Baeto

[p. 103]

Vyfde Bedryf

Baeto, Burgherhart, Zeghemond, Rei van nonnen, Rei van joffróuwen

baeto

 

O mannen kloeck, in wien men vryheidts liefd bespoort,, gewis,¹³⁵⁹

1360

Meêbroeders van geluck, meêborgers van geboortenis,¹³⁶⁰

 

Ziet hier de grenzen 's landts, en de vermoeitheidt van

 

Den hóóp belemmert, die niet langer vóórts en kan.¹³⁶²

 

't Is tydt dat zy, en al die hebben t' hans gestreden,¹³⁶³

 

Verversschen, met een póós van rust, hunn' lóve leden.¹³⁶⁴

1365

Gódt geef' dat vredigh van hun over werd' gebraght,¹³⁶⁵

 

In 't vaderlandt, een kleen deel van de laatste nacht.

 

Die nae den strydt is bygekomen, waack' in wapen;¹³⁶⁷

 

En lóón' voor 't vechten zó de geen' die zullen slapen.

 

De weerelóze schaar zich in het midden vly.¹³⁶⁹

burgherhart

1370

't Bezetten van de wacht, myn vórst, neem ick op my.

 

Al wat ghy goedt vindt, daar zal niemandt teghens momplen.¹³⁷¹

baeto

 

Gódt hoede myn' gemeent voor 's vijandts overromplen.¹³⁷²

rei van joffróuwen

 

Gódt zy met onzen vórst, en zeghen' zyn bestaan.¹³⁷³

1359 gewis: onweersprekelijk.

1360 meêbroeders van geluck: lotgenoten; van geboortenis: krachtens geboorte.

1362 den hóóp belemmert: de afgematte menigte; vóórts: verder.

1363 t'hans: kort geleden, nl. voor ons vertrek.

1364 verversschen: verkwikken; lóve: moede (Noordholl.).

1365 vredigh: ongestoord; over gebraght: doorgebracht.

1367 waack' in wapen: houde gewapend wacht.

1369 de weerelóze schaar: nl. de vrouwen en de kinderen.

1371 momplen: morren.

1372 gemeent: volk.

1373 bestaan: onderneming.

[p. 104]

rei van nonnen

 

De hemel vórst en vólck bewaar voor alle quaên.¹³⁷⁴

baeto

1375

Ghy jongsken, dien 't geluck onvruntlyck komt begroeten,¹³⁷⁵

 

Vroemórghens uwes tydts, zult harden leeren moeten,¹³⁷⁶

 

En rusten in myn' schildt.¹³⁷⁷

zeghemond

 

Gódt wóuds. 't Voorspoock is goedt.

rei van joffróuwen

 

Hy achterhaal, in deughd en onverwonnen moedt,¹³⁷⁸

 

Den vromen Hercules. Wiens kindsheidt nieuwgeboren,¹³⁷⁹

1380

Zich, in gelycke wiegh, tót slapen liet bekoren.

 

Wiens wackre manheidt zó veel aanslaghs nae volbraght.¹³⁸¹

baeto

 

O moeilyck etmaal! ick gevoel aan 't eindt gewraght¹³⁸²

 

Myn lichaam en myn' geest.

rei van joffróuwen

 

Niet vreemdt is 't. Offren, jaghen,

 

Beróóft te worden van zyn lief, vergrammen, klaghen,

1385

Te duchten voor verlies van all's, ten stryde treên,¹³⁸⁵

 

Besluiten tót een' reis als dees', die toe te reên,¹³⁸⁶

1374 quaên: rampen.

1375 't geluck: de fortuin.

1376 vroemórghens uwes tydts: genit. als bep. v. tijd staan dikwijls afgescheiden: in de vroege morgen van uw leven; harden: ontberingen verdragen.

1377 rusten in: lett. op te vatten, vgl. ‘in gelycke wiegh’ nl. die van Hercules in vs. 1380; Gódt wóuds: God geve het, moge God het zo beschikken, wouden: besturen (Hgd. walten); voorspoock: voorteken nl. dat hij rust in het schild.

1378 achterhaal: evenare.

1379 vromen: dappere; nieuwgeboren: pasgeboren.

1381 wiens wackre manheidt: die op volwassen leeftijd; aanslagh: daad, onderneming; nae: naderhand.

1382 aan 't eindt gewraght: uitgeput, aan 't einde van krachten.

1385 all's: alles.

1386 toe te reên: voor te bereiden.

