off hij yemandt geweldt oft onrecht gedaen, yemandt onderdruckt, ofte van yemandts handt geschenck genomen, en̄ zijn ogen verblinden hadde laten.
3.	'T mach ons oock nyet vergeten wesen, hoedat (op hope van olybomen, vijgebomen ofte wijnstocken, in

[p. 102]

	plaetse van doornbosschen te becomen) zoo swaren veranderinge van regieringe bij onser aller leven in ons vaderlandt is gevallen, twelck ons wel tot opmerkinge behoort te bewegen, om allen quaden schijn van ons te weren, ten eynde wij nyet weder in gelijcke swaericheydt en vallen, tot grondtlick bedarff onser naecomelingen.
4.	Petrus Martyr, een zeer vermaert theologus en̄ vande eerste reformateurs vande religie, schrijft daervan in deser maniere: datter drye formen van goede regieringe zijn: waervan deerste is een monarchie, maer datte zelfde dickwils haer macht misbruyckende en̄ haere wellust soeckende, met verzuym van tgemene beste, vervalt in tyrannie.
5.	Voor de tweede houdt hij, zoo wanneer een goedt getal vande rijckste en̄ voortreffelijckste, en̄ dye tgemene beste voor ogen ende de regieringe in handen hebben, oock dickwils de gemene welvaert vande burgerye nyet achtende, eenige weynige van henluyden tsamenspannende, de hele macht vande regieringe aen haer zelven en̄ aen den haren brengen, dye nyet vande beste nochte godtvruchtichste, maer vande rijckste zijn.
6.	Voor de derde stelt hij, zoo wanneer eenige vande voorneemste luyden het principaelste regiment hebben, maer dat oock tgemene volck in swaerwichtige zaecken moet werden gehoort; doch dat dit werck dickwils meer tot beroerte ende ongematichtheydt uytbarst, als dat de zaecken met raedt en̄ wijsheydt werden beleydt.
7.	Wt de formulieren vande respective eeden van deser stede Regenten kan men oock syen, wadt wij dragen voor een levray, en̄ hoe sorchfuldich en̄ oprechtich onse voorsaten hebben verstaen, dat men in zodanige zaecken behoirde te handelen. Waerom ick dye hyer zal insereren.
8.	Dat zweert ghij, dat ghij goede poortermeesters en̄ beraders vander stede wesen zult, der stede eere, goeden en̄ renten bewaren zult als u zelfs goeden, der stede poorteren, weduwen en̄ wesen beschudden en̄ beschermen zult,

[p. 103]

	metter stede handtvesten en̄ regten nae uwen besten vermogen, en̄ dat nyet te laten om geenderhande zaecken.
9.	Dat zweert ghij, dat ghij een goedt en̄ getrouw ses en̄ dartich, als raedt deser stede wesen sult, der stede en̄ der gemeente haren besten raden en̄ voor tquaetste waerschuwen zult; alle tijdt als ghij ontboden werdt te rade comen zult, noodtsaecken uytgesonderdt; der stede raedt secretelick houden zult; der stede privilegien, willekeuren en̄ ordonnantien in alle haere poincten, nae alle vermogen voorstaen, beschermen en̄ verandtwoorden zult, zoowel tot profyt vanden armen als vanden rijcken, etc.
10.	Desen conform werden oock de gemene burgers, zonder onderscheydt, bij haeren eedt verbonden, datse deser stede, voor 't quaedt dat zij zullen vernemen, waerschuwen, en̄ tot alle welvaert met raedt en̄ daedt, nae alle haer vermogen voirderen en̄ helpen moeten, etc.
11.	Alle welcke eeden ick mene dat van oudts en̄ doen de beginselen vande stadt noch kleyn waren, alsoo tot voirderinge derselver bij onse voorsaten beraemt en̄ van tijdt tot tijdt gebruyckt zijn geweest, en̄ dattet dyenvolgende door Goods zegeninge zoo verre is gecomen, als wij tegenwoordich voor ogen syen.
12.	Schijnen oock deerste regentten, na de veranderinge vande regieringe in den jaere 1578 gevallen, tzelfde widt mede gehadt te hebben mettet formulier van het ordinairis gebet, zoo vanden heren Burgerm̄n alleen, als van haerluyden metten helen Raedt gemeen, ten eynde wij den weduwen en̄ wesen, den armen en̄ den rijcken, den vreemdelingen en̄ bekenden, zonder aensyen der personen, recht mogen doen, mitsgaders dat wij der burgeren vaders, voetsterheren en̄ beschermers mogen genaemt wesen.
13.	Dat wij nu zouden menen, dat dit altemael anders nyet te seggen zoude wesen, dan dat wij evenwel tot zoo groten beswaer van̄ gemeente en̄ ondienst vande stadt, ons particulier profyt wel zouden mogen soecken in zulcker

[p. 104]

	manieren, als wij nu syen gepleecht te werden, kan ick nyet verstaen.
14.	Wij weten immers alle te zamen door Goods genade wel, dat wij in onse eygene zaecken nyemandt ongelijck behoren te doen, en̄ dat wij tzelfde veel min in stadts zaecken en̄ tot nadeel van dezelue, behoren voor te nemen, dewijle zij geen voorderinge met allen, dan uyt het beleydt vande vergaderinge van desen Raedt heeft te verwachten. Waeromme ick oock mene, dat wij rijpelick overwegende tgene voorn is verhaelt, ons tzelfde tot meerder opmerckinge behoort te bewegen, zulcks dat wij, menende middel te syen, om uyt het beleydt van stadts zaecken voor ons zelven groot profyt te konnen trecken, wij oock te gelijck behoren te overleggen, off tzelfde tot dyenst ofte ondienst vande stadt ofte gemeente is streckende, en̄ off daerin tgemene ofte het particulier den voorganck ofte preferentie behoort te hebben; maer dat wij, bemerckende dat bij yemandt, tzjj uyt misverstandt ofte andersins, een contrarien voet wert voergenomen, - wij in zulcken gevalle, zoo wel als wij nyemandt ongelijck behoren te doen, oock alsoo behoren te besorgen, dat de stadt ofte gemeente (dye bij weeskinderen werden vergeleecken, en̄ geen ander voorstandt hyer op der aerden, als dese Raedt hebben) mede geen ongelijck noch bij ons zelven, noch bij yemandt anders werde aengedaen. Twelck ons zoo duyr is bevolen, en̄ te meer behoort betracht te werden, omdat ons dese swaericheydt van eenige oppervoochden deser regieringe zelfs, is voortcomende; wandt ick nyet anders kan verstaen, dan dat de ruine vande stadt noodtsaeckelick en̄ eerder als ment waent, zal moeten volgen, in gevalle daertegen met goeden ernst nyet en werdt voorsyen.
15.	Wij hebben voordesen wel verstaen, dat verscheyden heren van dese vergaderinge, nyet vande minste, maer van gelijcke qualiteyt als dese heren doleanten, alsmede eenige andere gequalificeerde burgers, mede wel occasie

