Dapes inemptae of De Moufe-schans, dat is de soeticheyt des buyten-levens vergheselschapt met de boucken
(1621)–Petrus Hondius–
Auteursrechtvrij
Aen mijn Heere,
| |
[pagina 325]
| |
V nem' ick voor ghetuyghe.
V stell' ick vooren aen;
Daer in ick my ghenuyghe,
Om mijn pen gae te slaen:
Die gaet op trouw verhalen,
Hoe ick ter Neusen hier
Mijn vrienden gae onthalen,
En wat ick al versier
Om haer met goet vermaecken
Te touven t'allercant,
Wanneer wy eens geraecken
De boucken in de hant.
De meesters die ons leeren
Haer wijsheyt allegaer,
Daer onder wy verkeeren
Als kinders onder Vaer.
Dees zijnse die wy vraghen,
By haer te raede gaen;
Die naer ons welbehaghen
Te spraeck ons altijts staen.
Niet isser t'eender stonden
De werelt door gheschiet,
Dat hier niet wert bevonden
Van vreucht of van verdriet.
De loopen der nature,
Van boven tot beneen,
Die staen hier t'aller ure
Elck in haer volle leen.
De groot' en cleene Sterren
Vervolghen haeren ranck,
En loopen sonder werren
Ghestadich haeren ganck.
De hoogh' en leeghe Berghen,
En Mijnen allegaer,
Haer voor ons niet verberghen:
Tot in de gronden claer
| |
[pagina 326]
| |
Geopent, om te toonen
Haer diep verborgen schat,
Om al den sweet te loonen
Van haeren seuren pat.
De costelicke steenen
Van onderscheyden aert
De becken, en de beenen,
Van langer hant vergaert
Men gaen te voorschijn halen:
En watter in het hert
Der aerden, van metalen
Om leegh begraven wert:
Fonteynen en riviren,
En bey de groote Zeen,
Voor winde sonder stiren
Al om ons rullen teen,
Int oosten ende westen
Om heel der aerden cloot,
Ons beyden door te nesten,
En in haer rijcken schoot,
Met aendaght t'ondersoucken
Bekent en onbekent,
Dat een van haer vier houcken
Ons door Europa sent.
De cruyden die beschreven,
En niet beschreven zijn,
En daghlickx noch haer leven
(In Inct getrocken fijn)
In mijn cantoor becomen,
Der vruchten vremt gelaet,
En t'vremt getael der Blomen,
Hier voor ons oogen staet.
Hier vindt ghy de gewasschen
Vergadert allerley,
Die overvloedigh wasschen
By d'Indianen bey:
| |
[pagina 327]
| |
Hier vindt ghy meest ter degen
West-Indien verhuyst:
Met yver allerwegen
Van onsen Zeeuw doorpluyst:
Om tot der landen eere,
Te haelen haren macht,
Gestadigh even seere,
Den Spagnaert onbedacht.
Hier hoortmen alle talen,
Van Babylon gebracht,
Zijn wijsheyt elck verhalen
Met sinnen welbedacht.
Hier hoortmen selve spreken
Den Heer in zijne tael:
Daer uyt zijn claer beken
Loopt enckel fijn cristael.
De Leeraers vander Kercken
Van in voorleden tijen,
Die canmen hier bemercken
En in haer fleure zien.
De griecksche en roomsche Wetten,
Den borghelicken bant,
Men ons hier voor gaet setten,
Elck in zijn ouwe stant.
Den stijl der Medicijnen,
Ghebooren in den noot,
Die somtijts uyt de pijnen,
Noyt lossen uyt de doot:
Ontleet hier heel den mensche,
Verthoont haer cruyden hier,
Wel dienstich t'haerder wensche,
En menich duysent dier.
Hier sitten op een reke
De Princen allemael,
Die haeren eet verbreken,
Ghepluymt, en luyse cael:
| |
[pagina 328]
| |
De wraecke die sy soucken
Een ander aen te doen,
Die volght aen alle houcken
Haer, sonder haer vermoen.
Den heeten loop der Rijcken,
Ghewassen en ghedaelt
Door al den werels wijcken,
Die werden hier verhaelt.
Hier sal ick haere croonen,
Nu d'een voor d'ander naer,
En haer vervallen throonen
Verlegghen allegaer.
Hier sal ick u vertellen,
Hoe menich potentaet,
D'een d'ander om te quellen,
In volle wapenstaet:
Hoe menigh zijne necke
Int clemmen heeft ghekrackt,
Wanneer hem zijne stecken
Verstelt zijn; neer ghesackt
Beneen tot aen de voeten,
Die eerstmael hy vertrat,
En nu gaet selver groeten;
Gewentelt onder t'Rat,
Dat Godes wyse handen
Gaen woelen, over al
De Rijcken ende landen,
Als eenen ronden bal:
Verheft naer zijn bevallen
En slaet ter aerden neer:
Noch groot noch cleen met allen
En biet hem teghenweer.
De moorder vande zielen,
Die sit hier op den throon,
Om yder te vernielen
Die vrient is van zijn croon:
| |
[pagina 329]
| |
En om in alle landen
Te breken zijn ghewelt
Aen alle zijn vyanden,
Die voor hem zijn ghestelt.
Hier worden zijne voeten
Van Keyseren ghekust:
Die om zijn moet te boeten,
Heel uyt zijn schaemte blust:
En om vlus te verloonen
Haer nederigh ghemoet,
Hier velt hy haere croonen
En trapt haer mette voet:
Maer oock begint te vallen
Dees roomschen griffioen,
Begint van nu de ballen
Alleynskens te vergoen,
En stickwijs te betalen.
Vlus salmen eenmael sijen
Een yder van hem halen,
Het gheense nu hem bijen.
Hier hoortmen d'Indianen
Beclaghen haeren noot:
En op de trouw vermanen,
Van haer rivieren root,
Gheverwet van den bloede
Der Spagnaerts sonder trouw
Onmenschelicke roede:
Waerover sy de rouw
Soo langhe sullen draghen,
Tot datse t'eenderstont
Gaen wreken al haer claghen
Aen die haer heeft ghewont.
Hier vind' ick Hipocryten
By ons lanckst straete gaen,
Die groot en cleen verbijten,
En met de tonghe slaen:
| |
[pagina 330]
| |
Hoe seer haer hoofden hanghen
Als biesen achter straet,
T'zijn netten om te vanghen
Al eer ment gade slaet.
En om haer eet te quyten,
Hier in haer orden staen
De Vaders Jesuiten,
Om blindelingh te slaen
Haer onghebonden handen
Aen Vorsten cleen en groot;
Te brenghen of ter schanden,
Of t'seffens totter doot:
Hier slijpense haer messen
Wel dobbel overstraelt.
Hier hoortmen haere tessen
Wt d'afgront opghehaelt;
Om eens soo veel te maecken,
Als ons Templieren deen,
En daer oock te gheraecken
Daer sy nu zijn bescheen,
Die meer al consten weten
Dan oyt Templier wist;
En hebbent al vergheten
Hoe t'haer al is ghemist.
De Saraseensche prachten,
En Turckschen overdaet,
Verweckt hier nieuwe clachten,
En voor de winde gaet;
Om eenmael van s'ghelijcken
Te vallen, als de rest
Met haer ghewonnen rijcken
Tot aen het hert ghequest;
Hier vind' ick te verfoeijen
Des werels yder schijn,
In stof en aerde groeijen,
Om niet dan stof te zijn.
| |
[pagina 331]
| |
Hier sit de mensch ghebooren
In tranen en verdriet,
Om hem vlus te versmooren
In sweerels enckel niet;
Hooghmoedigh opgheblasen,
In all's wat hy versint,
Sijn herte gaet hy asen
Alleen met ydel wint:
Die eenmael wel ter deghen,
Sijn opgheblasen moet,
Niet dan tot wint gheneghen
Van wint oock bersten doet.
Ten comt u niet gheleghen,
Mijn Heere, t'aller tijen,
Tot mijn cantoor gheneghen,
Mijn boucken t'oversien.
D'affairen vanden lande
Die hebben haeren last
Wel dapper veelderande,
Daer meest op dient ghepast;
Mijn heel bibliotheke
Die comt u selfs besijen:
En in dit packxken, steke
Ick al de wijse lijen;
Die my hier niet verlaten
Al gaen sy naer u huys:
En blijven my ter baten
Hier in haer vol ghedruys:
En ruysschen om mijn ooren,
Met een seer soet gheclanck,
Van achter en van vooren,
Naer haer ghewoonen ganck.
Indien haer aert behaeghde,
Wanneer ghy selver hier
Ter Neusen naer haer vraeghde,
Soo vrees' ick niet een sier,
| |
[pagina 332]
| |
Of sult haer daer beneven,
Die u selfs loopen naer,
Huys vestingh by u gheven,
Als haeren tweeden vaer.
| |
Den achsten ganck
| |
[pagina 333]
| |
Die ons in zijn eyghen tale
Velt het vonnis vanden strijt,
En de schillen altemale
Maeckt van ons gheloove quyt.
Sijnen Soon die t'alles weet,
Is den eenighen Propheet,
Die ons al den raet beschreven
Van zijn Vader heeft ghegheven.
Oock soo heeft zijn eyghen Vader
Ons ghegheven dieren last,
Van te blijven allegader
Op zijn stem en woort ghepast.
Dese stemme van den Heer,
Leght ons al de schillen neer;
Als wy maer ons metter ganghen
Geven onder haer ghevanghen:
En niet meer en willen weten,
Dan Godt seker ons uyt leght.
Tis een wijsheyt te vergeten,
Dat den Bibel niet en seght.
Onsen Gheest gheen reden quelt,
Vyt ons hersens voorghestelt,
Om naer ons vernuft en weten
Godes wijsheyt aff te meten;
Wt mijn camer is verwesen
Menschen wijsheyt onbedacht,
Niet en wert van my ghelesen
Dat van Godt niet is ghebracht.
Nu dan slaen wy onsen hant
Aen een Corpus daer gheplant: Ga naar margenoot+
En de wetten om te leven,
By den andren zijn beschreven:
Ende sonder Schout off Schepen,
Advocaet, off Procureur,
(Beyde cooplijen wel gheslepen)
Bannen vierschaer t'onser keur:
| |
[pagina 334]
| |
Nemen een verwert proces
By der handen; naer de les
Van de wetten, sonder dijnghen
Ons proces ten eynde brijnghen.
Ga naar margenoot+Spreeckter yemant t'eender ure,
Van de oorden en beleyt
Van de moeder de nature,
Die haer over al verspreyt;
Heel de werelt die ons hanght
Over t'hooft, en ons bevanght,
Wert van boven tot beneden
Ondersocht en doorghesneden.
Ga naar margenoot+Al de loopen van de Sterren,
En Planeten onder een
Volghen naer, en sonder werren
Vanden andren onderscheen.
Ga naar margenoot+In dat vreeslick Element,
Dat noch knecht noch meester kent,
En met zijn verheven baren
Menichmael ons comt vervaren;
Die hier in de Polder-landen
Zijn gheseten, en ghelijck
Als ghelevert in de handen,
Van Neptunus al ghelijck;
Ondersoucken hoe het leeft,
En haer vloet en ebbe geeft,
Wat voor visschen en ghedieren
In de ruyme plasse swieren.
Ga naar margenoot+Sien den oorspronck der fonteynen,
Die om hooghe spruyten uyt
Van de berghen, groot en cleyne,
Elck verscheyden in virtuyt:
D'eene soet en d'ander sout;
D'eene heet en d'ander kout:
En die allegaer haer beken,
Doen van boven neder leken;
| |
[pagina 335]
| |
Om vlus met ghelijcker handen, Ga naar margenoot+
Te verbreyden over al
Haer Rivieren, door de landen,
Tusschen Hemel, tusschen dal;
Totse tsamen groot en cleen,
Noch ten laetsten onder een
Loopen in de soute plassen,
Om haer soetheyt aff te wassen.
Gaen den rijckdom ondersoucken Ga naar margenoot+
Van de Mijnen altemael:
Die ons brenghen uytter houcken
Al het wit en root metael:
Dat uyt haeren eyghen aert Ga naar margenoot+
Voor den mensch de aerde spaert,
En haer schatten laet berooven,
Van die selfs haer herte clooven:
Daer ick met mijn ooghen zije,
Over al waer ickse slae,
Een reyn' alcumisterije:
Maer hoe ick meer neerwaerts gae,
Hoese reynder haer verthoont,
En haer meester meer beloont,
Van zijn spitten ende graven,
En zijn mollen-aerdich slaven:
En al tghene daer de menschen
(Tot haer daghelickse noot)
Soo ghestadigh om ghewenschen,
Vind' ick in der aerden schoot.
Steenen die gheen oven backt, Ga naar margenoot+
Wt den gront de byle hackt.
Wegg' en beetels steen bereeden, Ga naar margenoot+
Om de daken te becleeden.
Om te proncken inde kercken,
Opgheblasen naer de doot, Ga naar margenoot+
Vind' ick hier van alle Sercken,
Dick en dunne, cleyn' en groot.
| |
[pagina 336]
| |
En den reynen Diamant,
Vind' ick hierom leegh gheplant:
Met de purper' Amethisten.
Van Agaten heele nisten.
De Cabounckels, en Robijnen,
En den weerden Adlersteen,
Claer tot inden affgront schijnen,
Ende ligghen onder een.
De Baliais in wit ghelaet,
En de vlammighen Granaet:
De blauw-verwighe Saphyren,
Man en wijff hier aerdich tieren.
De Turkoisen van s'ghelijcken,
Met den Jaspis groen van aert,
Hierom leeghe wert by wijcken,
In de Mijnen oock vergaert:
Daer de mensche, die om hoogh
Moest verheffen hert en oogh,
Gaet den affgrondt vander hellen
Om een handvol steenen quellen.
Corneol, en Emarrauden
Helder groene van ghelaet,
Hier om leeg haer woonplaets houden,
Ende wassen sonder saet.
Den Beril int violet,
Hem hier oock ten thoone set.
Den Tolpaen met gouwe stralen,
Laet hem oock van onder halen:
En de bont-gherockt' Onijckel,
Met den gulden Hiacinth,
Men hier somtijts met perijckel
In den schoot der aerden vint.
Ach! waer gaet de mensche niet
Om hem selven met t'verdriet
Diep te brenghen in de gronden
Vander aerden als verslonden!
| |
[pagina 337]
| |
Om hem selven te vercieren
Meer dan Godt hem heeft verciert,
Gaet hy moeyt en cost versieren
Daer hem winst en hoochmoet stiert.
En het costelick Jouweel,
Dat ons voor ons beste deel
Godes Soon selfs heeft ghesonden,
Houden wy voor onghevonden.
Laetent ligghen voor ons voeten,
Laetent cloppen voor ons oor;
En terwijl met goeder moeten
Clooven heel het aertrijck door:
Zijn met d'aerde wel te vreen;
Sonder t'herte te besteen,
Om den hemel, ende gaven
Van daer boven op te graven.
Dus beneden in de mijnen,
Niet te drooghe niet te wack,
Watter is heel buyten pijnen
Ondersoucken met ghemack.
Goede stoffe vind' ick hier;
Dienstelicken tot het vier,
Om de menschen naer believen
Hier op aerden te gherieven;
Stoffe vind' ick daer by tijden, Ga naar margenoot+
Om het aertrijck met ghemack
Hierom hope door te snyden;
En te vullen haeren sack
Met de vruchten, die sy gheeft
Voor al t'ghen op aerden leeft;
T'sy van menschen, t'sy van beesten,
Van den minsten totten meesten;
Om zijn huysen op te rechten
Op der aerden hier en daer;
Om malcander te bevechten
Vind' ick hier de stoffe claer:
| |
[pagina 338]
| |
Ga naar margenoot+En van t'duyvels instrument
Ander eeuwen onbekent,
Eerstmael in de hel ghegoten
Sietmen hier het mergh ontblooten;
Daermen niet en can bemercken
Hert' off clouckheyt van den man,
Dat een dienaer van der kercken
Alderbest versieren can.
