W.D. Hooft: Door-trapte Meelis en J. Noozeman: Lichte Klaartje

[p. 57]

2. Teksten

[p. 58]

[p. 59]

W.D. Hoofts klucht
Door-trapte Meelis de Metsselaer.

Op de Reghel

Als de Man in Zee is varen,
Komt de Buerman 't Wijf bewaren.

[p. 60]

⁺
Namen der personagien

Sytien: een Varent Mans Vrou. ^+

Melis: een Metselaer.

Griet: de Metselaers wyf.

Styntie: de Vrou uyt de Comeny. ^#

+ [A1v]

+ een Varent Mans Vrou: een zeemansvrouw

# de Comeny: winkel voor de eerste levensbehoeften

[p. 62]

⁺
D'EERSTE UYTCOMST

SYTIEN UYT AL HUYLENDE. ^-

 

NOotlijck en bedruckt bevijn ick is het scheye ¹,

 

k'Heb sulcken droeven giest, dat 'kmewel tot water sou schreye

 

Hoe'k mijn krop neer swelch, hoese mijn mierder opwaers parst ³

 

Ick moetet uyt krijten, want me dunckt dattet me te sijen uytbarst ⁴,

5

Sulcken moeyen jonghen man selck ⁵ die de hiele soomer moete misse

 

En in d'onstuymighe zee, voor Duynkercke legghe visse ⁶

 

Mijn dunckt datme de tijdt, wel hondert jaer sel valle langh,

 

In ⁸ as ick varder daynck, o mijn, maeck ick men hiel bangh

 

Wantet nu oorloch is in wort hy daer e vanghe ⁹

10

Soo wort hy lichelijck van heur op e hanghe ¹⁰,

 

Maer hoe licht avontuert ien Zeevarent man oock sijn vleys en sen bloet ¹¹

 

Dat om ien buyck vol broodt ¹², 't is niet wonder (segh ick) datter de moet

 

Als sy't al over dayncke terstont niet en gaet legghe ^12/3

 

Daer van mocht hy int of scheye goe man ¹⁴ wel teugheme segghe

15

Lieve wijfje, mijn leve hetme gien reys soo swaer voor e staen ¹⁵

 

Als nou dese, die'k op heden mien an te gaen ¹⁶,

 

En voort int Schip tredende ¹⁷ borsten hem de tranen uyt sijn ooghe

 

En de mijnen oock: de seylen op e haelt sijn met ien voorwint uytme gesicht e vloghe ¹⁸,

 

Gien dingh wroecht mijn mier als dat hy soo gheweldich was betreurt

20

As icker noch om daynck duncktme datme 't hart an duysent stucke scheurt,

 

Och ick kan qualickies van moeylickheyt bedaren ²¹.

GRIET

 

Wel Melis Tijssen hoorie onse buer wijfje daer niet huylen en baren ²².

MELIS

 

Och jae'k ²³ wijfje jans, maer ick wist niet dat sy het was.

 

Ay kom trooste wyer ien lutje, ick bid jou ras, ras ²⁴,

25

Ick gis dattet daerom is dat haer man van daech in Zee is e teghe ²⁵

 

Kom treen wy by heur en sien hoe de saeck is gelegen.

+ A2[r]

- D´ EERSTE UYTCOMST: eerste bedrijf
Sytien komt, al huilend, op

1 Noodzakelijk en beangstigend, vind ik, is het afscheid
bevijnen is oude Amsterdamse volkstaal voor ‘bevinden’.

3 Hoe meer ik mijn vrees onderdruk, hoe meer zij opspeelt; ‘krop’ is lett. een verwijd deel van de slokdarm.

4 dattet...uytbarst: dat het (verdriet) mij doet uitbarsten

5 selck: zal ik

6 tussenzin

8 In: En

9 Wantet...is: Omdat het nu oorlog is; na het Twaalfjarig Bestand werd de oorlog met Spanje in 1621 hervat.
in...vanghe: en als hij daar gevangen genomen wordt

10 lichelijck: wellicht
van heur: Duinkerker kapers of de Spanjaarden; Sijtien heeft een onbestemde angst.

11 licht: lichtzinnig
avontuert: stelt in de waagschaal

12 om...broodt: voor een goed maal

12/3 de moet(...)terstont...legghe: de moed hem niet onmiddellijk in de schoenen zinkt

14 goe man: bijstelling bij hy.

15 mijn...staen: nooit leek een reis me zo zwaar toe

16 die...gaen: die ik nu van plan ben te gaan maken

17 En...tredende: en toen hij het schip op ging

18 sijn: zijn ze (verzwegen onderwerp)
voorwint: wind mee; wind ‘in de zeilen’

21 qualickies: slecht
moeylickheyt: verdriet

22 baren: te keer gaan

23 Jae'k: samentrekking ja met pronomen ik. De combinatie is meestal bedoeld als een nadrukkelijke bevestiging.

24 kom...lutje: kom, laten we haar een beetje gaan troosten
ras: snel

25 gis: vermoed
in...teghe: de zee op is gegaan.

[p. 64]

GRIET

 

Wel Sijtgen buur hoe staeje hier soo bitterlijck en huylt ²⁷?

MELIS

HY GEEFT HAER EEN DOECK.

 

Wel spreeck jy niet isser ienighe swaricheyt die in jou schuylt.

 

Daer veecht jou traentjes of, wiltet teghen ons openbare ²⁹.

SYTIEN

30

Och neen: maer ick bin moeylick dat ³⁰ mijn man soo treurich is van me e vare

 

En al men surch is dat hy blyve sel of datter ien arger mocht uyt spruyte ³¹.

GRIET

 

Wech wech, laet die malle fantesy vry weer te rugh stuyte ³².

MELIS

 

Jae voorseker Wijfje, och moer, jy krijght hem wel weer t'huys voorwaer.

SYTIEN

 

Jy sechtet, maer ick weet niet, of het also briet of klaer

35

Sel wesen ^34/5 of het ien duyfjen had e lesen ³⁵.

 

⁺

GRIET

 

Och jae Sytje buur dat sel wel gaen, k'sou daer niet eens ³⁶ voor vrese,

 

Set jou hart op ien goe stee ³⁷, je sint mal datie jou hier in sout quellen

 

Tis maer ien mymery, die jy jou selfs voor ooghe gaet stelle ³⁸:

 

In siet toe dat jy jou sinnen daer niet al te seer in verwert ³⁹.

SYTIEN

40

Jae ksou wel ⁴⁰ maer te beklemt, te benaut, te bedruct is nou men hart,

MELIS

 

Nou nou Sytie buur, bedwinght jou klaechelycke stemmetie,

 

En voor dees banghe suchies, soo gheeft liever soon stijf bremmetie ⁴²,

 

Set swaricheyt ter sy, neemt an ien vrolijcke sin ⁴³

 

Want al de treuricheyt vret as de kancker in,

45

Jae jy sout hier deur in teeringh ⁴⁵ kenne rake

 

Want jou twie oochiens bruyn, jou voorhooft, jou neus, jou mont, jou kin jou kaken

 

Souwen hiel veranderen, je sout uit e put worden as ien doodt die over bien qualick het vel ⁴⁷,

 

In jy sout in sulcken tormentasy ⁴⁸ leve, of jy lach in een barnende hel,

 

Ghelijck onse Lijsbetie bonefaes, die doort misse van heur man so langh gingh knaghe ⁴⁹

50

Tottet te laet was, jae gien Doctooren konnen heur helpen by wie men oock gingh vraghe,

27 hoe...huylt: wat sta je hier zo bitter te huilen; stae(...) en huilt: verbale hendiadys

29 wiltet...openbare: vertel het ons.

30 ick...dat: ik ben verdrietig omdat

31 En...spruyte: En al mijn zorg is of hij wegblijven zal of dat er iets ergers uit voort zou kunnen komen.

32 Ga weg, houd op met die malle fantasie

34/5 of...wesen: of het wel zo volkomen zeker is.

35 of...elesen: of een duifje de korreltjes had opgepikt

+ [A2v]

36 niet eens: helemaal niet.

37 set(...) stee: vat moed.

38 gaet stelle: stelt.

39 dat...verwert: dat jouw gedachten daar niet al te zeer in verstrikt raken

40 Jae ksou wel: Ja, ik zou wel willen.

42 soon stijf bremmetie: zo'n dikke zoen.

43 neemt...sin: wees opgewekt

45 teeringh: ziekte die een patient doet wegkwijnen, uitteert.

47 hiel: helemaal
as...vel: als een dode die nauwelijks vel over been is.

48 tormentasy: kwelling

49 gingh knaghe: leed

[p. 66]

 

Daynckt dat quammer door sulcx dat sy niet in tijdts gingh vlien ⁵¹,

 

Jae se teerde so schoon ⁵² uyt, datie mit ien keers door heur lichaem con sien

 

Dit quynen duerde ⁵³ jaren langh, ten lesten het syt op e gheven,

 

En in dien jy me dus voort gaen wou, soutie ooc wel haest verkorten je leve ⁵⁴,

55

Daer van set gien swaricheyt voor datter swaricheyt is ⁵⁵.

