Geeraerdt van Velsen

(1976)–P.C. Hooft– rechtenstatus




[pagina 120]
Vijfde bedrijf Ga naar voetnoot+ Graeve Floris. Rey van Naerders Graeve Floris Ach! mijn ghetrouwe, set; en draecht my verder niet: Mijn swackheyt is te groot. Een beeck van bloede vliet 1290[regelnummer] My door de wonden af, en verwet al de cleeden. Ga naar voetnoot1290 En bleeckghedaene flaeuwt becruypt mijn laffe leeden. Ga naar voetnoot1291 Ick heb volleeft, en ben ten eynde mynen pat. Van dese wereldt heb ick wel mijn deel ghehadt: Gheboortens hoocheyt, lichaems frischeyt, macht van staeten, Ga naar voetnoot1294 1295[regelnummer] Ontsich by vreemdelinghen, gunst by ondersaeten. Ga naar voetnoot1295 Gheluckich, och! al te gheluckich, soo my maer In 't hooft de dampe niet des lucx ghesteghen waer: Ga naar voetnoot1296b-1297 Oft had ick noyt aenschouwt het vrouwenbeeld aenminnich. Ga naar voetnoot1298 Waer onder school vermomt lichtvaerdicheyt crancksinnich! Ga naar voetnoot1299 1300[regelnummer] U lieden danck ick, voor den dienst, en trouwe groot, Die ghy bewesen hebt my, in mijn laetsten noodt: En moeyt my, dat ick 't niet nae wensche kan beloonen. Ga naar voetnoot1302 Maer wie mijn naesaet zy, Vorst zijnde, sal hy toonen Ga naar voetnoot1303 Dat hem der Vorsten val, met mededooghen, sny; Ga naar voetnoot1304 1305[regelnummer] En weygheren gheensins dees laetste beede my: Dat is, dat hy alhier ter plecke' een kercke bouwe, Ga naar voetnoot1306 Waer by, d'aencomende' eeuw my in ghedachten houwe,
[pagina 121]
En mijn danckwillicheyt. Het jaerelijcksche geldt Ga naar voetnoot1308 Tot noodich onderhouwt dat zy daer by bestelt. Ga naar voetnoot1309 1310[regelnummer] Maer langher nu en heb ick cracht in gheen ghewrichte. Ga naar voetnoot1310 De leden slappen aen ten slaepe', en het ghesichte Ga naar voetnoot1311 Wort van een ysren vaeck verovert. Het gheluydt Ga naar voetnoot1312 Ontsinckt my t'elcken maele', en kan ten keel nauw uyt. Ick sijgh, ick sijgh, ick ben ghecomen op het spade. Ga naar voetnoot1314 1315[regelnummer] O Schepper, ick ontschep, ontsluyt my uw ghenaede. Ga naar voetnoot1315
Rey van Naerders Hy is verscheyen. Heft nu aen te schreyen Ga naar voetnoot1317 Jonghers en grysen: Ga naar voetnoot1318 Droefheyt wilt bewysen: 1320[regelnummer] Cleeren verscheuren: Ga naar voetnoot1320 Gheeft u op tot treuren. Ga naar voetnoot1321 d'Hollandsche Graeve Is om hals en have; Ga naar voetnoot1323 Deerlijck verslaeghen. 1325[regelnummer] Deerlijck verslaeghen! Wendt u stem tot claeghen. Traenen laet vlieten: Suchten opwaerts schieten. Siet hem versmooren: Ga naar voetnoot1329 1330[regelnummer] Hem, die was ghebooren,
[pagina 122]
Uyt's wijd bekenden Roomsche Conincx lenden. Ga naar voetnoot1332 't Leven is heenen. 't Leven is heenen! 1335[regelnummer] Ach wat eyndt van weenen! Ga naar voetnoot1335 't Hooft sal verrotten Dat de Croon der Schotten Had mooghen draeghen. Ga naar voetnoot1338 O bedroefde daeghen! 1340[regelnummer] Weeslijcke Landen, Ga naar voetnoot1340 Slaet in 't hayr uw handen. O swaer verliesen! O swaer verliesen! Wie sal nu de Vriesen 1345[regelnummer] Echter bedwinghen, Ga naar voetnoot1345 Als zy boudt bespringhen 's Kennemers grensen? Ga naar voetnoot1347 Hard is 't om te pensen. Ga naar voetnoot1348 Hy deed haer tsaeghen, Ga naar voetnoot1349 1350[regelnummer] En het juck verdraeghen. Tijd is 't te kermen.
[pagina 123]
Tijd is 't te kermen Wie sal nu beschermen 's Lands innesitter, Ga naar voetnoot1354 1355[regelnummer] Voor den Vlaeming bitter? Ga naar voetnoot1355 Dees keerd' haer vlooten, Van de Zeeusche slooten: Ga naar voetnoot1357 Plach te vernielen, d' Haettelijcke kielen. Ga naar voetnoot1359 1360[regelnummer] Nu is 't verlooren. Nu is 't verlooren! Brenghet rouw te vooren. Ga naar voetnoot1362 T'hans sullen treeden, Inde swarte kleeden, 1365[regelnummer] Burghers en Eelen; Sonder haer juweelen, Ga naar voetnoot1366 Treuren de Paerden; 't Gouwdt moet vande swaerden: 't Lichaem ter aerden.
Machtelt van Velsen. Rey van Aemstellandsche jofferen. Trompetter M. v. Velsen 1370[regelnummer] Trompetter, wel wat is 't dat u te rugghe jaecht? Quae maere speur ick uyt u aenghesicht vertsaecht. Ga naar voetnoot1371 Verclaert u ras. Ga naar voetnoot1372 Trompetter Mijn vrouw quae tyding mach wel schromen
[pagina 124]
Van haesten. M. v. Velsen Niet. Zy can al mee te spade comen. Ga naar voetnoot1373 Uw uytvlucht my benauwt, oft is mijn Heer ghevaên? Trompetter 1375[regelnummer] Naeby. Maer zijt ghetroost: hy is het noch ontgaen. Ga naar voetnoot1375 M. v. Velsen Dat set my wat van 't hart. En wat's hem wedervaeren? Trompetter Doen wy aen 't koorenlandt te Berch ghecomen waeren, Ga naar voetnoot1377 Verhief sich uyt de laech een drommel ysre liên. Ga naar voetnoot1378 Myn Heer van Velsen reedt voor aen, om uyt te sien: 1380[regelnummer] Hy hield zyn paerd cort op, en vraechd' haer wat zy sochten. Ga naar voetnoot1380 Haer antwoordt was: den Graef die wy ghevanghen brochten. Ga naar voetnoot1381 Dat mist u, seyde daer de dappre Velsen op; Ga naar voetnoot1382 En wendt, dewyl hy spreeckt, 't gheswinde ros den cop; Ga naar voetnoot1383 En stoot ten Graevewaerts, daer sit hy vanden paerde Ga naar voetnoot1384 1385[regelnummer] En treedt zijn vyandt toe, met uytghetooghen swaerde. Die schrickt: en waende met een sprong t'ontgaen de doodt, Ghebonden op het paerdt, maer snevelt inde sloot. Ga naar voetnoot1387 De strenghe Ridder volcht, en gheeft hem soo veel steecken, Ga naar voetnoot1388 Dat ick hem seecker min niet als voor doodt en reecken. Ga naar voetnoot1389
[pagina 125]
1390[regelnummer] Het volck was handtghemeen gheworden mid'ler tydt. Eer Velsen ommesach, was hy zyn paerdt ver quyt: Ga naar voetnoot1391 Des ('t veld viel ons te nauw die schier omringhelt streeden) Ga naar voetnoot1392 Beschrijdt zijn Schildknaeps paerdt; en isser afghereeden. Ga naar voetnoot1393 Wy worpen om; en boôn den vijandt al de rug; Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] En spreyden elck zijns weechs: vrees maeckt de voeten vlug. Ga naar voetnoot1395 'k En ben's gheen verder tuygh, oft yemand quam in handen, Ga naar voetnoot1396 Oft op de plaetse bleef, oft werwaerts de vyanden Ga naar voetnoot1397 Ghetooghen coomen, is my gantschlijck onbekent. Maer vaylich houd' ick my nocht hier, nocht hier ontrent. Ga naar voetnoot1399 1400[regelnummer] Des bid verlof, dat ick my elders heen mach gheven. Ga naar voetnoot1400 M. v. Velsen Gaet daer ghy seecker meent te wesen, van u leven. Maer waer blijft dese vrouw? waer heenen neemts' haer keer? Ga naar voetnoot1402 Waer soeckt zy vaylicheyt, aen leven oft aen eer? Ga naar voetnoot1403 Waer vindt zy troost? mijn hoop gheleghen inder assche, Ga naar voetnoot1404 1405[regelnummer] Is, dat in 't eedel bloedt d'oneedel' handen wassche, Ga naar voetnoot1405 Het onvermurruwt volck, eer dat den avondt stort. Ga naar voetnoot1406
Rey van Aemstellandsche jofferen Mijn vrouw, ach! rust uw hart: dat vaeck bevonden wort Ga naar voetnoot1407 Meedooghen en bescheydt, in ons ghemeent, wy weten.