Waere dees gheschoren cop
Vrouch versticket in zijn dop,
Eer ghestorven als ghebooren,
En zijn const met hem verlooren,
Ach! hoe menicht duysent zielen,
Die malcander inden strijt
Als op een schavot vernielen,
Waeren vanden doot bevryt;
Die nu daer ter aerden plat,
David beyd' en Goliath,
Ligghen op een cam gheschooren,
Beyde met een cloot verlooren;
Diemen siet soo dickwils treffen,
Eenen Ajax voor de vuyst,
En een Sinon daerbeneffen
Spaeren onder mencke duyst:
Daer de clouckheyt en t'verstant
Bey te samen zijn vermant;
Daer de Toorens ende wallen
Als voor eenen donder vallen:
Daer de blixem haere stralen
Wtschiet in een ooghenblick,
Om de meuren te vermalen
Hoog' en leeghe, dun en dick:
Daer een schuylder in den strijt
Doet meer scha te veler tijt,
Dan een Samson hoogh verheven,
Die te veld' hem heeft begheven.
| |
[pagina 339]
| |
Hier dan worden mijne leden
Heel versleghen met ghewelt,
En van boven tot beneden
Is mijn lijff gheheel ontstelt;
Als ick oogh en voeten stel
Tot beneden in de hel,
Daer de menschen in de gronden
Van der aerden zijn bevonden:
Desen om wat ghelts te halen, Ga naar margenoot+
Daermen hem wel moe en mat
Sijnen strop siet me betalen,
En verbeuren zijnen schat:
Ghenen; om met moeyten hier
Op te graven zijn rapier,
Daer hy selver eerst voor allen
Vlus ghesien wert in te vallen
Moest de mensch dan, om hem selven
En een ander te beschaen,
Heel de werelt op gaen delven,
Met zijn handen, schopp' en spaen;
En zijn leven in den noot
Stellen in der hellen schoot,
Om den Afgod van der hellen
Tot een dienaer hem te stellen?
En soo verre gaen beneden,
Om zijn wraeck' aen zijn ghebeur
Metten hallem te besteden;
Die met sweet en aerbeyt seur
Van hem opghegraven wert,
Heel om leeg' als uyt het hert
Van der aerde; die de moeder
Van ons allen, en behoeder
Van het menschelick gheslachte,
In den affgront heeft gheplant:
Daerse wel voorseker achte
Dat noch schoppe, spae, noch hant
| |
[pagina 340]
| |
Soude connen t'eender stont
Deure booren totter gront,
En tot in haer leegste palen
Gaen malcanders straffe halen?
Ga naar margenoot+Wt de mijnen weer verresen,
Clem de hooghe Berghen op,
Daer den Schepper wert ghepresen
Tot in haeren hoogsten top:
Die met cruyden allerley
Off met boomen, off met bey
Overgoten, vergheleken
By de leeght', haer hoorens steken
Door de lucht, en wel ter deghen
Haer bevochten in de cruyn,
Van de wolcken sonder reghen.
Dickwils sant en enckel duyn,
Ligghen met de snee bekleet;
Als de son op aerden heet,
Doet de meester ende cnapen
Beyde naer haer asem gapen.
Dickwils rotsen ende clippen,
Die den aermen Eremijt
Doen van boven nederslippen,
Als hy door haer enghten lijt:
Voor de beesten altesaem
Wonder dienstich en bequaem,
Om haer selven stil te voeden
En voor roovers te behoeden:
En met eenen affghesneden
Van de menschen in t'ghemeen,
By malcander hier te vreden
Haer te houden onder een:
En op haer bepaelden gront
Haer te weyden t'allerstont,
Sonder buyten haer ghevesten
Onder t'temme Vee te mesten.
| |
[pagina 341]
| |
Hier gae ick gherust passeren,
Over bergh en over dal,
Sonder erghens my te weeren,
Off te vreesen voor den val:
Clippen daer geen menschen gaen,
Selfs gheen beesten weten raet
Sonder vallen op te raecken,
Voor my padt en weghen maecken.
Hier en vrees ick huyl noch tieren,
Roep, off brieschen off gekrijt,
Off een brul van wilde dieren:
Overal tot haerder spijt,
Wel gherust, met goeden moet
Stell' ick onder haer den voet:
Selfs den leeuw wert onghebonden
Sonder schae by my bevonden.
Ben ick moede vande Berghen Ga naar margenoot+
Hoogh' en leeghe door te gaen:
Gae my in de Bosschen berghen,
Met haer loovers overlaen:
Gae de Velden allegaer Ga naar margenoot+
Hoogh' en leeghe nemen waer,
Die de vruchten van der eerden
Persen uyt van grooter weerden.
Van de Velden ende landen
Neme voorwaerts mijn vertreck,
Tot my wederom ter handen
Comt de groote soute pleck,
Van den wilden Ocean, Ga naar margenoot+
Die te gheen tijt wesen can
Stil, van buyten haere palen
S'menschen stoutheyt te betalen:
Die hem nerghens hout te vreden;
Selver niet in t'Paradijs;
Maer om altijts voort te treden,
Boort door water, vier, en ijs.
| |
[pagina 342]
| |
Stelt zijn dootkist selfs geree,
Cruypter in: werpt in de zee
Man en kiste, die te samen
Middel tot haer graff beramen.
Is te lande metten wallen
Van de Steden niet te vreen:
Vint een beter welbevallen,
Nu dan boven, dan beneen,
Van den hemel totter hel,
In een drouff' en cranck ghestel,
Met de noyt-versaede baeren
Altijts op en neer te vaeren:
Om hem deurgaens te vertooghen
Sijnen vyant boort aen boort:
Die hem eerstmael gaet verhooghen,
Om hem altijts voort en voort
Neer te trecken tot het graff,
En te gheven zijne straff,
Die hy selver heeft vercoren
Als hy t'aertrijck heeft verloren:
Als hy maer een enckel plancke
Voor zijn borstweer heeft begheert:
Maer een naghel heeft te dancken,
Die hem hoet off die hem deert:
En die nerghens heeft ghedeur,
Dan besloten in een meur
Schaes een duym breet, om te leeren
Altijts by de doot verkeeren.
Ick en mijnen vrint te gaere
Volghen hem van op t'cantoor,
Daer hy suckelt in de baere:
Blijven met gheloken door
Buyten vreese, buyten schrick
Sitten, van t'een ooghenblick
In den hemel op te vaeren,
En vlus neder met de baeren
| |
[pagina 343]
| |
Tot den affgront van der hellen
Neer te dalen, en de doot
Sien tot over boort te hellen:
Daer wy stille buyten noot
Vaeren hier op ons ghemack.
Noyt en is ons scheepken lack,
Buyten vreese dat de winden
T'eender tijt ons Barck verslinden.
Gaen de Noort-zee heel door cruysen;
Daer wy niet dan bosschen zijen,
Van de Boots en van de Buyssen;
Die om best haer netten bijen,
Om met haerder Reeders, danck,
Te becomen d'eersten vanck;
En tot wasdom van zijn renten,
Aen de Jaghers uyt te venten.
In de Midderlantsche zee,
Daer noch ebbe gaet noch vloet,
Vinden hier den Turck gheree
Die t'al naer zijn wille doet:
Onderwijl de Ridders hier,
Binnen Malta goede cier
Maecken, en met ruste strijcken
Haeren beuyt uyt christenrijcken;
Souckt de Baska zijn profijten:
En den hongherich piraet,
Gaet gherustelick verbijten,
Watter op het water gaet.
Door de straete nouw bepeylt,
Gaen in t'Spaensche diep gheseylt;
En in t'oosten, en in t'westen,
Gaen besichten de conquesten
Van al d'Indiaensche custen;
Die den cloucken Portugijs,
Met den Spaignaert t'haerder lusten
(Daer het al was beuyt en prijs)
| |
[pagina 344]
| |
Int' beginsel heeft ghedaen,
Op den aermen Indiaen:
Vant gelijcken de conquesten,
Die wy oock ten langen lesten,
Hebben selve van de Raven
Affgenomen t'haerder spijt,
Daer sy selfs wel meynden slaven
Ons te maecken metter tijt:
Haeren beuyt daer op sy staen
Is int Oosten ver gedaen;
Moeten in ons handen lijen,
Alderande specerijen:
In haer stercke Philippijnen,
In Mollucen metter tijt,
Sien ick ons noch eenmael mijnen;
Haer voor eeuwich worden quijt:
Selfs den over-grooten pracht,
Van haer Goa soo gheacht,
Sal noch eenmael onse landen
Vallen met ghewelt in handen.
En den gouwen troost in t'Westen
Licht al over langhe in t'craem,
Die den Spangnaert gheeft den lesten
Moet, en bloet, en faem, en naem:
Onse schepen staen op stock,
Die hem dreyghen zijnen rock
Wt te schudden in het Westen
Om daer selver te gaen nesten:
En al wat van t'spaenschen bloede
Van haer daer bevonden wert;
Even met ghelijcke roede,
Even met ghelijcke smert,
Ervelicken oock te staen,
Als by haer eerst is ghedaen
Aen den aermen Indianen:
Oock en salmen niet vermanen
| |
[pagina 345]
| |
Anders dan van spaensche slaven,
Om de Mijnen op en neer
Voor ons Neerlant op te graven,
Crijghen wy eens onse keer.
Eer wy noch te lande gaen,
Vinden wy niet ongheraen
Beyde nieuw' en ouwe straten
In het Suyden door te praten:
D'een, van Magellaen ghevonden;
D'ander, eerst in onsen tijt
Nu ontdeckt in dese stonden,
Meest den Spaignaert tot een spijt;
Om van achter aen zijn gout,
Daer hy meest hem op vertrout,
Sonder moeyt te comen byten,
En hem selfs daer aff te smyten.
En al eer wy dees contreyen
In gevesten al te gaer
Overvliegen met vermeyen:
Hoe veel lichter hier
Over hol en over bol,
In het ruym' en diepe hol,
Die de winden en de baeren
Oft vernielen off vervaeren!
Hoe veel rijetter op haer ancker,
Daer de zee aff meester wert;
Die alleynskens als de kancker,
Schip verteert, en baert haer smert!
Hoe veel kerffter touw' en mast
Van den noorden-wint verrast;
Hoe veel berster aen de clippen,
Laeten schip en alles slippen!
En hoe can het noch gebeuren,
Daer soo menich drouve noot
Staet de schiplijen t'aller uren
Voor haer ooghen totter doot;
| |
[pagina 346]
| |
Daerse Godes rechterhant
Sijen soo dickwils buyten strant,
Sijen des Heeren wonderwercken,
Weert en dienstich aen te mercken;
Daer de winden nu verheven
Door den hemel, zee, en al
Schip, en man ghelijck begheven,
En verschricken van den val;
Daer weer in een ure tijt
Is de zee de winden quijt;
Stelt den hemel, en de herten
Stelt gherust van alle smerten:
Als de lieden, die ter zee
Haer gheneeren, al den dagh
Sulckx bemercken buyten ree:
Hooren, off selfs doen gheclach:
Wonder isset, dat soo ras
Als sy comen uyt de plas,
En te land' haer voeten setten,
Niet meer op den Hemel letten:
Niet meer op den Heere dijncken,
Dan wanneer sy zijnen naem
Schelden in haer gulsich drijncken,
En misbruycken sonder blaem:
Achten eere wilt te zijn.
Stil te wesen achter pijn.
Roepen, tieren ende beeren
Is haer daghelickx gheneeren.
En wanneer de straff des Heeren,
Die haer veel hanght over t'hooft,
Haeren wegh niet can bekeeren,
Als van alle deucht berooft:
Is het wonder, dat de heer
Straff' op straffe meer en meer,
Die haer voor gheen straffe schromen
Laet te water over comen?
| |
[pagina 347]
| |
Wt de baeren weer verresen, Ga naar margenoot+
Gaen door s'weerels heele schoot
Middel soucken, tot ghenesen
Van de sieckten cleyn en groot.
Ick en weet noch gheenen naem Ga naar margenoot+
Van herbaris, die te saem
Niet gheleyt wert voor ons ooghen,
Om haer cruyden te vertooghen:
Oock en weet ick gheen ghewassen
In de boucken onbekent,
Daer mijn ooghen niet op passen
Tot heel t'aerderijck ghewent.
Sonderlinghen die ghestaen Ga naar margenoot+
Zijn, by eenich Indiaen:
Off in t'oosten, off in t'westen:
Die niet voor t'ghemeyne besten
Zijn met mijnen hant beschreven,
En getrocken mette pen:
Daer in plaets van leegh te leven
Ick my s'winters toe ghewen:
By de keers', en in der nacht:
Als, bevryt van vraeg' off clacht,
My gheen mensche comt verstooren;
Daer veel tijts door gaet verlooren:
En in dese nieuwe wercken,
Die ick brenghe voor den dagh,
Lichtelick mijn vrienden mercken
Wat de pen en hant vermach,
Sonder meester off patroon,
Noch om anders gheenen loon;
Dan om yder te ghewennen,
Godes wercken te bekennen.
Gheensins en wert hier vergheten Ga naar margenoot+
Den ontleder vanden mens,
Die op trouwe gaet afmeten
Let voor let, maegh, galle, peus;
| |
[pagina 348]
| |
En de woonijngh van de ziel,
Van de cruyn aff tot de hiel
Open leght, om my te leeren
Onsen Schepper te vereeren:
Die in een soo cleynen casse,
Heel de werelt heeft vervat
In het cort', en al van passe
En op order heeft gheschat:
En soo alles heeft ghestelt,
Dat noch t'een noch t'ander helt;
Voor het tijt is om te hellen,
En de heele cas te vellen.
Hier en hoef ick gheen parfuymen,
Om den schadelicken stanck
Wt mijn neuse te doen ruymen,
Van den Opensnijders banck:
Alles wert hier op ghedaen,
Sonder reuck off stanck te vaen;
En de mensch die wy hier raecken
Tot gheen etter can gheraecken.
Hier seer lichte wy versinnen,
Hoe de mensche buyten gis
Veeltijts vele wil beginnen,
Daer hy selfs niet veel en is.
Stoff en aerde sonder meer,
Hout hem selven voor een heer;
Tusschen piss' en dreck gheleghen,
Pofft en stoffet t'aller weghen.
Die verborghen en verlooren,
Sonder Son off Maen te zijen,
Eer ghevanghen als ghebooren
Moet den doncker karcker lijen;
Daer hy van het vuylste bloet
Is in moeders lijff ghevoet,
En ghecrompen, en gheboghen
Door den navel heeft ghesoghen;
| |
[pagina 349]
| |
Staet hem selver heel ter sinne,
Steeckt den steert op, ende prounckt
Als de pauw by haer pauwinne,
Vryer naer de vryster lounckt;
Sonder eenmael gae te slaen
Wat hy is, off waer van daen,
Met wat kermen, druck en schromen
Hy ter werelt is ghecomen.
Dien zijn moer int openbaere
Schaemt te brenghen voor den dach,
En besloten in het baeren
Doet verborghen haer gheclach;
Nerghens hy zijn schaemte spaert,
En op straeten openbaert
Sijnen moet, en aller wijcken
Wt de mouw den sot laet kijcken.
Die zijn leven gaet beginnen
Met zijn jancken en ghekrijt,
Souckt het veeltijts aff te spinnen
Met zijn lacchen, dwaes verblijt.
En die int beginsel streck
Waer verdwenen in zijn dreck,
Sonder hulpe van de minnen;
Wil zijn oorsprounck niet versinnen.
In zijn hooft broet heele rijcken;
Daer zijn hersens opghedaen,
Doen den kijcker selfs beswijcken,
En van hem de ooghen slaen.
Lieve vrienden allegaer,
Neemt u selven eenmael waer,
Ende leert hier boven allen
Vwen moet te laeten vallen;
Om u nemmers te verheffen
Boven uwen medebeur,
En met snorcken, en met keffen
Hem te luycken uwe deur:
| |
[pagina 350]
| |
Heel de stoff is ander gheen
Van u lijff, dan vleesch en been,
Bloet en etter, dreck en pense:
Snyt u open aermen mensche
Om u eenmael te ontleden,
En met uwen eyghen staet
V te houden wel te vreden,
Neffens uwen medemaet:
Hy die naer u aelmoes vraecht,
Draecht de stoffe die ghy draecht;
Ende wert te veler stonden,
Reynder dan ghy selfs bevonden.
Ga naar margenoot+Lust mijn vrient te gaen vermaecken
Zijn ghemoet in blijden praet:
Alles sal ick hem doen smaecken,
Daer zijn lust en hert naer staet.
Alderhande poesijen,
Can hy in mijn boucken zijen,
Van de neghen-maecht Goddinnen,
Die den grooten Heyns beminnen:
Die hem lang' en vele jaeren
Hebben trouwelick ghetouft
Hier ter Neusen, int vergaeren
Van al t'gheen dat haer behouft.