GRIET

 

Ja kijck Sytie al dese dingen spruyten uyt ien bekommerde kommernis ⁵⁶

 

Tis tot een exempel dat hy jou dit heeft gaen verhalen ⁵⁷.

SYTIEN

 

k'Danck hem vande waerschouwingh k'weet niet met wat deucht ⁵⁸ dat icket sel betalen,

 

Heer hoe fraeyties en hoe gheschickjes kan hy reedenere ⁵⁹.

GRIET

60

Dat doet dat hy by veel verstandighe het gaen verkeere ⁶⁰.

SYTIEN

 

Dat siemen wel aen sijn aensicht en aen sijn neerslaghen ghesicht ⁶¹.

MELIS

 

Hoe vaertet Sytie is de swaricheyt wat vant hart e licht.

SYTIEN

 

Och jae, mocht jy slechts altijt as ien vertrooster ⁶³ by my blyven.

MELIS

 

Voor mijn ick souwer in alles wel wille gheryve ⁶⁴.

GRIET

65

Wat sech jy?

 

MELIS

 

As datwet wel souwe doen haddewe slechs de tijdt.

GRIET

 

Dat is oock so, o mijn ick gae, hoor, hoor, hoor, mijn kijnt dat krijt ⁶⁶.

MELIS

 

Doet soo men wijfie ick moet sulcx doent prijsen ⁶⁷

 

En tis oock moerlicke liefde datme de kyerties ⁶⁸ sulcks gaat bewysen.

GRIET JANS BINNEN ^-, MELIS BLYFT BY SYTIEN STAEN.

MELIS

 

Maer jou man as hy thuys is, hetty jou dan al wat besint ⁶⁹,

SYTIEN

70

Och jae.

51 sulcx...vlien: doordat zij hier niet op tijd afstand van nam.

52 schoon: geheel en al.

53 duerde: de tekst vermeldt ‘deurde’ (zetfout)

54 En...wou: En als jij ook zo wou doorgaan
wel haest: stellig.

55 Maak je daarom geen zorgen voordat er moeilijkheden zijn.

56 bekommerde kommernis: bezorgdheid (pleonasme)

57 dat...verhalen: dat hij jou dit heeft verteld.

58 deucht: goede daad.

59 Heer, wat kan hij mooi praten.

60 Dat komt omdat hij met veel intellectuelen is omgegaan.

61 Dat ziet men wel aan zijn gezicht en aan zijn neergeslagen ogen.

63 vertrooster: iemand die steun verschaft

64 wille gheryve: van dienst willen zijn.

66 o mijn: uitroep
mijn...krijt: mijn kind huilt.

67 doe dat vrouw, ik moet zulk optreden prijzen.

68 kyerties: kindertjes.

- BINNEN: toneelaanwijzing: af

69 besint: bemind; zijn zinnen op jou gezet

[p. 68]

MELIS

 

Het verheughtme dat je het so wel iens bint ⁷⁰,

 

⁺

 

Maer tis vremt dat hy jou dan so licht kan begheven ⁷¹.

SYTIEN

 

Wat sou hy doen we moeten vande Zee leven,

 

Want hy kan geen Ambacht, en met leech gaen en raecktme niet voort ⁷³.

MELIS

 

Nochtans duncktme ist ien dingh dat niet en behoort

75

Voor ien ghehylict ⁷⁵ man, want hy liet zijn wijfie in droefheit en in klagen.

 

Voor mijn ick nam liever ien hennepseel ⁷⁶ ommen hals en ging wat drage

 

Voor de goe luy ⁷⁷, ier ick sulcken troosjen soo langh allienich liet.

SYTIEN

 

Hy sou wel mee, maer te beschreumt is hy ⁷⁸, hy maer en durft niet.

MELIS

 

Dat most hy setten ter sy en doent ⁷⁹ door liefde van sijn vroutje,

80

Want dan sou jy ierst sien sijn lieft, sijn eed, sijn troutie,

 

En 't sou jou wel ⁸¹ aenghenaem wesen (soo'k vermoe) om sien,

 

Want het is ooc onlustich ⁸² voor een Vrou so langh te slapen allien,

 

En het soetste ⁸³ soet 't gheense ghewoon is, moet soo langh ontbeere.

SYTIEN

 

Wat souck doen, k'moet sulcx voor dees tijdt uyt mijn weere ⁸⁴,

85

Daynckt dat ick hem soo swaer val te missen as hy mijn doet ⁸⁵.

MELIS

 

Wat jy bint seker mal dat jy sulcx plaetst in jou ghemoet ⁸⁶,

 

Wat mien jy dat hyt soolangh sonder vrou kan maecken ⁸⁷,

 

Och neen moer, de ierst de best, so haest alsse slechts an lant rake ⁸⁸

 

Want dat scheepsvolckie is te hettich ⁸⁹ alsse in langh geen vrouluy hebben e sien.

SYTIEN

90

't Kan Beuren, dan ick loof qualijck dat van hum sulcks sel schien ⁹⁰,

 

Want ick weet dat hy soo hiel hietjes niet en is e bakert ⁹¹.

MELIS

 

Soo hoor'k is hy ien drooghen slapert ⁹², en gien mannelijcke wakert,

 

Voor mijn en ist gien deech ast mijn wijfie gien twiemael s'nachts wil ghehenghen. ⁹³

SYTIEN

 

Jae k'gis datie dan over hebt meuchie wel int Gasthuys brenge ⁹⁴.

70 Het...bint:Ik ben blij dat jullie het zo eens zijn (m.b.t. de liefde)

+ A3[r]

71 so...begheven: zo gemakkelijk kan verlaten.

73 en...voort: en met niets doen kom je niet verder.
me: men

75 ghehylict: getrouwd

76 hennepseel: draagband van hennep, waaraan de korf van een venter is bevestigd.

77 goe luy: rijke lui

78 Hy...hy: hij zou wel willen, maar hij is te verlegen

79 doent: ‘doen’ + enclitisch ‘het’.

81 wel: zeer,erg.

82 onlustich: onbevredigend.

83 soetste: de tekst vermeldt ‘soetse’ (zetfout)

84 k'moet...weere: ik moet dat gedurende deze tijd uit mijn gedachten zetten.

85 Bedenk dat het mij net zo zwaar valt hem te missen als hij mij mist.

86 Wat, jij bent gek dat je dat denkt

87 maecken: stellen.

88 so...rake: zodra zij maar aan land komen.

89 te hettich: zeer hitsig.

90 dan...schien: maar ik kan moeilijk geloven dat dit door hem zal worden gedaan.

91 dat...bakert: dat hij niet zo hitsig is.

92 drooghen slapert: iemand die gaat slapen zonder de liefde te hebben bedreven.

93 Voor mij is het niet in orde als mijn vrouw het 's nachts geen tweemaal wil toelaten.

94 Ja ik denk dat je wat je dan over hebt, wel naar het Gasthuis kunt brengen.

[p. 70]

MELIS

95

Ja segge, met het overschot stelden ick jou in wel mier me te vreen ⁹⁵.

SYTIEN

 

Soo geeft al op trouwen ick siet wel an de raddicheyt van jou leen ⁹⁶

 

Dat jyt geweldich haestichjes sout kunnen of klaren.

MELIS

 

Jae k'wou slechts dattewe een cartieruyrtie ⁹⁸ t'samen in een hoppesack e nayt ware,

 

K'mien datie wel haest smaeck inme soeticheyt kryghen sout. ⁹⁹

SYTIEN

100

Wat sout wesen je slacht mijn je bint al me out inne kout ¹⁰⁰,

 

Ick gis datie wel ien ander tot hulp sout behoeven.

MELIS

 

Ay secht dat niet, voor dat jyt met mijn hebt gaen beproeven

 

Ist jou sin ¹⁰³ gaenwe datelijck t'samen in jou huys.

SYTIEN

 

Wel wat sout dan wesen, waers onse kat ¹⁰⁴ toch, puys puys, puys,

105

Ja wel wat dunckje, klincksnoer ¹⁰⁵ is al me ien visie

 

Ick wou jou wel te roer staen al had icker sulcken vijftich an ien risje ¹⁰⁶,

 

Daer van ist al om niet hoe seer dat jy oock pocht,

 

Och vaer je bint al drooch ¹⁰⁸ daer is met jou gien vocht,

 

Tis jou maer slechts te doen om een soet slordich praetje.

MELIS

110

Jae gaet daer mitmen op an ¹¹⁰, en siet of ick bin sulcken drogen matie,

 

k'Wed ick jou wel haest sou helpen uyt dit vermoen, ¹¹¹

SYTIEN

 

Jae wel k'sout schier bestaen, je maeckme voorwaer schier groen ¹¹²,

 

Ghenomen ick sulcx toeliet je mostet teghe niemet kalle ¹¹³.

 

⁺

MELIS

 

Hebt daer gien surch voor dat icket me sel laten ontvalle

115

Al watter gheschiet sel blyven onder de Roos ¹¹⁵:

 

Daer van weest niet beschreumt waerom wordt jy so bloos,

 

Ick bidt datie mijn deuse iene bee wil verliene ¹¹⁷.

