Hendrik de Gróte

(1636)–P.C. Hooft– rechtenstatus

GEslaght van Henrik den Groten.	zyde 2
zyn' geboorte	3
Droom zyner swangere moeder	4
zyn' opvoeding	5
Zyns vaders doodt	6
Laghen Henrik in zyne kindtsheidt gheleidt	6
Sucht van koningin Elisabeth van Spanjen, dochter van Vranckryck, tot de hare	9
Henrik ten hove gesonden	10
Voorseggen van zyn koomst tot de krone	11
zyn' kindtsheidt belooft wat groots	11
Hy wordt gemengt in de derde beroerte des ryx	12
Quinckslagh	13
Zyne eerste wapenen	14
Condéz doodt	15
Henrik opperste veldtheer genoemt	16
Opspraack en verantwoord der veldheerschappije	16
Henrik steunt op den Ammiraal	17
Slagh van Moncontour	17
Veelverrechtende loghen	18
Opening van vrede	18
Pais	19

Steden van versekering	19
Handel van huwelyck tusschen Henrik ende 's konings zuster	19
Treken van Biron om de Gereformeerde hoofden ten hove te tronen	20
Huwelyck gesloten	22
d'ammiraal belesen	23
Doodt der koninginne van Navarre	23
Waarschouwingen aan Henrik	25
Bruiloft	26
Raadtslaghen over de moordt van Paris	30
Ammiraal gequetst	32
Besluit der moordt	36
Beleidt der moordt	38
Den koning gruwt	39
's Konings woordt	40
Koningin Catharine wil'er mede door	40
'sKonings entlyck bevel	41
Doodt van den Ammiraal	43
't Volck op de been	43
Henrik gedwongen om 'tvonnis over den Ammiraal te sien uytvoeren	45
Gruwelen in de moordt	46
'sKonings reden in de moord, aan Navarre ende Condé	48
Henrix antwoordt	49
Condéz antwoordt	49
Vervolgh der moord in andere steden	52

Henrik wordt Katholyck	53
Ghebodt van Henrik, teghens de Gereformeerden in Béarn	56
Henrik voor Rochelle in 't legher	57
In lyfsghevaar.	58
Wederom, door geselschap van Anjou, in een' wulpsheidt	58
Drie koningen teffens bynae om hals	61
Henrik verdacht van verstandt met de Politiken	62
Zyn verdading	63
Henrik ghevanghen	66
Karel de neghende sterft	67
Wederkoomst van Henrik den derden in Vranckryck	68
Henrik vliedt uyt het hof	69
Raadtdagh te Moulin	70
Navarres versoeck aan den koning	70
Pais van den hartogh van Alençon, nu Anjou	73
Henrik verklaart sich Gereformeert, ende uyt dwangh ander gheschenen te hebben	74
Het heiligh verbondt, soo men 't noemde	75
Eedt van 't heiligh verbondt	77
Staten te Blois vergadert in't jaar 1576,	81
Gesanten van de Staten aan Navarre geschickt	81

Antwoordt van Navarre op de besending van de Staten	83
Oorlogh by orden der Staten	85
Pais van den jare 1577,	86
Wellusten van Navarre ende zyn hof	87
Zeste vredegebodt in't jaar 1581,	88
Henrik verlieft op de gravin van Guissen	89
De koning verweeldert, schat en scheert	89
't Verbondt van Peronne hervat	89
Anjous val in Nederlandt	90
Navarre soeckt voorraad van vrundschap buiten 't ryck door gesanten	90
Hunne last	91
Anjou sterft	96
Espernon aan Henrik gesonden door den koning	97
Raadtslagh oft Navarre dient te hove te trecken, ende geloof te wisselen	97
Opruijen des volx	98
Wapening op 's konings naam, die 't ontkent	99
Tochtigheden en treken van koningin Catharine	100
Koningin Margarite geweigert van Henrik in bywoning	101
Toeleg der koninginne moeder, om d'opkoomst der krone te verleiden	101