Alles wat den Grieckschen pracht
Oyt te voorschijn heeft ghebracht,
Off te Roomen is begonnen,
Heeft den Heyns hier affghesponnen.
Nemmermeer can ick mijn ooghen
Wt mijn venster s'uytwaerts slaen,
Off mijn geest moet my vertoogen
Waer dees Phoebus heeft gestaen;
En gheleyt het fondament
Van zijn naem, alom bekent:
Die om al de rest te weten,
Licht ter Neusen heeft vergheten.
| |
[pagina 351]
| |
Noch soo mach sy wel beroemen,
En bekennen wel ter deegh,
Dat haer niemant soude noemen;
Als den Heyns, en ick maer sweegh.
Soo ons hert vermaken vint Ga naar margenoot+
Alst haer ydelheyt versint;
Gaen van vooren aen beginnen
S'weerels ydelheyt versint;
Die gheschapen vanden Heere
In beginne sonder yet,
Zal vlus wederomme keeren
Tot haer stoff' en eerste niet:
Gaet vervallen deel voor deel,
Om vlus seffens eens gheheel,
Met haer rijcken, St'een, en wallen
In haer duyghen te vervallen.
Gaen bekijcken, hoe de mensche
Die hier alles heeft en siet,
Naer zijn sin en eyghen wensche,
In der daet is enckel Niet:
Wert ghebooren vol ghebreck, Ga naar margenoot+
Tusschen piss en tusschen dreck:
Onghebooren, sonder kicken,
Cost in s'moeders lijff versticken.
Cost verliesen eer zijn leven
Eer het hem zijn moeder gaff;
Eer hem d'aerde was ghegheven,
Cost vervallen in het graff.
Doet hy nu het leven aen; Ga naar margenoot+
Als gevangen wert ghebonden;
Draecht de smerte van de sonden.
Al de ander creaturen,
Die haer leven hier ontfaen
Weten raet van eerster uren
Om naer haeren disch te gaen;
| |
[pagina 352]
| |
En het kieckxken van de hen
Wt den dop valt op de den,
Mickt, en pickt, en gaert haer beten,
Om met hongher op te eten,
Gaet alom naer zijn ghelieven,
Volcht zijn moeder waerse gaet,
En sich selven can gherieven,
Weet met dorst en hongher raet:
Daerme mensche, wert alleen
Daer ghebooren als een steen,
Weet zijn moeder niet te vleyen
Dan met jancken en met schreyen:
Soud' in enckel mes verdwijnen,
En in vuylicheyt vergaen,
Overmeestert van zijn pijnen,
En met sieckten overlaen:
Soo de minne, dach en nacht
Niet en sloughe dapper acht,
Om hem heden ende morghen
Slechts van alles te versorghen:
Hem te kuysschen en te drooghen,
D'een uyer voor en d'ander naer:
Om niet onreyns te ghedooghen
Hem ghestadigh neme waer:
Moet men eerstmael leeren staen,
En aen haere handen gaen:
Moet hem asen, en de beten
Aengheboden, leeren eten:
In zijn mont de mamme steken,
Leeren lecken in t'begin:
Leeren moeders taele spreken:
Sorgh op sorghe voor de min.
Alsoo rasch een jonghen hont
Wort gheworpen, metter stont
Weet te bassen en te keffen,
En zijn stemme te verheffen:
| |
[pagina 353]
| |
Weet te eten en te drijncken,
En hem aen de mamme leght,
En van selfs weet te bedijncken
Dat hem moer noch mimme seght.
Onse kinders in t'verdriet
Voortghecomen, weten niet
Noch van eten noch van spreken;
Stomme dieren vergheleken
Met de rest, alleynskens leeren
Menschen tael van vooren aen,
Naerse een jaer drije vier verkeeren
Onder die haer gade slaen.
Aerme mensche die ghy zijt, Ga naar margenoot+
Die u eyghen straffe lijt,
Alsoo saen als uwe ooghen
Op der aerden haer vertooghen:
Die van moeder wert ghebooren,
Vast ghebonden aen de wet,
Die naer u gheluck verlooren
Vwen Godt heeft ingheset;
Met een duydelick bescheet,
Van in aerbeyt ende sweet,
Gheender tijde te vergheten,
Daghelickx u broot te eten:
Daer de beesten minst en meeste,
Wel gheklouwt, en wel ghebeckt,
Alom vinden in t'ghereetste
Haere tafels vol ghedeckt;
Sonder sorgh off groote pijn,
Altijts wel ghevoedet zijn:
Bouwen, spitten noch besaeyen,
Snyden, spitten noch en maeyen.
Onse moeder moet haer kinders Ga naar margenoot+
Baeren in seer groote smert;
Met veel suchten en veel hinders,
Haeren dracht ghewonnen wert.
| |
[pagina 354]
| |
Wert verlichtet in haer pijn,
Vanden wijsen medicijn;
Wort geholpen in haer baeren
Van haer trouwe beur-gevaeren:
Bruyct den dienst van vroede-vrouwen;
Heeft al wat haer hert behaecht:
Wert ghesteunt en vast gehouwen,
Elcken een om hulpe vraecht;
Noch soo valt haer haeren dracht
Dickmaels seurder dan verwacht:
Al de beesten die daer leven,
Comen lichter aen haer leven;
Niemant helpt haer in haer baeren,
Vallen in het craem alleen,
Haer candeelken oock ontspaeren
Dat de vrouwen is ghemeen:
Nergens wert by haer vermaent,
Van te houden haeren maent,
Van de vensters en de deuren
Op het nouste toe te keuren.
Als wy alle dit versinnen,
Comt ons haestich in den moet
Lust om t'aertrijck niet te minnen,
Dat ons soo veel moeyte doet:
Dat, voor ons den meesten dieff,
Doet de beesten meer gerieff
Dan ons allen, die als heeren
Al de reste commanderen.
Ga naar margenoot+Wat op aerde comt gecroopen
Wt syn moeder, brenght syn kleet;
Wat uyt eyers comt geloopen
Vint syn pluymen oock gereet:
Elck behelpt hem alderbest
Met het zijne wel getest:
Daer de mensche naeckt gebooren,
Sonder cleeren ginck verlooren;
| |
[pagina 355]
| |
Moet de vachten van de beesten,
Moet de vruchten van het velt,
Winnen, spinnen, en verleesten;
En hem in de cleeren stelt;
Met de zyde die hem wint
Selffs de worm, en voor hem spint,
Moet hy stoffen en braveeren;
Bedelaer met beeste cleeren:
Al de beesten heden blijven
Als sy deden, even wijs,
Ongekleet aen haere lijven,
Eertijts in het Paradijs:
Sonde en heeft haer niet geleert
Schande die haer naecktheyt dert:
Oock soo zijn sy naeckt gebleven,
En noch blijven al haer leven:
Niemant dan de mensch alleene,
Weet van dus gekleet te gaen:
En neemt elders noch ten leene
Decksel om niet bloot te staen.
Heeft zijn huys en dack van doen, Ga naar margenoot+
Om hem teerkens op te voen:
Vreest de hitte en couw ter degen,
Vreest de zon, en dauw, en reghen:
En hy heere van de reste
Dat op aerden leven heeft,
Hout hem meertijts binnen neste
Dan al wat op aerden leeft:
Heeft meer spijs in zijn bedwanck,
Heeft meer keure van zijn dranck:
Honich, bieren ende wijnen:
Heeft zijn cruyt en medecijnen:
Noch soo is hy min te vreden,
Dan een beest die niet en heeft,
En gaet dagelickx besteden
Haeren jacht daer sy by leeft:
| |
[pagina 356]
| |
Ende sonder huys off scheur,
Heeft het heele jaer ghedeur;
Weet van wijnen noch van bieren
In haer keelgat te vertieren:
Heeft docteurs noch medicijnen,
Anders dan haer de natuer
Selver leert, in haere pijnen
Claert elck een zijn eyghen cuer:
En noch salmen onder haer
Veel min sieckten nemen waer
Dan by ons, die t'aller stonden
In d'apteke zijn bevonden:
Die een gasthuys vol ghebreken
Slepen aen ons eyghen lijff,
En ghestadigh blijven steken
In den modder lam en stijff.
Die maer eens van vooren aen
Woude tellen al de quaen,
Al de sieckten en de plaghen,
Die wy aen ons lichaem draghen,
Van den hooffde totten voeten;
Sou soo veelderley ghequel,
In ons arme vleesch ontmoeten,
En in een soo drouff ghestel;
Dat ghy, van te hooren aen,
Wat voor sieckten u belaen;
En hy, van die te vertellen
Even seer u sout ontstellen.
Canmen wel een let versinnen
Vanden mensche, daer hy gaet,
Off van buyten, off van binnen,
Dat niet in de weghschael staet,
Van haest met een groot dozijn
Qualen overlaen te zijn,
Als de sieckten eens beginnen.
Eenich let te overwinnen?
| |
[pagina 357]
| |
Heeft hy dan niet dapper reden,
Om zijn opgheblasen moet,
Eer tot suchten te besteden:
Die zijn eyghen beulen voet,
En in een soo groot ghetal,
Dat het niemant segghen sal,
Selfs wanneer hy al zijn leden
Tot een tonghe cost besteden?
En wat sout van ons ghebeuren,
Soo wy leeffden even eens
Als de ander createuren:
Dien het alles is ghemeens,
Sout en seur en goet en quaet,
Sonder naer den strenghen raet
Oyt te leven van docteuren,
Die ons altijts contreleuren?
Soo de mist eens dick verheven,
Ons soo seer het hooft ontstelt,
Die ons onder t'dack begheven:
Wat sout wesen op het velt,
Daer de beesten dach en nacht
In de mist zijn sonder clacht,
Sonder hooffden te verbinden,
Off haer binnen huys te vinden?
Zijn wy veeltijts nu gheneghen
Om uyt onse neus te bloen,
Daer ons hooft sich aller weghen
Heeft om hoogh: wat soudet doen
Soo ons hooffden alsoo seer
Hynghen op der aerden neer,
Als de hooffden en de gheesten
Van de vier-ghevoete beesten:
Die, hoe seer haer hooffden hangen,
Wt haer neuse nemmermeer,
Bloet en laeten: metter ganghen.
Bucken altijts even neer?
| |
[pagina 358]
| |
Soo het pijnelick graveel
Dickwils is het menschen deel,
Die zijn blasen ende nieren
Naer behooren weet te vieren,
Lieven heere wat ghebreken
Zouden altijts even quaet
In zijn blaes en niere steken,
Waer hy sonder hulp en raet?
Stomme beesten, die gerust
Weyen gaen naer haren lust,
En noch blaes noch niere wachten,
Het graveel en steen verachten:
Loopen berbeens achter wegen,
Drincken water schrael en kout,
Dickmaels vuyl, en wel ter degen
Of te laf, of al te sout:
Slapen plat ter aerden neer;
Noch en weten nemmermeer,
Of van pleuris of colike:
Daer de menschen aerm en rijcke,
Hoes' haer wachten aen de voeten,
Wel gekoust, en wel geschoet,
Hoes' haer dranck met hitte boeten,
Niet te sout, noch niet te soet,
Hoes' haer decken inder nacht,
Breken couw', en wint de macht;
Noch wel dickwils aller wijcken
Winnen pleuris en colijcken.
Heeft de mensch niet dapper stoffe,
Als hy't alles overslaet,
Om in plaets van veel te poffen
Hem te cleynen inder daet?
Daer hy naer Gods evenbeelt
Self geschapen, mede deelt
Meer ghebreckx aen lijf en leden
Dan de beesten sonder reden;
| |
[pagina 359]
| |
Die maer dies gesonder leven,
En bevrijt van alle pijn,
Hoese verst van hem verdreven
Minst by hem gekoestert zijn.
Al de beesten diemen ziet
In het wilde, vreesen niet
Wat voor sieckte, qualick te vreden
By den mensche wert gheleden:
Oock en can ick niet bedijncken,
Offer wel te vinden is
Yets ghesonder als de Tijncken,
Zee en versche-water vis;
Die verschst afgheseten zijn
Van het menschelick venijn,
En bevrijt van haere schaden,
Stil alleen in t'water baden:
Oock soo blijven dees ghedieren,
Daer de mensch niet toe en reckt,
En alleen in t'natte swieren,
Van de menschen onbevleckt.
Isser yet meer onghesont Ga naar margenoot+
Onder beesten, dan een hont,
Diemen dickwils heele daghen
Of ziet braken of hoort claghen?
Oock soo is hy onder allen
By den ongesonden mensch
Seer gemeen, van goen bevallen,
Test en mest hem naer zijn wensch;
Maer oock dees gebeursaemheyt
Dickwils hem in t'Gasthuys leyt,
En dit menschelick behagen
Leert hem s'meesters sieckten dragen;
En den mensche by te woonen,
Doet hem voor zijn trouwe wacht
Oock veel qualen overcomen,
Hoe zeer hem de meester acht:
| |
[pagina 360]
| |
Wel besmetlick moet geheel,
En aen elck en yder deel
Boven al de mensche wesen;
Die in plaetse van genesen,
En hem selven te verclaren
Godes onder medecijn,
Gaet in huys by een vergaeren
En verstroyen zijn venijn:
Die noch beest noch eenich man
Sijn gesontheyt deelen can,
Gaet haer dickwils sonder heelen
Sijn gebreken mede deelen.
Ga naar margenoot+Dus met vlitighe gedachten,
Wert der menschen ydelheyt,
Die haer selfs soo dapper achten,
Grondich by ons overleyt;
Die haer selfs soo menichmael
Proncken op beroyt en cael,
Met haer deuchden te beroemen,
Off haer fauten te verbloemen;
En haer schande te bedecken
Met haer opgesochte kleet,
Om een ander te begecken
Die wat caelder is bereet.
Maer wel alles ingesien,
Datmen daeglickx ziet geschien,
Boven al in dese tijden,
Daer de sonde meest verblijden,
En wel dapper aller weghen
Werden neerstich opghesocht,
En van uyt der hel vercreghen
Weder op de baen ghebrocht;
Ga naar margenoot+Heeft den duyvel met bevroen
Grooter eere connen doen
Op der aerden aen de sonden,
Als by ons nu wert bevonden;
| |
[pagina 361]
| |
Daer wel vele tijt de cleeren,
(Die ons moesten boven al,
Onse sond' en ootmoet leeren)
Sijn den steen van onsen val?
Niemant moest zijn cleeren zijen,
Om gedeckt hem te verblijen;
Maer om vlitich tondergronden,
Door zijn kleet zijn ouwe sonden:
En ons lichaem te bedecken
Is gheen aengebooren deucht,
Tis een teeken van de vlecken
Van ons aengebooren jeucht.
In wat grooter sonde can
Wel begaen de mensche, dan
Met zijn eygen straffe roemen,
Daer hy altijts moest voor schroemen?
Tis een straffe dat wy cleeren
Draegen aen ons naeckte huyt,
Moesten ons te meer verneeren
Dat de mensch alleen uytmuyt:
Die de sond' heeft eerst begaen,
En met sonden noch belaen,
Moet zijn sondich lichaem decken
Van de beesten weert om gecken:
Die van sonde niet en weten;
Oock en hebben gheenen noot,
Om haer cleeren toe te meten,
Voor haer vel en lichaem bloet.
Kijckt eens om ghy drouff geslacht,
Dat soo hoogh u lichaem acht,
T'gheen ghy selve nu met eeren
Niet derft toonen sonder cleeren:
Meynt ghy dan te zijn bevonden
Beter mensche dan ick ben,
Min verbeten van de sonden,
Die ick in my selve ken:
| |
[pagina 362]
| |
Om dat u fluweelen cleet,
Costelicker is bereet,
Dan het gheen naer mijn behaghen
Van mijn lichaem wert ghedraghen?
Noch en can ick niet beseffen,
In de cleeren die ghy draecht,
Reden om u te verheffen,
Boven die van couwe claecht;
Dan slechts, dat van goude fijn
Dickwils uwe boeyen zijn,
Die u dies te langher daghen
In den karcker doen behaghen:
En de boeyen vanden aermen
t'Halver slete, voor haer deel
Vallen schier haer vander aermen;
d'Vwe blijven noch gheheel.