[p. 105]

 

En komen dus een einde weeghs te voet getoghen;

 

Was, onverwinbaar heldt, alleen in uw vermoghen,

 

Om uyt te staan in zó eens korten tydts besteck.¹³⁸⁹

baeto

1390

't Zal goedt zyn dat ick my gewapent neder streck'.

 

Rust ghy my 't hóóft, o baar, bekleedt met bruine doecken,¹³⁹¹

 

Die hebt geladen, daar ick rust aan plagh te zoeken.¹³⁹²

rei van joffróuwen

 

De wóuden zyn in slaap, daar rept nócht vee nócht wildt,¹³⁹³

 

De starren stróijen vaack. Het legher raackt in stilt.¹³⁹⁴

1395

De vórst, heel afgemat, schynt van den slaap beschoten.¹³⁹⁵

 

Hy pluckt geen' puure rust met óghen half gesloten.^1393-961396

 

Rust gezelinnen óóck een' korte wyl. Ick acht¹³⁹⁷

 

Het wel ontrent een uur is over middernacht.

1389 uyt te staan: te doorstaan.

1391 rust: doe rusten; bruine: donkere, zwarte.

1392 geladen: waarop zij rust.

1393 rept: roert zich.*

1394 vaack: slaap; legher: legerplaats.

1395 beschoten: bevangen.

1393-96 Vgl. Vergilius, Aeneis IV, 522-27.

1396 pluckt geen' puure rust: geniet geen ongestoorde rust.

1397 acht: reken.

Rycheldin, Baeto, Zeghemond, Rei van nonnen, Burgherhart, Rei van joffren, Rei van sóldaten

rycheldin

 

O eegae waardt, wat lust u 't hart

1400

Zó zeere tót den róuw te terghen?^{1399-14001400}

 

En wilt, met duldelóze smart,

 

't Gemoedt zó veel niet langer verghen.¹⁴⁰²

 

Uw' borst van alle der quellingen stoet

 

Opruimen doet.¹⁴⁰⁴

1399-1400 Vgl. Vergilius, Aeneis II, 776-77a: quid tantum insano iuvat indulgere dolori, o dulcis coniunx.*

1400 terghen: prikkelen; róuw: smart.

1402 verghen: eisen van.

1404 opruimen doet: ontruim, doet omschrijft de imperatief, dus: ban uit uw hart de gehele drom van kwellingen.

[p. 106]

1405

Benevelt niet met weenen naar¹⁴⁰⁵

 

Den glans manhaftigh van uw' óghen.

 

Vergeefs bewaart ghy deze baar,¹⁴⁰⁷

 

Men moet my zoecken in den hóghen.

 

Myn geest, ontslaghen van 't sterffelyck pack,¹⁴⁰⁹

1410

Leeft in gemack.¹⁴¹⁰

 

My zal de dóchter van den Vin,¹⁴¹¹

 

Voor haar staatdóchter meer niet hóuwen,¹⁴¹²

 

Het voorhóóft van de tirannin

 

En zal ick echter niet aanschóuwen:^1411-141414

1415

Nócht list, nócht leughen, nócht laghen myn' eer

 

Bekladden meer.

 

Haar staat haar' straffe vast. Ghy zult

 

Dit, met een ander ryck, vergeten.¹⁴¹⁸

 

Het vólck zal, ziende' u buiten schuldt,

1420

Eens 't ryck der Catten, Hessen heten;

 

Ter eeuwigher eere van 't edele bloedt,¹⁴²¹

 

Dat ghy opvoedt.

 

Voor u, de Goden onbelaên

 

Een leêghgelate pleck bewaren,

1425

Die Maas, en Ryn, en Oçeaan

 

Omheinen met hunn' fiere baren.¹⁴²⁶

 

Aldaar een' achtbare króne verwacht

 

Voor uw geslaght.^1423-28

 

Daar zult ghy stichten vólck bequaam,¹⁴²⁹

1430

Om alle eeuwen door te duuren.

 

Baetauwers eerst zal zyn hunn' naam:

1405 naar: droevig.

1407 bewaart: bewaakt.

1409 't sterffelyck pack: lichaam.

1410 in gemack: onbezorgd, van zorg ontlast.

1411 de dóchter van den Vin: Penta.

1412 staatdóchter: hofdame, hier: dienstbare.

1411-14 Vgl. Vergilius, Aeneis II, 785-86. non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas/aspiciam, aut Grais servitum matribus ibo.

1414 echter niet: voortaan niet meer.