SYTIEN

 

Wech, wech, ick saey dat soo, ick hebbet niet gaen miene ¹¹⁸.

MELIS

 

Wel scheerjeme ¹¹⁹ dan hoe maeckjeme toch soo barnent hiet

120

Mijn dunct dat almen goetien rechte voort over eynt schiet ¹²⁰,

 

Wat jy hoort seker jou woorde niet in jou hals te trecke ¹²¹.

95 segge: ik zeg
in wel mier: en wel meerderen

96 Soo...trouwen: Geef het daarom allemaal op je erewoord.
raddicheyt: snelheid.

98 cartieruyrtie: kwartiertje.

99 Ik denk dat je spoedig zin in mijn minnespel zou krijgen.

100 je slacht mijn: je lijkt op mij.
out inne kout: oud en koud (zonder sexuele begeerte); hier als uitdaging bedoeld.

103 sin: wil.

104 kat: hier m.b.t. geslachtsdeel van Melis

105 klincksnoer: lett.: koordje dat door een gat in de deur naar buiten hangt om de deur te openen; aanduiding van dunne aal; hier: m.b.t. Melis' geslachtsdeel.

106 te roer staen: (ironisch) bij je helmstok (scabreus) beetpakken.
-er...risje: er vijftig van deze (nl. mannen zonder erectie) op een rijtje

108 al drooch: helemaal droog

110 Jae...an: Ja, probeer het uit

111 Ik wed dat ik jou snel uit de droom zou helpen.

112 k'sout schier bestaen: ik zou het bijna doen
groen: geil

113 Ghenomen: gesteld dat
kalle: zeggen.

+ [A3v]

115 Alles wat er gebeurt, zal geheim blijven
waerom...bloos: waarom krijg jij zo'n kleur

117 datie...verliene: dat je me deze ene gunst wilt verlenen.

118 ick...miene: ik heb het niet gemeend.

119 scheerjeme: houd je me voor de gek?

120 dat...schiet: dat ik een erectie krijg

121 in...trecke: terug te nemen.

[p. 72]

SYTIEN

 

Nou nou, je selt ien reys sonder mit jou te gecken ¹²²,

 

Maer hoe legghe wy't best an dattet jou wijf niet ontwaer en wort. ¹²³

MELIS

 

Al wel, och daers gien faeyl an, jae gantschelijck gien schort ¹²⁴

125

K'sel jou brenghen daer ¹²⁵ ons niemant kan bespien.

GRIET IANS IN HAER DEUR STAENDE EN ROEPT MELIS.

SYTIEN

 

Och hout jou mont ick heb jou wijf met een swinck ¹²⁶ e sien

 

Dat sy dit vanme wist hoe schricklijck souseme of male ¹²⁷

GRIET

 

Ay vaer ¹²⁸ komt toch in huys, twort doncker ick moet oly hale.

MELIS

 

Wel an Wijfje ick volch jou datelijck voort ¹²⁹:

130

Wat duycker dats te spytich datmen wijf ons daer verstoort ¹³⁰.

 

Wel hoe selle wy't nou best an gaen legghen, ¹³¹

 

ae kweet ick sel te nacht teughender mit ien jammeringh segghe ¹³²

 

Als dat ick groote buyck pijn heb, in dat ick moet gaen kacke ¹³³,

 

In mit ien swaer ghekerm sel ick nae het secreet gaen sacke ¹³⁴

135

En schick jy dan te slapen ¹³⁵ in jou after huysje,

 

Dan sel ick de schuttingh over wippe en koome by jou soo stil als ien muysjen,

SYTIEN

 

Dat is al wel bedocht, dat sou soo hiel onbillijck niet gaen ¹³⁷.

MELIS

 

Wel wat dunckt jou willewet daer op late staen ¹³⁸.

SYTIEN

 

Och jae.

MELIS

 

Wel laetme daer ien soet soentien op snoepen ¹³⁹.

GRIET IANS WEER UYT EN TREET BY HAER ^-

GRIET

140

Wel Vaer je komt niet duncktme of ickje al gae roepe ¹⁴⁰,

 

Of is onse buur wijfjes hart noch even seer ¹⁴¹ beknelt.

SYTIEN

 

So seer niet, khebt door troosten van jou man wat uyt men sin e stelt ¹⁴².

122 mit...gecken: met jou de spot te drijven

123 maer...wort: maar hoe regelen wij dat het best zonder dat jouw vrouw het in de gaten krijgt?

124 daers...schort: daar zal niets aan mankeren.

125 daer: waar

126 swinck: zwaai (Griet zwaait naar Sytien)

127 dat: als
hoe...of male: wat zou ze me zwart maken

128 vaer: vader

129 datelijck voort: dadelijk

130 duyker: verbastering van het woord duivel. Gewoonlijk in uitroepen: wat duyker!
te spytich: erg jammer, betreurenswaardig.
verstoort: onderbreekt

131 Wel, hoe kunnen wij het nu het beste aan gaan leggen?

132 kweet: ik weet het. (enclisis)
te nacht: vannacht.
teughender: tegen haar
jammeringh: geweeklaag

133 als dat: dat.
groote: erge

134 sel...sacke: zal ik me naar het schijthuisje begeven

135 En...slapen: en als jij je dan klaarmaakt om te gaan slapen

137 Dat is mooi bedacht, dat zou op deze manier helemaal niet gek gaan

138 willewet...staen: zullen we het daar op houden?

139 laet...snoepen: laat me daarop (op deze belofte) een lekker zoentje stelen.

- haer: 3e pers. meerv. (Griet komt erbij staan).

140 duncktme: meen ik
of (...) al: hoewel.

141 even seer: evenzeer, in gelijke mate.

142 uyt...stelt: uit mijn gedachten gezet

[p. 74]

GRIET

 

Och dats goet dat hy't soo wel ¹⁴³ het kunne maecke,

 

Nou Vaer 't wordt tijdt datwe t'samen in huys rake ¹⁴⁴.

MELIS

145

Och Jae.

GRIET

 

Nou buurwijfje hout die fantasy uyt jou ghedacht

 

Hier me wenschen wy u een goe gherustighe nacht ¹⁴⁵.

BINNEN
⁺
GRIET IANS KOMENDE UYT DE KOMENY ^-, MET IEN OLY KAN IN HEUR HANT.

GRIET

 

Jae wel wat beleef ick al ¹⁴⁷ inme ouwe daghen

 

Daers de Oly op het half pijngje ien hiele blanck op e slaghe ¹⁴⁸

 

Daer van nam ick in de plaets moeytjes groenlantse Walvis traen ¹⁴⁹,

150

Die comtme vry wat ¹⁵⁰ minder als d'ooly te staen,

 

En indiense so duer blijft mien ick altijt traen in me lamp te gebruycke ¹⁵¹,

 

En ofse segghen datse stinckt nochtans kan ick dat niet wel ruycke ¹⁵²

 

Men moet nou ter tijdt wat soberen want alle dingh is hooch van prijs ¹⁵³,

 

En men steeckt soo kleynen beet in sen mont niet of het geeft eckcijs ¹⁵⁴,

155

Daer van gae icket nou op ien aer benier schicke ¹⁵⁵

 

As onse man langher wat groens lust, praet icket altemael weer sticke ¹⁵⁶

 

En sech vaer scheyter uyt het is nou te kostelijck ¹⁵⁷ dit doen,

 

Daynckt asser wat van quam datwe ons wel op het lest uyt het nest souwe broen ¹⁵⁸,

 

Jae met sucken dreyghement gae ick hem dan neder sette ¹⁵⁹,

160

Waer deur ick gans uyt blus sijn hettighe hiete ¹⁶⁰ hette,

 

Wat sou ick doen, ick sie wel alle dingh is kostelijck en duer ¹⁶¹

 

Daer by wort ien mensch schier op e geten vande huys huer ¹⁶²:

 

By namen die neeringh doet, die soo wat voor de hant woonen ¹⁶³,

 

Moet als hy yet ruyms wil hebbe int jaer gheven hondert kroonen ¹⁶⁴,

143 wel: goed

144 rake: geraken, komen

145 fantasy: muizenissen. In de tekst staat een f i.p.v. een ‘lange s’ (zetfout).
gherustighe: ongestoorde

+ [A4r]

- komeny: winkel voor de eerste levensbehoeften.

147 al: allemaal

148 pijngje: pintje. Oude Nederlandse inhoudsmaat; de hoeveelheid is afhankelijk van wat er afgemeten wordt.
blanck: De munt was van zilver en diende hier waarschijnlijk alleen als rekenmunt, ter aanduiding van 3/4 stuiver of 6 duiten.
op e slaghe: in prijs verhoogd

149 daer van (...) in de plaets: in plaats daarvan
moeytjes: lekker
Walvis traen: olie die bereid wordt uit (delen van) walvissen.

150 vry wat: behoorlijk wat

151 mien ick: ben ik van plan
in: in de tekst staat ‘n’ (zetfout).