Is het eere, en ist ghemack
Voor de ziel, het grootste pack
Van de boeyen naer te slepen;
Blijft op aerden hier benepen:
Mijnen lust die is vervloghen
Naer den hemel overlanck;
Oock soo word' ick onvermoghen
Langhe vander aerden stanck;
Daer de mensche sonder deucht
Met zijn sonden hem verheucht;
Cleet zijn naecktheyt, die met eenen
Oock zijn herte moest vercleenen:
En verheft hem boven allen,
Met de schabben om het lijff,
Die hem naer zijn eerste Vallen
Zijn gheleent tot zijn gherijff.
Het en is gheen eyghen goet
Datmen aen zijn lichaem doet,
Om zijn aenghebooren vlecken
En zijn schande te bedecken.
| |
[pagina 363]
| |
Zijn op aerden sonder cleeren
Hier ghecomen onghereet,
Sullen oock in d'aerde keeren
Weder sonder eenich kleet:
Ondertusschen gaen wy hier
Op der aerden, als een dier
Dat alleen by al de dieren
Sonder cleet niet can ghetieren:
Dat hem dient voor zijn liureye
Om de sonde gae te slaen,
Die hem quam soo schoone vleyen
Tots' hem heel ginck overlaen.
Noyt en heb ick connen zijen,
Schudde off dieff, die met verblijen
Heeft de letters gaen vertoonen
Die zijn rugghe-beenders croonen;
Om sich met zijn straff gheleden
Op te proncken openbaer,
En zijn schande te besteden
Met zijn eyghen quaelck ghevaer:
Aerme menschen die ghy zijt,
Die van herten wel verblijt
Met u brandtmerck, uwe sonden
Voor een eere gaet verconden:
Met u straffe gaet beroemen,
Die u hoochmoet heeft ghebaert;
Daer ghy vooren moeste schroemen,
En selfs wesen aff vervaert.
Ey! u kleet dat u behaecht
Is de straffe die ghy draecht;
Met u schande gaet al proncken,
Lanckst de straeten henen loncken,
Om de gaven te verquisten
Die u Godt ghegeven heeft,
Naer den Duyvel vol van listen
In u hert de smaecke gheeft.
| |
[pagina 364]
| |
Ach! wat wert onnuttich ghelt
Aen den coopman uytghetelt,
Om met openbaer trompetten
Vwe sonde voor te setten!
Die sy daer te boucke stellen,
Om noch eens in t'openbaer
T'vonnis over u te vellen.
Godes wraeck comt voor off naer.
En hoe menich Christi let,
Wert op straeten naeckt gheset,
Ondertusschen dat u kisten
Meer u kleet dan t'lichaem quisten?
Daer de bloedeloose motten
Met u dwasen overdaet
Opghevoet, soo seer spotten,
Als u haere bete schaet.
Soo vlus op den jonckxsten dagh
Niet een mensch bestaen en mach,
Dan bekleet slechs met de cleeren
Onses Gods en onses Heeren;
Soo de sonden wel om schroemen
Teghen onsen Godt begaen,
Voor zijn Majesteyt verdoemen,
Al die voor hem zijn ghestaen:
Wat salt wesen met den gheen,
Die noch hier niet is te vreen
Van sich sondaer te verhoonen;
Maer gaet selfs zijn sonden croonen?
Met zijn straff en aermoe blijde,
Met veel silver ende gout,
Met veel wolle, vlas en zijde
Voor den Rechter even stout?
Ach! hoe weynich wert bedacht,
Hoe Godts Soone groot gheacht
Van den Vader hier ghesonden,
Sonder cleeren is bevonden;
| |
[pagina 365]
| |
In de cribbe neerghesmeten,
Van zijn wieghe was berooft;
En van yder mensch vergheten,
Selfs gheen steen hadd' om zijn hooft
Op te legghen tot de rust.
Sonder huys, off dack off vust
Hier gheleeft heeft, en van weerden
Niet beseten op der eerden:
Sonder bedd' oock is ghestorven;
Van met aleln niet voor zijen,
Ons den hemel heeft verworven
Om ons eeuwich te verblijen.
Is begraven in het graff
Dat hem yemant anders gaff,
Om ons allen uyt de graven
Tot het leven op te graven.
Onsen Heer daer wy te samen,
Alsoo veel wy Christen zijn,
Selfs aff draghen onse namen,
In der daet off in den schijn:
In wiens handen het ghewelt
Al te samen is ghestelt,
Soo hier onder als daer boven,
Godt in eeuwicheyt te loven:
Die ons met zijn eyghen bloede
Heeft ghekocht en dier betaelt,
Selver op het hoogste moede,
Wtter hell ons heeft ghehaelt:
Alles heeft voor ons ghedaen:
Voor zijn Vader heeft ghestaen,
Voor den Rechter heeft gheleden,
Om met Godt ons te beureden:
Heeft bedeckt met onse cleeren,
En ghelijck als affgheleyt,
Al den glans en al de eere
Van zijn hooghe Majesteyt:
| |
[pagina 366]
| |
Om ons naecktheyt te becleen,
Die hy draecht en anders gheen,
En ons van s'ghelijckx te leeren,
Aen te trecken zijne cleeren;
Ende wy, die enckel slaven
In de sonde zijn verkocht,
Hebben al de weerde gaven
Onses Godes omghebrocht:
Sullen wy in desen schroem
Noch gaen voeren onsen roem,
En gaen draghen ander cleeren,
Dan daer draecht den Soon des Heeren?
Hoe dus, zijn wy niet te vreden
Met een tabbaert sonder naet,
Om de reste te besteden
Aen ons Broer die berbeens gaet?
Dinckt, wat onsen overvloet
Ons dan in ons leven doet,
Anders, dan ons naer vermoghen
Van ons hooft oock aff te tooghen;
Dat niet anders heeft ghedreghenj
Dan een scherpe dooren croon:
Wy zijn leden, zijn gheneghen
Tot een gouwen voor ons loon.
Sal dan Christus onsen Heer,
En ons Broer, ons emmermeer
Voor zijn Broers wel willen kennen,
Die naer hem ons niet ghewennen?
Die hoochmoedigh opghestreken,
Draghen een soodanigh cleet,
Dat by t'zijne vergheleken,
Overtuycht ons eyghen leet?
Aermen mensch dijnckt op u graff.
Leght u weerelts cleeren aff.
Wilt u sonden niet bedecken,
Om te meer die op te wecken.
| |
[pagina 367]
| |
Zijt ghy nederich van wesen
In u hert, u niet bedriecht:
Laet u kleet oock nedrich wesen,
Off het seght u dat ghy liecht.
Niet en isser dat soo seer
Treckt het herte van den heer,
Om de werelt te beminnen,
Dan in cleeren te beginnen.
Niet en doet met goeder smaecken,
Hem aen ziele soo't betaemt,
Hier den vreucht des hemels smaecken,
Die hem Christi cleeren schaemt.
Sal dan Godes lieve kint,
Dat den hemel soo bemint,
En hem selven moet versaecken,
So veel werckx van d'aerde maecken?
En waer in dan salmen mercken,
Off hy Jood' off heyden sy:
Off een kint van Godes kercken
Is hy met de werelt bly?
Vint hy in zijn herte goet
Alles wat de reste doet:
Laet hy mede van s'ghelijcken
In zijn doen de werelt blijcken?
Ach! hoe weynich wert mijn clachte Ga naar margenoot+
Aenghenomen over al:
T'grootste deel dat ick verachte,
Oock mijn clacht verachten sal:
En de reste die gheprent
In haer hert mijn lesse kent;
Heeft mijn les soo ras vergheten,
Als dit bouckxken is versmeten.
Kent haer schult, en al mijn segghen
Hout voor noodigh ende waer:
Sal daerom gheen draet verlegghen
Van haer cleeren voor off naer:
| |
[pagina 368]
| |
Is te vreden met t'ghesicht
Van mijn leer en mijn ghedicht,
Sonder erghens in te wijsen
Hem gheneyght tot onderwijsen:
Off sal meynen dat een ander
Eer dan hy beginnen moet:
Elck en een zijet op malcander,
Elck en een hout yder voet.
Domme sinnen als ghy draecht,
Die strackx naer een ander vraecht:
Isset goet met groote hoopen,
Naer de cromme weghen loopen:
Soo is al ons lanck vermanen,
Spijse voor u onbereyt:
Loopt, en kiest u wyde banen,
Daermen naer de helle leyt:
Ga naar margenoot+Noch soo nem ick voor ghetuygh
Mijnen Godt daer ick voor buygh,
Die mijn doen en mijn secreten
Zijet en can alleene weten:
Dat ick naer mijn best vermoghen
Heb een ander voor ghegaen,
Om den rechten wegh te tooghen
En den crommen aff te raen.
Noch mijn hert, noch tongh, noch mont,
Is geweest een stommen hont,
Om de wolven aff te keeren
Van de schapen onses Heeren:
En de les van my ghegheven
Met den mond en met de pen,
Leer ick mede met mijn leven,
Alsoo langh ick levent ben.
En wanneer ick mijnen strijt
Heb voleynt, naer mijnen tijt
Sal mijn penne selfs ghelesen
Van my een ghetuyghe wesen;
| |
[pagina 369]
| |
En ghestadigh sal beclagen
Met een openbaer geschal,
Deser werelts laeste dagen,
Alsoo langh sy spreken zal.
Dus soo slae ick int cantoor
Al mijn boucken door en door:
Off om selver meer te leeren,
Off om andre te bekeeren:
En met vreuchden te besteden
Mijnen tijt met mijnen vrint,
Die in alles ben te vreden
Wat hy uyt den houck versint.
Somtijts, valt ons drouve clacht Ga naar margenoot+
Op den Crijch in tlant gebracht:
Somtijts vreesen wy de Treue
Niet ten eynde te beleven.
Als wy zien aen alle canten,
Tegen reden en bescheet,
Hem den Spaignaert vaste planten,
Aen ons greynsen eerment weet:
En vervullen vrije Steen,
Die gherust en wel te vreen
Voor een yder open saten,
Met haer Chrijchslien en soldaten:
Haere vryheyt haer ontschaken,
En haer selver met ghewelt
Meester van de wallen maken,
En met eenen van haer gelt.
Als in Spaignen t'een arrest
Op het ander wert bevest,
Om den handel en trafijcken
Onder ons te doen beswijcken.
Als ick zije de Zeeusche borgers
Werpen in het heylich huys,
En vlus van de ziel-besorghers
Binden erghens aen een cruys,
| |
[pagina 370]
| |
Openbaer voor alle man;
Sonder ander reden, dan
Om voor desen in den tije
Van den crijgh, haer slavernije
Eens te hebben met behendigh
Vluchten van haer hals gheweert;
T'ghene nu haer maeckt ellendigh
En met vier tot asch verteert.
Als ick merck van weder zijen,
Elck met scheeve ooghen zijen
Op malcander, en de clachten
D'een des anders trots verachten.
Als ick zije met goet versinnen,
Brieven gheven ende last,
Elck om zijn verlies te innen,
Naer t'hem best gheleghen past;
Brieven die den trommel slaen,
Om vlus aen den man te gaen;
Zijn de voorboon en trompetten
Die het lant in roere setten.
Alsmen, meer als oyt te vooren,
Heele Forten ende Steen,
Daer de wallen schier verlooren
Ginghen in den tijt voorleen,
In zijn nieuwe pointen set;
Op het gaen en comen let,
Om alleynskens onse Treve
Seker Paspoort eens te gheven.
Als ick merck van weser zijden
Al de goederen verkocht,
Daer uyt vrees van ander tijden
Elck zijn voordeel heeft ghesocht:
En wanneer ick onbelaen
Die haer t'schuymen best verstaen,
Spaensche waer met groote hoopen
Voor den stocke zijen vercoopen.
| |
[pagina 371]
| |
Sonderlijngen als ick mercke,
Hoe de cruynen over al,
Stellen weder in het wercke
Haer veroude bitter gal:
Ondersoucken jonck en out,
Watter met den Bybel hout,
Om alleen van God te leeren
In wat kerck men moet verkeeren;
Wie de mis derff wederspreken,
En het dienstich vagevier
Helpen derff in brande steken;
Noch en vraecht gheen enckel sier
Naer tghecroonde kercken hooft,
Dat de weerelt heel berooft
Van sijn rust': en gaet versinnen
Waer de oorlogh best beginnen:
Off aen d'Adriaetsche custen,
Of aen t'christenrijckste rijck:
Om te tasten naer zijn lusten,
Aen haer croonen bey gelijck:
Te verstooren t' Fransche bloet:
En het geestelicke goet,
De Bearnsche Kerck gegeven,
Binnen haer drye Princen leven,
Haer te trecken uyt haer handen:
En te brengen in de cas
Van haer eygen bloet vyanden,
Daert te voor niet in en was.
Aen het Cleeffsche Testament,
Heeft zijn handen oock gewent,
Om het erff-bloet op te hissen,
En in troubel meer te vissen.
In het rijcke van Bohemen
Heeft zijn staendaert diep geplant,
Om met wapens te benemen
D'oude rechten van het lant.
| |
[pagina 372]
| |
En den cloucken Moravier
Heeft geheel gestelt in t'vier,
En den throon van Hongarijen
Oock gebracht in druck en lijen:
Om te thoonen aller wegen,
Dat den grooten Antichrist
Noyt den duyvel laet verlegen,
Noyt van sweert off bloet en mist:
Gaet gestadich sijnen ganck
Inde werelt, om den vanck
Dienstelicken aller wegen
Naer zijn out gebruyck te plegen.
Ga naar margenoot+Somtijts slaen wy ons gedachten
Op den ongerusten staet
Van de werelt, die haer clachten
Doet, en selfs te buyten gaet.
Desen heeft te weynich goet
Naer zijn sin, en schept den moet
Om meer goets by een te crijgen,
Daer hy vlus blijft onder hijgen:
En den andren heeft vercreghen
Meer dan hem selfs voordeel doet,
Die met moeyten allerweghen
Souckt het eynde van zijn goet.
Desen vind ick heel beschreyt,
Dat hy vander aerden scheyt,
Eer hy reet is om te scheyden,
Wouw de doot wel doen verbeyden:
Sijn compere daerenteghen,
Maeckt hem selfs het leven quijt:
En hem niemant can beweghen
Wt te leven zijnen tijt.
Hier een van zijn soone claecht,
Die naer Godt noch ouders vraecht:
Is verleghen met zijn kinders,
Vol van onrust en van hinders:
| |
[pagina 373]
| |
Sijn gebeur doet niet dan treuren,
Dat hem niet een enckel kint
By zijn vrouwe can ghebeuren,
Hoe seer hy zijn vrouw bemint.
Genen, claecht aen maecht en boon
Over zijn verlooren Soon;
Desens tranen hem versmooren
Dat zijn Soon hem doet verstooren.
Hoe veel zijnder aller wijcken,
Die gheen bruyt naer haeren sin
Vinden connen, en beswijcken
Vande stralen vande min?
En wel hondert teghens een
Sal ick voor u ooghen leen,
Die haer vrouwe nu vercreghen,
Niet een sier meer zijn bedeghen:
D'eersten, wil in aller stonden,
Inden Houwelicken staet,
Met zijn liefken zijn verbonden;
Vreest te comen al te laet:
En de reste, dach en nacht
Van zijn vrouw doet bitter clacht;
En wel dapper seer verleghen
Souckt van haer te zijn ontsleghen.
En dat dese laetste bende Ga naar margenoot+
Een soo grooten legher maeckt,
Die bedruckt in haer ellende
Vrouw, en trouw, en al versaeckt,
En vermoeyt in t'houwelick
Tot bey d'ooren in het slijck,
Souckt een onghebonden leven;
Moet u gans gheen wonder gheven:
Veele naer de vrouwe loopen,
Als het stier loopt naer de koe;
Veel haer eyghen vrouwe coopen,
En haer seven gheven toe.
| |
[pagina 374]
| |
Dickwils ist de liefde niet
Die door minnaers oogen siet;
Die van Venus Soon verbonden,
Sonder oogen wert bevonden:
Blindelingen gaet te wercken,
Hier op een gemaeckt rapport,
Dat hy blint niet can bemercken,
En so blint gevangen wort:
Daer op een vermomt gesicht,
Dat hem eer te sinne licht,
Eer hy selver van haer oogen
Eens de masgue heeft afgetoogen:
Ach! hoe vele sonder weten
Wat of wie haer liefken sy,
Hebben 't hert op haer gesmeten,
In haer eygen schade bly!