1418 met: door het bezit van.

1421 't edele bloedt: hun zoontje Hes.

1426 omheinen: omsluiten.

1423-28 Vgl. Vergilius, Aeneis II, 781-84a: zorgen, of bij pleck: ter vrije beschikking.
Vgl. Vergilius, Aeneis II, 781-84a: et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva/inter opima virum leni fluit agmine Thybris;/illic res laetae regnumque et regia coniunx/parta tibi.

1429 bequaam: geschikt, nl. tot datgene wat in het volgende vers is omschreven.

[p. 107]

 

Hóllanders nae, met hunn' gebuuren:¹⁴³²

 

Het welck in vreed, en in óórlogh, in al

 

Uytmunten zal.

1435

Vaarwel. Van onzen zone jonck

 

En wilt uw harte nemmer scheiden.^1435-36

 

U, en uw vólck, de hemel pronck'¹⁴³⁷

 

Met lóf van zulcke vromigheiden,¹⁴³⁸

 

Dat faam wydtluchtigh uw' glori uytbrom¹⁴³⁹

1440

Al 't aardryck om.

 

En mart zó lang niet hier ter plaats,¹⁴⁴¹

 

Tót datmen u belemmert vinne.¹⁴⁴²

 

Op schennis, en veel droevigh quaadts¹⁴⁴³

 

Is 't hart uyt van uw' vijandinne.

1445

Treckt vóórt, en over de grenzen u geeft,¹⁴⁴⁵

 

Die Catten heeft.¹⁴⁴⁶

1432 nae: later.

1435-36 Vgl. Vergilius, Aeneis II, 789: iamque vale, et nati serva communis amorem.

1437 pronck': moge opluisteren.

1438 vromigheiden: dappere daden.

1439 wydtluchtigh: zich ver verbreidend; uytbrom: uitgalme.

1441 mart: draal.

1442 belemmert: krachteloos; vinne: geassimileerd uit vinde.

1443 schennis: afbreuk.

1445 u geeft: u begeeft.

1446 Catten: het land van de Catten (vgl. Polen, Zweden enz.).

Baeto, Hes, Burgherhart, Zeghemond, Rei van nonnen, Rei van joffren, Rei van sóldaten

baeto

 

O zuiverlycke ziel, ghy die zyt opgevloghen¹⁴⁴⁷

 

Ter heilzaam helle pleck: en, smet en smart onttoghen,¹⁴⁴⁸

 

Met trótscher schóónheidt dan een sterffelycke bruidt,

1450

In 't mid der starren steeckt ten hóghen hemel uyt:¹⁴⁵⁰

 

Voor wiens vergoodt aanschyn de glorirycke lichten,

1447 zuiverlycke: reine; opgevloghen: opgestegen.*

1448 ter heilzaam helle pleck: naar het zalige, hemelse licht. Volgens de Stoïsche voorstelling stegen de zielen van hen die een onberispelijk leven hadden geleid, op tot boven de luchtlaag die de aarde omringt (de aer), waar zij verbleven in de aether, te midden van de sterren, vgl. Lucanus, Pharsalia IX, 1-14 en Somnium Scipionis in Cic. De Rep. VI, 9.

1450 't mid: het midden.

[p. 108]

 

En sprencklen tintelgóudts aan 't blaauwe welfsel swichten:¹⁴⁵²

 

Wiens eerelyck gelaat dat menschen harten kon¹⁴⁵³

 

Verslaan op aardtryck hier, daar suffen doet de zon:¹⁴⁵⁴

1455

O edle Rycheldin, hoewel wy zyn verscheiden¹⁴⁵⁵

 

Zó menigh eeuwigh myl, en dat 'er tusschen beiden,¹⁴⁵⁶

 

Een eindlóós midden leidt van zó veel leêghe lochts,¹⁴⁵⁷

 

Van zó veel helder viers, van zó veel mistigh vochts;

 

Hoewel, in 't zelschap van de lichaamlóze beelden,¹⁴⁵⁹

1460

Uw reine geest deurgalmt wordt met de ware weelden¹⁴⁶⁰

 

Van 't onverkeerlyck hóf, ghy neemt de moeiten aan,¹⁴⁶¹

 

Van, uyt den hóghen, hier in deze diept te slaan

 

't Verquickend spel uw's óóghs: en laat meêwarigh dalen¹⁴⁶³

 

Op dees' verdoemenis die luckzalighe stralen.¹⁴⁶⁴

1465

Zulx dat het flonckren van zó tróóstelyck een licht,¹⁴⁶⁵

 

In myn verzoncken hart een' hóghen hemel sticht.¹⁴⁶⁶

 

Wilt, óren, dit geluidt bemuuren; en doet stremmen¹⁴⁶⁷

 

Zó styf ais diamant de góddelycke stemmen;¹⁴⁶⁸

 

En nagheltze' in myn' borst: op dat ick, met haar kracht,

1470

In spoedt en teghenspoedt, gewapent hóuw' 't gedacht.¹⁴⁷⁰

 

Ick vólgh, Godinne, daar ghy henen raadt te trecken.