[p. 105]

	is verschenen, om eenige zodanige landen in coop aen haer te brengen, maer dat zij haer, tot nadeel vande stadt, daermede nyet hebben willen bemoeyen, veel min haer zelven bij zulcke wegen en̄ middelen verrijcken.
16.	Tvergroten vande stadt, twelck dese heren doleanten, ofte immers eenige van henluyden, zoo ernstlick hebben gerecommandeert, is immers 't werck vande stadt en̄ van nyemandt int particulier; behoort men dan nyet dat werck te beleyden tot meeste voirdel vande stadt, en̄ tot minste beswaer vande gemeente, zonder yedts particuliers daeronder te soecken?
17.	Ick mene voorwaer, dat men bij geene politicos nochte historicos zal bevinden dat zij aenraden, maer wel afraden, totte opperste regieringe vande republycken ofte steden te verkiesen personen, dye men weet ofte presumeert dat de regieringe daer nae soecken te beleyden, om groot profyt voor haer particulier daeruyt te consequeren.
18.	Mijn heren hebben, zoo ick vastelick mene, de maeckelaers bij eede verbonden, dat zij zelfs geen factorye moeten bedieuen, ofte eenich goedt copen ofte vercopen voor de luyden, dye bij haerluyden zijn logerende, om bij middele van dyen alle sucht en̄ affectie te beter te doen vermijden, gelijck zij tot dyen eynde oock zelfs geen coopmanschap mogen doen. Hoe veel te qualycker past het dan, dat dyegene, dyent boven allen anderen incumbeert, tgemenebeste aldermeest te bevoirderen, de zaecken zelfs daernae beleyden, om voor haer zelven, tot zoo groten nadeel van tgemene, zoo groten profyt te trecken?
19.	Soo tgemene landt in noodt zijnde, de heren Staten Generael gedrongen wyerden resolutie te nemen, om in der haest een swaere expeditie te doen, waertoe zeer grote mennichte van zeekere behoeften zouden werden vereyscht, dye nergens anders dan op een zeeckere plaetse zouden wesen te becomen, als bij exempel van salpeter, bussencruyt ofte dyergelijcke, ende eenen vande heren zelfs,

[p. 106]

	dye nyet alleen over dye voors. resolutie hadde geweest, maer deselve met eenen groten yver hadde gevordert, buyten weten van zijne medebroederen en̄ alleen om zijn particulier profyt daermede te doen, alle dye voors. behoeften lyet opcopen, met intentie om deselfde aen 't landt nyet te willen overdoen, of men zoude hem voor éénen penninck twee ofte drye, ick late staen acht ofte thyen, moeten geven, - soude men alsoo nyet fray den kat de botter bevelen, ende zouden alzoo de vaders, tuteurs en̄ voochden vander gemeente nyet wel zelfs opsyenders ende wachters boven haer behoeven te hebben? Ick meene dat veele, dye zoo dickwils de regieringe lichtelick beschuldigen, wel groot gerucht daervan maecken, en̄ mogelick wel seer swaer ongemack daeruyt volgen zoude mogen.
20.	Dese heren vande stadt weten wel, als ten dele daerover geweest zijnde, dat men twerck vande tweede vergrotinge buyten Antonis poorte, heel anders heeft beleydt, en̄ dat daerin nyet anders dan tmeeste voordel vande stadt is gesocht geweest.
21.	Sij zijn altezamen coopluyden geweest, ofte zijnt eensdeels alsnoch. Soo zij dan aen haer facteurs buyten slandts ordre gaven om voor haerluyden zeeckere grote partye goedts te copen, twelck zij (als tzelfde op voorcoop ofte op leveringe vercocht hebben̄, ofte om ander oorsaecken) notelick van doen hadden en̄ nochtans nergens anders te becomen was, als ter plaetse daer zodanigen facteurs haer residentie hadden, en̄ deselfde gingen alle zodanige waren voor haer zelven en̄ nyet voor haer meesters opcopen, zonder deselve hare meesters te willen overlaten, ten waere zij haer mede voor eenen penninck twee ofte drye wilden geven; ick mene dat zij haer zouden laten duncken, dat zodanige facteurs haer groot ongelijck zouden doen, nyettegenstaende een facteur op veel nae aen zijn meesters zulcks nyet is verbonden, als wij wel bij eede aen de stadt zijn verplicht.

[p. 107]

22.

Ende opdat ick nyet en spreecke van dye harde sententie des propheten Esaiae, cap 5 v. 8, daervan ick anderen wil laten oordelen, zoo dunck mijn nochtans, onder correctie, dat men verstaen kan wat redenen datter toe dienen, dat van oudtsher zoo hatelick en̄ van zoo groten preiuditie voor alle regieringen, en̄ insonderheydt voor de gemeente, geacht zijn geweest dye proceduren, als bij deen off dander int particulier ofte bij forme van compaegnie werdt gearbeydt om eenige soorte van waeren en̄ goederen, dye veel luyden nodich vandoen hebben, als in eene handt te brengen, om bij forme van monopolie, en̄ zulcks, alst hyer schijnt toe te willen gaen, met verhinderinge vande principaelste eynden, waertoe dit werck bij de stadt is aengeleyt, wederom tot groot beswaer van tgemeene opdt duyrste uyt te vercopen. Van welcke maniere van doen breedt en̄ zeer beclaechlick op een ander plaetse bij Nehemias werdt gehandelt, daerop Johannes Wolfius in zijne Commentarien opdt zelve boeck oock treffelick heeft geschreven, insonderheydt folio 46 en̄ voorts vervolgende, dat wel naesyenswaerdich is.

23.