[pagina 126]
M. v. Velsen Wraeckgiericheydt te seer haer harten heeft doorbeten: Ga naar voetnoot1409 1410[regelnummer] Des ick de doodt het best, dat my ghenaeckt, vermoe. Ga naar voetnoot1410 Doch sterven vrees ick niet: alleene vrees ick hoe. Ach! dat, op dese ruy, gheen woestaert onverstandel, Ga naar voetnoot1412 Uyt vuyle bitterheyt, dit lichaem en mishandel: Ga naar voetnoot1413 Oft spotter, en voltooy, uyt dartelheden snoodt, Ga naar voetnoot1414 1415[regelnummer] Mijn leelijck ongheval, met een mismaeckte doodt! Ga naar voetnoot1415 O Godt, wat knellen 't hart my toeghewronghen schroeven! Ga naar voetnoot1409-1416
Rey van Aemstellandsche jufferen De seeckre ramp is groot: dus wilt u niet bedroeven In 't gheen onseecker is. M. v. Velsen Ick bid's laet my alleen Vertrecken, dat ick my begheve tot ghebeên.
Rey van Aemstellandsche jofferen 1420[regelnummer] O deuchdgeurighe roos, aensienelijckste spruyt Ga naar voetnoot1420 Die 't eedel Woerder huys oyt heeft ghegheven uyt; Ga naar voetnoot1421 Wat hebdy in uw may ghetroffen straffen weêr? Ga naar voetnoot1422 Wat valt'er onghenaed des Hemels op u neêr!
[pagina 127]
O claeren spieghel van ghetrouwicheyt en zeên, Ga naar voetnoot1424 1425[regelnummer] Hoe seer beswalcken u des eeuws verdorventheên! Ga naar voetnoot1425 O eere des gheslachts der vrouwen, vol van druck, Hoe eerloos doet by u 't ondeuchdighe gheluck! Ga naar voetnoot1427 O wel ghebooren vrouw, beschreyelijck voorwaer, Voorwaer beclaechlijck zijn soo veel ellenden swaer, 1430[regelnummer] Die uw verwonnen borst met droefheyt opghevuldt Bedrucken altesaem, en gheene tot uw schuldt! Ga naar voetnoot1431 Maer moeten noch veel meer d'ellenden zyn beclaecht Des gheenes, die, tot schuldt, daer mede wort gheplaecht: Ga naar voetnoot1433 Want, als de voorspoedt vliedt, soo comen de misdaên 1435[regelnummer] Die hy verborghen droech, den boose' om 't harte slaen. Waer heenen dan ghewendt? waer heenen dan ghekeert? Van binnen is 't ghemoedt verettert en verseert; Ga naar voetnoot1437 't Voorlachend schellemstuck toont ysselijck ghelaet: Ga naar voetnoot1438 Van buyten, houdt de plaech op lichaem aen, en staet. Ga naar voetnoot1439 1440[regelnummer] De rampsaelighe Graef van Hollandt is, door 't stael, Ga naar voetnoot1440 Verlost onlancx gheleên van dusdaenighen quael. Ga naar voetnoot1441 O Velser Ridder vleyt ghy u met sulcken wraeck! Waer uw doodtvyandt door uyt alle lyden raeck?
[pagina 128]
Te vooren vreesd' hy 't klem van uwen strenghen moet; Ga naar voetnoot1444 1445[regelnummer] Te vooren kond de schrick haer prenten in zijn bloedt; Ga naar voetnoot1445 Te vooren vreesd' hy d'hoon des batsen onghevals: Ga naar voetnoot1446 Nu acht hy niemandt, en is schootvry teghen als. Ga naar voetnoot1432-1447 En ghy eenvouwdich volck, wat's dat ghy claechlijck mort Ga naar voetnoot1448 Om 't bloedt oneelder wijs in vanghenis ghestort? Ga naar voetnoot1449 1450[regelnummer] Dat cierlijcker aen 't spits eens hayrs in 's oorlochs brandt Ga naar voetnoot1450 Ghevlooten hebben soud, ten offer 't vaderlandt? Dit's laete rouw. 'T was tijdt te schreyen, doen de Ziel Ga naar voetnoot1452 Van Vorstelijcken lof, oneelder wijs, verviel In laster grondeloos; en storf, aen ontrouw groot, Ga naar voetnoot1454 1455[regelnummer] En aen meyneedicheyt, een schandelijcker doodt. Tijdt is het, tijdt is 't nu, om te beschreyen (laes!) Den jammerlijcken val der Eedelinghen dwaes, Die door wraeckgiericheyt soo verre zijn gheraeckt, Dat zy tot onrecht haer goedt recht hebben ghemaeckt. 1460[regelnummer] Nu is het tijdt, om op u selven 't ooch te slaen, En schouwen u ellend, en eyghen quaelen aen, En te beschreyen, met droef opgheheven klanck, Ga naar voetnoot1462 Uw scheuring, nederlaegh, verwoesting, onderganck. Want Hollandt sie ick heel in 't war, (o droeve schijn!) Ga naar voetnoot1464 1465[regelnummer] De Goeyers, Kennemaers, en buyren vanden Rhijn Ga naar voetnoot1465 In roeren; op de been Westvries, en Waeterlandt; Ga naar voetnoot1466 Het Huys te Velsen plat; en Woerden inden brandt:
[pagina 129]
Gheverwet van het bloedt, den Aemstel en de Vecht; Oneens den Adel, het ghemeene volleck slecht Ga naar voetnoot1469 1470[regelnummer] Ghespouwen en ghesplitst: en (dat ick meest beween) Ga naar voetnoot1470 Een yder stuyrt zijns weechs, en niemand weet waer heen. O edel Aemsterlandt, o meenich maegh' en vriendt, Wat komt u over dat ghy niet en hebt verdient! O heylich' Eendracht ghy verlaet ons! en wanneer, 1475[regelnummer] Wanneer welvaerens stut, wanneer sien wy u weer? D'oochscheelen worden swaer, en cracht van vaeck gedoogen: Ga naar voetnoot1420-1476 Ga naar voetnoot1476 Het droevich harte stemt met d'uytghewaeckte ooghen. Ga naar voetnoot1477
De Vecht. Rey van Aemstellandsche jofferen De Vecht O harten pynelijck bedooven in uw leydt, Ga naar voetnoot1478 d'Oorsaeck is groot, de welcke' heeft uw weemoedicheydt: 1480[regelnummer] Want ghy onwetend zijt hoedaenich het besluyt is Des Hemels ende waer het noodlodt over uyt is. Ga naar voetnoot1481 Niet schiet'er te vergheefs: veel min gheschiet 'er quaet: Ga naar voetnoot1482 Maer 't soet met suyrheyt souwt de goddelijcke raedt. Ga naar voetnoot1483 In plaets van clachten, zijt ghy grooten dancke schuldich 1485[regelnummer] Den gheenen, die door dees quellaedjen meenichvuldich
[pagina 130]
Uws lieven vaederlandts, verr'siende maeckt den baen, Ga naar voetnoot1486 Waer lancx, ter eeren, u naeneeven sullen gaen. En telt 't gheen u verschijnt niet onder ydle droomen: Ick ben de Vecht, de Gheest en Godtheyt vander stroomen 1490[regelnummer] En silververwich nat, daer ghy uyt rysen siet Dees frissche grysicheyt, ghemytert met het riedt. Ga naar voetnoot1491 Waersegghend is mijn tong: dus luystert nae 't verclaeren; 'k Sal die verborgentheyt des noodlots openbaeren; Ga naar voetnoot1493 En spelen voeren 't ooch van uw vervreemd ghedacht, Ga naar voetnoot1494 1495[regelnummer] In schiedenissen, diep verhoolen onder nacht; Ga naar voetnoot1495 Die van de parcken eerst op rocken zijn ghewonnen, Ga naar voetnoot1496 En sullen werden, ter ghesetter tijdt, volsponnen. Ga naar voetnoot1497 Den Aemstelheer gheparst door desen overval Ga naar voetnoot1498 Tot noodtweer van zijn staet, sal d'ouwde burrechwal Ga naar voetnoot1499 1500[regelnummer] Van 't nedrich AMSTERDAM, en de begraven percken Ga naar voetnoot1500 Nae zijn vermooghen eerst omheyndt met eycken wercken, Ga naar voetnoot1501 Voor overrompeling, verheffen, uyt zijn plat, Ga naar voetnoot1502 Met vest en toorens; en voltooyen 't tot een stadt. Ga naar voetnoot1503 Ga naar voetnoot1503