Verweerschrift der bondtgenoten	103
De koning wederleidt der bondtgenoten schermschrift	104
Vredebreuck	105
Navarre geeft een verweerschrift uyt	105
De koning suft	119
Stout versoeck der bondtgenoten	120
De koning swicht en overkomt met hun	121
Navarre, Condé, ende Mommorençy geven nieuwe verklaring uyt	121
De koning herroept de voorgaande gheboden	122
Gezantschap aan Navarre	122
Navarre in den ban des paus	124
Wederlegging van 's paus ban	124
Oorlogh geopent	126
Mondtghemeenschap van de koninginne moeder ende Navarre tot sint Bris	128
Heete raadtslagen der bondtgenoten	132
Henrik oorloght in Poictou	133
Het heir der Duitschen	133
Slagh van Coutras	138
Vyf heirkrachten in Vranckryck	142
't Heir der Hooghduitschen smelt door 's konings toedoen	144
Guise vernield het overschot der Hooghduitschen	146
Guise wonder soet op de tonghe der ghe-

meente en geestelyckheidt	146
De koning daar over ontstelt, ende echter geterght	147
Straatschanssen te Paris	148
De koning vlught, ende overkomt niettemin weder met de bondtgenoten	148
Staten te Blois in't jaar 1588,	150
Navarres leeghbare bedryvenheidt	151
Vergadering tot Rochelle beroepen	151
Daarmen Henrik behaalt, ende intomen wil	152
Niort verrast door Henrik	154
Guise tot Blois omgebraght, ende van Henrik beweent	154
De koning blyft by 't verbondt	154
Doodt der koninginne moeder	155
Afval der steden van den koning aan Majenne	155
Zestienen tot Paris stokebranden der muiterije	155
Hun schielycke wasdom	155
Nieuwe wereldt te Paris	156
De koning gedaghvaart om zynen hals te verweeren aan reght	156
Navarre doodtkranck van zich te overgaan	156
Genesen zynde, verovert verscheide plaatsen	157
Schryft aan de Staten	157

Navarre op's konings versoeck, treckt hem ten dienste	160
Navarre vervoegt sich by den koning	161
Majenne vangt bynae den koningh onder Tours	162
Henrik doet Majenne deisen	162
Quinckslagh	163
Al 't ryck in roere	163
Styfsinnige verbittertheidt	163
Geraapt heir, de Gaultiers genoemt	164
Teghenspoedt der bondtghenoten	164
Navarre dryft door, datmen Paris belegh	165
Iacob Clement vermoordt den koningh	167
's Konings reden voor zyn dood aan Navarre	168
Henrik wordt koning ende hem eedt gedaan	169
Henrik aan den stervenden	169
Henrix des derden doodt	170
Te Paris roeptmen tot koning uyt den cardinaal van Bourbon	171
Verkoeling van den yver des heirs teghen Henrik	172
Koningh Henrix aanspraack tot het heir	172
'sKonings heir slyt door verloop en sieckten	175

De Parlementen van Bordeaux ende Tholouse tegens den koning	175
'sKonings eerste een werck van barmhartigheidt	175
Hy kryght eenige steden in	175
Waartgelders tot een toeverlaat	176
Desdigueres beschut Dauphiné ende Provençen	176
Majenne schielyck gestyft	176
De koning slaat zyn leger te Arques	177
Slagh van Arques	182
Majenne vertreckt	185
De koning in wapenen onder Paris	186
'sKonings volck valt in de voorburgen	188
Waarom de stadt niet aangetast zy	189
De koning treckt op van voor Paris	190
Gesant van Venetien is d'eerste in den koning gheluck te wenschen met de krone	190
Slagh van Yvri	198
De koning benauwt Paris	204
De koning treckt op van voor Paris, om Parme ende Majenne te bejegenen	209
Parme keert nae Nederlandt	211
Paris op nieuw benauwt door den koning	211
Blauet wordt Spaans	213
Chartres ghedwonghen door den koning	213