Eer hy weet of hoer of dief
Was de moeder van zijn lief,
Eer hy weet of haren vader
Banckroetier was of verrader,
Is den coop al toegeslegen,
Het bedinck is al gemaeckt;
En het soonken heeft gekregen
Daer hy lang heeft naer gesnaeckt.
Als de dochter van s'gelijck
Eens den naem van 'tsoonken rijck
Heeft gehoort van verren talen,
Laet hem in zijn herte dalen,
Tis gedaen, hy heeft gewonnen
Met vier woorden vijf of ses;
Eer hy schaers wel heeft begonnen,
Is ten eynde zijn proces,
Niet en slaet sy eenmael acht
Op zijn ouders en geslacht,
Op zijn aert en op zijn sinnen,
Of hy weet zijn cost te winnen,
| |
[pagina 375]
| |
En wanneer het noch ter degen
Met bedachten sinne gaet,
Dat gerust van beyder wegen
Men de vrienden t'oordeel laet;
Om te laten eerst en lest,
Ondersoucken alderbest,
Dat meest noodich t'aller stonden
In een houw'lick is bevonden;
Setmen alles op een zijde,
Vrienden, ouwers, en natuer,
Stijl, en hersens, even blijde
Hoe de mensch is van humeur:
Niet en houtmen int gesicht
Dan een schael', en een gewicht,
Om het gout van beyder wegen
Tot een aesken op te wegen:
Dat te luttel of te vele
Weeght, verclaertmen voor billoen;
Een van been crijcht enckel bele;
Can hem d'ander niet vergoen,
Hier met een contract verwert,
Dat de bruyt gegeven wert
Voor devoir', om naer drie weken
Al de schulden te versteken:
Of om vlus de crediteuren,
Diemen maeckt in 't houwelick,
Met een briefken buyten deuren
Bloot te setten op den dijck.
Is het wonder goede lijen,
Daermen't soo veel siet geschien,
Daer de deucht en eer vergeten,
Achter rugge wert gesmeten,
Daer de mall' en domme sinnen
Sijn den leydtsman van het werck;
Daer al eermen gaet beginnen
Men 'tgebedt niet stelt int werck;
| |
[pagina 376]
| |
En den goddelicken raet
Meest men in de winde slaet,
Om zijn hert te doen berusten
Op zijn onghetemde lusten;
Daermen of sich toe laet dwijngen,
Eer de liefde sy ghevest;
Off gaet op een deutken dijnghen
Over weder best om best:
Daermen anders niet en vraecht,
Dan wat cleeren datmer draecht,
Off de beurse met de bulte
Doet belofte van de vulte;
Is het wel of quaelick vercregen,
Off met eer of sonder eer;
Alle dinghen zijn ter deghen,
Weecht de spaerpot dies te meer:
Is het wonder, datmen ziet
Soo veel claghens en verdriet,
Die in echten staet bevonden
Waeren geerne weer ontbonden?
Is het wonder, datmer vele
Lancx de straeten daermen gaet,
Schelden hoort met luyder kele
Haeren echtelicken staet?
Daer den Heer is int' begin
Wt ghesloten uyt de min,
Sal zijn seghen oock ten lesten
Nemmermeer voorspoedich vesten:
En die deuchden niet en achten
Als de deuchden t'achten zijn,
Doen vergeefs haer laete clachten
Alse steken in de pijn.
Ga naar margenoot+Soo den aenghenamen praet
Beter ons ter herten gaet,
Van al tgheen dat is beschreven
Tot vermaken van ons leven;
| |
[pagina 377]
| |
Tot vermaken en met eenen
Tot ons levens dienst vermelt,
Voor den grooten ende cleenen
Tot een spieghel voor ghestelt:
Watter van beginsel aen,
In de werelt is ghedaen,
In de vier verbreyde houcken,
Vind ick al in onse boucken:
Alles hoore ick hier vertellen;
Sonder uyt mijn huys te gaen,
Off mijn ziele seer te quellen,
Met commeren gae te slaen.
Elcken een hier ongheveynst
Alles seght, en soo hyt peynst;
Hier en vreestmen sweert noch bannen
Van de Princen of Tyrannen:
Haer wert hier haer les gegeven,
Alsoo wel als clootkens man;
En ghetrouwlick voor gheschreven,
Wat elck doen of niet doen can.
Ach! wat vind ick hier verdriet, Ga naar margenoot+
Dat den menschen is gheschiet
D'een van d'ander, om te wesen
Meest gheacht en meest ghepresen!
Hoe veel duysent millioenen
Vinde ick hier in t'open velt,
Die gheruckt vlus uyt haer schoenen
Zijn ter aerden neerghevelt!
Hoe veel suchter over al,
Die in overgroot ghetal,
Off haer eyghen vrient beschreyen,
Off haer eyghen vyant vleyen?
Hoe veel lichter onder voeten,
Die eens anders tyrannie
Off haer eyghen moetwil boeten?
Hoe veel sitter op een rije,
| |
[pagina 378]
| |
Die malcander vanden banck
Steken, om den selfden ganck
Vlus te gaen, en metter gangen
Een gelijcken loon t'ontfangen!
Hier en hoor' ick niet dan clachten
Van den gheen die onder leyt;
Daer bemerck' ick, die verachten
Watter claecht, en watter schreyt.
Ga naar margenoot+Heele legers sien ick hier
Self verteeren in haer vier;
In haer malle en domme dagen,
Vallen in haer eygen lagen:
Even als de muggen vliegen
Om en om de keerse-lucht,
En haer selven vlus bedriegen
Met haer eygen vrije vlucht;
Even dus men veel tijt siet,
Dat by jonck en out geschiet,
Dat door al te los te loopen
Sy haer eygen schade coopen.
Ga naar margenoot+Veel ontelbaer millioenen,
Vind' ick wapens in de hant,
Om haer geesins te versoenen
Voor d'een d'ander heeft vermant;
Daer selfs dickwils 'tminste deel,
Vant proces en van 't krakeel
Sal den gront en reden vragen;
Eer sy Princen wapen dragen.
Ach! hoe sullen onse Goden;
Die soo weynich gade slaen,
Tleven dat haer aengeboden
Wert van haren onderdaen,
En soo dickwils metter voet
Stooten het onnosel bloet,
Ga naar margenoot+En soo weynich naer het clagen
Vanden onderdruckten vragen;
| |
[pagina 379]
| |
Perssen uyt met schat en tollen,
Enckel bloet en enckel sweet,
En doen in haer cassen rollen
Watter is, reet, ongereet;
Om vlus naer haer appetijt,
Groot en grof te maecken quijt
Veler aermoe ende schaden,
Om haer lusten te versaden;
Ach! hoe sullen sy des Heeren
Straff' en gramschap wederstaen,
Als sy eenmael compareren
Om voor zijn gerecht te staen!
Daer de schepter en de croon
Sullen crijgen haren loon;
Also wel als die te vooren
Waeren tot haer dienst vercooren.
Hoe veel sitter inde kercke, Ga naar margenoot+
En den grootsten name draecht,
Die het spil meest stelt in twercke,
En naer niemant om en vraecht?
Die al doet naer zijnen sin;
En niet souckt dan zijn ghewin,
En om sinte Pieters netten
Dach en nacht vry uyt te setten?
Om gestadich sonder missen,
Voor zijn dagelickschen loon,
Af te vangen hare vissen,
Onder levend' ende doon?
Wat al heeft den tijt geleen,
Van de cruynen groot en cleen,
Eer den grootsten van haer allen
Zijn drie croonen toegevallen?
Wat al heeft den tijt verdregen,
Onderwijl dat dese cruyn
Haer drie croonen heeft gedregen,
En gevlochten haren tuyn?
| |
[pagina 380]
| |
T'herte breeckt my, als ick zije
Soo veel boucken in een rije,
Die besprenght zijn metten bloede
Van zijn geestelicke roede:
Die soo dickwils als hy wilde,
Trock de werelt uyt haer rust;
En vlus wederomme stilde,
Naer zijn wensch en herten lust.
Socht de stolt als yder sweegh,
En van elck het beste creegh:
Brack de rust, als elck het zijne
Wou besitten, sonder pijne.
Gaff een yder dat hy wilde,
En behielt het beste deel
Van het schaepken, dat hy vilde
Tot het beenen toe gheheel:
Nam de rijcken; ende gaf
Weder het ghenomen staf.
Trapte Keysers met de voeten,
Om zijn hooghen lust te boeten.
Drouch de sleutels vander hellen.
Maeckte voor der hellen poort
Eenen voorbocht; om te quellen
D'aerme zielen voort en voort.
Inde pijne; die dan hier
Braden in een open vier;
Daer vervrosen van de snee,
Die by t'vier daer lach gheree:
Om soo langh en veel te lijden,
Tot de burse van het kint
Is ghesuyvert, dat by tijden
Niet een mijte meer en vint;
Maer zijn erfgoet lant en sant
Stelt den Priester in de hant,
Om met missen ende gheven
Buyten t'Vaghevier te leven.
| |
[pagina 381]
| |
Dus alom can ick bemercken,
Wat voor tijt ick gaede slae,
Grooten yver in der kercken:
T'haerder baet en t'onser schae:
Die alomme trouwlick let,
Om te scheppen t'beste vet
Van de potten, en te laeten
T'magher sop voor d'ander staeten.
Haeren staet die is de beste
Diemen op der aerden weet;
En besit oock het ghemeste
Voor haer eyghen mont en beet.
T'is het mergh van t'aerderijck;
Oock besitse al t'mergh ghelijck
Vander aerde, en vande rijcken,
Die al tsaem voor t'haere wijcken.
Hoe veel gheestelicke wetten
Vind ick in de rume kerck,
Die den hoochmoet heeft gaen setten
Wel ghetrouwlick in het werck?
Wetten die den Romschen Godt,
Boven Godt, en Godts ghebodt,
Hebben in de kerck veheven;
Om hem eenen naem te gheven
Boven al de grootste naemen,
Diemen vint oft noemen can:
En haer seffens al te samen
Brenghen onder zijnen ban;
Wetten, die des Heeren stem
Selver brengen onder hem;
En zijn eyghen stem beneffen
Godes hooghe stem verheffen.
Wetten, die Gods wetten breken,
Ende naer zijn eygen dicht
Doen hem in de kercke spreken,
Die hy selver heeft ghesticht:
| |
[pagina 382]
| |
Daer in hy zijn schatten hoopt;
Alles vent, en al vercoopt,
Wat hy weet en can bedyncken,
Om zijn becken te doen clyncken:
Daer hy voor zijn catholijcken
Laet zijn mildigheyt ghereet,
Maer meest in den afflaet blijcken,
Met goe segel en bescheet:
Daer hy gheeft den hemel heel,
En maer voor zijn eyghen deel
Blijft het aerderijck behouwen
Sonder hem des coops te rouwen:
Daer hy weet zijn Godt te maecken
Met vijf woorden in den schijn,
Tusschen tant end tusschen kaecken
Wt te spreken in Latijn:
Om den Godt, die wit en ront
Eerst gemaeckt is mette mont;
Wederom ter selver stonde,
Te verbreken metten monde:
En op een gelijcke wijse
Met zijn eyghen Godt te doen,
Als hy doet met al de spijse
Die hy nu om hem te voen.
Eenen Godt van eender ueur;
Die niet langer heeft gedeur
Godt te wesen; dan de Papen
Toeven van hem t'overgapen.
Eenen Godt die hen laet maecken,
Ende wederbreken laet:
Laet hem eten laet hem smaecken,
Laet hem dragen achter straet,
Laet hem sluyten t'eender pas
In een doosken, in de cas;
Sonder eenmael self te weten,
Wie van allen hem zal eten;
| |
[pagina 383]
| |
Off de Priester van de kercke,
Die hem eerstmael heeft gemaeckt,
En daer altijts by de wercke
Naer gelt en den coopman haeckt;
Oft den cooper, die zijn gelt
Heeft den paep ter hant ghestelt,
Om hem selven te vermeten
Sijn ghekochten Godt te eten:
Of een muysken ofte een ratte,
Met haer ongewieden mont:
Off een duyvel-harich catte,
Off een onbeschaemden hondt,
Die niet een mael oock en weet
Wat hy voor een brockxken eet,
En laet daelen in zijn pense,
Vis oft vlees oft Godt, oft mense.
Als wy nu moe in het lesen
Zijn gheworden, vanden pracht
Die in een vermomde wesen
Heel de weerelt heeft veracht:
Nemen met een yver aen Ga naar margenoot+
Al de rijcken gae te slaen,
Die in t'clemmen ende daelen
Godes hant en roe verhaelen.
En ghy Saraseensche prachten:
En ghy Turckschen overdaet,
Hebt niet anders te verwachten:
Dan die voor u hen gaet:
Zijnen droeven onderganck
Ist beginsel van u vanck:
Haeren val hebt ghy gezijen:
Oock soo zalmen hem verblijen,
Alsmen u med' onder allen,
Hooch verheven in gewelt
Zal sien van de throonen vallen,
Daer zy eerst zijn afghevelt,
| |
[pagina 384]
| |
Die u drouven Alcoraen
Doet in Godes kercke staen,
Om den Bybel onses Heeren
Daer voor eewich uyt te keeren:
Die den hemel hebt gheloken,
En de hel hebt op ghedaen;
hebt de wetten Gods verbroken,
En des duyvels gae gheslaen:
Die den helschen Mahomet,
Hebt in Godes huys gheset,
Voor een God by u verheven:
Die zijn dienaers heeft begheven:
Die verwoest hebt stal en schapen
Daer den Soon Gods heeft verkeert
Selver eerst, en met zijn cnapen
Hier op aerden heeft gheleert:
En ghebrocht hebt tot den val,
En ghemaeckt u peerde-stal,
Daermen heeft het woort des heeren
s'Vaders wijsheyt hooren leeren:
Die het Christelicke rijcke
In het Oosten hebt ghevelt,
En tyrannich doet beswijcken
Onder uwen throon ghestelt:
Die nu verre wijt en breet
Maeckt de meester; en gereet,
V ten beuyte men zyet hygen,
Om de reste vlus te cryghen.
Godes Soon zal van s'ghelijcken,
Eer ghy eens den slach verwacht,
Vwe throonen doen beswijcken,
Die nu met zijn cruyce lacht:
Hy die eenmael is ghecruyst,
Heeft verheven zijnen vuyst,
Om u quaet te doen betalen,
Als hy gaet zijn schae verhalen.
| |
[pagina 385]
| |
Sijnen schepter onbesweken,
Driemael over overstaelt,
Sal u hoogen moet verbreken,
Als een potscherf zijn gemaelt:
Men sal soucken van s'gelijck
D'eerste plaetse van u rijck,
Even als aen alle houcken
Ghy veel rijcken hebt doen soucken;
Die ghy in u heete maghe
(Helschen bloethondt) allegaer
Ingeslockt hebt alle dage,
D'eene voor en d'ander naer.
Vanden Turckschen overdaet
Vallen in een ander praet,
Naer de boucken by de wercke
Van het rijck of van de kercke
Geven stoffe van te spreken. Ga naar margenoot+
Daer wy veel en langen tijt
Wel verwondert blijven steken,
In den geestelicken strijt,
Die het orden van S. Jan
Eerstmael brochte voor den man,
Om de wegen t'aller tijden
Van de roovers te bevrijden:
Als 'tgemeynde graf des Heeren,
Wt een yver dom en blent,
Vele Pelgrims deed' geneeren
Haren handel onbekent:
Dese Ridders overal,
Groeyend' in een groot getal
Vinden wy, niet om versaden;
Met veel eer en goet geladen:
Die haer handen in de tassen,
Onder tafel haren voet,
Om de Princen te verrassen,
Steken hoogh van hert en moet:
| |
[pagina 386]
| |
Doen haer by de weerels lien
Dapper vreesen en ontsien,
En dat al die cruyne dragen
Haer van haer alleen beclaghen:
Tot dat eenmael sy verheven
Op het hoogste boven al,
Haer den clopslach is ghegeven;
Met gheselle van haer val.