[pagina 131]
Van deser tijdt af, sal't beginnen, vol van moede 1505[regelnummer] Te beuren op het hooft, en met den teghenspoede Worstlende meenichmael, weêr t'elckens uyt zijn asch, Heerlijcker opstaen, dan het oyt te vooren was: En seer ontsien van zijn ghebuyren, lang, door desen, Ga naar voetnoot1508 Van zijn Landsheeren, lang, met jonst ghetroetelt wesen: Ga naar voetnoot1509 1510[regelnummer] Tot dat het eyndelyck verwerf door diensten mildt. Des Caisars hoochste pracht, tot top van zynen schildt. Ga naar voetnoot1511 Dan andre tyden, dan ghenaecken andre stonden. Een wreecker vanden hooghen Hemel afghesonden, Welhem ghenaemt verschijnt in Hollandt, en herplant Ga naar voetnoot1514 1515[regelnummer] De vryheyt onderdruckt, in haeren ouwden standt. 't Uytheemsch gheweldt wordt uytghedreven t'allen steden; De groote' onmenschlijckheyt, de groote' afgrijslijckheden Des Spaenschen Tyrannijs; die stal had als een post: Ga naar voetnoot1518 d'Iphigeniaes en Polixenaes verlost Ga naar voetnoot1519 1520[regelnummer] Van d'altaers bloedich. Het verworghen, branden, kerven Ga naar voetnoot1520 Gaet af; en echter, gheen begraven voor het sterven. Ga naar voetnoot1521 Dan moocht ghy Amsterdam, en Hollandt alghemeen Wat adems scheppen in uw borst schier toeghetreên. 's Lands Staeten, die ghespaert en hebben bloedt noch schatten, 1525[regelnummer] Nocht sorch, in 's vryheyts dienst, die sullen dan hervatten
[pagina 132]
Het aensien en ghesach dat haer van oudts toequam: En stellen eenen Heldt, van Caisarlijcken stam En Nassausch bloedt, (het welckmen siet in desen daeghen Ga naar voetnoot1528 Als 's Christen werelds hooft de Roomsche croone draeghen) 1530[regelnummer] In 't Vorstelijck bestier; die Mauritz zy ghenoemt, Na des verlossers naem van Duytsland hooch beroemt. Ga naar voetnoot1531 Voor wien alle' oorlochsman in zynen tijdt sal wijcken. Teghen de coomst van dees de Spaensche Coninckrijcken, En overbuyren van den trouweloosen Moor, Ga naar voetnoot1534 1535[regelnummer] Op 's aerdtrijcx eynde, nu alreede schricken, door Ga naar voetnoot1535 Waersegghren duydenis: en aen haer Monarchie Ga naar voetnoot1536 En haepert anders niet als dese Prophecie. Ga naar voetnoot1536b, 1537 Soo veel onmaetighe' hoops, ghelucx, beleyds, ghewelds Ga naar voetnoot1538 Stuyt (wil 't den Hemel) op den schildt af eenes Helds. 1540[regelnummer] Dees ist, die wederom vercryghen sal, in hande, Ga naar voetnoot1540 Van Ghelder de voochdy, van Zutphen, en den lande Ga naar voetnoot1541 Van Wtrecht; die berecht te desen daeghe' altsaem Ga naar voetnoot1542 Door zyne maeghen zijn, en den Nassauschen naem:
[pagina 133]
Wanneer zy van die stam doorluchtighe rancken 1545[regelnummer] Een wijl zijnd' afghedwaelt haer sullen dies ontdancken: Ga naar voetnoot1545 Dees seven landen vry beschermen te ghelijck: Ga naar voetnoot1546 En tziddren doen van verr Habsburch en Oostenrijck. Ga naar voetnoot1547 Want, als een blixem snel ten slingher uytghedreven Ga naar voetnoot1548 Des yverighen Gods, sal hy ten stryde streeven, 1550[regelnummer] Afwerpende' en vertreênde' al wat zijn spits ontmoedt, Ga naar voetnoot1550 Omheynt met aerdsche goôn, en helden van zijn bloedt: Ga naar voetnoot1551 Met Heynrick dapper, zijn beleyder van de paerden; Ga naar voetnoot1552 Met Welhem Vrieslands heyl; Philips den onvervaerden, Ga naar voetnoot1553 Den vroomen Luydewijck, beyd waerdich andermael Ga naar voetnoot1554 1555[regelnummer] Te leven; en Johan braef als een punt van stael; Ga naar voetnoot1555 Den nemmersuffen Ernst; Nassausche' al met elckander. Ga naar voetnoot1556 Ghelijck des werelds roem de grooten Alexander Ga naar voetnoot1557
[pagina 134]
Bestuwt met al de schaer der Vorsten trotsberaên Ga naar voetnoot1558 En Coninghen, die uyt zijn hof zijn opghestaen, Ga naar voetnoot1559 1560[regelnummer] Viel in het Persisch heyr, aenvoerende de Griecken: Elck van zijn vrienden streckte' een slachveer aen zijn wiecken: Ga naar voetnoot1561 De schrandere' Eumenes, de kloecke Ptolomeêus, Ga naar voetnoot1562 Perdicca, Lysimach veroveraer des leeuws. Ga naar voetnoot1563 Oft eer, als een Iuppijn, die (doe vermetel snofte Ga naar voetnoot1564 1565[regelnummer] 's Aerds onbesuyst ghebroedt) van boven neder bofte Ga naar voetnoot1565 De lyven dickghespiert der reusen groot en grof; Die lomp en overdwaelsch, 's ouden Saturnus hof, Ga naar voetnoot1567 Met cracht van armen swaer, te meestren haer vermatten; Ga naar voetnoot1568 En schansten berch op berch, aen Hemelhooghe katten: Ga naar voetnoot1569 1570[regelnummer] De Coning stondt in 't mid: de Crijchsgod onvertsaecht, Ga naar voetnoot1570 Latonaes kindrên beyd', en Pallas d'oorloochs maechdt, Ga naar voetnoot1571 Neptuin en Liber hem stijfden aen wederkanten; Ga naar voetnoot1572 Altsaem van zijn gheslacht, altsaem zijn bloedtverwanten. Ga naar voetnoot1573
[pagina 135]
Alsoo sal onsen Vorst; en sullen werden zijn Ga naar voetnoot1574 1575[regelnummer] Vyanden hem ghewaer, in soodaenighen schijn. Ga naar voetnoot1575 Dat seg de Tielsche hey van zijn gherit vertreden: Ga naar voetnoot1576 Dat seg de blyde stem der vryghemaeckte steden: Dat seg het yslijck veldt vol uytghestreckte doôn, Ga naar voetnoot1578 Daer zeghes gulde wieck hem toevoer Laurencroon. Ga naar voetnoot1579 1580[regelnummer] Des zyne faem met lof van yder wijd gheblaesen Tot onser wereld uyt sal barsten, en verbaesen Ga naar voetnoot1581 De volcken, dien de Son zijn slinckerzijd toewendt, Ga naar voetnoot1582 Als noch self 't hierlandsch spoock, en gheesten nauw bekent: En 't schittren van zijn swaerdt sal wyder vrees verwecken, Ga naar voetnoot1584 1585[regelnummer] Dan, met haer straelen, som van onse starren strecken. Ga naar voetnoot1585 Hollander ende Zeeuw sullen haer naemen groot Uytbreyden onder hem, over den Aerdenkloot; Ga naar voetnoot1587 En onbepaelden roem ten Hemel hooch verheffen. Ga naar voetnoot1588 Dan sullen zy voorby seylen en overtreffen
[pagina 136]