 

Men steke de trompet om 't legher op te wecken.¹⁴⁷²

1452 sprencklen tintelgóudts: de sterren die als spikkels goud flonkeren; swichten...(voor): onderdoen...voor.

1453 eerelyck gelaat: edel voorkomen.

1454 verslaan: winnen doen suffen: verbijsteren, vgl. vss. 639, 1307.

1455 verscheiden: van elkaar verwijderd.

1456 Zó menigh eeuwigh myl: Zo menige grote afstand, waarvan elk een lange tijd zou vergen om af te leggen, of: zo menige in de eeuwige ruimte uitstrekkende grote afstand; dat: vervangt hier hoewel.

1457 leêghe: ijle; het heldere vier is de aether die het wereldruim vult, het mistig vocht de luchtlaag met waterdamp om de aarde.

1459 lichaamlóze beelden: (hemelse) geest-. gestalten.

1460 deurgalmt: vervuld (met de bijgedachte aan de harmonie der sferen).

1461 onverkeerlyck: onvergankelijk.

1463 't verquickend spel: de weldoende glinstering; meêwarigh: meedogend.

1464 dees' verdoemenis: dit rampzalig oord; luckzalighe: geluk aanbrengende.

1465 zulx: zó.

1466 verzoncken: nl. in ellende verzonken, antithetisch tegenover hóghen hemel.

1467 bemuuren: opsluiten, vastleggen; stremmen: stollen.

1468 styf: hard.

1470 spoedt: voorspoed; 't gedacht: de geest, de herinnering.

1472 't legher: kamp.

[p. 109]

Baeto, Hes, Burgherhart, Zeghemond, Rei van nonnen, Rei van joffren, Rei van sóldaten

baeto

 

O tróuw gezelschap, hier te marren is niet goedt.¹⁴⁷³

 

Den vaderlande geef' nu elck de laatste groet,

1475

En zich aan geen' zyd' van dees' grenzen. Eeuwigh duuren¹⁴⁷⁵

 

De hemel doe uw' roem by vreemden en gebuuren,

 

Landóuwe lief. Dit is 't lest dat ick u betreê;

 

En laat u, op dat u niet laat d' inlandsche vreê.¹⁴⁷⁸

 

Ghy jongsken vólghtm', en wenscht dat nemmer gae verloren

1480

De króón die ghy verliest; al wasse' u aangeboren

 

Van aver t' aver. Zeg; Gódt hoed' myn gróótvaêrs ryck.¹⁴⁸¹

hes

 

Gódt hoed' myn gróótvaêrs ryck.

burgherhart

 

Wy wenschen 't al gelyck.

zeghemond

 

De hemel, vaderlandt, spreid' over u zyn' zeghen.

rei van nonnen

 

De hemel hóud zyn' jonst altydt tót u geneghen.¹⁴⁸⁴

rei van joffren

1485

O plaats van ons' geboort, die hoed' u voor gequel.¹⁴⁸⁵

rei van sóldaten

 

O vaderlandt, wy gaan. Het gae u eeuwigh wel.

1473 marren: dralen.

1475 en (geef') zich: begeve zich.

1478 laat: verlaat; niet laat: niet verlate.

1481 van aver t' aver: van ouder tot ouder. (in aver schuilt een Oudgerm. woord dat nakomeling betekende).

1484 jonst: gunst, genegenheid.

1485 gequel: leed.

[p. 110]

burgherhart

 

Gróótmoedigh vórst, wy zyn nu van de plaats begeven¹⁴⁸⁷

 

Die met den eersten aêm opblies ons' aller leven;¹⁴⁸⁸

 

Die met haar' vruchten eerst ons heeft al t'zaam gevoedt;

1490

Uyt wiens gewas ons is gewassen vleesch en bloedt.

