De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 878]

Bijlage 294 [Het majoraat. 1628.]

1 Het majoraat

2 Een majoraat is een erfdeel waarvan de erflater vastgesteld heeft, dat het 3 onderworpen is aan een bepaald verervingssysteem, waarbij het eerstgeboor- 4 terecht en meestal het mannelijk geslacht de voorrangverlenende factoren 5 zijn. Een majoraat is onvervreemdbaar en ondeelbaar en vervalt bij ontsten- 6 tenis van een gespecificeerde rechthebbende aan de familie. Verwikkelingen 7 ontstaan als de stichter verzuimd heeft, de voorrang van een der beide seksen 8 en/of de geldigheid van het recht van representatie te regelen.

9 In de familie Hellemans bestonden op grond van een codicil van 1601 twee 10 majoraten van ƒ6000 's jaars. Het ‘tweede’ hiervan zou op den duur aan 11 Leonora Hellemans ten deel kunnen vallen. Doordat zij in de Noordelijke 12 Nederlanden woonde, zou het haar waarschijnlijk niet worden toegewezen, 13 vandaar dat zij een kamer gehuurd had - zoals meer Zuidnederlanders deden 14 - in het Brabantse stadje Zevenbergen, omdat dit door de oorlogvoerende¹⁴ 15 partijen neutraal verklaard was. Nu en dan was zij daar enkele dagen. Haar 16 kansen op toewijzing van het majoraat zouden ongetwijfeld nog kleiner 17 worden als zij met een ambtenaar van de Staten van Holland trouwde, van-¹⁷ 18 daar haar aarzelingen tegenover Hooft's aanzoek, al voert zij andere, hem 19 niet overtuigende redenen aan.

20 Als Hooft zijn aanzoek doet, is Leonora aan 't procederen tegen Francisco 21 Hellemans, de bezitter van het tweede majoraat.

22 Deze ‘majoraatskwestie’ heeft al aanleiding gegeven tot een onderzoek in 23 Belgische archieven door een vroegere archivaris van Antwerpen, Bisschops, 24 die een dossier erover heeft nagelaten. Dit vormde later de voornaamste 25 bron voor onderzoekingen van dr. P. Leendertz Jr., die bovendien nasporin- 26 gen deed in het archief van Amsterdam, correspondeerde met het Algemeen²⁶ 27 Rijksarchief te Brussel en de beschikking had over stukken in het bezit van 28 de familie Hooft Graafland.

29 De studies die Leendertz op zijn beurt naliet bevatten uitvoerige verslagen 30 van zijn bevindingen, maar geen conclusie. Na zich door de doolhof van el- 31 kaar doorkruisende beginselen en belangen heengewerkt te hebben, kan ook 32 Leendertz niet verklaren, waarom Leonora de processen uiteindelijk verloor. 33 De archiefstukken die hij vond en verkreeg zijn uiteraard de geregistreerde 34 besluiten - vonnissen - van colleges en ambtenaren, maar ze vermelden niet 35 de motiveringen, en die zijn juist voor het begrijpen van Leonora's positie en 36 handelingen nodig. Motiveringen en overwegingen gaan gewoonlijk in 37 notulen van subcommissies der rechtsprekende instanties schuil.

38 Deze hele gang van zaken, die de Hoofts jaren lang aandacht en geld heeft 39 gekost, kan alleen van betekenis zijn voor de kennis van bepaalde rechtshis-

14 Vgl. F.J.G. ten Raa en F. de Bas, Het Staatsche Leger III, 138; Vgl. uitvoeriger H.W. van Tricht, Iets over Leonora Hellemans' schijndomicilie te Zevenbergen. Ts. Ned. taal- en letterk. LXXII (1955) blz. 90.

17 Vgl. 263-265.

26 Dit is waarschijnlijk de inhoud, of een deel daarvan, van het koffertje met majoraatspapieren dat E.C. van Vlooswijk in 1720 niet aan Van Papenbroek afstond (vgl. Inleiding blz. 19).

[p. 879]

40 torische kwesties en van bepaalde juridische en bestuurlijke facetten van de 41 verhouding tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tijdens de 42 tweede helft van de Tachtigjarige oorlog. Voor een studie dienaangaande 43 leveren de brieven materiaal.

44 Welke leden van de familie Hellemans in de zeventiende eeuw en daarna in- 45 komsten uit majoraten genoten hebben, is daarentegen voor de lezer niet 46 wetenswaardig. Vandaar dat Huydecoper alle en Van Vloten de meeste 47 brieven over dit onderwerp hebben weggelaten. Maar het zijn nu eenmaal 48 brieven van en aan P.C. Hooft, en die worden, althans in de twintigste 49 eeuw, niet alleen terwille van hun inhoud uitgegeven. De brieven over het 50 majoraat worden dus zonder uitzondering opgenomen, maar de commen- 51 taar kan alleen de grote lijnen van de juridische casuspositie op verschillende 52 tijdstippen geven, met het uitsluitende doel, de brieven toe te lichten. Wie⁵² 53 van de talloze details kennis wil nemen, dient, om te beginnen, Leendertz' 54 studies zelf te raadplegen.

55 Zo moet ook de genealogische samenhang hier uiteengezet worden voor zo- 56 ver nodig, en niet met de volledigheid waarnaar een familiegeschiedenis be- 57 hoort te streven; deze beperking tot een schema is des te rationeler, omdat 58 Leendertz in Uit den Muiderkring een genealogie van de families Hellemans en 59 Van Surck (Leonora's moeder) heeft gegeven (blz. 36-54). Ze kunnen nog 60 aangevuld worden uit het meergenoemde werk van W. Brulez. Marchands 61 flamands à Venise 1569-1605, vgl. 1 en 2.

62 In het overzicht Bijlage 294b vinden de dramatis personae hun plaats.

52 Het resultaat van Leendertz' werk is neergelegd in onuitgegeven studies, nu eigendom van de UBA (Handschriftencatalogus (n. gedr.) Verzameling Leendertz doos XX B 10, te beginnen met no. 51). Dat hij, zelfs door de gebeurtenissen op de voet te volgen, niet het door schrijver en lezer gehoopte resultaat bereikt, komt ook doordat de begrijpelijkheid van de brieven in een materie als deze nog meer dan elders te lijden heeft onder het ontbreken van de correspondentie van de andere kant.