1590[regelnummer] Al wat'er is van volck dat haven heeft oft ree: En bruysen door het blaeuw als Vorsten van de Zee. Ga naar voetnoot1591 Dit sal haer konst, dit haer vermeeten zijn, te dwinghen d'Oploopend' Oceaen naer haeren handt; en wringhen Ga naar voetnoot1593 't Ghebit den winden wederspannich inden mondt; 1595[regelnummer] En 't morren te versmaên der baeren sonder grondt. Ga naar voetnoot1595 O borsten van bedrijf! o moeden onbesneeden! Ga naar voetnoot1596 O harten kloeck! o onverleemde dapperheeden! Ga naar voetnoot1597 Rondom uw vaederlandt, sult ghy ghelijck een vuyr, En uwen hooftman zijn als een metaelen muyr. 1600[regelnummer] Die sal, verlaeden met den roof der Castiljaenen, Ga naar voetnoot1600 De waepens van Leon, en de Bourgoensche vaenen Ga naar voetnoot1601 Besprenckelt van het bloedt, becroosen van het stof, Ga naar voetnoot1602 't Huys voeren seghenrijck, en hanghen op het hof. Ga naar voetnoot1603 Te weten Arragon dorst dencken, en Graenaeden, Ga naar voetnoot1604 1605[regelnummer] Dat zy de Zeeusche jeuchdt met keetens soude laeden; d'Hollandsche Maechden slaen, zijnd' eerst haer eer gherooft. Ga naar voetnoot1606 Toledo val die vloeck, en Saragossa' op 't hooft. Ga naar voetnoot1607
[pagina 137]
Ghy volcken van een bloedt, houdt Eendracht met u beyden: Ga naar voetnoot1608 Vertrouwt u Godt, uw saeck, uw Vorst: hy sal beleyden Ga naar voetnoot1609 1610[regelnummer] Uw rotten streng, te veld; uw vlooten trots, ter Zee: Ga naar voetnoot1610 En kneusen 't woest gheweldt; en helpen ons aen vree. Ga naar voetnoot1611 Dat spoedich Amsterdam sal onder hem vermaeren, Ga naar voetnoot1612 En luycken op; ghelijck, aen 't eyndt der kindtsche jaeren, Een eedle maechdt die in haers jeuchdes bloeyen treedt: 1615[regelnummer] 't Ghesicht ontfonckt; en 't rypen van 't vernuft ontcleedt Ga naar voetnoot1615 Het vlytige ghelaet van slechtheyt vlack tot schroomen; Ga naar voetnoot1616 De stal des lichaems, hals en heup begint te vroomen; Ga naar voetnoot1617 En maxel crycht het gheen dat haeren bosem sluyt; Ga naar voetnoot1618 Achtbaerheyt voeghlyck blinckt ten schoonen aenschyn uyt: Ga naar voetnoot1619 1620[regelnummer] Dan perlen, goudt, en sleep: zy wort gheviert van veelen! Heymlycke nydt ontfaên haer mindere ghespeelen. Ga naar voetnoot1621 De naemhaftighe stadt verdaedicht door zyn dolck Ga naar voetnoot1622 Sal nemen toe in macht, en menichte van volck, Ga naar voetnoot1623 Meer dan te vooren, in driehondert Sonneringhen, Ga naar voetnoot1624 1625[regelnummer] En wyder uyt, den creyts van haere vesten dringhen. Ga naar voetnoot1625 Want, al, wie tyranny te woedichlyck ontstelt, Ga naar voetnoot1626 Bloedighe wetten, oft vyandelyck gheweldt
[pagina 138]
Ellendelyck sal uyt haer vaederlandt verjaeghen, Ga naar voetnoot1628 Met vrouwen, kind'ren jong, en hoop beroyde maeghen, 1630[regelnummer] Door open poorten zy ontfaên sal, naeckt en bloodt; En met meedoogentheyt verquicken in haer schoot. De trouwe burghery haer nyver sal gheneeren Ga naar voetnoot1632 By 't ploeghen vande Zee; by coopen en verteeren; Ga naar voetnoot1633 En spysen landen vreemdt, en Coninckrycken groot, Ga naar voetnoot1634 1635[regelnummer] In diere tyden en vertwyfeld' honghers noodt, Ga naar voetnoot1635 Met lyftocht allerhand, en voorraedt uyt haer schuyren: By 't afval van 't ghenot verovren haer ghebuyren. Ga naar voetnoot1637 Van schepen af, en aen, om waer, om goudt te hael, Ga naar voetnoot1638 Sal 't krielen op het Y, en swart zyn inde Wael. Ga naar voetnoot1639 1640[regelnummer] Al sal't'er besich zyn, al woelen met onlede, Ga naar voetnoot1640 Van voeren, lossen, laên, met waeghen, schuyt, en slede. Ga naar voetnoot1641 't Ghewin ghedijt tot pracht, tot cier de rijckdoom swaer. Ga naar voetnoot1642 Dan boutmen wel seshondert huysen op een jaer. Ga naar voetnoot1643 't Ghetal der kercken wast, daer sietmen sluysen graven; Ga naar voetnoot1644 1645[regelnummer] Een leegher arbeydsliên hier delven aen een haven. Ga naar voetnoot1645
[pagina 139]
Daer slaetmen eenen grondt, zeediep, van paelen sterck, Ga naar voetnoot1646 En kroont den Aemstel, met ghewelleft metselwerck onwickbaer door zijn wicht; om boven op te laeden Ga naar voetnoot1648 Weldighe Zuylen 's Beurs voortreffelijcke cieraeden. Ga naar voetnoot1649 1650[regelnummer] Soo besich 's Somerssons, de byen zijn in 't Goy Ga naar voetnoot1650 Daer soete boeckweyt bloeydt; als zy (om inde koy Te seer bevollickt, niet elck ander te verdringhen) Uytleyden haers gheslachts mondighe' anwasselinghen: Ga naar voetnoot1653 Oft als zy vlieghen d'een den andren in 't ghemoedt, Ga naar voetnoot1654 1655[regelnummer] En nemen af den last van 't aenghewonnen goedt: Oft als zy yverich den claeren honich vaeten, Ga naar voetnoot1656 Met soete leckerny opvullende de raeten: Oft als zy keeren uyt, met al haar burghery, Ga naar voetnoot1658 Den bommel een ghediert soo nyver niet als zy: Ga naar voetnoot1659 1660[regelnummer] Het isser drang, en drock en nerghens sietmen luyen: Ga naar voetnoot1660 Den honich geurich ruyckt nae d'uytghesooghen kruyen. O welcke schatten! o welck over grof ghewin Sal komen aengheweydt tot haere paelen in, Ga naar voetnoot1663 En vullen 't landt; wanneer het Y sal doen verflaeuwen 1665[regelnummer] Den Lissebonschen Taach, en neerslaen zijn winckbraeuwen; Ga naar voetnoot1665
[pagina 140]
Al hanghen zy, van oudts begruyst, vol gouden sands! Ga naar voetnoot1666 Wat sal 't ghemeene best ghevoelen onderstands, Ga naar voetnoot1667 Als haere jeuchdt den hoop van Portugal sal plucken Ga naar voetnoot1668 In 't Oost; en haelen t'huys den Oest vande Molucken! Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] 't Bestaen sal manlijck zijn, maer wat voor woorden smeên Ga naar voetnoot1670 Sal menschen tong, om yet te segghen vande gheen, Die reysen sullen uyt, waer lancx zy noyt en hoorden Dat yemandt was ghekeert; en soecken, in het Noorden 't Welck nimmermeer ontdoyt, door's pekels korter sway, Ga naar voetnoot1674 1675[regelnummer] Een wech nae 't machtich Chine', en rijcken van Cathay? Ga naar voetnoot1675 Die terghers vande doodt die henen sullen slippen Ga naar voetnoot1676 Door midden 't driftich ijs aen Hemelhooghe klippen; Ga naar voetnoot1677 Daer schors op schorse schuyft, en leydt in 't lang, en 't bree, Ga naar voetnoot1678 Als kercken boven, en als kercken onder Zee: 1680[regelnummer] Die door den haeghel blindt en onghebaende plecken, Ga naar voetnoot1680 Ghelijck ter hellen, vande Son af, sullen trecken Tot daer de maendt een deel is vanden dach, en daer Ga naar voetnoot1682 Een dach en nacht alleen volmaecken 't heele jaer. Die, veele maenden, van de wereld af ghescheyden, 1685[regelnummer] Begraven onder sneeuw haer leven sullen leyden, By 't hongrich huylen van 't ruych onghedierte fel, Ga naar voetnoot1686 In 't Coninckrijck des nachts, ghelijck als inden hel.