Tot de Princen allegaer,
Hebben weer genomen waer
Haere kanss', om te vercleynen
Die alleen haer grootheyt meynen:
En haer op den kerffstock leeren
Al het quaelck vercregen goet
Sijnen meester uyt te keeren,
En te boeten met haer bloet:
Dat nu licht verslegen hier,
Met den naeme van Templier;
Die zijn eygen straff en plaghen
Moet soo lange stille dragen,
Ga naar margenoot+Tot dat weder gaet verrijsen
Eenen Spaignaert uyt de Hel,
Om de werelt te verknijsen
En te brenghen in het spel:
En te doen ghewenschte wraeck
Van haer doode broeders saeck;
Om de vracke der Templieren
Weder in het vlot te stieren:
Die sy nu soo wel ter deghen
Hebben weder opgeboeyt;
Dat de vlagge weer vercreghen
Naer de selve haven spoeyt,
Die haer mackers lange tijt
Zijn geweest en bleven quijt,
So dees nieuwe kerck-piloten
Daer by tijts geen schof voor schoten:
| |
[pagina 387]
| |
Die nu vry al meer vercregen
Hebben dan haer ouders deen:
Ende manen wel ter deghen
Haere schulden lang gheleen.
Doen betalen best om best,
Capitael en interest
Van het gheen men can becomen,
Dat den Tempel is genomen:
En tot boete van geleden
Schade, die haer is gedaen,
Zijn met t'ouwe niet te vreden,
Selver hant aen alles slaen.
Brengen voor haer eygen goet
Heel de weerelt onder voet:
Ende plucken also vele,
Dat de werelt selfs vervele:
Spotten met de Roomsche kercke,
Die soo slecht gerockt, gelapt
Henen liep, en niet in twercke
Stelde dan haer cruyn en cap.
Nemen t'vetste voor haer lot,
Van den geestelicken pot;
Suypen uyt tot haerder baten
Alle Muncken en Prelaten:
Gaen het hof door sonder cloppen,
By de Princen groot en cleen;
Schuymen af de vetste soppen,
En brenghense onder een
In een casse wel bewaert;
En voor niemant min bespaert
Dan voor haeren trouwen Vader,
Hooft, en steert, en geest, en rader:
Hebben al der Princen ooren,
En de ooren van den raet
Langh beseten, en vercooren
Wat haer best te sinne staet:
| |
[pagina 388]
| |
Setten op het cussen neer
Wie sy willen over weer,
Van haer beste creatueren;
Onder moet het joncxken vueren:
Maecken mannen wie sy willen,
En verheuren haer credijt,
En vercoopen haere spillen
Aen een yder wijt en zijt.
Selfs die op zijn eygen hooft
Draecht de croon; is niet gelooft
Op zijn hooft de croon te dragen,
Met de vaders te mishagen:
En soo vaste zijn haer banden
Toegebonden onder een,
Waer sy zijn in alle landen
Met gehoorsaemheyt gemeen;
Dat wanneermen haer het mes
Geeft met eenen en de les,
Om van haeren throon te weeren
De gesalfde Gods des Heeren;
Haestich wert de steeck gegeven;
En de steker heeft pardoen
Van de vaders, die het leven
Geven, ende nemen doen:
Of van Romen, tot present
Van een heel rijcx Parlement,
Om het hooft en al de leden
Midden in de volle Steden,
Naer het goet en welbehagen
Van den grooten kerckendief
Naer den Hemel op te jagen;
Wert het buscruyt tot gerief
Afgesonden, van den handt
Die haer selver geerne brandt,
Alsse met haer selfs te branden
Heele rijcken brengt ter schanden:
| |
[pagina 389]
| |
Onse vaders allerwegen
By het boscruyt staen gereet,
Lijf en siele wel genegen
Tot een onversoenlick leet;
Om een rijcke gaer en gans
Te benemen haren glans,
En tot in den grondt te vellen,
Of geheel in bloet te stellen.
Wat sy doen en in het wercke
Setten, als Gods eygen boon,
T'is ten dienste van de kercke
En verdienen haren loon.
Hebben macht van Godes wegh,
Om de wraecke wel ter deegh
By een yder uyt te voeren,
En de croonen te besnoeren;
Ofte wijder uyt te breyden,
Naer de kercke dienstich hout,
En naer haren hant te leyden:
Tis van Roomen haer betrout.
Tis den alderlaetsten dracht
Van de hoere groot geacht;
Sal haer moer oock van s'gelijcken
Tot int laetste niet beswijcken.
Selfs van nu waer sy gevallen,
Ende laegh ter aerden neer;
Soo de vaders met haer allen
Haer niet over eynde weer
Wat geholpen, goeden moet
Gaven, door het nieuwe bloet
Dats' haer dag'licx voren schincken,
En met beken uyt doen drincken:
Dan de hoere moet eer lange
Vallen, of sy wil of niet:
Siet haer hert is reets al bange
Vant beginsel datse siet:
| |
[pagina 390]
| |
Oock soo zullen onder voet,
Met de reste, dit gebroet
Al eerlange tijt geraecken,
Hoe sy nu de meester maecken;
En vergaren aller wegen
Haere renten breet en wyt:
Die een ander wel ter degen
Innen zal tot haerder spyt:
Haer palaysen ongekocht,
Rysen op tot in de locht,
Haer collegien op de trouwe
Over al in tschoonste bouwen:
Die gewis, in corte dagen,
Wel een ander liever kint
Zal bewoonen naer behagen:
Soo de werelt eens begint
Slechts haer oogen op te slaen,
T'is voor seker al gedaen
Met den hoop der Jesuyten,
Hoe zy op haer tanden byten.
D'ouste Rijcken, van Bohemen
Ende vanden Hongers-man,
Selfs van nu haer beuyt afnemen:
Wat zalt vluskens wesen dan
Als met haer de Moravier,
Niet alleen ontsteeckt het vier,
Maer de trouwe Venetanen
Haer oock om haer schulden manen,
Zullen dan de kerck-Prelaten,
Al de reste die der zijn,
En de hoog en leege staten,
Altijts blyven in de pijn;
Van eens seffens al te saem
Aen te trecken haren naem?
En de vorsten vander eerden
Altijts blijven in onwerden:
| |
[pagina 391]
| |
Nemmermeer versekert wesen
Van haer leven ofte staet?
Altijts blyven ongenesen
Van haer vreese vrouch en laet,
Offse wel te hove staen
By den grooten Cappellaen:
En off dese nieuwe gasten
Niet en hebben t'haerder lasten?
Fy, fy. Princen al te samen!
Fy. Prelaten vander kerck!
Die alom moet seggen amen,
Wat dees cruyne stelt int werck:
Schept noch eenmael eenen moet:
En voor t'laetste licht de voet
(Tis noch tijt, dees nieuw templieren,
Eer zy over u selfs vieren:
Doet haer gaen de selfde gangen,
Die de Ridders over al
Eens gegaen zijn: en eer langhe
Vwen throon hecht wesen zal.
Jaecht haer weer van daer zy eerst
Zijn gecomen minst en meest,
Om in t'voorbocht vander hellen
Haer gevaerte te vertellen.
Als de vaders ons vermoeyen, Ga naar margenoot+
Met haer stoute moedigheyt;
Leggen haer weer in de boeyen.
In haer plaets wert voorgeleyt,
Den vermomden hypocrijt,
Die gestadich van den tijt
En de menschen weet te clagen.
Ondergist van onse dagen.
Die lancx straet, en aen de cleeren
Niet dan enckel nedericheyt
Wijst en prijst, en met verneeren
In zijn broeders, taele vleyt:
| |
[pagina 392]
| |
Ondertusschen dat zijn hert
Boven 'thooft verheven wert;
Om in zijn geschroyde cragen
Sijnen hooghmoet voor te dragen:
Die soo swack is van gewisse,
Dat hy naer des Heeren last,
Om krakeel en twist te slissen,
Niet met allen eens en past,
Om met noot-gedwongen eet,
Van de waerheyt goet bescheet
En getuygenis te geven;
Is soo los en ruym van leven,
En van woorden allerwegen,
Dat hy selden s'herten gront
Sijnen naesten wel ter degen
Sal beduyden met den mont:
Houdt gestadich t'zijner keur
Een verborgen achterdeur,
Om beknepen in zijn spreken
T'dobbel herte te versteken.
Brengt zijn goeden int gemeene
Metten naem; en inder daet
Neemt en geeft zijn vrouw ten leene:
Moedernaeckt loopt achter straet,
Handt aen hant so man als vrouw;
Geeft malcander vaste trouw,
Van aldus het rijck des Heeren
Onder haer te gaen vermeeren.
Die de Goden, op der eerden
Van den Heer aen 't roer gestelt,
Niet en hout in meerder weerden
Dan een heyden; ende schelt
Voor tyrannen, die het bloet
Storten dorstich onder voet,
En die (van den Heer vercoren)
Al te samen gaen verlooren;
| |
[pagina 393]
| |
Dese bende, die te teere
Van gemoet is, om rapier
Wt te trecken t'haerder weert;
Vind ick met een leger hier:
Die met openbaer gewelt, Ga naar margenoot+
Godes heerschappye velt,
En haer selfs gaet daer beneffen
In eens anders throon verheffen:
Vind haer vlijtich in de wapen
Wel te crijge toebereyt,
Met soldaten, peert en cnapen,
Heele landen door verspreyt:
Haer niet houden eer te vreen,
Voor de mijterlicke Steen
Haer in handen zijn gecomen,
En haer eygen Heer ontnomen:
Werpen naer haer eygen sinnen
Eenen Coninck op de baen;
Die sy meer als mensch beminnen,
Voor Messias roepen aen:
Die soo dapper stelt den dief;
Dat hy voor zijn bloot gerief,
Een dozijn vercoren vrouwen
Gaet voor heel de werelt trouwen:
En doet onder al zijn wetten,
Dese wet dan oock met een
Voor de dienstelickste setten,
Dat de vrouwen zijn gemeen:
Emmers dat een yder man,
Alsoo veel hy voeden can,
In zijn huys voor echte vrouwen
Met den Coninck mach behouwen:
En wanneer dan een van allen
In de neus de snuffe crijcht;
Of by hem geen goet bevallen
Langer heeft; of seffens hijcht
| |
[pagina 394]
| |
Onder al de slavernijen
Die sy daeglickx ziet geschijen:
Wert van haer gebreck genesen,
Metter doot te zijn verwesen:
Selfs de Prins int openbaere
Recht haer met zin eygen sweert,
Om de vrees aen allegaere
Wt te storten: metter veert
Slaet zijn oogen daer hy wil,
Ergens naer een ander spil,
Om in plaets van d'een te missen,
Twee drije andre uyttevissen:
En verleght zijn eerste caetse,
Naer den bal verloopen is,
Crijcht een ander in haer plaetse;
Naer zijn herte groen en fris,
Off sich in een teere maeght,
Off in jonge vrouw behaeght;
Om zijn lusten naer behagen,
Schandelicken aff te vagen:
Neemt de keure van de ballen;
Doot zijn al te levent vleesch,
Met dus geestelick te mallen:
Naer den regel en den heesch
Van zijn nieuwe Testament,
Dat den turckschen hemel sent:
En sijns naestens vrouw geschonden,
Wert den man noch goet bevonden,
Om in t'openbaer, naer desen,
Strop en coorden in sijn hant,
Sijn vercooren beul te wesen,
T'bloote sweert voor hem geplant.
Heeft gehouden volle stof
Van een open Princen-hof:
Heeren, pagien, en lakeyen,
Hem te dienen en te leyen:
| |
[pagina 395]
| |
Heeft gehadt zijn volle Raden,
Eygen sause naer sijn hof,
Die met rijckdom overladen,
Maeckten elck soo groot en grof,
Als naer advenante de
Selfs de Coninck in de Ste:
Die op thooft de gouden kroone
Stelde Conincklick ten thoone,
Met robijns, en diamanten,
En gesteenten costelick
Doorgewrocht aen alle canten;
Drough massiff van goude dick
Sijnen schepter in de vuyst.
Was gestalt en was gehuyst.
Was gemeubelt allerwegen,
Als de vorst-paleysen plegen:
En zijn vrouwen vrouch en laete
Met carossen wyt en breet
Gingen ruysschen achter straete,
Als Princessen toebereet:
Van gesteent en peerels fijn,
Blynckend' in een gouwen schijn
Als goddinnen, om beneden
Heel de werelt te bevreden:
En dees geestelicke mannen,
Hebben alsoo lange en veel
Gaen al moorden en al bannen,
Groote cleyne, slecht en eel;
Tot dat seffens was gestelt
Alles onder haer gewelt,
En gheen tonge derffde kicken
Over haer tyranne-sticken.
In een yder die beduchte,
T'geen da hy van vooren sagh,
Binnens huys alleene suchte
Ende stille zijn beclach;
| |
[pagina 396]
| |
en dit geestelick geley,
Hebben met haer groot carey,
Met discipels uyt te senden
Hier en daer met groote benden,
Met als Princen haer te dragen,
En te voeren haren staet,
En te steken in haer magen
Al wat voor haer oogen staet;
'Tgout en silver allegaer,
Van den volcke wel soo naer
Afgeschuymt, om hare hoeren
Dertelick lancx stadt te voeren;
Dat de rijckdom van de stede
Heel is onder voet gebracht,
Die noch weynich tijt geleden
Was verheven en geacht:
Hebben een soo langen wijl,
Met haer nieu bedachten stijl,
Van gesichten en van dromen,
Heel de burgery benomen
Al haer sinnen; en behendigh
Met haer tong en mondt gepayt;
Tot op 'thooghste sy ellendigh,
Heeft van honger uytgekrayt:
Naerse lange en vele tijt
Heeft geleden swaren strijt,
En belegert aller wegen
Eens haer uytcomst heeft vercregen:
En van haren Prins verwonnen;
Haer Propheten altegaer
Op haer cost de webb' afsponnen,
Diese een ander maeckten claer.
Laet dit broederlicke saet,
Dat by ons lanckst strate gaet,
Sweert, en eedt, en Magistraten
Schelden, en venijnich haten:
| |
[pagina 397]
| |
Eens te Munster gaen besichten
Haer patroonen hooch geacht:
Daer malcander sy verlichten,
Op de tooren hoogh gebracht;
Als lanteerens sonder licht,
Staen verheven in't gesicht
Van den hoogen Dom lanteeren;
Om de stadt niet meer te deeren:
Laetse gaen, om eens te weten,
Wie van over hondert jaer
Sijn haer leeraers en Propheten,
En haer sleppen volgen naer:
Basel sal haer noch het graf
Wijsen, datmen eerstmael gaf
Haer Messias, om verresen
Aen een staeck verbrant te wesen.
En de naeckte schilderijen
Van haer susters ende broers,
Zijn noch t'Amsterdam te sijen:
Laetse volgens haren cours:
Liefde preken, en met een
Maecken man en vrouw gemeen:
En om haer alleen te achten,
Laetse groot en cleen verachten:
Laetse treden met de voeten
Godes kerck en Overheyt:
Laetse voor gebueren groeten,
Over al by ons verspreyt:
Zijt versekert, desen dagh
Sal noch eenmael ons beclach
Voor de werelt gaen verbreyden,
Als wy haer in Neerlant leyden.
Tis den grondt van hare leere,
Wel te deynsen achter uyt,
Om te stercker weer te keeren:
Anders niet haer lesse luyt
| |
[pagina 398]
| |
Dan te veynsen alsoo lanck,
En te gaen haer stillen ganck,
Totse connen eens geraecken
Om den meester hier te maecken;
En alsoo met ons te leven,
Als haer vaders eerstmael deen
Binnen Munster hooch verheven;
Noch geen hondert jaer geleen:
En Godt geve, dat het niet
Eens alsoo by ons geschiet;
Geve dat mijn pen in desen
Mach een valsch Prophete wesen.
Ick en houfde niet te vreesen,
Soo ons Nederlant geheel
Waer hier af soo wel genesen;
Als het cleyne Vlaemsche deel,
Dat by ons hier wert bebout;
Daer hem geenen Dooper hout,
Noch geen ander werregeesten;
Geen geteeckent van de beeste,
Hebben hier haer devotaren;
Die verwesen zijn van hier,
Tsamen met de bedelaren,
Wt ons ambacht en quartier:
Soo de rest oock in der daet
Waren, tgeen sy in't gelaet,
Metten name willen wesen;
Ons quartier waer heel ghenesen.
Ga naar margenoot+Als dees Broeders ons vervelen,
In haer handel ondersocht;
Wert yet cluchtichs onder velen
Met vermaecken voort gebrocht:
Daer een abelick verstant
Met vernuft is in geplant;
Sonder al te sadd' om lesen,
Of te seer gesocht te wesen:
| |
[pagina 399]
| |
Daer de saeck ter goeder trouwen
Duydelick is voorgestelt;
En wat souts is by gebrouwen,
En zijns meesters aert vermelt.