152 of: hoewel
wel: goed

153 soberen: matigen
alle dingh: alles

154 soo kleynen beet: zo'n klein hapje
eckcijs: accijns, belasting.

155 Daarom ga ik het nu op een andere manier regelen.

156 langher wat groens lust: nog steeds wil vrijen.
praet...sticke: praat ik het volkomen kapot

157 kostelijck: kostbaar, duur

158 Bedenk dat als er een kind van zou komen, we tenslotte wel uit het huis zouden barsten; ‘broen’ - lett. broeden

159 neder sette: tot rust brengen

160 hettighe hiete hette: hitsige liefdesgloed

161 sou: moet
kostelijck: prijzig

162 daer by: bovendien
op e geten: volt. deelw. van opeten: verarmen

163 Vooral degene die handel drijft, die dus wat centraal woont. (In tegenstelling tot anderen die bij de stadswal wonen) Incongruentie in getal.

164 kroonen: een kroon is een munt van goud of zilver.

[p. 76]

165

Daer van woone wy slechte luytjes hier op het nieu werck after of ¹⁶⁵

 

Want wy Ambachts mannen hebben, in die winnent niet so grof ¹⁶⁶

 

En we moeten ons van ien daghelicks dach heurtje bedroope ¹⁶⁷,

 

Nou twort tijdt dat ick nae huys gae loopen,

 

Of ick kreech aers door 't langh blyven wel een grimmich ghesicht ¹⁶⁹,

170

Want onse man sit by doncker, hy het in huys gien licht.

BINNEN
SYTIEN WEER UYT, HEBBENDE BEROU VAN 'T GHEEN SY MELIS BELOOFT HEEFT.

SYTIEN

 

Wat heb ick gaen bestaen ¹⁷¹ ick durft schier niet beginne,

 

Waer was flus mijn verstant? waer waren toch me sinne ¹⁷²?

 

Hoe was ick doch soo mal dat ick hem 't jae woortie gaf,

 

Gans kruys hadt ick hem hier ick seydent hem weer af ¹⁷⁴

175

Dan nou ist al te laet 't moet nou soo voort gaen strijcke ¹⁷⁵,

 

Maer voor ierst dien ick wel iens door sijn glase te kijcke ¹⁷⁶,

 

En sien of hy al met sijn wijfjen is te bet,

 

Och jaey, ick vliech in huys, dus ¹⁷⁸ met ien radde tredt.

BINNEN
⁺
MELIS MET SYN WIJF LEGGHENDE OP HET BEDT, KRYT ALDUS.

MELIS

 

Och, och Wijfje, almen lijf duncktme wort tsamen ewrongen ¹⁷⁹

180

O mijn buyck, o mijn darmen, o mijn hert, o mijn lever, o mijn mildt, o mijn longen,

 

Och hoe veel pijn dat ick heb ick moet alevewel van 't bet ¹⁸¹.

GRIET

 

Wel hoe krijt jy dus hart, wat isser dat iou let ¹⁸².

MELIS

 

Maer men dunckt dat ick de loop heb soo 'k wel te deegh kan voelen ¹⁸³,

 

En men dunckt datter schier ien duysent Krijschluy inme darme sinne e kryoele ¹⁸⁴

185

Och waer is toch mijn broeck, men dunct ickme schier besecht ¹⁸⁵.

GRIET

 

'Kweet het niet, treckt mijn rock an ier ¹⁸⁶ jijt hier int bet lecht.

165 daer van: derhalve, dus
slecht: eenvoudig
werck: bolwerk, schans. In Amsterdam vroeger van toepassing op de wal om de stad. Er was ook een Oude Schans en hier zou heel goed de huidige Weteringschans bedoeld kunnen zijn. De huizen bij de stadswal waren veel goedkoper dan die in het centum van de stad.

166 want: omdat
in...grof: en die verdienen niet zo veel geld

167 dach heurtje: dagloontje
bedroope: bedruipen

169 of (...) aers: want anders
grimmich: toornig, boos

171 bestaen: ondernomen

172 flus: daareven
sinne: gezonde verstand

174 Gans kruys: verwensing; verbastering van ‘bij Gods kruis’!
hadt...hier: als ik hem hier had...

175 Dan: Maar
voort (...) strijcken: voortgaan

176 Maar eerst moet ik wel eens door zijn ruiten kijken.

178 dus: zo

+ [A4v]

179 ewrongen: geperst; in de tekst staat ‘ewongen’ (zetfout).

181 Och, hoe veel pijn ik ook heb, ik moet toch het bed uit.

182 krijt: schreeuw
let: hindert

183 de loop: buikloop
te deegh: terdege

184 En het lijkt of er bijna duizend krijgslieden in mijn darmen aan het krioelen zijn.

185 besecht: bevuil

186 ier: voordat

[p. 78]

MELIS

 

Och, och, dat sel ick doen.

GRIET

 

Hoe vaerje keunjet klare ¹⁸⁷.

MELIS

 

Och iae, hadieu, o mijn hoe wilck trarare ¹⁸⁸,

 

Och, och, wat heb ick oock ien onlyelijcke ¹⁸⁹ pijn,

190

Mijn dunckt dat icket quaet ghenoegh heb dat'k de after deur vijn ¹⁹⁰.

HY KOMT BUYTEN DE PLAETS DEUR ^-.

 

Wat dunckt iou luytges kan ick niet geweldich stemmich ¹⁹¹ liegen,

 

'Klaetme voorstaen datme de duyker dus wel souwe bedriegen, ¹⁹²

 

Nou men dunckt ten is gien tijdt dat ick hier langh stae ¹⁹³,

 

Tis best dat ick strack ¹⁹⁴ metme voorghenome werck voort gae.

HY SPRINGT OVER DE SCHUTTING.
GRIET IANS UYT ZYNDE, VERWONDERT WAER HY SO LANG BLIJFT, STAET INDE AFTERDEUR VANDE PLAETS EN ROEPT HEM.

GRIET

195

Dat hy soo lang wech blijft dat doetme grootelijcks ¹⁹⁵ verwondre,

 

Hoe ist vaer selje haest iens voor den dach komen dondre ¹⁹⁶,

 

Wel hoorje mijn niet daer ick soo hartich krijt ¹⁹⁷.

MELIS

 

Och jae 'k wijfje.

GRIET

 

Wel haest iou dan, siet toe dat jijt wat korties of bijt ¹⁹⁸.

 

Wat gort segen ons ¹⁹⁹ voor so lang te kacken en te pisse.

MELIS

200

Ick kom 'ksoeck vast na een pampiertje daer 'kme naers me sal wisse ²⁰⁰

GRIET

 

Doet soo men vaer soo'n maeckje de laeckes niet begaet ²⁰¹.

MELIS

 

Ay ic bid iou gae jy in 'kmach niet velen datje so lang inde kout staet ²⁰².

GRIET

 

Neen ick doe dat niet voor datje hier byme sult wesen.

187 klare: voor elkaar krijgen

188 hadieu: adieu
trarare: zijn gevoeg doen, afgaan

189 onlyelijcke: ondraaglijk

190 quaet: moeilijk
vijn: vorm van vinden

- plaets deur: achterdeur (die op de binnenplaats uitkomt).

191 stemmich: overtuigend

192 Ik ben van mening dat ik de duivel zo wel op een dwaalspoor zou brengen

193 ten: het en, en als deel van de negatie

194 strack: dadelijk

195 grootelijcks: ten zeerste

196 Hoe...dondre: hoe zit het vader, zul je eens snel tevoorschijn komen. Dit is een tautologie van: voor de dach komen (te voorschijn komen) en dondre (komen aanzetten).

197 daer...krijt: terwijl ik zo krachtig schreeuw

198 siet...bijt: zorg ervoor dat je het snel afmaakt

199 gort...ons: bastaardvloek, vergezeld van het maken van een kruisteken.

200 vast: 1. de hele tijd; 2. ingespannen
daer...wisse: waarmee ik mijn achterste kan afvegen

201 soo'n... begaet: dan bevuil je de lakens niet
‘n’: neg. partikel

202 velen: verdragen
kout: koude

[p. 80]

 

⁺

MELIS

 

Gans elimalimente wat bin ick rechtevoort vol vresen ²⁰⁴,

205

Noyt heb ick mijn leven soo deerlick e weest in de ly ²⁰⁵.

GRIET

 

Wel hoe is het vaer, komie mijn haest by ²⁰⁶.

MELIS

 

Jae strac, nou ick moeter weer over want sy staet na me te wachte ²⁰⁷,

 

Waer sinie wijfje, waer sinje moer, Heer hoe doncker binnen de nachte,

 

Het moeytme ²⁰⁹ datte nae men e wacht hebt soo overdadich langh.

GRIET

210

Wel hier stae 'k hoorie niet int portael ²¹⁰ vande gangh.

MELIS

 

Maer wijfje ie hoort jou in de nacht dus niet uyt te sloope ²¹¹,

 

O mijn ick bin soo slap, men dunckt dat almen ingewant uyt me lijf is e loope.

GRIET

 

Jae k'looft seker wel, maer is de pijn wat vergaen ²¹³.