Theeft immers de stadt open gestaen, en̄ tzoude haer apparentelick oock nyet ontstaen hebben, de partye landts, dye de heere Jonas Witssen nu heeft, vande oude eygenersse te becomen voor éénen penninck, daer hij nu zeven ofte acht pen̄. pretendeert. Alsoo zoudet apparentelick mede gegaen hebben met dye verscheyden andere partijen, dye dye ander heren aen haer hebben gebracht, in gevalle zij de stadt daerin, met rijpe overlegginge en̄ wel bedachten moede, nyet meer geprevenieert ende in den wege hadden geweest, als andere van gelijcke, en̄ oock van minder qualiteyt als zijluyden. Twelck mijns bedunckens zaecken zijn, dye de principale voorstanders van tgemene beste nyet wel en passen. Zoo ick daerin dole, gelieve mijn heren mijn dat ten goede te houden, alsoo tzelfde geschiet uyt eenen goeden yver, om gelijckheydt

[p. 108]

	te mogen houden tusschen groot en̄ kleyn, nae eenparicheyt van rechte.
24.	De Regenten werden geacht als te staen op een toneel, van waer hare actien bij groot en̄ kleyn aenschout ende geoordelt mogen werden, en̄ wij moeten nyet geloven dat al tverstandt vande gemeente besloten werdt binnen de cameren vande regieringe. Daer zijn alleen in dese stadt zoo veel treffelijcke en̄ verstandige mannen van oordel buyten dese vergaderinge, dye mede uyt haer ogen syen: waeromme ick mene te meer nodich te wesen, dat wij van alle onse actien, doen en̄ laten, met een goede conscientie en̄ voor al de werldt mogen verantwoorden, zonder dattet zelfde eenigen schijn hebbe van eenich particulier profyt, twelck tot nadeel van tgemeene beste zoude mogen strecken.
25.	Liuius heeft ons daervan een goede lesse naegelaten, daer hij in deser maniere daervan schrijft: ‘Magistratus senatui, et senatus populo sicut honore praestat, ita ad omnia dura atque aspera subeunda ducem debere esse. Si quid iniungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse iuris statueris, facilius omnes obedientes habeas. Nec impensa gravis est cum ex ea plus quam pro virili parte, sibi quemque principum imperare vident.’ Dat is wadt anders, als boven ordinaris gagie meer voordels, ofte min beswaer als andere goede burgers te willen genieten of dragen.
26.	Als vaders en̄ voetsterheren, en̄ tot verlichtinge vande goede gemeente, en̄ volgende den inhouden van onsen eedt en̄ ordinaris gebet, dienen mijn heren van tijdt tot tijdt voor zoo kleynen beloninge.
27.	Als vaders en̄ voetsterheren hebben mijn heren oock in voorleden jaren, tot verhoedinge dat onse gemeente nyet meer als andere zoude werden beswaert, dickwils grote swaericheydt en̄ becommeringe gehadt over eenige nieuwe consenten vande gemeene middelen, dye nootlick

[p. 109]

	wierden vereyscht, om ons zelven, onse vrouwen en̄ kinderen, en̄ alles wadt ons lyef is, voor de wreedtheydt en̄ moetwille onser vijanden te beschermen. Onder welcke middelen nochtans dickwils eenige zijn geweest, dye over thele landt van Hollandt des jaers nauwelicks zoo veel importeerden, als tprofyt bedraecht, twelck dese heren (so men seyt) uyt dit werck menen te consequeren; twelck immers de stadt ofte de gemeente moet afgaen.
28.	Dese dunckt mijn dat immers genoech zijn beswaert, en̄ dat men oversulcks tot particulier profyt, bij dusdanige middelen, deselfde nyet meer behoort te laten beswaren, als ment met recht zoude konnen keren.
29.	Ick verstae wel dat hyerop bij dese heren zoude mogen werden geseyt, dat door haerluyder handelinge in desen de stadt nochte gemeente nyet is vercort; en̄ bijaldyen de landen bij haerluyden gecocht, bij den ouden eygenaers van dyen waren gebleven, dat dye deselve swaericheydt zouden hebben mogen moueren, dye zij requiranten alsnu pretenderen.
30.	Maer daertegen weet men wel dat alle dingen bij een ygelijck nyet even wel konnen te wege werden gebracht; gelijck het oock groot onderscheydt is, een zaecke bij verscheyden personen vande meeste autoriteyt vande stadt, te zamen en̄ coniunctim en̄ met verder behulp van anderen, genoch van gelijcke qualiteyt (derwelcker kinderen ofte naeste vrunden mede profyt daeruyt verwachten) bij der handt te nemen; dan off tzelfde werde onderwonden bij verscheyden luyden van middelbaren ofte noch lageren state, en̄ dye met zodanigen autoriteyt publyck nyet zijn bekleedt; twelck ick oock mene ten dele oorsaeck te wesen, waeromme den rechtsgeleerden nyet werdt toegelaten ander luyden zaecken, actien en̄ querelen haer eygen te maecken, alsoo zij andersins de luyden veel meer moeyten zouden mogen aendoen.
31.	Ende als men wel insyet, hoe de zaecken tot noch

[p. 110]

	toe zijn gepasseert, en̄ namentlick, dat d'oude eygenaers doorgaens haer wel hebben laten genoegen om haere landen ten behoeve van dese doleanten af te staen, mits een weynich meer als den ouden ordinairis prijs daervoor krijgende, gelijck oock zoo veel oude eygenaers van verscheyden andere partijen haer laten geseggen en̄ patientie nemen, nyettegenstaende de royinge en̄ taxatie in haerluyder regard (als daerin nyet te seggen hebbende, en̄ tenemael bij de regieringe bestaende) zulcks is gevallen, dat vele van henluyden zeer grote schade zijn lijdende, en̄ oock sommige werden geseyt tenemael daerdoor bedurven te wesen.
32.	Soudet dan nyet wel waerschijnlick ende van goede apparentie wesen, dat ingevalle d'oude eygenaers van dese landen in questie in de possessie van dyen waren gebleven, dat mijn heren gelijcke gevoechlickheydt bij denzelven souden hebben gevonden, in alle tgene dat men hadde geoordelt de stadt nodich te wesen?
33.	Ofte zoude men henluyden, als gedeelt zijnde en̄ van verscheyden personen en̄ van verscheyden humeuren en̄ conditie bestaende, bij hare onbillicke bejegeninge vanden eenen ofte den anderen nyet wederom een bulleback hebben mogen laten syen in tstuck vande royinge ofte andersins, zoo dat best hadde willen vallen, om haer alsoo wadt te beter tot reden te brengen? Daer ter contrarie tzelfde bij dese doleanten geen plaetse noch operatie zoude hebben, als dewelcke, boven het steunsel dat zij bij anderen van gelijcke qualiteyt ofte van eenige van haere maechschap, mede in de regieringe zijnde, mogen hebben, ten aensyen van haer eygen ende anderer hoge bedieninge, apparentelick zelfs het yoorwoordt en̄ principale directie daervan hebben gehadt.
34.	Ja mijn is wel indachtich, dat zij het oge daerop hebben gehadt, om de harinckpackerijen en̄ buytendijeksche hout- en teertuynen in dat quartier te brengen. Dan ick