Hartogh van Guise ontkomt uyt de ghevanckenisse	214
Doodt des heren van la Noue	214
Noyon wordt koningsch	214
De vorst van Anhalt komt den koning ten dienst	215
De koning belegert Roüan	216
Overgheve verwoedtheidt der sestienen van Paris	217
Zestienen geschopt	218
Parme komt weder in Vranckryck	219
De koning gequetst	220
Breeckt op van voor Roüan	221
Quinckslagen	221
Kryghsbedryf te Caudebec ende Caudebecquet	222
Parme sterft	223
Karel cardinaal van Bourbon sterft in de gevanckenisse	225
De krone heeft veel vrijers	226
Verklaring door Majenne uytghegheven	227
Wederleidt door den koning	228
De koning in groot gevaar	229
Verlieft op Gabrielle d' Estrée	229
Verwecking der derde parije	234
De koning waggelt in syne gesintheit	234
De koning wordt Katholyck	236
't Parlement helt nae den koning	237

Koning ter misse	239
Koning in gevaar van moordt	240
Hartogh van Nevers versoeckt den zegen van den paus over den koning	241
Wordt afgeslagen, maar met hope	241
Vergadering tot Mante	241
Konings reden tot de Gereformeerden aldaar klaghtigh	242
Toeval der Katholycken ten koning	243
Provençe wordt koningsch	244
Oock Lyon	244
Orleans oock, en Bourges	244
Kroning	245
Paris wordt nae den koning gement door den Grave van Brissac	246
De koning, verwachtende in Paris ghelaten te worden, vermaant de kryghsluiden tot orden en tucht	248
Paris gaat over	251
's Konings gelatenheidt in de zege	256
Bestandt met Lothringen	262
Biron in Bourgogne brengt etlycke plaatsen tot gehoorsaamheidt	262
Gevecht te Fontaine Francoize	268
's Paus zegening over den koning	272
Majenne versoeckt zoen aan den koning	275
Klaghten, en verlichting der rentschuldigen	275

Wederaanspreken der goederen by't bondgenootschap verkocht: mits uytkeerende datse gegouwen hadden	276
Uytvoert van goud en silver verboden	276
Calis en Ardres vallen in Spanjaards handen	277
De koning kryght la Fere	277
Smalle vergadering van Staten tot Roüan, om gemeene middelen te vinden	278
Croquans, een talryck heir van gesteurde boeren	281
List om dat te verdryven	281
Paus Clement de achtste, leid toe op vrede tusschen Vranckryck ende Spanjen	282
Eerste opening van vrede	282
Amiens verschalckt ende inghenomen door den Spanjaardt, scheurt den vredehandel	283
Toereeding om Amiens te beleggen	284
Orden van bewaarheiden in 't Parlement	284
De koning, in Parlement, dryft een gebod door, teghens goedtvindinghe van den raadt	285
De koning voor Amiens	286
'sKonings meestres in 't leger	286
De cardinaal Albert van Oostenryck poogt Amiens t' ontsetten	288

De cardinaal treckt achterwaart	289
Amiens den koning gelevert	290
d'esdiguieres den hartoghe van Savoijen over de handt	290
Vredehandel hervat	290
Bestrafstreeck	291
De koning treckt de ongebondenheit der amptluiden wat in	292
Pais van Vervins in't jaar 1598,	292
Snedigh antwoordt	294
De koning verheerlyckt Biron	294
's Konings zuster trouwt	295
Konsten om de vrede in te voeren	295
'sKonings reden om 'tParlement te bewilligen tot het gebodt van Nantes	296
Konincklycke quinckslagh	304
Condé op zyn Katholyx opgevoedt	304
Spreuck	305
Koninghs vlyt tot bevredighen van Christenheidt	305
's Konings achtbaarheidt alom	305
Tytelen den koning door den Turck gegeven	306
Doodtlycke pynen des konings	306
Reghting des verloops van staat	307
Rosny opperopsiender van de ryxmiddelen	307
Verheffing van Rosny: op wien de koning veel laat staan	308