[pagina 141]
Voorwaer Alcmenaes soon en heeft sich noyt vermeten Ga naar voetnoot1688 Soo onvertsaechden daedt; al heeftmen uytghekreten 1690[regelnummer] Dat hy 't volck onderaertsch deed beven van ontsach, Ga naar voetnoot1690 En sleypte Cerberus gheketent voor den dach. Ga naar voetnoot1691 Nochtans en sal haer roem wijdvluchtich hier niet marren; Ga naar voetnoot1692 Als oft zy aende weet op seylsteen, vaste starren, Ga naar voetnoot1693 Graedbooch, en Astrolaeb, alleen ghebonden was, Ga naar voetnoot1694 1695[regelnummer] En 't waelen vande Naeld aen 't luysternauw Compas. Ga naar voetnoot1695 't Sal Crijchsvolck wesen. Dat wil voelen en beschreyen Ga naar voetnoot1696 De Zee van Hercules: dien (als hy breedt gaet weyen Ga naar voetnoot1697 Den Oceaen te trots, met uytghelaeten vloedt) Ga naar voetnoot1698 Het Amsterdamsch beleydt doen sincken sal zijn moedt: Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Soo dat hy golf, op golf, beteutert door 't vervaeren, Ga naar voetnoot1700 Sal slorpen aerseling, ter straet in, met zijn baeren. Ga naar voetnoot1701 Ick sie d'Hollandsche vloot den Andaluz aen boordt: Ga naar voetnoot1702 De roock en vlam van 't schut: de pekel roodt van moordt: Ga naar voetnoot1703
[pagina 142]
't Bestorven Gibraltar van vrees om 't hart beneepen: 1705[regelnummer] En al de Westerstrandt gheplondert van haer schepen: Ga naar voetnoot1705 Die baet het niet te zijn als slooten opghebouwt, Nocht dat zy spieghlen doen de dyninghen, van 't goudt. Soo mannen harten, soo, soo moeden van vermoghen. Ga naar voetnoot1708 Dat's in zijn croon, den Vorst des ondergangs ghevlooghen; Ga naar voetnoot1709 1710[regelnummer] En, van 't vermetel hooft, de pracht ghemaeckt tot schandt. Ga naar voetnoot1710 Soo seyndtmen 't oorloch uyt: en haeldmen vreed' in 't landt. Ga naar voetnoot1711 O voorspoed spoedich, des my 't wonder doet verstommen; Ga naar voetnoot1712 Dat ghy soo flucx, o stadt! sult wesen opgheklommen, En hebben u gheset, in sulcken hoochte, daer 1715[regelnummer] Soo meenich, te vergheefs, nae steyghert duysent jaer! Men bidd' de Maeticheyt dan maer, dat zy te vreeden Ga naar voetnoot1716-1741 Ga naar voetnoot1716 Zy, u te blyven bij, in uw gheluckicheden, En vestigh' uwen stoel: Want nerghens is soo veyl Ga naar voetnoot1718 Den onverwachten val, als op de toppen steyl; 1720[regelnummer] Soo slibbrich staen, als op den cruyn; soo te bedincken Het gyben, als voorwind, en soo ghereedt het sincken. Ga naar voetnoot1721 Ga naar voetnoot1720b-1721a Ghelijck ick sie, uyt wenst tot weelde, te ghemoedt Ga naar voetnoot1722 Al wat verbasterings der ouwde zeeden goedt; Ga naar voetnoot1723 En, om het snood ghewin, in last de goede wetten. Ga naar voetnoot1724 1725[regelnummer] Doch sullen daer de beste' haer voorgang teghen setten, Ga naar voetnoot1725
[pagina 143]
Uytblinckende' als in goudt het heldere ghesteent: Soo dat daer schaemroodt door de goedighe ghemeent Sal raecken omtesien, en rouw haer hart te roeren, En volghen op het licht dat d'Overheden voeren. Ga naar voetnoot1727-1729 1730[regelnummer] Oft oock, o groote stadt! u eenich misverstaen, Ga naar voetnoot1730 Tot altenauwen voet, van heerschen socht te raên, Ga naar voetnoot1731 Waer op licht waere, dat weer Tyranny insloope; Niet edel Hoofttack, niet Croondraechster van Europe. Ga naar voetnoot1733 Houdt vry der volcken toom wel staedich inder handt: Ga naar voetnoot1734 1735[regelnummer] Maer voor het uyterst schroom den teughel, met verstandt
[pagina 144]
Van wicht, den breydel rept, wat styver oft wat sachter. Ga naar voetnoot1735, 1736 Te ruym dat struyckelt vaeck, en al te cort leydt achter. Ga naar voetnoot1737 In vryheyt ordentlijck uw burghery laet treên, Ga naar voetnoot1738 Recht tusschen dienstbaerheyt en wetteloosheyt heen. Ga naar voetnoot1734-1739 Ga naar voetnoot1739 1740[regelnummer] Soo groeydt, soo bloeydt, so wast, o rechterhandt der Staeten, In mooghentheyt, gheluck, en tal van ondersaeten. Ga naar voetnoot1741 En ghy, o vrouwen, wischt uw traenen af en lijdt Gheduldich desen, om den naekomenden tijdt. Ga naar voetnoot1478-1743
Rey van Aemstellandsche jofferen O wat heb ick ghesien met mijn beslooten ooghen! Ga naar voetnoot1744 1745[regelnummer] Wat heeft my inden droom verscheenen, staen vertooghen, Ga naar voetnoot1745 De voorsegghende Vecht daer wonderheyden al! Voorwaer den Hemel weet wel hoe hy 't schicken sal: En seghent dickwils, als hy uyt schijndt op verdelghen. Des laet ons d'onspoedt als gheneesedranck verswelghen, Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] Die, onvermaecklijck op de tong, den gheest wel smaeckt, Ga naar voetnoot1750 Door hoop van 't smaecklijck goedt, dat lijf en siel vermaeckt. Ga naar voetnoot1751 Eyndt	voetnoot+ Voor de handelingsvoortgang, zie Inleiding 1.4. voetnoot1290 verwet, verft, kleurt; cleeden, kleren. voetnoot1291 bleeckgedaene, een bleek voorkomen hebbend, bleek; laffe, zwakke, uitgeputte. voetnoot1294 frischeyt, gezondheid; staeten, waardigheden. voetnoot1295 ontsich, eerbiedige vrees; gunst, liefde. voetnoot1296b-1297 zo mijn verstand maar niet beneveld was door het geluk. voetnoot1298 vrouwenbeeld, vrouw. voetnoot1299 lichtvaerdicheyt, lichtzinnigheid, wuftheid. voetnoot1302 en moeyt, en het spijt mij. voetnoot1303 naesaet, opvolger. voetnoot1304 sny, leed doet. voetnoot1306 Dit is in het begin der 14de eeuw gedaan. voetnoot1308 danckwillicheyt, goede wil om dank te betonen. voetnoot1309 bestelt, gegeven, verschaft. voetnoot1310 ghewrichte, lid. voetnoot1311 slappen aen, worden al slapper; ghesichte, ogen. voetnoot1312 ysren vaeck, nl. de doodslaap. voetnoot1314 op het spade, op het uiterste. voetnoot1315 ontschep, geef de geest; ontsluyt, openbaar, schenk. voetnoot1317 heft - aen, begint, vangt aan. voetnoot1318 jonghers en grysen, jongen en ouden. voetnoot1320 cleeren verscheuren, tot teken van rouw, zoals de Israëlieten deden (vgl. Gen. XXXVII, vs. 34). voetnoot1321 gheeft u op tot, geeft u over aan. voetnoot1323 heeft leven en goed verloren. voetnoot1329 versmooren, sterven, omkomen. voetnoot1332 Willem II. Vgl. vs. 39, 40, 164. voetnoot1335 welk een treurig einde. voetnoot1338 mooghen, kunnen; de Croon der Schotten. In 1286 was koning Alexander III van Schotland ten gevolge van een val van zijn paard overleden, en toen vier jaar later zijn dochter Margareta, die hem was opgevolgd, stierf, maakten ruim twintig bloedverwanten aanspraak op de Schotse troon. Een van hen was Floris V, die door zijn oud-overgrootmoeder Ada, de gemalin van Floris III, van een vroegere koning van Schotland afstamde. De Schotse edelen, onderling verdeeld, droegen aan de Engelse koning Eduard I op, een keus te doen uit de kroonpretendenten, die nu naar Schotland werden ontboden om er hun recht te bepleiten. Dit deed ook Floris V. Wel verwierf hij de kroon niet, maar hij kreeg een schadeloosstelling in geld. voetnoot1340 weeslijck, aan wezen gelijk. voetnoot1345 echter, hierna. voetnoot1347 In 1287 had Floris V de West-Friezen voor goed onderworpen. voetnoot1348 het is hard, wanneer men daaraan denkt. voetnoot1349 tsaeghen, versagen. voetnoot1354 innesitter, ingezetene. voetnoot1355 bitter, boos, verbolgen; men denke aan de strijd met Jan v. Vlaanderen. voetnoot1357 slooten, kastelen. voetnoot1359 haettelijcke, gehate, vijandige. voetnoot1362 brenghet te vooren, legt aan de dag. voetnoot1366 juweelen, versiersels. voetnoot1371 vertsaecht, moedeloos. voetnoot1372 Mevrouw, een slechte tijding komt altijd vroeg genoeg. voetnoot1373 niet, neen. voetnoot1375 naeby, bijna. voetnoot1377 Berch, Muiderberg. voetnoot1378 laech, hinderlaag; een drommel ysre liên, een drom, een troep gewapende lieden. voetnoot1380 