Nemen ergens eenen bandt
Blouwe boucxkens in de handt;
Die in veel verscheyden packen
Niet dan naer den leser snacken:
Off geboren doen ter tijde,
Als het groote misverstant
Niemant onder ons verblijde,
Dan die hem met onsen brant
Socht te warmen: als t'gewelt
Van de landen, was gestelt
Vreemde Princen in de handen,
Die ons onse Voochden sanden.
Of gebooren in beginne
Van de Treves, over weer,
Naer elck van verscheyden sinne
Souckt het voordeel van zijn Heer:
Of geboren in den tijt, Ga naar margenoot+
Vol van twist, en haet en nijt;
By de Prince vander hellen
Wtgebroet, om ons te quellen
Met verbloemde misverstanden;
Om de kerck, en ouden stant
Van ons vrije Nederlanden,
Yemant anders in de hant
Vlus te geven metter spoet:
En te baden in het bloet,
Dat de crijch van veertich jaren
Onder ons heeft connen sparen.
O Granvelle! die verresen
Hebt twee sielen aengedaen;
Een van borgerlijcke wesen,
Een om in de kerck te staen:
| |
[pagina 400]
| |
Die met u verresen geest,
Onder ons wel aldermeest,
Hebben, om haer moet te laven,
Vwen mijter opghegraven;
En ghesmeten om de ooren
Van de Heeren van het lant;
Die in plaetse zijn vercooren
Van de ghene die ghy vant
In der landen eersten raet,
Doen ghy trouw en eer vergaet;
En om uwen lust te boeten
Stiet de landen met de voeten:
Om u selven hooch verheven,
Door den val van groot en cleen,
Een beroemden naem te geven,
En u selven maer alleen:
Vwe ziel brengt uytter hel,
Weer de landen in het spel;
Om met alderhande treken,
Haere banden te verbreken:
Om bedeckte jalousijen
Voor te sluycken in het lant,
En haer stille te verblijen
Als het lichte laeye brant:
Om de Staten altesaem,
Onder een verlooren naem,
Met de Prince van Orangien,
Weer te brengen onder Spaignen
Als Granvelle was in tleven,
Heeft het trouwlick af ghesien
Onsen Prins, en dede beven
Al die t'lant met voeten stien:
Nu Granvelle dan gewis
Wederom verresen is,
Onsen Prins van eenen sade
Helpt ons weder uyt den quade.
| |
[pagina 401]
| |
Noyt en cost zijn hert vertsagen,
Al den trots, en spaenschen pracht,
Die gerust hy al zijn dagen
Wel gewapent heeft veracht;
Noyt en heeft het Spaens gewelt
Sijnen moet so seer ontstelt,
Of hy heeft noch t'aller tijden
Hem benomen zijn verblijden:
Blijde was hy boven maten,
Als den Vader was gevelt;
Die doch geensins cost verlaten
T'vaderlant door zijn gewelt;
Maer alleen met zijn verraet,
Dat zijn wapen quam ter baet:
Buss' en cogel moest versinnen,
Om den Vader te verwinnen:
Doch eer lang heeft hy vergeten
Al zijn blyschap, en verstoort
Op zijn tanden heeft gebeten;
Als de Soon des Vaders moort,
Heeft soo lang en vele tijt,
Met gewelt en strangen strijt,
Diep gewroken aller wegen;
Dat heel Spangien wel ter degen
Met haer droefheyt moet belijden,
Datse naer des Vaders doot
Eerst beseft de meeste tijden,
Dier haer brengen in den noot.
Blijft verheven trouwen helt;
Midden onder ons gestelt,
Om de kercke te bewaren,
En de landen te versparen:
Vwen naem staet geschreven
Naer by t'hooch beroemde graf
Van u Vader; die het leven
Ons met zijne Tombe gaf.
| |
[pagina 402]
| |
Niemant can van onsen staet,
Daer Gods kerck in ruste staet,
T'eender tijt met vreuchden melden,
Sonder lof van dees twee helden;
Wt den Hemel ons gegeven,
Om ons trouwlick gae te slaen,
En den hooghmoet daer beneven
Vanden Spangiaert te verslaen.
Ghy, ghy, Helden alle bee;
Treckt u sweerden uyt de schee,
Om den Hemel te bevrijden,
En de Helle te bestrijden;
Om Jerusalem des Heeren
Onder ons te houden staen,
Ende Babel te verneeren,
En doen naer zijn eynde gaen.
Leeft in eeren, alsoo langh
Alsser sant licht aen de strangh,
Alsser tongen zijn om spreken,
En u lof om hoogh te steken,
Alsser pennen zijn om schrijven,
En u vrygevochten eer
Over al te doen beclijven.
Vwen naem sal nemmermeer
Sterven, daermen eenich werck
Maeckt van Godes ware kerck:
En de name der Tyrannen,
Blijft by ons door u verbannen.
Ga naar margenoot+Als nu dan de misverstanden
Ons vervelen vanden tijt:
Maecken haestlick uyt ons handen
Al dees blouwe-boucxkens quijt;
Om met aendacht te besijen
Alle vier de Monarchijen,
Die alleynskens zijn gewassen,
D'een met d'ander te verrassen:
| |
[pagina 403]
| |
Hebben elck soo vele rijcken
Onder haer gebiet gebracht,
Als sy costen overkijcken
Met haer onversade macht;
Sonder vyant ofte vrint
Oyt te spaeren, diese blint
Van haer eetlust, bey te samen
Onder haren throon benamen:
Om tot straffe, van malcander,
Haest te brengen onder voet,
Elck by beurten d'een met d'ander,
En te coelen haren moet.
Die zijn oogen open slaet,
En door al de tijden gaet,
Die tot op den dagh van heden
In de werelt zijn verleden;
Sal met aendacht connen mercken
Dat den hooghmoet over al,
Onder Rijcken ende Kercken,
Eerst gegaen is voor den val.
Wijst my Prins of eenich vorst, Ga naar margenoot+
Dien niet tegen zijn borst
Steeckt de weelde der gebueren,
Die hy niet en souckt te vueren.
Menschen, die den schepter dragen,
Doen al wat sy connen doen,
Naer geen ander reden vragen
Dan om haeren moet te voen.
Hare will' is hare wet,
(Soose niet en wert belet)
Om gerust naer haer begeeren
Haer int ruyme te geneeren:
En de palen van haer rijcken,
Stellen sy met haer rapier.
Sonder eenmael om te kijcken
Wie de schae lijt, by het vier;
| |
[pagina 404]
| |
Warmen haer op haer gemack,
Met de vlamme van het dack,
Dat in branden is gesteken
Om eens anders macht te breken.
By de Princen vanden lande
Heeft de swacksten t'aller tijt
Ongelijck, en draecht de schande
Van de schade die hy lijt:
Tot dat uyt den hoogen throon,
Daelt den onverwachten loon,
Om de Goden vander eerden
Te castijden na haer weerden:
Haer te vellen uyt haer rijcken:
Of haer rijcken oock met een
In haer stof te doen beswijcken:
En voor eenen bruyt gemeen
Wt te deelen cleen en groot,
En te brengen in den noot
Door de geen, die van te vooren
Sy voor haren beut vercooren.
Of wanneer de heele brocken
Van de rijcken, zijn te groot
Om malcander op te slocken,
Brengt d'een d'ander in den noot:
Bey te samen moe en mat
Vallen daer ter aerden plat,
D'een tot d'anders schae gebooren,
Geven bey den moet verlooren:
Om den derden zijne clouwen
Aen haer beyden uyt te slaen,
En den besten beut te houwen
Sonder voetken te vergaen.
Als het al ten schoonsten luckt,
Dat twee croonen schier gepluckt,
En gevilt tot aen de beenen
D'een den ander rust verleenen:
| |
[pagina 405]
| |
Dickwils een bescheten vrede,
Met een houwelick bedeckt,
Stelt partijen weer te vrede:
Tot de geen die meest gebeckt
Schijnt te wesen, geen geduer
Hebben can met zijn gebuer,
Sonder hem weer te begeven
Om zijn webb' heel af te weven.
Hier laet ick mijn vrienden lesen,
Hoe de Keyser heel versaet
Vanden crijch, soeckt te genesen
Al de smerten vanden staet,
En de wonden al gelijck
Van zijn gantsche coninckrijck,
En voor eeuwich te behouwen,
Met zijn Suster uyt te trouwen
Aen Francoys, die van te vooren
Selfs gevangen voor Pavijen,
Hadde slach en velt verlooren,
En zijn rijcke bracht in lijen:
Daer hy eerstmael in de handt
Hadde lange d'overhandt;
Tot hy ginck zijn vyandt quellen,
Om zijn eygen rust te vellen.
En mijn vrienden wert gewesen,
In mijn diepste cabinet,
Brief en segel, en gelesen,
Daer hem Carel onder set;
En den aldergrootsten helt
Met zijn handt zijn name stelt,
Om te meer geloofs te geven
Sijn gesanten hoogh verheven.
Grooter last en wiert gesanden
Noyt gegeven, dan de geen
Die tot dienste van den lande
Hier de Keyser ginck besteen;
| |
[pagina 406]
| |
Den Constabel, en met een
Praets, om by Francoys te leen
s'Keyser Suster, en te halen
Het rantzoen, dat moest betalen
Vranckerijck, om uyt de handen
Van Madril, de Soonen bey
Wt te lossen, die de banden
Vanden Vader daer gheleyt
En alst alles is ghebrout,
Met de Vrouw de vre ghetrout,
Met de vrede van s'ghelijcken
Zijn ghepayt de Coninckrijcken;
D'eerste die daer van haer beyden
Eenich voordeel heeft ghesijen,
Is van zijn verbont ghescheyden,
Om by d'oorloch te bedijen.
Menschen kinders hier om leegh,
Houden haer soo langh ghedweegh
Als de voet is in de boeyen:
Comt haer weelde weer te groeyen,
Loopen weer haer oude ganghen,
En ghewassen boven wet,
Stellen wetten, om te vanghen
Minder, daers' om zijn gheset.
Spelen met haer onderdaen,
Lastelijcken overlaen
Met haer Prince, corts te vooren
Tot haer vryheyt uytvercooren,
Alsoo langhe; tot ten lesten
En hem selven, eer hy't weet,
Met zijn rijcke geeft ten besten,
En zijn eyghen croon vergeet;
Als verdreven buyten lant,
En ghebannen t'zijner schandt,
Vremder hulp aen allen houcken
Gaet met Christiernus soucken:
| |
[pagina 407]
| |
Die een Coninck sonder rijcke,
T'rijck een ander Coninck laet;
En moet selver eer beswijcken,
Eer zijn rijck ten eynde gaet.
Hy die spijtich op zijn throon
Neergheseten, zijnen loon
Selfs niet eenmael en verwachte;
Maer tyrannich al de clachte
Van zijn trouwe ondersaten
In den windt slouch, is veracht
Buyten rijckx, als al te laete
Hy oock dede zijne clacht.
Niet en coste vrouch off laet
Carel comen t'zijner baet,
Om zijn Schoonbroer uytgedreven,
Zijn verlooren rijck te gheven.
Noyt en isser mensch bevonden,
Die de straffe myden can,
Hem van boven affghesonden,
Als hem Godt doet in den ban.
Die zijn roed' in t'openbaer.
Hout verheven scherp en swaer;
Off wanneer hys' hout verborghen,
Tis om weynich tijt te borghen.
Die hem eenmael gaet gewennen,
Hy sy Prins off bedelaer,
Van gheen recht off wet te kennen,
Treckt tot hem zijn wraecke naer:
En de gheen, die hooch ghemoet
Hy vertrede met de voet,
Op zijn cost sal dickwils leeren
Hem by zijns ghelijckx verkeeren.
In de boucken die wy lesen Ga naar margenoot+
Van dees handel voor en naer,
Wert ons duydlick aenghewesen
Van den Spagnaert het ghevaer;
| |
[pagina 408]
| |
Die de vijfde Monarchije
Heeft gesocht heel op zijn zije,
In het oosten ende westen,
Sekerlicken te bevesten:
Die noch ver, noch naer geseten
Vorst of Prins gelijden mach;
Maer heeft uytter handt gesmeten
Soo veel schepters al den dagh,
Als hy wel geconnen heeft:
En het recht hem selven geeft,
Van te mogen alle dingen,
Die hy can te weghe bringen.
Hoe veel croonen out verheven
Heeft hy onder een gebracht,
En doen voor zijn croone beven,
Goden meer dan hy geacht?
Noyt en heeft hy zijnen moet
Soo versaet van goet en bloet,
Of heeft altijts noch verlangen
Om te gaen zijn oude gangen.
Onsen Godt en onsen Heere,
Maeckt gereet van langer hant,
Trappen, om hem te verneeren,
Die de werelt heel vermant:
En zijn bolle daerment siet
Loopt ten eynd' in haer verdriet;
Om zijn straffe sonder clagen
Van een mensche te verdragen.
Noch en gaetmen maer beginnen;
Wat salt worden van Madrijl,
Alsmen sal de webb' afspinnen,
En aen therte schiet den pijl?
Alsmen sal met alle man
Selfs zijn Spangien vallen an,
En den beut sal doen betalen
Die hy elders heeft gaen halen?
| |
[pagina 409]
| |
Mijne pen die is gesneden, Ga naar margenoot+
Om te stellen in geschrift,
Wat ons Neerlant heeft geleden
Schier van Spangien heel vergift;
Schier van Spangien heel verteert
En moordadigh overheert,
Om aen siel en lijf te lijden
Sijnen hooghmoet t'aller tijden;
Dat soo lang heeft stil geseten,
En verdregen haer verdriet,
Tot de mate vol gemeten
Haer geen tranen meer en liet:
Heeft veel jaren achter een, Ga naar margenoot+
Haer als schapen laten leen,
Van den herder, aller wegen,
Die den wolf selfs was bedegen.
Heeft haer tanden noyt getoogen
Om den wolf te wederstaen;
Heeft alleene met vertoogen
Lang en veel te werck gegaen:
En ootmoedigh, in haer schae
Haeren wolf geloopen nae,
En in all haer quaet geleden
Hem bejegent met gebeden:
Heeft van eersten totten lesten,
Haeren Prince in haer rouw,
Remonstranten en Requesten
Toegesonden op de trouw;
Heeft hem selver al den gront
Voorgehouden metten mont;
En ghebesicht voor gesanden,
Selfs de Heeren vande landen;
Om van alles t'onderrichten,
Hoe het hier te lande gaet,
En den Coninck te verlichten
Van den heel verwerden staet.
| |
[pagina 410]
| |
Ga naar margenoot+Daer een vrouw hier onbekent
Is van hem aen t'roer ghewent;
Die haer nerghens in bemoeyde,
Dan wanneers' uyt t'water roeyde:
Ga naar margenoot+Die haer stieren ende leyen
Laet van eenen Cardinael,
Nu met dreyghen, nu met vleyen;
Die't alleen doet altemael:
Is de ziele van de vrouw,
Die de landen op de trouw
Is ghegeven; en gheneghen
T'onser schaden, heeft vercregen
Ga naar margenoot+Tegen t'hert en danck der Staten;
Met practiken ende list
Veele nieuwe Moort-placaten,
Van den Coninck opghehist:
Daer hy trouwlick heeft den gront
Van gheleyt in zijnen stont,
Om het lant ter selver uren,
Van haer vryheyt heel te veuren.
Ga naar margenoot+Niemant mochte meer in t'wercke
Stellen, al de landen door,
Het gheloove van de kercke,
Soo t'ons leyt den Bibel voor;
T'wiert ons heel nieu voorgespelt
Soot' te Trenten was ghestelt;
Om, met dit gelooff te weten,
Godes Bibel te vergeten.
By het nieuw gesmeet geloove,
Ga naar margenoot+Is den Spaenschen Dwijngelant
By gesloopen, te berooven
Al de ruste van het lant:
Die met openbaer gewelt
Ons heeft in den ban gestelt,
En als slaven heeft vercooren?
Met de Joden ende Mooren;
| |
[pagina 411]
| |
Om niet anders te ghelooven,
Dan het gheen een ander heet;
En ons ooren te verdooven
Met ons eygen herten leet.