[p. 111]

	hadde doen geen bedencken, dat haerluyder meninge was, haer zelven meester te maecken van meest al dit werck, en̄ oversulcks het transporteren van alle zoodanige hooftneringen. tot haer particulier profyt en̄ tot verbeteringe van haer eygen erfven, en̄ nyet tot voordel vande stadt te laten comen. Maer dewijle haer de zaecke nu aldus vertoont, dunckt mijn dat mijn heren daerop oock dyenen te letten.
35.	Wandt mijn heren is alsnoch wel indachtich, tot hoe groten interest, misgenoegen en̄ ongelegentheydt van veel eerlijcke burgers de houtneringe voor desen opdt uytterste en̄ aen teene eynde vande stadt is gebracht geweest; maer dat men alsnu wederomme, insonderheydt tot voirderinge van particulier profyt, de burgerye sulcks zoude vergen, dunckt mijn onder correctie, dat de zaecke al te veel gedaen soude wesen.
36.	Soot dese heren belieft hadde haer in dese saecke te dragen als andere, wadt gemack zoudet nyet alleen voor haer zelven, maer oock voor de hele regieringe ingebracht hebben. Immers de stadt zoude haer zelven bequamelick en̄ zonder yemandts nadeel, zoo veel nodich hadde geweest, hebben mogen voorsyen, zoowel van publycke plaetsen van marckten en̄ anders, als van̄ plaetse om enige onaengename ofte buyrquellige en̄ nochtans nodige en̄ eerlijcke neringen te accommoderen Daer zij nu zoo onlangs in dat werck gecomen zijnde, zoo groten ongemack hebben veroorsaeckt, dat boven enige vanden Raedt en̄ twee Oudtburgermeesteren, oock drye Burgermeesteren, in der tijdt zeer dickwils uytten raedt hebben moeten absenteren, als men van dese zaecke heeft gehandelt, twelck ick nyet wete bij menschen memorie geschiet te wesen.
37.	Twerdt nu haest xxxij jaren dat ick in dese vergaderinge eerst ben beroepen, in welcken tijdt zoo veel sware zaecken, zoo vandt gemene landt als vande stadt zelfs zijn voorgevallen en̄ verhandelt, Maer hebben mijns

[p. 112]

	bedunckens geen van allen van half zoo swaren uytcoomste geweest als dese, dye uyt ons zelfs en̄ uyt particulier profyt is voortcomende, twelck al te beclaechelick is. Wandt zoo het ons van buyten aen was opgecomen, ofte door eenige voornemen burgers buyten de regieringe was veroorsaeckt, ick mene dat dese heren doleanten wel zoo yverig als anderen van dese vergaderinge zouden hebben geweest, om dyen brandt te lesschen.
38.	Maer men kan bij tgene door toedoen van dese heren alleen geschyet afnemen, wadt daeraf geworden zoude hebben, als andere van gelijcke qualiteyt als zijluyden, om haer eygen en̄ particulier profyt, mede zoozeer daerin hadden geyvert, waeromme men denzelfden des te meer danck behoort te weten.
39.	Sij pretenderen oock, zoo ick verstae, tot haer profyt te gebruycken den ouden Kadijck, dye tot haerluyder grote beswaer van jaerlijcksche reparatie, tot bescherminge vande landen, daerbinnen gelegen, en̄ tot enen gemenen overganck, maer tot geen profyt met allen voor haerluyden zelve heeft gedient; in plaetse van dewelcke de stadt daerenboven tot haers zelfs costen oock een nieuwen kadijck heeft gemaeckt en̄ onderhoudt. Is dat nyet een vreemde zaecke?
40.	Ende noch veel vreemder dunckt het mijn te wesen, dat zij nu noch durven versoecken, om aen de oostzijde van dezelve Kadijck, en̄ tot merckelijcke benauwinge vande Wael, tot haer particulier profyt aenlandinge te mogen doen in de brede van omtrent veertien ofte vijftich voeten; daer zij nochtans wel weten, dat men om wadt te meerder ruymte van water in dezelve Wale te gewinnen, tot zoo grote costen vande stadt, grote mennichte van palen heeft moeten uytte grondt winden, ende een groot stuck oostwaerts uyt wederom heeft doen inslaen.
41.	Sij weten daerenboven oock wel, dattet voor des tijdt en̄ doen zij mogelick oock zelfs in bedieninge zijn

[p. 113]

	geweest, met ander luyden zaecken in verscheyden quartieren vande stadt heel anders is toegegaen, en̄ namentlick met dye aenlandinge vande wercken buyten doude Haerlemerpoort, int quartier vanden here Schepen Hasselaer, met het bejucken vanden helen Aemsteldijck buyten doude Regulierspoort; item mette hele aenlandinge van Vloyenburch en̄ met daenlandinge van een groot deel van Rapenburch bij Rijshooft, altemael zoo wel teen als tander, tot behoef vande stadt vercocht, mitsgaders dye zware zedijcken en̄ barmten, zoowel buyten d'oude Haerlemer- als Anthonispoorten; zonder dat ick wete datter oyt enige sonderlinge oppositie is gevallen, overmidts de luyden wel genoechden, midts vande onderhoudinge van dyen ontslagen zijnde, uytgeseyt dat ick mene dat metten heren hoge Heemraden van Rhijnlandt enich accordt is aengegaen, twelck mijn dunckt dat bij deser luyden pretentie nyet en compt in consideratie;
42.	Item, hoe de zaecken zijn gepasseert met alle dye kramen, winckelen en̄ bocksmaeckers cassen, tusschen doude en̄ nieuwe bruge op twater, met verscheyden houtwallen, zoowel daer ter plaetse als aen de westzijde vande nieuwe Sydts Kolck, mitsgaders met het mennichfuldich opsetten van alderley wagenschot, klaphoudt, delen en̄ dyergelijcke, op meest alle brede plaetsen vande Achter- en̄ Voorburchwallen door de hele oude stadt, daervan dye goeden luyden alle dye profyte hebben moeten missen. Twelck wel wat anders is, als nu tegen zoo veel exemplen van anderen, dusdanige groten aenlandingen, mitsgaders dyen gehelen Kadijck, tot haer particulier profyt te willen gebruycken; twelck ick nyet wete oydt bij yemandt onderstaen te wesen vanden helen ouden Cingel vande oude Haerlemerpoort totte Regulierspoort vande eerste vergrotinge.
43.	Mijn heren is oock wel bekent, dat, onder andere redenen meer, van dat tegenwoordich werck buyten sdijcks