hield cort op, hield dadelijk in. voetnoot1381 ghevanghen brochten, gevankelijk meevoerden. voetnoot1382 dat mist u, dat zal u niet gelukken. voetnoot1383 dewyl, terwijl. voetnoot1384 stoot, rent; sit van, stijgt af. voetnoot1387 snevelt, valt. voetnoot1388 strenghe, onverzettelijke. voetnoot1389 min niet als, niet anders als. voetnoot1391 ver, bijw. van graad. voetnoot1392 viel, was; omringhelt, omringd. voetnoot1393 isser afghereeden, is weggereden. voetnoot1394 wy worpen om, wij wendden de teugel en vluchtten; al is hier als versterkend partikel gebruikt. voetnoot1395 spreyden elck zijns weechs, gingen elk onze weg. voetnoot1396 'k en ben 's gheen verder tuygh, verder ben ik er geen getuige van geweest. voetnoot1397 bleef, sneuvelde, omkwam. voetnoot1399 houd' ick, reken, acht ik; ontrent, in de nabijheid. voetnoot1400 gheven, begeven. voetnoot1402 neemts' haer keer, zal zij zich keren, zal zij gaan. voetnoot1403 aen, voor. voetnoot1404 gheleghen inder assche, vernietigd. voetnoot1405 in 't eedelbloedt, in mijn edel bloed. voetnoot1406 onvermurruwt, onvermurwd, wreed; stort, valt. voetnoot1407 rust uw hart, bedaar, wees kalm; wij weten dat onder ons volk dikwijls mededogen en redelijkheid worden aangetroffen. voetnoot1409 w. heeft te zeer ingang in hun hart gevonden. voetnoot1410 daarom houd ik de dood voor het beste, dat mij te wachten staat. voetnoot1412 op dese ruy, bij dit oproer; onverstandel, zonder ‘bescheid’. voetnoot1413 en mishandel, schende. voetnoot1414 spotter, (vrouwen)schender. voetnoot1415 leelijck ongheval, smadelijk ongeluk; mismaeckte, schandelijke. voetnoot1409-1416 Zie Inleiding 1.4. 't hart my, mij het hart. voetnoot1420 deuchdgeurighe, wier deugden zulk eene lieflijke aandoening opwekken; aensienelijckste, voortreffelijkste. Ed. 1636: o roos volgeurs van deughd. voetnoot1421 ghegheven uyt, voortgebracht. voetnoot1422 may, de lente des levens; wat straffen, welk een ongunstig, ruw (adjektief). voetnoot1424 zeên, goede zeden, eerbaarheid. voetnoot1425 beswalcken, bezoedelen, besmetten. voetnoot1427 doet, handelt; 't ondeuchdighe gheluck, het slechte lot. voetnoot1431 bedrucken, drukken. voetnoot1433 tot schuldt, door eigen schuld. voetnoot1437 verseert, gewond (door wroeging). voetnoot1438 voorlachend, eerst aanlachend. voetnoot1439 plaech, straf na de misdaad; houdt aen op, vervolgt; staet, waardigheid. voetnoot1440 Ed. 1636: de vuylgevallen Graef. voetnoot1441 onlancx, niet lang, kortgeleden; quael, kwelling. voetnoot1444 't klem van uwen strenghen moet, de kracht van uw onverzettelijke moed. voetnoot1445 haer, zich. voetnoot1446 d'hoon des batsen onghevals, de rampen van de norse tegenspoed. voetnoot1432-1447 Veenstra behandelt in Invloeden blz. 84-86 (met als achtergrond het reeds genoemde artikel van Kluyver over de 4e en 5e Rey) het motief van de wroeging en de wraak. De wroeging van de schuldige en de wraak van de beledigde komen tot een eind, als de beledigde de schuldige doodt. Dat heeft Van Velsen gedaan. Daardoor is Floris verlost (1441) en schootvry teghen als (1447). Vergelijk dit met Montaigne's: et de tuer un homme, c'est le mettre à l'abry de nostre offence. als, alles. voetnoot1448 eenvouwdich, onnozel; wat's dat, waarom. voetnoot1449 oneelder wijs, op enedele, niet eervolle wijze; vanghenis, gevangenschap. voetnoot1450 cierlijcker, eervoller; eens hayrs, eens legers. voetnoot1452 laete, te late. voetnoot1454 in laster grondeloos, in de grootste schande. voetnoot1462 opgheheven, aangeheven. voetnoot1464 schijn, aanblik. voetnoot1465 buyren vanden Rhijn, Rijnlanders. voetnoot1466 in roeren, in beroering, in rep en roer. voetnoot1469 oneens onenig; het ghemeene volleck slecht, het gewone, eenvoudige volk (in tegenstelling met de adel). voetnoot1470 ghespouwen, verdeeld; ghesplist, volgens ed. 1622, de druk v. 1613 heeft ghespitst, ed 1636: gespreydt. voetnoot1420-1476 Zie Inleiding 1.1; 1.2.2; 1.2.3.; 1.4; speciaal nog 1456-1459 (en andere verzen met het aristokratische eerbegrip), 1460-1475 (N.B. O heylich' Eendracht ghy verlaet ons! 1474). voetnoot1476 De oogleden worden zwaar en voelen zich overweldigd door de slaap. voetnoot1477 stemt met, stemt overeen met; uytghewaeckte, afgewaakte. voetnoot1478 pynelyck bedooven, smartelijk gedompeld in, overstelpt door. voetnoot1481 waer het noodlodt over uyt is, wat het noodlot zoekt tot stand te brengen. voetnoot1482 niet schiet, enz., niets geschiedt tevergeefs en nog veel minder geschiedt het kwade tevergeefs. voetnoot1483 souwt, zout (persoonsvorm); de goddelijcke raedt, de wijsheid Gods. voetnoot1486 verr'siende, enz., in zijne voorzienigheid de weg baant waarlangs uw nakomelingen tot eer en roem zullen geraken. voetnoot1491 frissche grysicheyt, kloeke grijsaard; ghemytert, bekranst. voetnoot1493 verborghentheyt, geheimen. voetnoot1494 en het oog van uw verbijsterde zinnen laten weiden, een blik gunnen. voetnoot1495 schiedenissen, gebeurtenissen; onder nacht, in duisternis. voetnoot1496 die door de schikgodinnen (lat. parcae: Clotho, Lachesis, Atropos) op het spinrokken zijn gewonden, zijn opgezet. voetnoot1497 volsponnen, afgesponnen. voetnoot1498 gheparst, gedwongen. voetnoot1499 noodtweer, noodzakelijke verdediging. voetnoot1500 nedrich, weinig in aanzien, onaanzienlijk; begraven percken, door een gracht omgeven stadswijken. voetnoot1501 eycken wercken, palissaden van eikehout. voetnoot1502 uyt zijn plat, uit zijn nederige, lage toestand. voetnoot1503 v.v. Zie Pontanus, Rerum et urbis Amstellodamensium historia (verschenen in 1611; de samenzwering van 1296 wordt in verband gebracht met de bloei van Amsterdam), zie verder W. van Wel, Hooft's Geeraerdt van Velsen, Nwe Tgids 35; Van Tricht 56; Veenstra 72. voetnoot1503 vest, muren. De Schreierstoren, de toren Swycht Utrecht, het Rondeel, de Munttoren en de Montelbaenstoren herinneren nog aan deze torens. Men begon hiermee op 't eind der 15e eeuw. voetnoot1508 door desen, hierdoor. voetnoot1509 met jonst troetelen, door gunstbewijzen trachten voor zich te winnen. voetnoot1511 des Caisars hoochste pracht, de kroon door keizer Maximiliaan in 1489 aan het wapen van Amsterdam toegevoegd. voetnoot1514 Welhem, Willem van Oranje. voetnoot1518 die stal had als een post, die vaststond als een paal. voetnoot1519 Iphigenia, dochter van Agamemnon en Clytemnestra, werd door de priester Calchas aangewezen om geofferd te worden, om de toorn van Artemis te verzoenen; Polyxena, de dochter van Priamus en Hecuba, werd na de verwoesting van Troje op de grafheuvel van Achilles door Neoptolemus geofferd; Iphigeniaes en Polixenaes, onschuldige slachtoffers. voetnoot1520 kerven, onthoofden. voetnoot1521 gaet - af, houdt op; echter, daarna, na die tijd geen begraven vóór het uur (dat door de natuur is gesteld). voetnoot1528 het welckmen siet, enz. Adolf van Nassau was keizer van Duitsland (1292-1298). voetnoot1531 des verlossers, bedoeld is Maurits van Saksen, zijn grootvader, die in 1552 tegen Karel V vocht, waardoor het verdrag van Passau tot stand kwam, dat de keizerlijke macht en het katholicisme zeer verzwakte. voetnoot1534 de Spanjaarden. voetnoot1535 's aerdtrijcx eynde, de straat van Gibraltar. voetnoot1536 duydenis, voorspelling. voetnoot1536b, 1537 en het enige onzekere wat betreft hun monarchie is deze (angst veroorzakende) profetie (zie Oudemans o.c. haperen). voetnoot1538 onmaetighe, buitengewoon grote. voetnoot1540 de oude graven van Gelre en Zutphen zijn niet uit het huis van Nassau; wèl bestond er verwantschap, waarschijnlijk zelfs door herhaalde huwelijken. Jan van Nassau was bisschop van Utrecht tijdens de regering van Floris V. voetnoot1541 Maurits was na de dood van Adolf van Nieuwenaar en Meurs in 1590 stadhouder