Koning sonder kaarkens	309
Inkruipery ten adel	310
Ondersoeck daar op, ende suivering	310
De hartoghin van Beaufort overlydt	312
's Koninghs droefheidt over die doodt	312
Lof van Grabielle d'estrée	313
Klaght over de Françoisen in Hollandt dienende	313
't Parlement spreeckt den koning 'thuwen aan	314
Margarite van Valois bewilligt in's scheiden van haar huwelyck	314
Uytnemende ootmoedigheden des Savoijaardts tegens den koning	316
's Konings reden op des Savoijaards voorslagh, van Italien te beoorlogen	317
Koning verfoeit den raad, van den Savoijaardt, over geleide, vast te houden	320
De hartogh van Savoije vertreckt	321
Quistgaven	321
Twistreden tusschen Plessis Mornay, ende den bisschop van Evreux, 's koninghs byzyn	322
Moorderes, van wille den koning te vergeven	322
Uytvlughten des hartogen van Savoijen, nopende 't leveren van Saluzzen	324

Redenen des generaals der minrebroederen, om 's konings wapenen tegens Savoijen te stillen	326
Konings antwoord	326
Vordering des konings in Savoijen	329
Wondere zachtmoedigheidt des konings	333
Montmeillan, een dappere sterckte	333
Biron vol spyts	334
D'italiaansche mogenheden, ende voor al de paus, duchten den voortgangh van het oorlogh	336
Montmeillan overkomt	337
Echtscheiding tusschen den koning, ende Margarite van Valois	338
Konings huwelyck met de prinssesse van Toscanen	339
De koning komt by zyn' bruidt	340
Pais van Savoijen	342
Sorgelyck misverstandt	344
Birons gezantschap in Engelandt	345
De koningin baart eenen zoon	346
Draght ende woecker geregelt	347
Beroerte in Poictou, ende Guienne, om de tollen, ende anders	348
Pleitzucht	349
Vechten lyf om lyf	349
Handel van la Fin, wegen Biron, met Spanjen en Savoijen	351

La Fin bedraaght Biron	353
Behendigh aantasten van 't verraderstuck van Biron	354
Voorsienigheidt en goedertierenheid des konings	354
Biron te hove ontboden	355
Biron komt te hove	357
De koning stryt den maarschalck het stuck aan	358
Die 't ontkent met fierheidt	358
Soissons vermaant Biron. Vergeefs	359
Orden om Biron te vangen	360
Birons ontydigh kouten	360
Groot vermoghen des konings over zyne sinnen	361
De koning bidt Godt	362
Goedt besluit	362
Laetste ghespreck des konings met Biron	363
Biron gevangen	363
De graaf van Auvergne gevangen	364
Voetval voor Biron	366
Konings antwoordt, op voorbidden van Birons magen	368
Biron bekent	371
Biron verwesen	373
Bourgognen gestilt	374
Bouillon in ongenade	376
De koning raadspleegt van Bouillon sa-

ke met de koninginne van Enghelandt	377
Antwoordt der koninginne	377
Verbondt met de Zwitsers verlengt	378
's Konings eerste dochter geboren	380
Geneve besprongen	380
Kluft	382
's Konings effenheidt	382
's Konings natuurlycke zoon, uyt de joffrouwe van Antragues, gëecht	383
De koning te Metz	383
Schone staatsi van voetwasschen	384
De Iesuiten soecken ghenade aan den koning	384
's Konings antwoordt op der Iesuiten bede	385
Planting van neering en handwercken	385
Geleertheidt gevordert	386
Orden op de lyfoeffeningen	386
Wetten tegens de warsoeckers	386
En banckeroutiers	386
Uyterste reght tegens de huislieden verboden	386
Versoeck van 't geluck der zee	387
Onnodigh geloofspunt	387
Geryf voor den reisenden man	387
Timmeraadjen	387
Vaart gegraven	388
Moerassen te drogen	388

