De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 817]

364 A Monsieur, Mons^r Joost Baek, bij 't oudemannenhuis, in N^o 3, tot Amsterdam.

Loont.

1 Mons^r et Frere,

2 Op gisteren heb ick UE toegevejrdight zeker getal van papieren 3 de bewaernis derwelke UE zich late bevolen zijn. De handel van 't³ 4 bestant verstae ick, ujt de Heeren, die hier geweest zijn, niet⁴ 5 geschapen is zoo plotselijk overstujr te drijven. Maer de gissing bij⁵ 6 UE. gemaekt aengaende 't verschijnen van zoo veele Heeren bij den 7 H. Prinsse, heeft het wit niet getroffen: De stoffe is deze geweest. 8 UE heeft rede verstaen, hoe, om te stujten de driftigheit der geenen,⁸ 9 die een Synode van 't gemeene landt van Hollant hebben doen 10 beslujten, door den hooghgemelten H. Prinsse voors, was 11 voorgeslaeghen, ende bij een goedt deel der vergaderinge vande¹¹ 12 HH. Edelen ende steden, goedt gevonden, een bezendinge aen mijn'¹² 13 HH van Amsterdam te doen, ende daer toe gemaghtight de H. 14 vanden Honart nevens etlijke anderen, mitsgaeders, dat deze 15 toeleg, door de gemaghtighde van Lejden, ende Haerlem voor- 16 nemelijk, was omgestooten. Nu ist zoo, dat zijne Vorstl. doorl. 17 achtervolghende haer aenvangen bij zich heeft ontboden de HH¹⁷ 18 vande twee hoven van gerechte, om zich te dienen van hunnen¹⁸ 19 raedt. Ende gezeten zijnde, staetelijker ende plechtigher wijze 20 tussen de twee Hooftraeden ende d'andere Heeren ter wederzijden²⁰ 21 op een' rije, heeft, tegens zich over, doen plaets neemen de Heeren²¹ 22 gemaghtigh<d>en vande Ridderschap ende steden: daer nae 't²² 23 voors stuk met zeer voeghlijke welsprekenheit voorgedraeghen,²³ 24 ende de bedenkingen, daer op, vallende, gehoort. Alwaer de H. 25 Burgerm^r Bikker meer als een' volle ujre 't woort gevoert, ende 26 van punt tot punt, tijdt tot tijdt, aengewezen heeft, in welker wijze 27 Smoutius, zich, zoo tegens de Hooghe Overigheit, als onze²⁷ 28 bondtgenooten, met argherlijke, verwaende ende hatelijke²⁸ 29 redenen heeft verloopen. Zulx het daerop ujtgekomen is, dat zelf²⁹ 30 de gemaghtigheden der heevighste steden, aengenoomen hebben 31 ⁺ allen plicht te bewijzen, om hunne maghtgevers, naeder te³¹ 32 berichten, met hoope, dat de rede bij hen zal plaets vinden, ende 't³² 33 Synode naeblijven: 't welk ook de Heeren hier geweest zijnde niet³³

3 De handel: de onderhandelingen over een bestand, vgl. 358.

4 men zou voor niet geschapen is het voegwoord dat verwachten. Misschien is er een contaminatie opgetreden met de constr. verstae ik niet geschapen te zijn (acc.c.inf.).

5 overstujr drijven: mislopen, vgl. 362 r. 84.

8 driftigheit: heetgebakerdheid: er was in Amsterdam actief verzet van de contraremonstrantse kerkeraad tegen het stadsbestuur, dat de remonstranten veel vrijheid gaf. De voornaamste woordvoerder was Ds. Adriaen Jorisz. Smout, die tenslotte (7 januari 1630) evenals Ds. Cloppenburch, uit de stad verbannen werd. Vandaar de roep om een nieuwe synode, die, natuurlijk in de geest van de Dordtse van 1619, orde op zaken zou moeten stellen. Ds. Smout was sedert 1620 predikant in Amsterdam, in november 1629 ontstond het conflict met de stadsregering.

11 vergaderinge: enz.: Staten van Holland.

12 bezendinge: afvaardiging.

17 achtervolghende haer aenvangen: doorzettend wat hij begonnen was (haer verwijst naar het vr. woord Doorluchtigheit).