geworden van Utrecht en Overijsel, en in 1591 van Gelderland; voochdy, heerschappij. voetnoot1542 berecht, bestuurd. voetnoot1545 haer sullen dies ontdancken, zullen ze er berouw over gevoelen. voetnoot1546 beschermen, verdedigen zich. voetnoot1547 Habsburch en Oostenrijck, Spanje en Duitsland. In het eerste regeerde het Habsburgse, in het laatste het Habsburgs-Oostenrijkse huis. voetnoot1548 ten slingher uytghedreven des yverighen Gods, weggeslingerd door de vertoornde God. Denk aan de Griekse God Zeus, de bliksemslingeraar. voetnoot1550 afwerpende', van het paard werpend; spits, lans, speer. voetnoot1551 omheynt, omgeven. voetnoot1552 Heynrick, Frederik Hendrik; beleyder van de paerden, aanvoerder der ruiterij. voetnoot1553 Welhem, Willem Lodewijk, stadhouder van Friesland; Philips den onvervaerden, de onverschrokken Filips (broer van Willem Lodewijk), die zich bij het beleg van Groningen zeer onderscheidde; in 1595 werd hij bij een aanslag op Grol gewond, tengevolge waarvan hij overleed. voetnoot1554 den vroomen Luydewijck, de dappere Lodewijk (evenals Filips, een broer van Willem Lodewijk), die zich o.a. heldhaftig gedroeg in de slag bij Nieuwpoort, en in 1604 bij het beleg van Sluis aan een ziekte stierf. voetnoot1555 Johan, wellicht Johan Ernst, kleinzoon van Jan de Oude, op 20-jarige leeftijd onder Maurits in dienst getreden (1582-1617); braef, uitmuntend, voortreffelijk. voetnoot1556 den nemmersuffen Ernst, de wakkere Ernst Kasimir, die in 1620 stadhouder van Friesland werd. Hij was ook een broer van Willem Lodewijk. voetnoot1557 ghelijck….. 1574 alsoo, homerische vergelijking. voetnoot1558 bestuwt, omstuwd, omgeven; Vorsten trotsberaên, fiere vorsten, trots van inborst. voetnoot1559 opghestaen, voorgekomen. voetnoot1561 streckte', was hem. voetnoot1562 Eumenes, Ptolemaeus, Perdiccas, Lysimachus, veldheren van Alexander de Grote. voetnoot1563 veroveraer, overwinnaar. Lysimachus, veroordeeld door Alexander om door een leeuw verscheurd te worden, deed deze stikken door zijn met zijn mantel omwonden arm in de bek van het dier te steken. voetnoot1564 Juppijn, Jupiter; snofte, snoefde; zie verder noot bij 1574. voetnoot1565 onbesuyst ghebroedt, lelijk, lomp gebroedsel, n.l. de giganten, de reuzen; bofte, stiet. voetnoot1567 overdwaelsch, overmoedig, verwaten; 's ouden Saturnus hof, de hemel. voetnoot1568 te meestren haer vermatten, waagden, beproefden te overmeesteren. voetnoot1569 schansten, stapelden; aen Hemelhooghe katten, aan hemelhoge belegeringswerktuigen (om stenen te slingeren); een kat is een beweegbaar schutdak, waarop de blijde (een werktuig om stenen te slingeren) staat. voetnoot1570 't mid, het midden; de Crijchsgod, Mars. voetnoot1571 Latonaes kindren beyd', Apollo en Artemis; Pallas (Athene), Minerva. voetnoot1572 Liber, Bacchus, hem stijfden, ed. 1636: die had hij. voetnoot1573 Apollo, Artemis, Bacchus en Mars (of eig. liever Ares) waren kinderen van Zeus; Minerva was geboren uit het hoofd van Zeus; Neptunus was evenals Jupiter (Zeus) een zoon van Saturnus. voetnoot1574 zó ook zal onze vorst…. Hier is een infinitief weggelaten met een betekenis die dicht moet liggen bij viel in van 1560 en neder bofte van 1565 (overigens hoort neder bofte bij een bijv. bz. bij Iuppijn: er staat: als een Iuppijn, zonder persoonsvorm). Zo opgevat, is deze syntaktische manier van doen een goed voorbeeld van Hoofts gedrag op het terrein van samentrekkingen. Volgens ons kan stondt van 1570 niet als persoonsvorm horen bij als een Iuppijn van 1564. Er bestaat een mogelijkheid dat Hooft niet bedoelt dat achter Alsoo sal onsen Vorst een ingewikkeld samengetrokken infinitief wordt bijgevoegd. Dan moet alsoo het viel in en neder bofte semantisch inkluderen en is sal een zelfst. werkwoord. Verbinding met 1574b en 1575 lijkt ons onmogelijk. voetnoot1575 schijn, voorkomen. voetnoot1576 de Tielsche hey, de Thieltse heide bij Turnhout, waar Maurits in 1597 de de Spanjaarden onder Varax in een ruitergevecht versloeg, gherit ruiterij. voetnoot1578 bij Nieuwpoort. voetnoot1579 toevoer, bracht; de godin der zege, Victoria, werd met een lauwerkrans of een palmtak en met vleugels voorgesteld. voetnoot1581 verbaesen, ontzag inboezemen. voetnoot1582 de volken van het Zuiden, die tot nu toe hier te lande (niet alleen aan de mensen, maar) zelfs aan de spoken en geesten nauwelijks bekend zijn. voetnoot1584 wyder, verder. voetnoot1585 som, sommige; strecken, reiken. voetnoot1587 Aerdenkloot, aardbol. voetnoot1588 onbepaelden roem, en hun onbegrensde roem. voetnoot1591 het blaeuw, de zee. voetnoot1593 oploopend, woedende, onstuimige. voetnoot1595 't morren, het bulderen; versmaên, niet geven om, verachten; sonder grondt, grondeloos. voetnoot1596 borsten van bedrijf, ondernemende mannen, mannen van de daad; moeden onbesneeden, ongeknotte, dappere gemoederen. voetnoot1597 onverleemde onverzwakte. voetnoot1600 verlaedene zwaar beladen. voetnoot1601 Bourgoensche, deze naam werd toegepast op alle landen en onderdanen der Bourgondisch-Oostenrijkse vorsten; hier: Spaanse. voetnoot1602 becroosen, bemorst, door 't slijk gesleurd. voetnoot1603 't huys voeren, naar huis medevoeren; op het hof, in 's-Gravenhage. voetnoot1604 te weten (lat. scilicet), en nu durfde Arragon nota bene nog wel denken; Graenaeden, het vroegere Moorse koninkrijk Granada, dat in 1492 door Ferdinand en Isabella was veroverd. voetnoot1606 slaan, doden. voetnoot1607 Die vloek moge Toledo en Saragossa op het hoofd vallen. Toledo, de hoofdstad van Castilië; Saragossa, de hoofdstad van Arragon. voetnoot1608 volcken van een bloedt, Hollanders en Zeeuwen. De Zeeuwen waren het wat betreft het probleem van een souvereiniteitsoverdracht niet eens met de Hollanders. voetnoot1609 beleyden, leiden, aanvoeren. voetnoot1610 uw rotten streng, uw kloeke benden, troepen. voetnoot1611 kneusen, verpletteren. voetnoot1612 vermaeren, vermaard worden. voetnoot1615 't ghesicht, het oog; vernuft, verstand. voetnoot1616 vlytighe, levendige; slechtheyt vlack, kinderlijke eenvoud; de zin is: bij het rijpen van het verstand legt het vrolijke, onbezorgde meisje haar kinderlijke argeloosheid af, die voor maagdelijke schroom plaats maakt. voetnoot1617 stal, gestalte; te vroomen, sterker te worden, zich te ontwikkelen. voetnoot1618 maxel, vorm; haeren bosem, haar boezemkleed (onderwerp). voetnoot1619 achterbaerheyt voeghlyck, gepaste fierheid. voetnoot1621 ghespeelen, vriendinnen. voetnoot1622 naemhaftighe, beroemde. voetnoot1623 menichte van volck, bevolking. voetnoot1624 sonneringhen, jaren. voetnoot1625 wyder, verder creyts, kring; vesten, muren. voetnoot1626 te woedichlyck ontstelt, zeer verwoed en wreed. voetnoot1628 ellendelyck, als balling. voetnoot1632 nyver, ijverig, haer gheneeren, de kost verdienen. voetnoot1633 by 't ploeghen van de Zee, door de zee te klieven, te bevaren; verteeren, verruilen. voetnoot1634 spysen, van spijs voorzien. voetnoot1635 diere tyden, duurte, schaarste van levensmiddelen. voetnoot1637 (zal) de naburen voor zich winnen, hun gunst verwerven door hen te spijzen met de afval van haar (Amsterdams) tafel, d.i. met het overtollige dat zij zelf niet nodig heeft. voetnoot1638 waer, koopwaer; te hael, te halen. voetnoot1639 inde Wael, een binnenhaven, begrensd door de tegenwoordige Kromme en Oude Waal en van het open Y afgesloten door een dubbele palengordel. voetnoot1640 met onlede, bedrijvig. voetnoot1641 voeren, aanvoeren. voetnoot1642 cier, weelde, prachtlievendheid. voetnoot1643 dit is in 1601 gebeurd. voetnoot1644 't ghetal der kercken wast, dit slaat op de Zuiderkerk, die in 1611 zó ver gereed was, dat zij gebruikt kon worden; sluysen, Hooft denkt aan de in 1601 gegraven St.