Toelegh van een weldigh werck	388
Doodt der koninginne Elizabeth van Engelandt	388
De koning doet den Spanjaard zyne tollen minderen	389
's Konings standtvastigheidt teghens opspraack	389
Deftige quinckslagh	390
Iesuiten in 't ryck gelaten: ende om welcke redenen	390
Alexander, natuurlyck zoon des konings, wordt geestelyck, ende ridder van Malte	393
's Konings zuster sterft	393
Onheusse heusheidt van 's paus bode	394
Klerck van Villeroi omgekocht door den Spanjaardt	395
Lorshandel des graven van Auvergne ende zyner zuster	395
Grote goedertierenheidt der koninginne	396
Auvergne ende Antragues morssen met den Spanjaardt	398
De koning vergeeft het den grave andermaal	398
Auvergne weder gevangen	399
Antragues gevangen: zyne dochter in haar huis versekert	400

Tol, ghenaamt het jaarreght der ampten,	400
Laster van't jaarreght	401
Verdading van't jaarreght	402
Belydenis der gevangenen	404
Vonnis over de gevangens	405
Vergiffenis voor de gevangens	406
's Konings jeghenwoordigheidt redt met der spoedt een grote verwarring	407
Mairargues soeckt Marseille te verraden	407
Twist tusschen den koningh ende ghezant van Spanjen	408
Vonnis voor de Hollandsche vryheid	410
De secretaris des ghezanten van Spanjen, hebbende Mairargues tot verraadt gekoft, wordt geslaackt	412
Handel op aflossing van renten tot 's ryx last staande	413
Wil niet door	414
Zuivering en ontlastingh der kercke versocht by de Katholycken	414
De koning schuift dat behendelyk op anderen	414
De koning begenadight de geestelycken met gunstige geboden	415
Oock met groot gelt	416
Dans te paarde	416
Konings oorlogh tegens Bouillon	418

Verschoning van Bouillon	419
De koningin begunstight Bouillon	420
Mogenheidt van Rosny in haat	420
Bouillon in genade genomen	420
Gevaar des konings	421
Trouwhartigheidt des konings jegens de koninginne	422
Koningin Margarite te Paris	422
's Konings sorge voor arme edelen, en verminckte soldaten	423
Staatsi van doop der konincklycke kinderen	424
Vreemt spel in de lucht	425
De koning arbeid tot vrede tusschen paus ende Venetianen	426
Bestandt van acht maanden in Nederlandt buiten 's konings raadt	428
Twede soon van Vranckryck gheboren	428
De koningh omgheset tot toestandt van lang bestandt	429
Derde zoon van Vranckryck gheboren	430
Don Pedro de Toledos onheusch seggen, van den koning beantwoordt	431
Strenger verbodt van vechten lyf om lyf	432

Derde dochter van Vranckryck geboren	432
Misverstandt tusschen den koningh ende Coné	433
Ghezanten om d' erffenis van Gulick, aan den koning	434
'sKonings toerusten om de saken van Gulick, verweckt veel oordeelens	436
Kroning der koninginne	440
Koningin gekroont	442
De koning in top van voorspoed en heerlyckheidt	445
Voorseggen en voorspoock van 'skonings doodt	446
Droom der koninginne	447
Quinckslagh	453
De koning doorsteken	460
Rouw over 's konings doodt	462
Droefheid der koninginne: door den cançelier getroost	466
Vlyt der koninginne om den staat te vestigen	467
Droefheidt van koninghin Margarite	467
Rouw der gemeente van Paris	467
Straf des moordenaars	467
Wonderlycke rouw die verscheide perso-

nen 't leven kost	468
Rouw der huislieden	468
Eeren des doden	468
Lyckstaatsie begonnen	469
De naam Henrik de Grote den koningh gegeven	470
De koning begraven.	472

EINDT.

Hendrik de Gróte

Tafel.

Over het gehele werk

landen