[p. 114]

	voornemelick was dyenende, dat men boven het maecken van een nieuwe wael, insonderheydt oock te gemoete sach grote verbeteringe van een buyssevaert, daervan enige nabuyrsteden, als Rotterdam en̄ Enckhuyssen zoo zeer overvloeyden, dat se schenen deselfde qualick te konnen verswelgen, en̄ werde daerom goedtgevonden een groot deel landt tot een grote, diepe en̄ wijde haven te vergraven, om tot zodanigen neringe, met hetgene daer meer bij zoude mogen vallen, te gebruycken. Dan is daernae bij veranderinge vande regieringe weder goedtgevonden, een groot deel van dezelve haven wederom te landen, tot coste deser stede, welcke aenlandinge ick verstae dat dese heren alsnu oock pogen te aenvaerden, onder den schijn dat se uyt haer landt vergraven is geweest. Daer nochtans alle tzelfde, tot een haven gemaeckt zijnde, mijns bedunckens behoorde verstaen te werden, als flumen publicum et communitatis geworden te zijn, en̄ oversulcks den eygendoom van dyen aen de stadt te moeten blijven. Soo mijn heren oock belieft haer memorie te ververschen, vande rapporten en̄ advysen dye op de voors. nieuwe aenlandinge zijn gevallen, voor en̄ aleer deselfde werde goedtgevonden; ick mene dat haer E. nyet gedencken zal van een eenich woordt, dat daertoe heeft gestreckt, dat al dat werck tot prof'yt van yemandt int particulier zoude comen.
44.	Maer werde doen ter tijdt staet gemaeckt, en̄ in de vergaderinge voorgedragen, dat boven doncosten vande voorschreven aenlandinge, de stadt veel duysenden daerbij zoude profiteren. Twelck nu tot een heel contrarien uytganck schijnt beleydt te werden, om alle tzelfde tot deser heren doleanten particulier profyt gebracht te werden; twelck mijn dunckt onbehoirlick te wesen.
45.	Maer soo nochtans mijn heren zouden mogen verstaen, dat de voorseyde aenlandinge dese heren zouden moeten volgen, staet te overleggen off tselfde nyet mede met gelijck recht zoude mogen werden gepretendeert op

[p. 115]

	de landen, dye in de eerste vergrotinge vande stadt met wallen beslagen en̄ tot graften vergraven zijn geweest, en̄ nu onlangs tot huyserven zijn vercocht: alsoo dat de stadt wel groffelick uyt haer reeckeninge soude gaen.
46.	Maer het dunckt mijn een wonderlijcke zaecke te wesen, dat dese heren haer nyet beswaert en vinden in dusdanige proceduren; wandt behalven dat de eden vande regieringe, mitsgaders het ordinaris gebet deser vergaderinge, boven verhaelt, ons met zulcke importante en̄ uytgedruckte clare woorden wel leren, dat wij tusschen kleyn en̄ groot, armen en̄ rijcken, weduwen en wesen, vreemdelingen en̄ bekenden, eenen eenparigen voet van recht en̄ regieringe moeten houden, soo leert het oock wel de natuyrlijcke reden. Ende evenwel en ontsyen zij haer nyet in controversie te trecken alle tgene bij den heren Schepenen, zoo wel in den prijs en̄ taxatie vande bewurpen, vergraven, als tot straten gelaten erfven is gedaen, als oock in de begrotinge van tgene d'overgebleven erfven voor melioratie zullen moeten betalen.
47.	Sij weten immers wel, dat het aennemen van huysen en̄ erfven tot stadts behoef, is een oudt recht vande stadt, en̄ dattet zelfde altijdt is gepleecht. Ja ick zoude menen, dattet verscheyden reysen is gevallen, dat zijluyden zelfs ofte yemandt van haerluyden in dienst is geweest, zonder dat daertegen eenige sonderlinge oppositie mijns wetens is gevallen, nyettegenstaende dat nae mijn beduncken met goede reden groot onderscheydt tusschen t'eene en̄ tander zoude mogen werden gemaeckt.
48.	Wandt deser luyden beswaer bestaet alleen in erfven, dye zij onlangs te voorn als gemene waeylanden hebben gecocht, daervan men oversulcks den prijs wel zeeckerlick heeft konnen weten, dye haer oock ruym toegeleyt is, nyettegenstaende zij ten tijde vandt copen wel wisten, dat zij de stadt daermede grotelicks in den wege zouden wesen, gelijck het nu meer als te veel is blijckende.

[p. 116]

49.	Daer ter contrarie de huyssen en̄ erfven, dye andere burgers moeten afstaen, dickwils zijn percelen dye zij van haer ouders hebben geerft, ofte bij haer zelfs zijn gecocht, tot voirderinge van haer neringe; dewelcke bij haer aldaer geplant zijnde, zij gedrongen werden, tot haer grote verachteringe en̄ schade, wederom elders te gaen soecken, sonder dat ick mene dat bij den Rechter daerop int taxeren groot regardt werd genomen; maer voornemelick werdt gelet op de gestaltenisse vande timmeragie en̄ conditie vande plaetse ofte situatie, nae aduenant van ander huyrhuysen.
50.	Wadt aengaet het beswaer dat bij dese heren werdt gepretendeert int stuck vande melioratie vande overgebleven erfven, dunckt mijn oock dat zij geen swaricheydt behoren te maecken. Sij weten wel dattet over anderen met dat werck int gemeen zoo swaer is gevallen, datter vele goede luyden tenemael zijn geruineert.
51.	Haerluyden ter contrarie, heeft men nae grote moeyten en̄ becommernisse, en̄ mennichfuldige vergaderingen vanden Raedt, tot twee distincte reysen doen voorhouden presentatien van groot avantage, om haer de mate wel vol te meten en̄ op hope van de zaecke daermede te doen smoren.
52.	In plaetse van dezelve danckbaerlick aen te nemen, hebben zij dye verworpen, en daerenboven onlangs daernae de stadt ten hove doen dachvaerden.
53.	In plaetse dat zij tzelfde ten aensyen van haer bedieninge, mitsgaders de heuscheydt van stadts zijde tegen haerluyden gepleecht, oock in conformité vande stadt Haerlem in een ander zaecke onlangs gebruyckt, wel eiuilick hadden behoort te doen bij besloten missive, ten eynde het zoo geheel ruchtbaer nyet hadde mogen werden.
54.	Soo hebben zij ter contrarie goedtgevonden, tzelfde te doen door een deurwaerder bij openbaren mandament, daerdoor het als al de werldt bekent heeft moeten werden.