-Antoniesluis, de Nieuwe Haarlemmersluis en de sluis die bij de Heiligewegspoort lag en ‘Boerenverdriet’ genoemd werd. voetnoot1645 een haven, de nieuwe Waal, 1610-1621. voetnoot1646 grondt, fundament, fundering. Bedoeld is de bouw van de Beurs 1608-1613; een gewelf werd over het water geslagen, waar de Amstel onder vijf bogen doorstroomde, waarvan de middelste hoog genoeg was om tot doorvaart te dienen. Het verhoogde plein op deze brug werd bestraat en omgeven aan vier zijden met een rondbogen-gaanderij, rustend op veertig kolommen van blauw arduin. voetnoot1648 onwickbaer door zijn wicht, onwrikbaar door zijn gewicht. voetnoot1649 weldighe, forse. voetnoot1650 's Somerssons, gedurende de zomerwarmte. voetnoot1653 anwasselinghen, jongen; ed. 1636; bejeughd' aenwasselinghen. voetnoot1654 d'een den andren in 't ghemoedt, elkander tegemoet. voetnoot1656 vaeten, als 't ware in het vat doen. voetnoot1658 keeren uyt, weren (uit de korf). voetnoot1659 bommel, hommel. voetnoot1660 drang, vol van gedrang; luyen, luieren. voetnoot1663 aengheweydt, aangewaaid; paelen, gebied. voetnoot1665 doen neerslaen zijn winckbraeuwen, beschaamd maken. voetnoot1666 begruyst, bestoven; vol gouden sands, vol stofgoud, dat veel in de rivier de Taag gevonden werd. voetnoot1667 wat - ghevoelen onderstands, hoe zich versterkt gevoelen. voetnoot1668 den hoop van Portugal, waar Portugal op gehoopt had. voetnoot1669 oest, oogst. voetnoot1670 't bestaen, het ondernemen, dat te durven. voetnoot1674 door 's pekels korter sway, langs korter zeeweg. voetnoot1675 Cathay, het noorden van China; men denke aan de tocht van Barentz en Heemskerk (1596). voetnoot1676 terghers, trotseerders. voetnoot1677 door midden 't driftich ijs, midden door het drijvend ijs langs hemelhoge klippen. voetnoot1678 schors, laag. voetnoot1680 blindt, die het gezicht belemmert, verblindende. voetnoot1682 Aan de Noordpool duren dag en nacht ieder een half jaar, zodat de maand een gedeelte is van de dag en deze met de nacht samen één jaar vormt. voetnoot1686 't ruych onghedierte fel, het wilde, felle, verscheurend gedierte. voetnoot1688 Alcmenaes soon, Hercules. voetnoot1690 ontsach, vrees, angst. voetnoot1691 Cerberus, de helhond, een monster volgens sommigen met 50 of 100, volgens anderen met 3 koppen, met slangen om de hals en de staart van een draak. voetnoot1692 wijdvluchtich, wijdvliegend, zich ver uitbreidend; marren, toeven, blijven. voetnoot1693 de weet op, kennis van, het zien op, bedrevenheid in het gebruiken of waarnemen van; seylsteen, magneet. voetnoot1694 graedbooch, een houten werktuig om op zee de hoogte van hemellichamen te meten, bestaande uit een stok, waarlangs verschillende dwarshouten met vizieren aan beide kanten, konden geschoven worden; astrolaeb, een ring of rond wiskunstig werktuig om op zee door merken en vizieren de loop en de hoogte van zon en sterren te meten. voetnoot1695 't waelen, heen en weer bewegen. voetnoot1696 dat wil, enz., dat zal de zee van Hercules (de straat van Gibraltar) gevoelen en beschreien. voetnoot1697 dien, wie; breedt gaet weyen, zich groot gaat voordoen, veel vertoning maakt. voetnoot1698 den Oceaen te trots, ten spijt van de Oceaan; met uytghelaeten vloedt, met hooggaande golven. voetnoot1699 het Amsterdamsch beleydt, onderwerp; men denke aan Jacob van Heemskerks tocht naar Gibraltar in 1607; moedt, overmoed. voetnoot1700 beteutert, ontsteld; vervaeren verschrikken. voetnoot1701 aerseling, achteruit, terug. voetnoot1702 den Andaluz, de bewoner van Zuid-Spanje; aen boordt, langs het strand (van de Andalusiër). voetnoot1703 schut, geschut; pekel, zee. voetnoot1705 gheplondert, beroofd. Heemskerk viel de schepen voor Lissabon aan en vernielde deze. voetnoot1708 soo, flink zo, zo moet gij handelen; moeden van vermoghen, krachtige gemoederen. voetnoot1709 den Vorst des ondergangs, de vorst van 't Westen, van Spanje. voetnoot1710 pracht, trots. voetnoot1711 seyndt, zendt. voetnoot1712 spoedich, snel; des, enz., waarvan het wonder mij doet verstommen. voetnoot1716-1741 Zie Inleiding 1.2.3. en 1.4. voetnoot1716 dat zy te vreeden zy, enz., dat het haar moge behagen u in uw voorspoed bij te blijven. voetnoot1718 vestigh' bevestige; stoel zetel; veyl, licht te verkrijgen, te vinden. voetnoot1721 ghereedt, gemakkelijk. voetnoot1720b-1721a soo te bedincken het gyben, nooit moet men meer op zijn hoede zijn voor het omslaan van de bezaan, dan bij het voor de wind zeilen. voetnoot1722 wenst, aanwensel, gewoonte; sie …. te ghemoedt, tegemoet zie. voetnoot1723 al wat, heel wat. voetnoot1724 snood ghewin, vuig, laag gewin, uit lage winzucht. voetnoot1725 voorgang, voorgaan, voorbeeld. voetnoot1727-1729 zodat daardoor schaamrood de goe gemeente (de burgerij) zal treffen om in te zien, en rouw de g. gem. z. tr. om hun hart te ontroeren en na te volgen het licht enz. (Als men de goedighe ghemeent tot onderwerp maakt, komt men tot een andere zinskonstruktie. Ook is mogelijk: en rouw hun hart zal treffen tot ontroeren, tot ontroering toe en tot het navolgen van het licht enz. Er zijn nog andere mogelijkheden, maar we laten het hierbij. De betekenis van het geheel is in de kontekst duidelijk.) voetnoot1730 oft oock, indien soms; misverstaên, misverstand, dwaling. voetnoot1731 tot al te strenge wijze van regeren zou aanraden, waarna het licht zou kunnen gebeuren, dat de tyrannie weer zou insluipen. Hooft denkt hier aan de predikanten, die een strenge regering aanrieden. voetnoot1733 niet, laat dat niet gebeuren; Croondraechster, die de kroon spant, uitmunt boven anderen. Door dit woord is Vondel hoogstwaarschijnlijk geïnspireerd tot de bekende verzen: Aen d'Aemstel, en aen 't Y, daer doet sich heerlijck ope / Sy die, als Keyserin, de Kroon draeght van Europe (Dit zijn de eerste regels van het gedicht Op Amstelredam volgens de uitgave Poesy 1647 II, 2e druk. In 1631 en de uitgave Verscheide gedichten 1644, blz. 127 staat: Het Y en d'Aemstel voên de hooftstadt van Europe, / Gekroont tot Keizerin; des nabuurs steun, en hope. Deze laatste regels vinden we ook in de WB-uitgave, Amsterdam 1929, dl. III, 35, 918, 919. De tekst van 1647 is veel barokker en weidser dan die van 1631, 1644 en de WB.) voetnoot1734 wel staedich, wel voortdurend. voetnoot1735, 1736 maar schroom de teugel al te strak aan te trekken; al naar gelang, naar het gewicht der omstandigheden, moet ge de breidel bewegen, hanteren, hem nu eens wat krachtiger aantrekken dan weer wat vieren; met verstandt van wicht is een uitdrukking ontleend aan het paardrijden. Onder wicht verstaat men eigenlijk de mate waarin het paard meer of minder zwaar op de hand is. voetnoot1737 struickelt, doet struikelen; al te cort leydt achter, het al te kort intomen heeft ten gevolge dat men achterop raakt met betrekking tot de anderen. voetnoot1738 in vryheyt ordentlijck, enz., laat de burgerij een ordelijke, gepaste vrijheid genieten. voetnoot1734-1739 Veenstra (Invloeden 199) zoekt de invloeden voor Hooft's ideeën over wijze gematigdheid in de politiek vooral bij Lipsius en Montaigne, zie Inleiding 1.2.1. (In Lipsius' Politica vinden we veel van Tacitus, zodat minstens via Lipsius hem Tacitus' denkbeelden bekend waren.). Zie ook Inleiding 1.2.3. voetnoot1739 Zie Brandt, blz. 13, Inleiding 1.2.2. voetnoot1741 mooghentheyt, macht. voetnoot1478-1743 Zie Inleiding 1.2.3. en 1.4. voetnoot1744 beslooten, gesloten. voetnoot1745 staen vertooghen, vertoond, laten zien. voetnoot1749 onspoedt, tegenspoed; verswelghen, innemen. voetnoot1750 onvermaecklijck, onaangenaam. voetnoot1751 door de hoop op het aangename, het goede, dat uit de tegenspoed voortvloeit, en waardoor lichaam en ziel worden verkwikt.

Vijfde bedrijf Ga naar voetnoot+

Over dit hoofdstuk/artikel

lied