18 de twee hoven van gerechte: de Hoge Raad en het Hof van Holland.

20 Hooftraeden: presidenten, ‘Eersten’.

21 heeft (zijne V.D.).

22 Ridderschap ende Steden: de Staten.

23 stuk: zaak; voorgedraeghen: uiteengezet.

27 zich heeft verloopen: zich te buiten gegaan is; zoo: zowel.

28 bondtgenooten: Frankrijk, omdat het katholiek was of de remonstrantse elementen in de andere Nederlandse Provinciën?

29 zelf: zelfs.

+ Principalen

31 plicht te bewijzen: dienst te betonen; maghtgevers: principalen, de vroedschappen.

32 dat de rede ... vinden: dat de verstandigheid het bij hen zal winnen.

33 naeblijven: achterwege blijven; 't welk ... dringen: waarvan ook de heren die hier geweest zijn, niet kunnen geloven dat de andere statenleden het de Ridderschap en de meerderheid van de grote steden door overstemming zouden willen afdwingen.

[p. 818]

34 gelooven kunnen, dat d'andere leden der Staten, den Heeren 35 Edelen ende 't meeste deel der groote steden, zouden willen over³⁶ 36 den hals dringen. Der wijze, dat ick de voors bezendinge toelegge 37 inde jegenwoordighe vergaedering beslooten te werden, ende 38 voorts te gaen. Meene ook, gemerkt waer de voors Heer van den³⁸ 39 Honart t'hujs is, dat mijne Heeren van Amsterdam, in hunne 40 gerechtigheit genoeghzaem zullen te boven staen. De last der⁴⁰ 41 voors bezendinge loopt op drie punten: 't ujtzetten van Smoutius,⁴¹ 42 't zitten inden kerkeraedt, ende (doch is mij dit laetste niet zoo⁴² 43 wel indaghtigh) de zaeke der ballingen. Wijders heb ick ujt den 44 mondt van zekeren Heere, die veele aendaghtswaerdighe 45 papieren onder zich bewaert, ende middel heeft om de voorneemste 46 't landt van Hollandt betreffende, te bekoomen, dat zijne Vorstl. 47 doorl. hem onlanx afgevordert heeft, dubbelt van zeker plakkaet⁴⁷ 48 bij Hartogh Philips den goeden ujtgegeven, verbiedende zelfs de 49 naemen van Hoex ende Kabeljauws, twee vermaerde parthijschap- 50 pen te dien tijde, inden mondt te neemen: Van 't 51 welke mij een afschrift, nevens eenighe andere aenmerkelijke 52 stukken vereert is, die UE eens overkomende zullenme dege- 53 deelt werden. Hier ujt kan lichtlijk gespeurt worden de groote 54 zorghe, die de voors H. Prins zich aenneemt, om d'ontstelde⁵⁴ 55 gemoeden tot bedaering, ende 't landt in ruste te brengen. Indien 56 UE ook van huwlijkszaeken lust te hooren; de Hooftraedt⁵⁶ 57 Heer van Veenhujzen, wiens eerste hujsvrouw was een dochter 58 van den H. Ad^t Oldenbarnevelt, is getrouwt in zijn 63 oft 64^e 59 jaer met een' dochter van wijlen den Hooftraedt Hinojoza,⁵⁹ 60 zijnde een Joffrouw van ontrent 36 jaeren, ende zijner Ed. 4^e 61 hujsvrouw. De eenighe zoon ende kint van den Drost Aerssens van 62 Breda, trouwt een dochter van den Pensionaris Catz, die maer⁶² 63 twee kinderen heeft, ende groot goedt met dijken in Vlaenderen⁶³ 64 gewonnen, gedujrende 't laeste Bestandt. Onder de stukken⁶⁴ 65 raekende Schout Willem Bardenssen, zal UE vinden twee⁶⁵ 66 gedichten van Coornhart, die nae d'eenvoudigheit onzer taele, te⁶⁶ 67 dien tijde, niet te verwerpen, maer geestigh ende om der⁶⁷ 68 Historie wille, bewaerens waert zijn. UE gelieve die te 69 toonen aen S^r Vanden Vondele, op dat hij 't scherp der tongen 70 van die eeuwe, tegens dat van de jeghenwoordighe moghe⁷⁰ 71 overweghen, ende zien hoe onze stadt van heden nocht 72 gisteren niet begonnen heeft der partijdigheit onderwaerigh⁷² 73 te zijn. Ick vind mij bedrooghen in de meeninge, dat de H. 74 van Schaeghen den schrijver vanden Harpoen grooten dank 75 zoude weeten, ende verstae dat zijne Ed. met ernst verklaert,⁷⁵