[p. 117]

55.	Ende hoewel henluyden, zoowel als de beste, is bekent, de grote somme van penningen, dye uyt stadts beurse tot voorderinge van dese wereken voor desen zijn verschoten, en̄ noch dagelijcks daertoe moeten werden gefurneert en̄ verschoten;
56.	Soo hebben zij nochtans int voors. mandament doen insereren de clausule van inhibitie, daermede zij de stadt als halff gevangen en̄ buyten allen ontfanck vande penningen van 't recht van melioratie zijn houdende. Is dat nyet al te groten schade voor het gemene bearbeydt, om zelfs onder haer te behouden en̄ de stadt met een proces te betalen van zoo groten somme van penningen, als zij selfs schuldich zijn?
57.	Ende daerenboven dese zaecke gebracht in zulcken poincten, dat eenen van henluyden, Dirck Claessz. van Sanen tegen den gedeputeerden deser stede in den Hage heeft verclaert, dat haer alrede wel vyerhonderdt personen bij haerluyden bekent hadden gemaeckt, dye met haer in dese zaecke wilden aenspannen.
58.	Sijn dat zaecken dye alsoo zonder eenich beswaer en̄ zonder alle ommesyen mogen werden gepleecht? Kan men hyeraen nyet syen, hoe veel dese heren haer aen dese zaecke laten gelegen zijn? Werden mijn heren daerdoor nyet gedrongen om haer met alle manieren van doen daertegen te quijten?
59.	Bij gebreecke van dyen ducht ick dattet een zaecke wesen zal van zulcken gevolge, dat daer geen eynde van gesien nochte gevonden zal konnen werden, behalven dat de eden vande regieringe in kleynachtinge zullen werden gebracht.
60.	Pieter Jacobssz. Nachtglas, wesende een houtcoper van zijn nering, ten tijde als hij tot fabryckmeester werdt beroepen, heeft van zulcks geen tijdinge gehadt, maer heeft, om hem zelven zuyver en̄ buyten suspitie van eygensoeckentlickheydt te houden, zijne neringe van houtslijterye verlaten.

[p. 118]

61.	Ick ben oock al voor lange geloofwaerdich bericht, dat de luyden, syende het beleydt van dese zaecke, eenige van degene dye van temmelijcke grote partijen landen buyten de nieuwe fortificatie nae de Aemsteldijck zijn voorsyen, van meninge waren een gedeelte daervan aen enige van dese heren, ofte anderen van gelijcken aensyen ofte qualiteyt, tot een ciuilen prijs aen te bieden, opdat zij bij voortganck van verder fortificatie, mede te beter van zodanige regieringe zouden mogen comen te genieten; en̄ zulcks zal apparentelick bij anderen meer werden gepractiseert.
62.	Ende daeromme dunckt mijn te meer, dat mijn heren met alle behoirlijcke sorchfuldicheydt daerop behoren te letten, datter (volgende onsen eedt en̄ gebruyck tot noch toe geobserveert) gelijckheydt tusschen groot ende kleyn mach werden onderhouden.
63.	Het parceel landts vanden here Jonas Witssen werdt geseyt groot te wesen in alles 1225 roeden, welck gereeckent tegen 45 stuyvers de roede, zoude belopen 2765 gulden, volgende de taxatie van mijn heren, daervoorn Grietgen Cornelis, de gewesene eygenerse van dyen, tzelfde verscheyden reysen ter tresorie gepresenteert heeft aen de stadt op te dragen, mits dat zij daervan betaelt zoude mogen werden met rentebrieven tegen den penninck sesthyen. Dan alsoo daerover wadt haperinge is gevallen, heeft den here Witssen voorseyt goedtgevonden tzelfde parceel aen hem te nemen, en̄ hem alsnu in desen metten heren Oetgens en̄ Kromholt gemeen te maecken; waerover henluyde allen alsnu van stadtswegen werdt gepresenteert voor yder roede vant zuyver overgeblevene 17 guld., twelck zij noch weygeren te doen, maer pretenderen zoo veel ofte meer te hebben voor tgene tot wateren en̄ straten is geordoneert.
64.	Maer genomen dat het al op seventhyen gulden de roede, het een door tander, mocht werden geaccordeert,

[p. 119]

	zoude het parceel vanden voors. here Witssen belopen 20825 guld., en̄ oversulcks bij de stadt 18069 guld. meer daervoor moeten werden betaelt, als ment vande voors. Grietgen Cornelis op de taxatie vanden heren Schepenen heeft mogen hebben.
65.	Alsoo werdt geseyt het parceel vanden heren Oetgens, Kromholt en̄ consorten groot te wesen 7191 roeden in alles; dewelcke mede gereeckent ten prijse van 45 stuyvers de roede, volgen̄ doriginele taxatie van mijn heren vanden Gerechte, zouden belopen 16179 gulden. Daervan zij nu mede voor de wateren en̄ straten pretenderen te hebben 17 gulden voor de roede, zonder het zuyvere overschot daervoor te willen geven, boven de melioratie. Maer tzelfde almede het een doort ander op 17 gulden de roede genomen, zoude belopen 122247 gulden, en̄ alsoo bij de stadt 106068 gulden meer aen haerluyden daervoor moeten werden betaelt als dorigele taxatie is bedragende.
66.	Als nu op gelijcken voet zoude moeten werden gehandelt met eene Engel Goverts van hare 1244 roeden, dye mede in dat quartier zijn gelegen, dat zoude de stadt oock verschelen 18597 gulden.
67.	Ende zoude alsoo, saluo meliori calculo, voor dese drye parcelen te zamen, door deser heren beleydt, de stadt 142734 gulden meer moeten betalen, dan men zoude hebben behoeft te doen, ingevalle zij in dat werck de stadt nyet meer in den wege hadden geweest als verscheyden andere, zoowel vande regieringe als daer buyten. Is dat nyet al te groten beswaer?
68.	Het dunckt mijn een bedroefde en̄ zeer bedenckelijcke zaecke te wesen, dat de principaelste mombers, tuteurs en̄ voochden vandt weeskindt (de stadt) de zaecken daernae zullen beleyden.
69.	Gelijck mijn oock dunckt van tgene ick ben onderrecht, dat zijluyden, als vrij acces hebbende tot alle secreten en̄ boecken vande stadt, uyt deselfde te zamen soecken