MELIS

 

Och jae, Ay kom late wy hier niet langher inde kout staen.

SYTIEN UYT MET IEN VERKIERDE ROCK OVER HAER NARM.

SYTIEN

215

Noyt mochtme ter werelt ien dingh qualicker locke ²¹⁵,

 

Want nouket wel bekijc het Melis mijn rock voor sijn wijfs ²¹⁶ an e trocke

 

As icket wel bedaynck watter al deur komen kan duyncktme datme hart toe sluyt ²¹⁷,

 

Och hier deur surch ick breect al de Bommel uyt ²¹⁸,

 

En beurt dat so selse mijn voor elck ien Schenne ²¹⁹,

220

Danse ²²⁰ hettet niet e sien, ick kant wel weer ontkenne,

 

As hy slechts door vrees niet en klapt ²²¹,

 

Dan ick daynck dat niet, hy is veel te arch ²²² en deurtrapt.

BINNEN
GRIET IANS MET MELIS HAER MAN UYT AL KYVENDE ^-

GRIET

 

Waer hebie te nacht e weest, jou kermer, iou kreunder jou clager

+ B[1r]

204 gans elimalimente: bastaardvloek voor Gods elementen.
rechtevoort: zo even

205 deerlick: jammerlijk
in de ly: in een moeilijke, onaangename toestand

206 mijn haest by: bijna bij mij

207 strac: zie vs 194
nou...wachte: een terzijde

209 het moeytme: ik vind het vervelend

210 portael: ingang

211 ie...sloope: je behoort in de nacht niet op deze wijze naar buiten te sluipen

213 k'looft: ik geloof het.
vergaen: overgegaan

215 Absoluut nooit kon iets me slechter treffen

216 voor sijn wijfs: in plaats van zijn vrouws rok

217 dat...sluyt: dat mijn hart ineenkrimpt

218 surch: vrees
Bommel: zegswijze: de bommel is uitgebroken; d.i. een bedrieglijke toeleg komt aan het licht, waarvan de ontdekking een uitbarsting ten gevolge heeft.

219 elck ien: iedereen
Schenne: te schande maken

220 dan: maar

221 niet en klapt: zijn mond houdt

222 arch: sluw

- UYT AL KYVENDE: (komen) al ruziemakend (het toneel) op

[p. 82]

 

Sechtetme, fluck, jou deurtrapte olicke hoere jagher ²²⁴.

MELIS

225

Wel nerghens.

GRIET

 

Wel hoecomje dan an dese verkierde rock

 

Jy seltet clappen, of ic slaeder op met dese beusem stock ²²⁶.

MELIS

 

Ick wetet niet.

GRIET

 

Dat liech jy jou vleyer jou schoon spreker ²²⁷,

 

Weet jyt niet ick wetet wel iou meynedigen echtbreker,

 

Het is Sytie buurs rock ick kanse wel ande donckerheyt vande kleur ²²⁹,

230

Wech sech ick 't gat uyt, ras voort buyten de deur.

MELIS

 

Ay niet wijfie het is door buerschap e schiet, het souie me wel nooste ²³¹

 

Want so'k op 't secreet gaen sou suchtese so swaerlijc datkerwat ging trooste ²³²

 

Seker anders wijfjen en isser niet e schiet ²³³.

GRIET

 

Wat deed jou roc dan uyt

 

Spreeck segh ick uyt jou mont, of ic touje op jou huyt ²³⁴.

MELIS

235

Ic sel.

GRIET

 

ras oock sonder ienighe lorlinghe te draeye ²³⁵,

 

⁺

 

Siet toe datie mijn gien ooren aen en gaet naeye ²³⁶

 

Want ick selt wel hooren aen jou segghen oft waer is, dan of jy liecht ²³⁷.

MELIS

 

Neen seker, geloof men, ick selie doen oprechte reyne Biecht ²³⁸,

 

Hoort toe soo as ick by haer bet stont en troostese is de rock allensins van me lijf e seghen ²³⁹,

240

En deur de donckert lijcktet wel heb ick d'heure inde plaets van de jouwe e kreghen ²⁴⁰.

GRIET

 

Soo liecht al voort hout daer dat isser veur ²⁴¹,

 

Ick selme rock oock strac weer halen en strijckender lustich deur ²⁴²,

 

En gaet oock strack uyt mijn ghesicht of ick selie de beck breke ²⁴³,

 

Jy selt iou leve jou voeten niet mier by my onder steke ²⁴⁴.

224 fluck: vlug
deurtrapte olicke: doortrapte (tautologie)

226 beusem stock: bezemstok

227 schoon spreker: mooiprater

229 kanse: herken die
donckerheyt...kleur: donkere kleur

231 ay: uitroep
buerschap: nabuurschap.
souie me wel nooste: je zou er ook verdriet van hebben

232 so'k: toen ik
swaerlijc: treurig

233 Iets anders , vrouwtje, is er niet gebeurd

234 ic...huyt: ik geef je een pak slaag.

235 sonder...draeye: zonder me te bedriegen.

+ [B1v]

236 datie... naeye: dat je mij geen oor aannaait.

237 segghen: manier van praten
dan of: dan wel of

238 men: mij
oprechte reyne: eerlijke (tautologie)

239 allensins: rondom, helemaal
e seghen: naar beneden gegleden

240 de donckert: de duisternis
e kreghen: gepakt

241 hout daer: pak aan! uitroep, waarbij de spreker de toegesprokene meteen een klap geeft.
dat isser veur: dat is je verdiende loon; in grondtekst staat vuer (zetfout)

242 strac: onmiddellijk
strijckender lustich deur: haar duchtig onder handen nemen.

243 ghesicht: ogen
ick...breke: ik zal je tanden uit je mond slaan

244 jou... steke: jouw voeten niet meer bij mij onder tafel steken

[p. 84]

MELIS

245

Ay laet dat toch, isset e buurt het is me van harten liet ²⁴⁵.

GRIET

 

Ick wilt doen stater buyten ²⁴⁶, so wayt jou de roock inje oogen niet.

GRIET IANS BINNEN, MELIS BLYFT STAEN
SPREECKT DESE WOORDEN.

MELIS

 

Foey hoe spijt me, dat ick juyst ien onrechte roc heb e nome ²⁴⁷

 

Sonder dat, sy haddet haer leven niet te weten e komen,

 

Daer nou al de bille soo schendich sinne verbroeyt ²⁴⁹

250

In altijdt sel icker van heur om an mijn ooren worden e loeyt ²⁵⁰,

 

K'mocht wel om vry wat wille dat ick dit had gaen schouwe ²⁵¹

 

Want ick mien datwer gien gherustigher huys om selle houwe ²⁵²,

 

Soo dat ick alme leven sel wesen e schent ²⁵³,

 

Wat duycker, dat ick hier erghens licht sach ontrent ²⁵⁴

255

K'souwer an kloppen, en houweme ²⁵⁵ of ick wat wou koope

 

Want dus barrevoets dien ick niet langh by de straet te loope,

 

Soo'k wel kijck, sie'k inde komeny licht door een gleep ²⁵⁷

 

K'mach kloppe.

STYNTIE

 

Wie is daer.

MELIS

 

Ick Styntie om een paer pont seep.

STYNTIE DOET HAER DEUR OPEN.

MELIS

 

Och Styntje houtet mijn ten beste dat ick jou dus vroech kom verge ²⁵⁹,

260

Ay lieve je moetmen een uyrtien of anderhalf herberghe.

STYNTIE

 

Wel hoe dus onghekliet wel sinie vol of sat ²⁶¹?

MELIS

 

Och neen, me wijf het me uyt e jaecht, k'heb woorden tegen heur e hadt.

STYNTIE

 

Wel waerom?

MELIS

 

Ick wetet self qualick, 't is om een leur en seur ²⁶³

245 het... liet: het doet me oprecht verdriet.

246 stater buyten: hou je er buiten

247 juyst: precies
onrechte: verkeerde

249 Daer: Terwijl
al... verbroeyt: beide billen zo schandelijk zijn gebrand

250 En tot in eeuwigheid zal ik er door haar mee om m'n oren worden geslagen

251 Ik zou er heel wat voor over hebben als ik dit had vermeden

252 Want ik denk dat we niet ongestoord zullen samenleven

253 Omdat ik de rest van mijn leven in mijn goede naam zal zijn aangetast.

254 Wat duycker: een vloek, zie vs 130
dat...ontrent: zag ik maar hier ergens licht; elliptische zin voor: ik wilde, dat...

255 houweme: doe net alsof

257 Soo...kijck: Als ik goed kijk
komeny: winkel voor de eerste levensbehoeften
gleep: kier

259 verge: dringend verzoeken.

261 vol of sat: dronken (tautologie)

263 qualick: nauwelijks
om een leur en seur: om een kleinigheid.

[p. 86]

STIJNTIE

 

Ist aers niet treet in huys, 't sel wel over gaen tusschen jou en heur.

BINNEN.
⁺
GRIET IANS UYT MET SYTIENS ROCK OVER HAER NARM.