 

Wy hebben nu geruimt, myn vórst, en zyn hier buiten¹⁴⁹¹

 

De grenzen van het ryck, en palen die besluiten¹⁴⁹²

 

De konincklycke maght, daar onzer kleen en gróót¹⁴⁹³

 

Aan onderworpen werd zelf van zyns moeders schóót.¹⁴⁹⁴

1495

En vinden ons ter pleck, daar niemandt te gebieden

 

Heeft over ons. Dies staat u vry ons vrije lieden

 

T' ontfangen in vooghdy: en ons te kiezen, wien¹⁴⁹⁷

 

Wy toevertróuwen dat óórbaarlyckst zal gebiên.¹⁴⁹⁸

 

Het openstaande ryck wilt over ons aanvaarden.¹⁴⁹⁹

rei van sóldaten

1500

't Is onze wil.

zeghemond

 

Verstreckt den vólcke' een Gódt op aarden.¹⁵⁰⁰

baeto

 

Ick heb de maght niet om te weigren 't geen ghy wilt.

burgherhart

 

Laat ons ontfangen dan den vórst op dezen schildt.

 

Hef op.

baeto

 

Ick sweer, nae wys en wetten, d' heerschappije¹⁵⁰³

 

By raadt van d' edelst' en de best' der burgerije¹⁵⁰⁴

1487 gróótmoedigh: edel; begeven: heengegaan.

1488 opblies ons' aller leven: onze levensvonk aanwakkerde, of de eerste ademtocht deed scheppen.

1491 hebben geruimt: zijn heengegaan.

1492 besluiten: omvatten.

1493 onzer: van ons, behoort bij kleen en gróót, dus: elk van ons.

1494 zelf: zelfs.

1497 in vooghdy: als onderdanen; en ons: te verbinden met staat vry.

1498 óórbaarlyckst: op de meest heilzame wijze, tot ons aller voordeel.

1499 ryck: koninklijke macht.

1500 verstreckt: wees.

1503 nae wys: naar de costumen.

1504 by raadt van: horende de raad.

[p. 111]

1505

Te voeren over u, myn' lieden; dien naar my,

 

Met wien ghy 't hóudt, voortaan uw naam Baethauwers zy.¹⁵⁰⁶

 

Godt hoed' my voor 't aanstaand', en boete my 't vervloghen,, leidt,¹⁵⁰⁷

 

Zó waar als dit is.

burgherhart

 

Hier is der Baethauwers moghenheidt.¹⁵⁰⁸

rei van sóldaten

 

Lang leef' de koning.

rei van joffren

 

Lang gezondt.

rei van nonnen

 

Altydt in eer.

1510

En 't mangel zyner stam aan spruiten nemmermeer.¹⁵¹⁰

baeto

 

In vrede kloeck als byên, in óórlógh kloeck als leeuwen¹⁵¹¹

 

Doorleef' myn vólck, met hunn' naekomelingen, d' eeuwen,

 

En nemmermeer en nyp' hen een te straf beleidt.¹⁵¹³

zeghemond

 

En nemmermeer en slóóp hen d' ongebondenheit.¹⁵¹⁴

rei van juffróuwen

1515

Vórsten hóógh, die wilt bekleden

 

Met glori eerlyck uw' hailighe thrónen;¹⁵¹⁶

1506 met wien ghy 't hóudt: wiens partij gij gekozen hebt.

1507 't aanstaand' (te verbinden met ‘leidt’): leed; boete: vergoede; 't vervloghen: het verleden.

1508 zó waar als dit is: eedformule van Baeto; moghenheidt: macht, rijk.

1510 't mangel: het ontbreke.

1511 kloeck als byên: ijverig als bijen; kloeck als leeuwen: dapper als leeuwen.

1513 straf beleidt: streng bewind.

1514 slóóp: voere naar de ondergang, ontzenuwe.

1516 eerlyck: eervolle.

[p. 112]

 

Weten moet ghy, dat reden¹⁵¹⁷

 

Zinnelyck heeft, met uw' glansrycke krónen¹⁵¹⁸

 

Naegekuist des zons sieraden;¹⁵¹⁹

1520

Om u haar' zeden¹⁵²⁰

 

Nae te doen yvren, en tónen¹⁵²¹

 

Uw' genaden

 

Aan goên en quaden.

Eindt.

1517 reden: het menselijk vernuft.

1518 zinnelyck: zinnebeeldig.

1519 naegekuist: nagebootst (kuisen: schoonmaken, dus: zuiver weergeven).

1520 zeden: natuur.

1521 nae yvren: nastreven.