[p. 120]

	alle tgene daeruyt eenichsins zoude mogen werden gecolligeert, datter eenige misslagen, dye bij den heren Schepenen tot eeniger tijdt in tstuck van dusdanige taxatien zouden mogen wesen gevallen. Is dat nyet al te zeer geyvert, om zodanige verscheyden Collegien, denwelcken haere bedieninge zoo hooch en̄ duyr is bevolen, en̄ onder denwelcken men noyt van giften ofte gaven heeft horen spreecken, te blameren en̄ in kleynachtinge te brengen, en̄ stadts eygen stucken en̄ pampieren, dye voor anderen zijn verburgen, tegen de stadt zelfs te gebruycken, en̄ met haer eygen wapenen te bevechten?
70.	Maer als zij zoo vrijen acces tot alles hebben, gelijck zij buyten twijfel doen, dewijle zij nu dese vijf jaren, dat dit werck heeft gelopen, deen off dander van henluyden het Burgermeesterampt heeft bedient, konnen mijn heren dan oock begripen van eenige apparentie te wesen, dat zijluyden, gelijck zij voorgeven, zouden mogen wesen ignorant van yedts dat in dese saecke in tstuck vande taxatie is gepasseert?
71.	Soo het alsoo tegen doude gewoonte deser stede zal toegaen, gelijck dit werck schijnt toe te strecken, zalt bij eenigen nyet werden vermoedt, dattet alsoo werdt gepasseert, op hope dat deen off dander schier ofte morgen wederom in gelijcke zaecken een slach zal mogen werden gevoecht? Immers dunckt mijn dat ick alrede wel middelen ende wegen sye, waerdoor de stadt van tijdt tot tijdt in andere zaecken, zonder vrese van straffe, wel grotelicks zal konnen werden vercort.
72.	Men klaecht altemet, en̄ nyet zonder reden, dat des gemene landts pen̄ nyet zoo veel werden gemenageert, als wel behoort, en̄ datter grote stucken werden wech gegeven, dye 't landt zelfs wel van noden hadde; maer 't waer wel te wenschen datter oock wadt meerder ernst werde gebruyckt, om dusdanige proceduren tegen te staen, dye tot zoo groten beswaer en̄ nadeel vande stadt en̄ van dit gemene werck zijn streckende.

[p. 121]

73.	Al het beleydt, en̄ daeronder oock de royinge van al dit werck, is nae mijn gevoelen gevallen in den tijdt dat deen off dander van dese doleanten in regieringe is geweest; daerin zij oversulcks oock apparentelick, nevens haere medebroederen, het voorwoordt en̄ principale directie hebben gehadt, en̄ dyennyettegenstaende ontsyen zij haer noch evenwel nyet, zoo merckelijcken veranderinge van royinge, tot vermeerderinge van haer particulier profyt, te versoecken.
74.	Dan alsoo ick van mijn heren werde berecht, dat alsulcks tot noch toe bij nyemandt anders is versocht, veel min bij mijn heren geconsenteert, zoo dunckt mijn oock, dat men zodanigen zaecke van deser heren zijde nyet behoort te beginnen, om te min opspraeck van ongelijckheydt tusschen deen en̄ dander te maecken.
75.	Ende alsoo boven zoo veel ciuile bejegeningen van stadts zijde in dese zaecke aen haerluyden bewesen, en̄ boven alle onheusheyden van haerder zijde ter contrarie hyervoorn verhaelt, zij noch de actien van beyde dye Collegien van Schepenen vanden jaere 1611 en̄ 1614 zoo swaerlick pogen te bekladden, als off zij boven allen anderen zoo grotelicks daerbij waren vercort, daer nochtans de stadt, boven de hele melioratie, haer noch presenteert te betalen seventhyen gulden voor yder roede erfs; zulcks dat zij daerbij vijfthyen gulden voor yder roede, dat is omtrent negen duysendt gulden op yder morgen mogen profiteren. Twelck zij noch nyet begeren te doen, maar noch groter profiten daervan schijnen te verwachten, daer ter contrarie zoo veel luyden daerbij geheelick zijn bedurven; gelijck haerluyden zelfs wel is bekent.
76.	Soo dunckt mijn oock, dat men van stadts wegen van nu voortaen, oock nae texempel vanden visscher, dye nyet slechs een weyl maer verscheyden reysen is gesteecken, wadt wijser behoort te werden en̄ dyenvolgende met meerder ernst in dese zaecke behoort te procederen, om

[p. 122]

	't recht van de stadt voor te staen, zonder langer yedt toe te geven, maer ter contrarie en̄ volgende het octroy, den eygendoom van alle haere erfven taenvaerden, ten waere zij de melioratie, zoo dye leyt, datelick wilden acquiesceren en̄ promptelick furneren. Daervan zij de stadt, zoo tschijnt, met haer clausule van inhibitie, wel onheusselick, voor een groot deel hebben gemeent te frustreren, en̄ evenwel int besit vande landen en̄ erfven te blijven, daertoe ick vermoede dat zij haer zelven te meer vrijmoedicheydt hebben aengenomen door de veelheydt vande personen van haere maechschap en̄ alliance, dye totte regieringe zijn beroepen.
77.	Ick verstae wel dat dese heren hyerover opiniatrerende en̄ haren vorigen cours continuerende, zij de stadt eenige verder moeyten zouden mogen maecken, dye ick oock wel vinde van bedencken; dan mijn dunckt oock dattet nyet eers genoch is voor de stadt, en̄ mette reputatie van dezelve nyet mach bestaen, dat se door eenige lidtmaten vande regieringe alsoo, thaerder appetite, zoude werden geparst en̄ gesleept daer zij zouden willen.
78.	Ongelijck te doen aen den alderminsten, zoude ick, bij mijn weten, nyemandt toe willen helpen; maer men kan, mijns bedunckens, behoudens eere en eedt, oock nyet ledich staen, trecht vande stadt te verantwoorden.
79.	Ick hebbe nae mijn swackheydt alle mijn leven getracht om vrundtschap met alle menschen te houden, en̄ insonderheydt zoowel met dese heren zelfs, als met haere ouders; maer men moet oock eenige mate daerin houden, dye Cicero ons beschrijft in deser maniere: ‘Ea lex in amicitia statuenda est, ut neque rogemus res turpes nee faciamus rogati.’
80.	De moeyten dye van stadts zijde daerin is gelegen, zoude men, nae mijn gevoelen, den Aduocaten moeten bevelen; midts dat de schrifturen, daervan te maecken, van tijdt tot tijdt bij de heren Burgerm̄r̄n mosten werden