GRIET

265

Ick selder deur roocken want ick hebber mijn tanden lustich op e wet ²⁶⁵,

 

Jae k'sel make datter de hiele buert of waghen sel byget ²⁶⁶,

 

Sel sy mijn Man dus snachts vanme sy of gaen troone ²⁶⁷ Krijch ickse onder mijn kluyve ick selder met dese vuysten croone, ²⁶⁸

 

Het soume niet moeyen wast noch wat moeys, maer sulcken flaers ²⁶⁹,

270

Sis soo mooy niet van Backes (al sech ick het selfs) as ick bin voor me naers ²⁷⁰

 

Hoe kreech hy toch sin inner die rechte mal oene ²⁷¹

 

K'loof niet of hy het haer 't hooft in een sack e steke, en hetter voor ien Totolf gaen soenen ²⁷²:

 

Ick gis aers niet, want sen lust sou aers wel hebben vergaen,

 

Wel mijn dunckt dat ick hier vast blyf staen:

275

Nou dats gangh ²⁷⁵, hier kom ick veur haer deur,

 

K'mach cloppe.

 

SYTIEN

 

Wie is daer so vroech marges veur ²⁷⁶.

 

GRIET

 

Ick Sytje Buur. Igut kon icker nou slechts bedrapen ²⁷⁷.

SYTIEN

 

Jae ick legh noch op men bet, ick moet noch een lutie ²⁷⁸ slape.

GRIET

 

Ay komt ien lutien veur ²⁷⁹, ick hebje noodich een woortie te spreken.

SYTIEN

280

Ick kom ick bin noch niet te deech e kliet, daer van gaeck mijn hooft uyt tet veynster steken ²⁸⁰.

GRIET

 

Wel persoonagie ²⁸¹ binie daer, kenie deuse rock wel.

SYTIEN

 

Neen ick.

GRIET

 

Dat liech jy jou overdadighe catsvel ²⁸²,

SYTIEN

 

Lieghe, wel dats fraey je mochtet niet vol mondigher segghe.

+ B2[r]

265 Ick... roocken: lett. ik zal haar uitroken (jachtterm- het wild uit zijn hol drijven); vrij: de waarheid aan het licht brengen
ick...e wet: ik ben klaar voor de strijd

266 datter... sel: dat de hele buurt er gewag van zal maken.
byget: verbastering van ‘bij God’

267 of(...)troone: aftroggelen

268 Als ik haar in mijn handen krijg, zal ik haar met m'n vuisten op de schedel slaan.

269 Het... moeyen: Ik zou me er niet mee inlaten
flaers: slons

270 Sis... naers: haar gezicht is niet zo mooi als mijn achterste (al zeg ik het zelf)

271 rechte mal oene: echte gek

272 K'loof niet of hij: Ik geloof niet anders dan dat hij...; Ik ben er zeker van dat hij...
Zegsw. Iemand voor een Totolf zoenen: gezegd met betr. tot een lelijke vrouw en verbonden met de voorstelling van het hoofd in een zak steken om aan te geven dat men net zo goed een pop kan kussen

275 Nou dats gangh: Nou, erop af!

276 so...veur: zo vroeg 's morgens aan de deur

277 igut: een van de vele verbasteringen van God
bedrapen: te pakken nemen

278 lutie: beetje

279 ien lutien veur: even naar buiten; in grondtekst staat vuer (zetfout)

280 niet te deech e kliet: niet behoorlijk gekleed
daer van: daarom

281 persoonagie: mens

282 overdadighe catsvel: buitengewoon verachtelijk vrouwspersoon

[p. 88]

GRIET

 

Jae niet waer Beeldt: 't lijct wel ick selt je noch wat pronter ²⁸⁴ moete uytlegge

285

Jy weet wel wie te nacht by jou quam, of ken jy hem niet die ick mien.

SYTIEN

 

Och neen Griete buur ick heb niemet ²⁸⁶ vande nacht e sien.

GRIET

 

Niet e sien dat loof ick wel, maer jy hebtet wel gaen voele,

 

Maer me Man mien ic sticke hoers daerie te nacht jou lust me hebt gaen koele ²⁸⁸,

 

Die gaf ick mijn rock an, door sijn noot so hy sey dat hy te rasser sou komen vant bedt,

290

En doen hy by jou was, en ic hem riep hy dees voor mijn thuys e brocht het

 

En langhtseme oock weer of jy seltet jou beklaghen ²⁹¹.

SYTIEN

 

Ick weetse niet, wat selme dese eerroofster hier plaghen.

GRIET

 

Eer roofster, jae wel, me dunckt dat ick niet spreken en kan,

 

Dat bin jy jou straet varcke, ick selt segghen teuge jou man

295

As hy t'huys komt hy mach goe slocker wel legghen en vare ²⁹⁵,

 

k'Wedt als hy weer uyt tijt dat hy jou wel int spinhuys sel late beware ²⁹⁶.

SYTIEN

 

Dat meuchme jou doen, wat dit onwetende sticke vleys ²⁹⁷,

 

Het is mijn roc niet, noch ic weet van jeman niet noch ien reys ²⁹⁸,

 

Hy mach by ien aer e weest hebben wat dese Kyvekater ²⁹⁹.

GRIET

 

⁺

 

Dat weet ic beter comt eens of en roert voor de deur jou snater ³⁰⁰.

SYTIEN

 

Of kome jou kol ³⁰¹, k'wou niet dat ick sulcx gingh droomen,

 

Ick houwer mijn te goedt toe dat ick by sulcken weermaecster sou kome ³⁰².

 

Daer van gae'k haddieu ³⁰³ 't sop is de cool niet waert.

BINNEN.

GRIET

 

Jae wel k'springh uyt men vel kloop schier om na men staert ³⁰⁴,

305

Kol weermaecster wat sackecrente ³⁰⁵ comtse mijn hier verwijte,

 

Tis vreemt dat'kme van boosheyt niet van men kaer gae ryte ³⁰⁶,

284 pronter: beter

286 niemet: niemand

288 Maar mijn man bedoel ik, stuk van een hoer, waar jij vannacht jouw lust mee hebt geblust

291 En geef deze mij ook weer terug of anders zul jij er spijt van krijgen.

295 goe slocker: goedsul; bijstelling bij
hij legghen en vare: aan het varen zijn

296 uyt tijt: uitvaart
spinhuis: tuchthuis voor vrouwen

297 dat meuchme jou doen: dat mag men met jou doen
sticke vleys: scheldwoord

298 ic...reys: ik weet van je man ook nog niet het minste

299 Kyvekater: ruziezoeker

+ [B2v]

300 comt...snater: kom eens naar beneden en durf je mond voor de deur te roeren

301 jou kol: jij heks

302 Ick... toe: ik vind mij er te goed voor
weermaecster: heks

303 Daer...haddieu: daar neem ik afstand van

304 kloop...staert: ik ben zeer ontevreden; ‘kloop’ - ik loop

305 sackecrente: bastaardvloek voor ‘sacramenten’.

306 dat... ryte: dat ik van boosheid niet uit elkaar barst

[p. 90]

 

Jou beseten en uytghereden en uytghebruyden meer ³⁰⁷

 

Hebt jyt hart steeckt jou hooft buyten de deur iens weer,

 

Foey jou, foey iou, jou schantvleck van veel vrouwen

310

Komter uyt sech ick, k'sel jou op jou bachuys touwen ³¹⁰,

 

Jou geel peer, iou wuw, jou aensicht as ien grijns ³¹¹,

 

Jou langhe Aepen Bachuys ³¹², jou Adder vol fenijns,

 

Jou gortighe Varcke ³¹³, jou hoer van alle hoere

 

Dat iou de duycker datelijck moet op marcke voere ³¹⁴,

315

Jou sletvinc, jou sleeplende, jou aensicht as men gat ³¹⁵,

 

Ic selmen roc weer hebben isser aers recht inde stadt,

 

Komter uyt sech ic, comter uyt ic selt iou betalen

 

Had ic iou, k'sout licht uyt jou hoerachtige cop halen ³¹⁸,

 

Jou Sijch soomer ³¹⁹, iou soutsack, jou neus as ien troffel,

320

Jou dralydreetster,iou schijnheylich, iou sloftoffel ³²⁰,

 

Jou drie os clos, iou luypster, jou schoon van alle schoone ³²¹

 

Ic sel jou eer voor de gantsche Burgery vertoonen,

 

Jou hanghlip iou hooft soo dick as ien roompot,

 

Jou vuyle olicke swyn ie moet al mee int schot ³²⁴:

325

Komter uyt sech ic noch ien reys benie ien vrou met eere,

 

Hebie gien schult wilt iou dan verdeffendeere ³²⁶,

 

Wel spreeck iy niet, of kenje niet, iae tis iou veer best ³²⁷,

 

Dat ic iou creech ic gaf iou datelijc de rest,

 

Jae iy raecte voorseker niet levendich uyt mijn poote

330

Want ick souie met dese opsteker ³³⁰ het hart of stoote,

 

Had ick jou slechts datelijck buyten iou huys,

 

Ic sou aers niet met iou leven as de cat doet met de muys,

 

Om dat ic iou niet en heb souc mijn bloet wel drincke

 

Komter uyt segh ic, of ic sel iou glasen uyt klincke ³³⁴.