36 Der wijze ... gaen: Zodat ik het waarschijnlijk acht, dat in de tegenwoordige vergadering tot genoemde afvaardiging besloten wordt, en dat die doorgaat.

38 waer V.d.H. thujs is: (fig.) wat de geestelijke gesteldheid van Van den Honert is. Vgl. 362 r. 77.

40 genoeghzaem: in voldoende mate; te boven staen: aan de winnende hand zijn.

41 loopt op: gaat over.

42 het tweede punt betrof het recht van de regering, de vergaderingen van de kerkeraad te laten bijwonen door afgevaardigden (de ‘commissarissen politique’); de synode van Dordrecht had dit recht erkend. Tenslotte heeft de Amsterdamse kerkeraad zowel deze commissarissen als het niet vernieuwen van de plakkaten tegen de remonstranten moeten aanvaarden.

47 afgevordert: verzocht te geven.

54 ontsteld: verontrust.

56 Hooftraedt: President van de Hoge Raad (Reinoud van Brederode, sedert 1602).

59 Pieter van Hinojosa, Pres. Hof van Holland 1607-1615.

62 Jacob Cats, pensionaris van Dordrecht (raadpensionaris van Holland 1636-1650).

63 dijken: bedijken.

64 het blijkt dat Baek de bronnen van de Nederlandsche Historiën die Hooft gebruikt had, bewaarde, vgl. r. 3.

65 Twee gedichten van Coornhart: hoewel er in Coornhert's Liedboeck (Haarlem 1561) gedichten staan waarin de schout wordt aangesproken - Coornhert had ook zijn Odysseevertaling aan schout Bardes opgedragen - kan Hooft die hier niet bedoelen (ze zijn herdr. Werken 1630 blz. 492 v. en 494 v.). Dat ze niet gedrukt werden is mogelijk, als men weet dat Spiegel Coornhert soms te fel vond.^* Trouwens als ze gedrukt waren zou Hooft om een boek vragen. In een noot bij deze brief (Vondelbrieven, Amsterdam-Sloterdijk 1935, blz. 61) heeft J.F.M. Sterck aannemelijk gemaakt, dat Hooft hier Coornhert verwart met Laurens Jacobsz. Reael, in wiens Refereynen, Balades, Epitafiën, Historialen en andere Liedekens zeer scherpe refereinen tegen de katholieke regering van Amsterdam voorkomen. Hiertegen geldt echter ook het bezwaar, dat Hooft niet om een boek vraagt.

* De aant. is te danken aan welwillende hulp van Dr. H. Bonger.

66 nae: naar, in aanmerking genomen.

67 geestigh: talentvol, voortgebracht door een sterke geest.

70 tegens: in vergelijking met.

72 onderwaerigh: onderhevig.

75 verstae: verneem.

[p. 819]

76 zij zoude hem, wist zij wie hij waere, doen gevoelen dat⁷⁶ 77 haer leedt is, voor alle de werelt uitgekreten te worden als 78 een persoon, die zijnen lust naeme in 't draeghen van roem op 79 zulk een' verrichtinge, tegens zijnen prediker. Waer aen UE⁷⁹ 80 bevindt, dat de voorzienighen ende wereldwijzen den naem 81 schuwen van der partidigheit meer toe te geven, als den noodt.⁸¹ 82 De kloekmoedigheit der predikanten van 's Hertoghenbosse zal⁸² 83 UE zien ujt den vrientlijken ontzegbrief, die hier nevens gaet 84 met de belachelijke stoffering eener Spaensche Leughen, nopende 85 onzen aenslagh op Brazil: alhoewel ick ducht UE die aldaer wel 86 moght gelezen hebben: Ick denk eenen dagh oft drie nae Wtrecht 87 ende IJzelstein te gaen, om mijn' hujsvrouw te gelejden, tot bijstant 88 haerder zuster die naegaende is. Wederkerende hoop UE des⁸⁸ 89 te verstendighen, op dat dezelve ondertussen geen verloore rejz 90 herwaerts en doe: dewelke, met alle die haer lief zijn, 91 Mons^r et Frere, God in genaede bewaere, nae wensch van

92 Vanden Hujze te Mujden,

93 in haeste, den iij^en Junio,

94 a 1630.