[p. 123]

	geexamineert en̄ gecorrigeert naer behoren. Vonden zij goedt daertoe yemandt te hulpe te nemen, dat mochten zij doen tot haer believen.
81.	Men zal mijns bedunckens tot een besluyt ten eenen ofte ten anderen moeten cornen. Mijn heren hebben tot noch toe met dit werck als in eenen doolhof gelopen, zonder tot eenige uytcoomst te konnen geraecken, daervan ick mene d'oorsaeck te wesen dat wij tegen de nature en̄ billickheydt hebben willen wercken, met onderscheydt te maecken vande p̄sonen dyent aengaet.
82.	Wil men dat doen, zoo zullen particulieren oock dyen wech wel vinden, daertoe hen de beginselen oock alrede hebben vertoont; twelck een oneyntelijcke haperinge maecken zoude, dye beter dyent voorgecomen. Tis beter ten halven gekeert als heel onteert.
83.	Bij de taxatie van Januario a^o 1611 is de stadt eygenaer geworden van alle d'erven in questie, volgende het octroy, zoodat alles wat verdolven, met wallen bewurpen, tot straten en̄ andere publycke plaetsen is geordonneert, verstaen moet werden van stadts landt en̄ nyemandt int particulier afgegaen te wesen; en̄ oversulcks de roede met 45 stuyvers mach werden betaelt, twelck den hoochsten prijs is dye men doen ter tijdt heeft konnen vernemen.
84.	Het overblijvende mogen d'oude eygenaers (daeronder ick dese heren nyet zoude begripen) weder krijgen, midts betaelende de melioratie; maer daervan in gebreecken blijvende moet d'eygendoom altemael aen de stadt blijven. Daervan boven andere zoo levendigen importanten exempel is gevallen, buyten doude Anthonis poort, binnen's dijcks, daer nochtans verscheyden p̄sonen van qualiteyt waren gegoedt; maer men ginck doen al recht daermede door, zonder onderscheydt; waerover oock, mijns wetens, aldaer oock zeer weynich haperinge is gevallen. Soo men dat hyer mede hadde gedaen, men hadder al lange door geweest.

[p. 124]

85.	Maer wij willen al te ongewoonlijcken maniere van voldoeninge gebruycken, dye ons dan oock swaericheyt baert; want daer is geduyrende dese geschillen verscheyden reysen te kennen gegeven, dat de heere Anthonis Oetgens, over tstuck vande melioratie, hem zelven dickwils mede heeft gepresenteert, nyettegenstaende het zijn eygen vader en̄ bij nootelick gevolch hem zelven met alle zijn susters en̄ van gelijcken zijnen oom den burgermeester Cromholt met alle zijn kinderen, zoo grotelicks was raeekende.
86.	Werdt oock voor de waerheydt geseyt, datten zelven heere Antonis Oetgens nu onlangs met onheusschen woorden zoude hebben gedreycht, zeecker outaer (denoterende daermede zeeckere mishandelinge in dat werck) te zullen ontdecken, twelck, zoo het alsoo zoude mogen wesen geschyet, dunckt mij dat zulcks zoude moeten strecken om mijn heeren een vrese aen te jagen.
87.	Ende daerom zoude mijn nodich duncken, dat mijn heeren van nu voortaen haer oock te meer behoeven te wachten, datse genen schijn van haer geven, alsoff zij het licht mosten ofte wilden vlieden, en̄ tot dyen eynde, bij forme van krenckinge ofte accommodatie, in desen te willen procederen, door dyen tselfde mijn heren noch te meer suspect zoude mogen maeken van eenige zijdtwegen te willen gaen, daervan zij gewoon zijn haer in alle manieren vrij en̄ zuyver te houden 5 twelck ick mene ten hoochsten nodich te wesen, en̄ daerom recht door te gaen, zonder ter rechter ofte ter slincker zijde af te wijeken.
88.	Om twelck te mogen doen, dunckt mijn nodig te wesen dat men het octroy volge, zonder tselfde in dispute te laten comen; dat zij de gepresenteerde seventhyen gulden voor yder roede erfs hebben geweygerdt, justificeert al twerek van mijn heeren.
89.	Dan alsoo men daeraen syet, dat zij hoy over den balck willen eten, en̄ alle debuoiren, in der zaecke gedaen,

[p. 125]

	zoo onwaerdelick hebben verwurpen, soo zoude ick alle dye voorgaende handelingen als een ongedaen werck afsnijden en̄ volgen den wech dyen zij mijn heeren hebben opgedrongen, en̄ daertoe gebruycken d'expediënste en̄ expedytste middelen, dye men kan bedencken.
90.	Wandt het interest dat zij de stadt met het opcopen van dese landen, mitsgaders de moeyten, swaericheydt en̄ becommeringe, dye zij de hele regieringe hebben aengedaen, dunckt mijn dat langer nyet en meriteren eenich faveur; maer zijn nae mijn gevoelen, uyt kracht van haeren eedt, van aenbegin af dat zij dese landen in questie hebben onderstaen te copen, gehouden geweest alle deselfde de stadt aen te bieden, alsoo henluyden, zoo wel als allen anderen vande regieringe, incumbeerde tstadts profyt en̄ nyet haer eygen voirdel daerin te zoecken.
91.	Ende dewijle zij, nae mijn gevoelen, daerin zoo onbehoirlick hebben gehandelt, zoo kan ick oock nyet anders verstaen, off men behoort haer met alle mogelijcke middelen daertoe te compelleren, dat zij alle tzelfde repareren, met afstandt van alle de voors. erfven, voor den prijs daervoor zij dye originelick hebben gecocht.
92.	Wadt eygentlick d'oorsaeck is dat mijn heren zoo verre vandt octroy zijn afgeweecken, zoude ick nyet wel weten te seggen; dan ick kan wel syen dattet zelfde de stadt oock geen kleyn, maer wel zeer groot prejuditie zal geven int passeren vande brieven vande overblijvende erfven; alsoo het nu daernae werdt gestuyrt, dat de stadt, in plaetse vande oude eygenaers, de brieven daervan zal ontfangen, alleen van degene daer d'oude eygenaers tselfde tot haer meeste profijt aen zullen konnen vercopen, zonder borgen daer voor te stellen; daer, ter contrarie, volgende 't octroy d'oude eygenaers haer overblijvende erfven int geheel ofte deel weder aennemende, de constitutiebrieven zelfs daervan ten behoeve vande stadt met borgen zouden hebben moeten passeren. Twelck nyet alleen tot

[p. 126]

minder smaldelinge van dezelve brieven, maer oock tot meerder verseeckertheydt en̄ minder moeijelijckheydt vande jaerlijcksche renten derselver brieven zoude hebben gedyent.

93.

Immers, zo men met zulcken vrijmoedicheydt voor al de gemeente zoude mogen spreecken vandt nadeel, dat de stadt, nae mijn gevoelen, door 't beleyd van dese heren doleanten in dit werck is lijdende, gelijck onse predicanten, onder den schijn van Godtswoort den volcke zuyver en̄ vrijmoedelick voor te dragen, dagelicks verscheyden staten van menschen suggilleren en̄ voor den volcke hatelick soecken te maecken, - ick mene dat ment hyer met meerder fundament zoude mogen doen, alst bij den voors. predicanten altemet werdt gedaen.