STYNTIE UYT.

STYNTIE

335

Wel Grietie buur hoe dus onrustich in ³³⁵ onstelt.

GRIET

 

Dat loof ick wel myn schiet craft inne ghewelt ³³⁶.

STYNTIE

 

Van wie?

GRIET

 

Vraechie van wie, maer ³³⁷ van 't vuylste creatuer datme sen leven mach ontmoeten,

307 uytghereden...meer: afgereden merrie

310 op...touwen: op je bek timmeren

311 geel peer: geile peer
wuw: 1. [onbestorven]weduwe, 2. roofvogel

312 Aepen Bachuys: apenbek

313 gortighe Varcke: smerig varken

314 Dat...voere: moge de duivel je naar Marken voeren

315 sletvinc: sloerie
sleeplende: vadsig mens

318 k'sout... halen: ik zou je de ogen uit je hoerachtige kop krabben

319 Sijch soomer: lett. bezwijkend lastpaard

320 dralydreetster: lett. iemand die hennepvezels tot touw ineendraait; vandaar: lomp wijf.
sloftoffel: trage vrouw

321 drie os clos: drie dubbelovergehaalde hoer
luypster: gluiperd

324 int schot: in het varkenshok, in de stal

326 verdeffendeere: verdedigen, verweren

327 tis...best: het is voor jouw vederpracht het beste; vrij: zo lijd je de minste schade.

330 opsteker: mes, dolk

334 ic...klincke: ik zal je ruiten kapotslaan, ingooien

335 in: en

336 myn...ghewelt: mij geschiedt onrecht; craft inne ghewelt- een meer voorkomende verbinding met negatieve connotatie.

337 maer: wel,

[p. 92]

 

O dat ickse hier had ic souse met sulcken marge gift ³³⁸ groeten

 

Dat sy haer leve sulcx niet meer sou bestaen

STYNTIE

340

Ay noemtseme toch wie iou dese trots en spijt ³⁴⁰ het e daen,

 

Set iou moet wat neer ³⁴¹ en wilt iou wat bedaren.

GRIET

 

Och ic can qualijck tis te moylic datmen is ervaren ³⁴²,

 

⁺

 

K'heb niet een lidt an men lijf of het staet en schudt en trilt ³⁴³.

STYNTIE

 

Ay settet over, ic bid datie iou toch wat stilt ³⁴⁴,

345

Want jy sout dus doende wel ien poopelsy ³⁴⁵ op iou krijghen.

GRIET

 

Och ic bin so haers e kreten dat ick naemen aem gae hyge ³⁴⁶:

 

Och ic can qualijc langer op mijn bienen staen.

STYNTIE

 

Daer sit wat, en wiltme jou teghenspoet toch verslaen ³⁴⁸.

GRIET

 

Dat sel ic doen, iy weet wel hoe onse Syties man hem gisteren in see het gaen begheven.

STYNTIE

350

Och Jaec.

GRIET

 

Wel luystert dan watse te nacht met onse Melis het bedreven,

 

So haest as haer man 't seyl was quamse schryende thuys met een droef gheluyt ³⁵¹

 

Ic en onse Melis dat hoorende liepen al onse best uyt ³⁵²,

 

En stelden haer te vreen vant beste dat wy konde,

 

En door dien ³⁵⁴ datwe soo ien langhe poos by haer stonde

355

So huylde mijn kijnt, 't welc ic de mam gaf ³⁵⁵ en datelijck weer sliep,

 

En hy bleef so lang by haer staen dat ick hem wel tweemael riep,

 

Ten lesten gingh ic by hem en vraechden of hy niet in huys sou kome,

 

Twelc hy ooc deed, en t'lijct wel datse doe bestemt hadden en voor e nome ³⁵⁸

 

Dat hy snachts after over sou comen dat op ien gheseyde tijdt, ³⁵⁹

360

Dat hy ooc ghedaen het, want met ien luyt ghekryt

 

Seyde dat hy de loop had, waer door hy om t' riest ³⁶¹ myn roc het an e schoten

 

En door dien hy so lang bleef hettet mijn ten lesten verdroten ³⁶²,

 

Soo dat ic van me bet seer hastich bin e staen

338 sulcken marge gift: zo'n hoeveelheid vergif

340 trots en spijt: belediging en onrecht

341 Set...neer: kalmeer een beetje

342 tis...ervaren: het is te onaangenaam wat me is overkomen

+ B3[r]

343 of...trilt: of het staat te schudden en te trillen; verbale hendiadys

344 Ay...over: Ah, zet het uit je hoofd
stilt: tot rust komt

345 poopelsy: beroerte

346 O, ik heb me zo hees geschreeuwd dat ik naar adem snak

348 verslaen: vertellen

351 't seyl was: uitgevaren was gheluyt: de grondtekst vermeldt
gheulyt (zetfout).

352 liepen...uyt: kwamen zo snel mogelijk naar buiten

354 door dien: doordat

355 de mam: de borst

358 datse...nome: dat ze toen hadden besloten en het plan hadden gemaakt

359 Dat hij 's nachts op een afgesproken tijd achterom (achter over de schutting) zou komen

361 om t'riest: zo snel mogelijk

362 verdroten: geërgerd

[p. 94]

 

En riep hem waer hy bleef, doch is mitmen in huys e gaen

365

Heel beschreumt, want hy e blust had al sijn lusten ³⁶⁵,

 

Soo ginghen wy na 't bedt daer wy t'saem so langh rusten

 

Tot smorghens dat'k me kliede en doen ick wel toe sach ³⁶⁷,

 

Sach ick dat onse Sytiebuurs rock inde plaets vande myne lach,

 

T'welck mijn gheweldich qualick gingh behaghen ³⁶⁹,

370

Soo dat ick ien beusem stock e nomen heb, en hebber onse Melis me tgat uyt gaen jaghen,

 

En strack bin ick op de bien e teghen met dese volle moet ³⁷¹,

 

En heb het Sytie dus opter hieter daet begroet ³⁷²,

 

Jae dat ickse e kregen had, ick souwer mijn handen aen hebbe gaen schenne ³⁷³.

 

En 't mieste datmen noch moeyt ³⁷⁴, dat is datset noch wil ontkenne,

375

Daer icket nochtans wel weet, want onse Melis hettet miest beleen ³⁷⁵.

STYNTIE

 

Jae wel ick hoorme doof aen dese nieuwe reen ³⁷⁶,

 

Ick haddet haer noyt betrout de daghen van men leven.

GRIET

 

Ick al, ic sweer ick selt de Schout van desen dach in handen geven.

STYNTIE

 

Doet dat niet sinje mal,wilie wel doen houtet dicht ³⁷⁹,

380

Snye jou neus Grietje jy schent iou hiele aensicht ³⁸⁰,

 

Wilje e raen wese ³⁸¹, swychtet dattet niemet komt te weten,

 

Want dat het de Schout wist die sou noch mit jou willen eten

 

Daer van bid ick jou dat jyt altemael uyt jou sin stelt.

GRIET

 

Ick sel niet, kwil men rock weer hebben, al soutme kosten gelt by gelt ³⁸⁴.

STYNTIE

 

⁺

 

Ist iou om de rock te doen, stelt dat an mijn, dat sel ic wel make,

 

Datse ier ien half uyr ten eynde gaet in iou huys sel rake,

 

Wel wat duncktie, och Heer, dat icket sou doen dat 's allien om vree ³⁸⁷.

GRIET

 

Maer wat rae jyme souck niet mal wesen dat ic het dee.

STYNTIE

 

Neense ³⁸⁹, want men moet gien quaedt met quaet betalen,

390

Daer van laet icker gaen, ic selse van iouwent wegen over den hekel halen ³⁹⁰

365 Heel: de grondtekst vermeldt heel (zetfout).
beschreumt: bedeesd

367 doen...sach: toen ik goed keek

369 Wat mij geweldig slecht beviel

371 en onmiddellijk ben ik, hiervan vervuld, op weg gegaan

372 opter...begroet: direct (toen ik er net achter was gekomen) aangesproken

373 schennen: bezeren

374 moeyt: hindert

375 wel: zeker
beleen: toegegeven

376 ick...reen: ik kan mijn oren door deze nieuwe getuigenis niet geloven

379 houtet dicht: hou het verborgen

380 Wie zijn neus schendt , schendt zijn aangezicht, Grietje; vrij: je benadeelt jezelf.

381 Wilje ...wese: wil je goede raad hebben?

384 weer: terug
al...gelt: al zou ik er dubbel voor moeten boeten

+ [B3v]

387 dat...vree: dat ik het wil doen, is alleen om de vrede te bewaren.