94 UE

95 Weldienstw^en broeder

96 P C Hóóft.

97 Alhier ontfang ick UE aengenaemen van heden, met de 98 loopmaeren ende medalie &c. Ick en kan dien stookebranden⁹⁸ 99 ter wederzijden niet vergeven hunne reukelooze dulligheit,⁹⁹ 100 daer niet dan vererghering onzer quaele, ujt koomen kan. Mij is¹⁰⁰ 101 lief dat UE de laeste overzetting gevalt, ende wist zelf niet, datze 102 beter was als de voorgaende. Zal mij verpijnen om UE gewilligheit 103 in 't bieden der schrijvende hant t' erkennen. 'T betwisten vande 104 wejrlijkheit oft kerkelijkheit der drie punten, heb ick mede¹⁰⁴ 105 verstaen maer op een' andere wijze. Wt UE voors schrijven ende 106 dit het mijne te zaemen zal misschien de geleghenheit der zake 107 wat klaerder konnen worden. Ick en kan niet denken, oft de 108 lijfrenten, zullen ontfangen wezen, ende bidde, indien 't zoo is, 109 die aen Carel vander Wijen aldaer te doen bestellen, mij gebiedende 110 anderwerf.

76 wist ... waere: de Harpoen was anoniem verschenen.

79 zulk een' ... prediker: heer van Schagen werd in de Harpoen geprezen omdat hij zijn predikant grof had terechtgewezen als hij te heftig optrad.

81 der partidigheit ... noodt: meer dan strikt nodig is, partijschap toe te laten.

82 Vermoedelijk doelt Hooft op een schriftelijke uitdaging (ontzegbrief) tégen de predikanten van 's-Hertogenbosch; dan is vrientlijken ironisch bedoeld en kan het stuk opgesierd geweest zijn met een Spaanse leugen; zijn er twee afzonderlijke bijlagen, dan betekent stoffering niet opsiering maar: het verzinnen (van een Spaanse leugen).

88 naegaende is: weldra zal bevallen, vgl. 358.

98 medalie: Vondel's gedicht Medaellie voor de Gommariste Kettermeester en Inquisiteur te Dordrecht (WB III 315), een grof schimpdicht. Hooft heeft er nu genoeg van blijkens de volgende zin.

99 reukelooze dulligheit: roekeloze dolkoppigheid.

100 onze quaele: de verdeeldheid.

104 wejrlijkheit: wereldlijkheid; drie punten: zie r. 40 e.v.

[p. 820]

Ds. A. Jz. Smout was door het stadsbestuur van Amsterdam verbannen. Dit had, ook als principieel precedent, een sterke weerslag in het land gehad; de contraremonstranten wilden een Hollandse synode. De Prins riep toen de beide gerechtshoven en de Staten van Holland in vergadering bijeen. Hooft's verslag daarvan wordt als bron genoemd door Wagenaar, die de gebeurtenissen verhaalt in het XIVe boek van deel II (Eerste Stuk blz. 516) van zijn Amsterdam. - Huwelijken in de hoogste kringen toegelicht. - Vervolg op 362 over Vondel's Harpoen, in het P.S. ergernis over de aanstokers van de burgertwisten, aangewakkerd door Vondel's Medalie voor de Gommariste Kettermeester enz. - Overig nieuws.

[p. 822]

Origineel. KA CLXXIa^b 48.
Hs. dubbel vel, ingeknipt. Watervlek.
T. r.80 de slot-n in voorzienighen en wereldwijzen is later toegevoegd, misschien door Hooft, waarschijnlijker door Brandt.

* De aant. is te danken aan welwillende hulp van Dr. H. Bonger.