389 Neense: wij kunnen se niet verklaren

390 ic...halen: ik zal haar uit jouw naam op scherpe manier bekritiseren

[p. 96]

 

Wel wat sech jy Grietie buer, ist iou vanie sin ³⁹¹,

 

Och moer, ie moet speulen dect toe de pot daer's ael in,

 

Want raectet onder de man se schrijvent wel inde Almenac by andre boertighe dinghen, ³⁹³

 

Of coment de Sangers te weten se sellender wellen lietgen of singe. ³⁹⁴

GRIET

395

Het is ooc waer, jy raetet wonderlijcke wel ³⁹⁵.

STYNTIE

 

Tis iou wil dan, is het niet? dat ic heen gaen sel.

GRIET

 

Och iae.

STYNTIE

 

Maer iou man moetie ooc weer in nemen, ie meucht hem wat beschrobbe ³⁹⁷

 

Hy sit tot onsent, hy quam huynochtent hiel barvoets duer 't slijc slobbe ³⁹⁸

GRIET

 

Jae dat schaet hem niet, sulc werc sulc loon ³⁹⁹,

STYNTIE

400

Tis de waerheyt ic can iou in dese reen niet doon ⁴⁰⁰,

 

Komt langtmen heur rock ick selder de iouwe voor beschicke ⁴⁰¹,

 

Se sel 'thert niet hebbe, datse se mijn onthoudt, iae 'kwouse slechs dorst kicke.

GRIET

 

Doet so, as ickmen oock wel bedaynck isset oock best dat 'k het versus ⁴⁰³.

STYNTIE

 

Ast oock is, nou dat's gangh, hadieu tot flus. ⁴⁰⁴

GRIET IANS BINNEN, STYNTIE NA SYTIENS MET DE ROCK.

405

Jae wel wat gaen Adams kyeren al beschrijven ⁴⁰⁵,

 

'Khebt daer quaet genoegh ehadt, dat ic het inde rechte creuck heb kenne drijven ⁴⁰⁶,

SY KLOPT

 

Nou 'kmach gaen dat 'k mijn bootschap voort of hack ⁴⁰⁷.

SYTIEN

 

Wie klopt daer weer.

391 ist...sin: is het nu van je af?

393 Want, als het bij de mensen bekend wordt, schrijven ze het in de almanak bij andere grappige dingen

394 Of als de zangers het te weten komen, zullen ze er wel een liedje over zingen.

395 jy...wel: jij geeft heel goede raad

397 beschrobbe: berispen

398 tot onsent: in ons huis
huynochtent: de grondtekst vermeldt ßuynochtent (zetfout).
slobbe: waden

399 sulc...loon: loon naar werken

400 in...doon: in deze redenering niet volgen; doon van doghen: toelaten, dulden.

401 langtmen: geef me
beschicke: bezorgen

403 versus: stilhoud

404 Zo is het, nou erop af, adieu tot dadelijk

405 kyeren: kinderen
beschrijven: bedrijven van minder nette handelingen

406 Ik heb het daar moeilijk genoeg gehad, dat ik het heb kunnen gladstrijken, plooien

407 voort of hack: hierna tot een goed einde breng

[p. 98]

STYNTIE

 

Ic Sijtie, die iou garen ⁴⁰⁸ sprack.

SYTIEN

 

Ay wacht ien ommesien ⁴⁰⁹, ic sel datelijc by iou wesen.

STYNTIE

410

Doet dat, wat wil icker ien ochtent ghebetge voor lesen ⁴¹⁰.

SYTIEN UYT.

STYNTIE

 

Maer Sytge buer, ic sie iou met ien verwondring an.

SYTIEN

 

Waerom.

STYNTIE

 

Maer datte te nacht sulcx hebt bedreven met onze Grietges man,

 

Wat jy mocht ter werrelt niet beginne veel grover. ⁴¹³

SYTIEN

 

Het binne iockes ⁴¹⁴ sy liegheme valschelijck over.

STYNTIE

415

Ay en secht dat toch niet, want ick weet beter bescheyt ⁴¹⁵,

 

Want Melis hettet beleen, en met sijn eyghen mont eseyt,

 

Als dat het waer is, daer van belijdt het mee ferder swaerder mach uyt rijse ⁴¹⁷,

 

En ooc deuse iou stomme rock, gatet genoechsaem uyt wijse ⁴¹⁸,

 

Dat ick hier com en doe 'k om gelt noch om schat,

420

En hadt icket niet edaen, de Schout haddet al in handen ehadt,

 

In dan soudt over al rake, 'twelc my van iou noch sou moeye ⁴²¹,

 

Want iy keunje betren in dat quat noch uyt jou roeye,

 

Het soume noch moeyen datie om de eerste reys fout worden e schent,

 

Daer van geeftmen Grieties roc en jou schult vry teuge mijn bekent ⁴²⁴,

425

Ic sweer dat icker teuge niemet ien woortie sel of kicke ⁴²⁵.

SYTIEN

 

Loof jy me dat.

STYNTIE

 

Och jae wel hoe dus te huylen en te nicke ⁴²⁶,

 

Verpijnt jou en wilt met jou reen voortgaen. ⁴²⁷

SYTIEN

 

Ick sel tis waer het is e schiet, maer hy hettet half teugeme wil e daen,

408 garen: graag

409 ommesien: ogenblik

410 wat...lesen: een terzijde

413 Maer: wel,

414 iockes: leugens

415 ick...bescheyt: ik weet beter hoe het zit (de waarheid)

417 belijdt...rijse: geef het ook toe voordat er iets onaangenamers uit voortkomt

418 gatet...wijse: wijst het voldoende uit

421 En dan zou het overal bekend raken, wat me voor jou nog zou spijten

424 Het zou me nog spijten dat je voor je eerste fout te schande wordt gezet

425 teuge...kicke: tegen niemand met een woord over zal reppen

426 hoe...nicke: waarom zo huilen en snikken?

427 Beheers je en wees redelijk

[p. 100]

 

Want hoe dat ick hum wech stiet hoe hy dichter by my quam vlye.

STYNTIE

 

^-

430

Daer sou de duycker me speule dattet mijn yemant doen sou as icket niet wou lye ⁴³⁰,

SY HAELT DE ROCK

 

Dan dat is vruchteloos dat ic nou dus kal ⁴³¹,

 

Nou haeltmen heur rock en verhoet jou weer voor sulcken val.

SYTIEN

 

Ick sel.

STYNTIE

 

Ja wel wie sout op sulcken wijfje vertrouwen.

SYTIEN

 

Hier isse

STYNTIE

 

Daers de jouwe.

SYTIEN

 

Ay wiltet toch wat by jou houwen

435

Dattet mijn man als hy t'huys komt niet en wordt verwijt.

STYNTIE

 

Dat sel ic doen, haddieu siet toe datie iou voortaen eerlijck quyt ⁴³⁶.

SYTIEN BINNEN, EN STYNTIE HAELT MELIS UYT HAER HUYS.

STYNTIE

 

Waer sinie hier Melis.

MELIS

 

Al hier.

STYNTIE

 

Jy moet dese roc by jou wijf gaen draghe ⁴³⁷.

MELIS

 

Docht icket niet dat jymen oock sout comen plage.

STYNTIE

 

Jae niet waer, jy bint after over schouwer ien fray giest ⁴³⁹,

440

Is dit eers ghenoech datie sus schoet op ien aer mans liest ⁴⁴⁰,

 

Je seltet iou leve niet verantwoorde keune voor de vrome.

MELIS

 

Wel waer van niet, sulcx isser wel wyser en rijcker over e kome.

- STYNTIE: de grondtekst vermeldt SYN (zetfout)

430 Daer...speule: zegswijze, wanneer men de oorzaak van een moeilijkheid niet begrijpt
verg. daar haalt je de koekoek, nogal logisch!
dattet...lye: deed iemand het maar met mij, als ik het niet wilde; een terzijde

431 kal: praat

436 siet...quyt: let erop dat je je voortaan netjes gedraagt

437 draghe: brengen

439 after over schouwer...giest: een mooie kerel; hierbij maakt Stijntje een spottende beweging van iets over de schouder werpen

440 schoet...liest: schoenen maakt op andermans leest (doelend op coïtus) Verwijst naar het spreekwoord: schoenmaker blijf bij je leest

[p. 102]

STYNTIE

 

Jae acht jyt so licht, nochtans ist voor jou wijfien ien kruys,

 

Kom gaet midme se verwacht jou met de roc vast ⁴⁴⁴ in huys.

MELIS

445

Och ick durf niet se sou me weer 't gat uytdryven.

STYNTIE

 

Sy sel niet daer wil ic iou wel borgh voor blyven,

 

Daer van treet met mijn vry uyt met ien vryicheyt in ⁴⁴⁷.

MELIS

 

Wel dats ie voor dan, hoe wel ick noch hiel beschreumt bin.

STYNTIE

 

Jae as jy bint, ick siet wel datie verandert van fasy ⁴⁴⁹,

450

Igut wat sel hy van ons hooren ien heerlijcke predecaty.

EYNDE. Anno 1623. W.D.H. ⁺

444 vast: al

447 vry...in: zonder terughoudenheid en vrijmoedig (tautologie)

449 fasy: gezicht vgl. fr. face

+ W.D.H.: W.D. Hooft