En den Spaenschen rechterhant Ga naar margenoot+
Is ghecomen in het lant,
Om op al de nieuwe wetten,
Met zijn capp' en cruyn te letten:
Nieuwe Myters zijn vercoren
Buyten t'lant; om overal
In het lant te gaen oorboren
Watter is een comen sal:
Die voor haer gewenste lot,
Schuymen t'vetste vanden pot,
En haer crodsen gaen verblijen
In de Cloosters en Abdijen;
En de rechten van den lande
Stellen ledich op een kant;
Daer by haer gheen ander schande
Is, dan d'eere van het lant;
Die sy sonder noot off reen
Spijtich met den voet vertreen;
Daer de Cardinael Granvelle
Selfs de catt aendoet de belle:
Is gheseten by de Heeren
Van het landt, om in den Raet
By de grootste te verkeeren
Van den alghemeynen staet:
En als haenken van het hoff,
Maecket ons soo groot en groff,
Dat by sulck een cruyn ghebeure
Gheen van d'Heeren can gedeuren:
Die op hem alleen t'geseggen
Neemt van Parma d'Hertogin;
En door haer gewillich leggen
In den schoot haer hooff en sin.
| |
[pagina 412]
| |
En besidt de Conincx oor,
Die den landen geen gehoor,
(Hoe sy haer voor hem vercleenen)
In haer ootmoet wil verleenen:
Ende naer zijn eygen wille,
Brengt ons dese roon bonnet
In de val, gerust en stille,
Ons in Spangien opgeset;
Om te blijven in den block,
En te leggen onder 't jock
Eens voor al, om als de reste
Haer te dienen voor conqueste:
Ga naar margenoot+So de broeders van Nassouwen
Ons gesonden in den noot,
Om naest God op haer te trouwen;
Met der landen Adel groot,
Onder d'aldercloucksten Helt,
Haer niet hadden tsaem gestelt,
Om al vrouch te gaen beginnen
Des Prelaets webb' af te spinnen.
Alle dit wert in het lange
Duydelicken aengedient
Van mijn penne, nergens bange
Noch voor vyant noch voor vrient:
Die den oorspronck van den haet,
Het verwoesten van den staet,
En der landen droufste jaren,
V gaet trouwelick verclaren.
Ga naar margenoot+En mijn herte seer verbeten
Op de beulen van het lant,
Sal te geender tijt vergeten
D'aldergrootsten diemen vant:
Die de Hell heeft uytgebroet,
Om te brengen onder voet,
Met de vryheyt vande lande,
Heel de kercke Gods ter schande.
| |
[pagina 413]
| |
Die, het geen de droeve tijden
Van den hoofschen Cardinael
Niet en costen selfs gelijden,
Heeft vernieuwt weer altemael:
Heeft ons weder overmant
Met den spaenschen dwingelant,
En het Trentensche geloove;
Geeft de Myters al ten roove:
En noch meer als oyt te vooren,
Heeft de wetten van het lant
Gaen vernielen en verstooren,
En ons vryheyt heel verbant:
En met openbaer gewelt
Gantsch ter aerden neer gevelt,
Heel ten dienste der vyanden,
Al den luyster van de landen:
Heeft met schatten ende tollen Ga naar margenoot+
Al de landen overlaen,
Om hem selfs den sack te vollen
Daer het alom is gedaen.
Thienden penninck eens voor al;
En dan jaerlicx, hy beval,
Ervelicken daer beneven
Oock den hondertsten te geven.
Kende Landen, Raet, noch Staten,
Om te hooren haer advijs;
Elck een moester al verlaten,
Op gegeven beut en prijs.
Moorde van beginsel aen,
Sonder eenich tegenstaen,
Brocht den Adel van den lande,
Daer hy cost alom ter schande:
En de mannelicke daden,
En den cloucken tegenstant,
Van de trouwe Cameraden;
Gouverneur van Vlaenderlant,
| |
[pagina 414]
| |
En den grooten Admirael,
Dei de Fransen altemael
Veeltijts vreesden, zijn verwesen
Op 'tschavot onthalst te wesen.
Ga naar margenoot+En de kercken onses Heeren,
Die te midden in den brant
Seer voospoedich haer geneeren,
Int bedruckte Nederlant;
Brengt hy seffens in het cruys,
Doet zijn best, om Godes huys
(Dat hem eerst begint te rechten)
Met de Helle te bevechten:
Die hem levert aller wegen,
Putten, galgen, en schavot;
Om ons hert tot God genegen,
Af te trecken vanden God,
Ga naar margenoot+Die by ons getrouwlick hier
Heeft te midden in het vier
(Naer gewoonte) doen bemercken
Grooten wasdom van de kercken:
Die hy midden in de baeren
Heeft vergadert, en gespaert,
Om zijn sorge te verclaeren
Die hy aen haer openbaert.
Hoe der beulen strengen last
Meer van dagh tot dage wast,
Hoe haer Jesu Christi leden
Tot zijn cruyce meer besteden.
En de bloedige tyrannen
Zijn van branden eer vermoeyt,
Van de galge, strop, en bannen,
Eer de kerck is uytgeroeyt.
En de kercke min verveelt,
Naer haer broeders evenbeelt,
Met gedult het cruys te dragen;
Als de beulen haer te plagen:
| |
[pagina 415]
| |
Waerlicx heeft in dese tijden,
God bewesen wel ter deegh,
Alsse meest heeft moeten lijden,
Datse meest den wasdom creegh;
Datse meest dan heeft gebloeyt,
En in yver heeft gegroeyt,
Hoe meer vieren zijn ontsteken
Om haer yver te verbreken;
En men heeft God sien verclaren,
In so een vervallen staet,
Dat het bloet der Martelaren,
Is geweest der kercken saet.
Desen bloethont, sonder schroem
Heeft gedregen zijnen roem,
Dat hy door der beulen handen,
In ons' arme Nederlanden,
Heeft wel derven selfs vernielen,
En den Coninck maecken quijt,
Achthien duysent Christen sielen,
Niet dan in ses jaren tijt;
En hoe menich armen man,
Heeft hy door zijn wreeden ban,
En den crijch noch daer beneven
Wel gebracht dan om het leven?
Doch wat voor deel van de saecken
Heeft hy, om naer zijnen moet
Tot vermeten te geraecken,
Oyt gedaen met al het bloet
Dat hy hier vergoten heeft?
Godes kerck in eere leeft;
En in eer sal altijts blijven,
Groeyen, bloeyen, en beclijven:
En te midden in de slagen
Diese van u beulen draecht;
Zalse meest den Heer behagen,
Van haer vlecken afgevaecht.
| |
[pagina 416]
| |
Fy, Tyran alwaer ghy zijt,
Vry op uwe tanden bijt,
Dat u vier en al u blaken
Godes huys self op moet maecken:
Hangt, en brant, en moort ter degen,
Alsoo veel ghy emmers cont;
Vwen vlouck is onsen segen,
Die ons hert en onsen mont
Open doet, en maeckt bequaem,
Om Gods aldergrootsten naem,
Alsoo lang, aen staeck gebonden,
Wt den viere te verconden;
Ga naar margenoot+Tot de mate vol gemeten
Van u onversaet gemoet,
Hy zijn schepter heeft gesmeten
Op u ribben: en u bloet
In u Conincklick schavot,
(Beulen van u eygen Godt)
Heeft de luysen uyt doen suypen;
Levent uyt u lichaem cruypen.
Onsen onschult is bewesen,
Die u dickmaels is vertoont;
Maer voor crime altijts verwesen,
Met u bannen is geloont.
Hooch gepresen sy de Heer,
Die ons loon is emmermeer,
En zijn kerck en onse landen
Heeft verlost uyt uwe handen.
Soo mijn vrienden lust te lesen,
Eer sy uyt mijn camer gaen;
Alle dit wert haer gewesen,
In mijn eygen schriften staen:
Daer met een getrouwe pen,
Ick my vlijtich aen gewen,
Om in dichte selfs het leven
Ons Tyrannen oock te geven.
| |
[pagina 417]
| |
Selfs te geven de Tyrannen
Tleven onder groot en cleen,
Om haer eere te verbannen
Heel de werelt int gemeen;
En haer name sonder vlouck
Noyt te haelen uyt den houck,
Die gesonden uytter Hellen,
Zijn geboren ons te quellen:
En bestede mijn gedachten, Ga naar margenoot+
Soo veel ick besteden can,
Om den weerden naem te achten;
Die ons eerstmael uyt den ban,
Die ons eerstmael uyt het jock
Heeft gebracht, en uyt den block
Van het trouw en eerloos Spangien,
Edel Prince van Orangien:
Vwen lof alom verheven,
Waer de Son haer stralen stiert,
Sal mijn penne stoffe geven,
Om met haer te zijn verciert:
Op dat hy die naer u comt,
Noyt het Spangien meer en schromt,
Naer dat ghyt eerst hebt doen beven,
En de dootsteecke eens gegeven.
Soo ons sinnen zijn verslegen Ga naar margenoot+
Van al 't Nederlantsche bloet;
Leggen willich uytter wegen,
Al dees schriften metter spoet:
Gaen de spaensche tyrannijen,
In bey d'Indien bezijen
Buyten huyse, om min verslegen
Hem te volgen in zijn wegen.
Ach! wat liggen in het oosten Ga naar margenoot+
Landen van hem overheert;
Die haer nergens in getroosten,
Daer haer schade daeglickx meert!
| |
[pagina 418]
| |
Noch en vreest den heelen houck
Van het Oosten, haer besouck
Niet soo seer, als wel voor desen
Hem den Spanjaert heeft bewesen
Ga naar margenoot+In het Indiaensche Westen
Opperbeul, om in den ban
Al te houden voor conquesten,
Meer dan yemant seggen can:
Al wat in voorleden tijen
Men van wreetheyt heeft gezijen,
Hooren spreken van Tyrannen,
Branden, moorden en verbannen;
Zijn maer rosen, vergeleken
By 't Castiliaens gewelt,
In West-Indien gebleken,
En alom in 't werck gestelt:
Dat in min dan veertich jaer
Heeft de nieuwe werelt claer
Afgeschuymt, en alle rijcken
Voor het hare doen beswijcken.
Ga naar margenoot+Cleyne Spangien, dat in 't ronde
Met de soute Zee bespoelt,
Sestich mijlen is bevonden,
Meest u wreetheyt heeft gevoelt:
Dat in een soo corten tijt,
Is geheel geworden quijt,
Rijckdom, vlecken, ende steden;
Die elck hare wille deden:
En drie hondert duysent sielen,
Die ghy daer ten eersten vant;
Hebt ghy droevich doen vernielen,
En gevoelen uwen hant:
Hebt gedoot, of andersins
Wech gevoert, soo hier als gins:
En alleen daer hebt gelaten
T'uwer dienst en eygen baten
| |
[pagina 419]
| |
In een lant soo volcken rijcke,
Tweemael hondert sonder meer
Menschen, die u al gelijcke
Kennen voor haer opperheer.
In cleen Spangien maer alleen,
(Dat ghy sonder reden cleen
Hebt genoemt, om te vergrooten
T'uwe, dit van eer t'ontblooten)
Hebt ghy vijf de schoonste croonen,
Diemen cost met oogen zijen,
Gaen met slavernije beloonen;
Om u selven te verblijen
Inden bent, by haer gehaelt,
En met roovers gelt betaelt:
Die tot op den dach van heden,
Hebben uwen trots geleden.
Hebt de Vorsten veelderhande,
Die geen ander opperhooft
Oyt en kenden; uyt den lande
Wech gedreven, of berooft
Van haer eere, goet, en bloet;
En vertreden mette voet
Haer veroude Conincx slaven
Om u hooghmoet met te laven.
Voor den Heere treedt het suchten
Vanden Vorst van Ga naar voetnoot* Magua;
Die ghy niet en coste luchten
Dan begraven in zijn schae:
D'eerste Coninck van het lant,
En die u gewillich sant
Tol en schatting': ongehouwen,
(Waert ghy Prins van eer of trouwen)
Tol en schattinge u te geven;
Vanden selfden opper-Godt
In zijn throon soo wel verheven,
Als ghy, die met allen spot:
| |
[pagina 420]
| |
Heeft voor yder huysgesin
V gegeven mette min,
Eerst een belle vol van gouwe:
En wanneert haer stont te nouwe,
Om een belle vol te geven;
Heeft de helft van 't eerste hol,
Jaer voor jaer noch daer beneven
Van de bel gegeven vol:
En wanneer nu cleen en groot
Was van al zijn gout ontbloot;
Heeft zijn Landt u heel ten besten,
Vanden eersten totten lesten
Opgedaen, en selfs gebeden,
Vijftich mijlen van zijn lant
T'uwen dienste te besteden,
En te baenen op zijn hant:
Noch en heeft u dit present
Van u aert niet afgewent,
Niet en waert ghy eer te vreden
Of 't moest alles zijn vertreden:
Daer dees rente u aengebleven,
In u coffers brengen souw
Voor domein geheel u leven,
Alsoo veel men selve wouw;
En ten minsten jaer voor jaer,
Doen u cassen nemen waer,
Om u gramschap te versoenen,
Driemael duysent millioenen,
Millioenen Castilanen;
En nu noch op desen dagh,
Soumen u zijn landen banen;
En ghy vry zijn van 't geclach,
Dat met een verslegen moet
Wraecke roept, van al het bloet
Onder haer van u vergoten;
Daer Heer Spangien in souw vloten.
| |
[pagina 421]
| |
Dat de Zee selfs sal getuygen,
En het lant getuygen sal,
En u eenmael sal doen buygen
Onder u verdienden val:
En met soude vijftich Steen
Selfs aenschouwen hier alleen,
Alsoo groot als nu terstonden
V Sivillen wert bevonden.
Ach! wat heeftmen u, Carique,
Voor u aengeboden loon,
Aen u Heeren al gelijcke,
En gedaen aen uwe croon?
Vwe croon licht onder voet;
Swemt in uwer Heeren bloet,
En ghy selve draecht de rouwe
Van u geschoffierde vrouwe:
Die als in u eygen oogen,
Van een vlechter van cabaes
V ontschaeckt is, om te doogen
Vwe bruyt by sulcken aes.
Noch en hebt ghy sonder schae
Niet gevlucht: Men jaecht u nae,
Men vervolcht u t'aller wegen.
Over 'twater wert gecregen.
Wert gevangen en gebonden,
Wert geketent en geboeyt;
Om den Beul te zijn gesonden
Die hem meest met u bemoeyt:
Ende ghy, die in u fleur
Hadde dienaers aen u deur,
Ondersaten en vassalen;
Die op hare beurs betalen
Costen, sesthien duysent mannen;
Wort tyrannich sonder trouw
Wt u rijcke selfs verbannen,
dat noch draecht van u de rouw.
| |
[pagina 422]
| |
Sout tyrannich overheert,
Van u vyant getrackteert
Wesen, als een enckel slave;
Sonder croone, myte of have,
Moeten in een rijcke suchten,
Minder, dan ter selver pas,
Eer ghy moest onnoosel vluchten,
Selfs u eygen rijcke was:
Waert in Spangien metter ganck
Wech gevoert, en over lanck
Tot een schouspil aller weghen
Heel het rijcke door gedregen:
Ga naar margenoot+Soo den Hemel uwe saecke
Selver eerst niet by der hant
Had genomen, die de wraecke
Over uwe beulen sant;
Die daer in de beste Ree,
Daer sy lagen al geree,
Selfs in uwen eygen haven,
Van de baeren zijn begraven;
Wel met gout en beut beladen,
En geladen met het bloet,
Dat haer dorst niet cost versaden;
Wech gedreven met de vloet:
En het geen de Heere gaf
Haer tot openbare straf;
Is voor u van hem gegeven
Tot een tomb' om hoogh verheven:
Daer tot op den dach van heden,
Men vint in geschrifte staen,
Alde schae by u geleden,
En by haer u aengedaen.
Ga naar margenoot+En ghy rijcken al gelijck,
Die den loon van 't eerste rijck,
In een Eylant schoon gelegen,
Van s'gelijcken hebt vercregen;
| |
[pagina 423]
| |
Daer de kinders van de borsten
(Meer met sucht als soch belaen)
Niet en mochten hare dorsten,
Aen haer moeders mam verslaen;
Wierden met een wreede hant
Afgeruckt, en aen de want
Met de beenen opgeheven,
Bleven met de herssens cleven:
Ondertusschen dat de minne,
En de moeder omgekeert
(Die noch sien mocht, noch versinnen,
Vande Tijgers overheert,
Haren grooten overlast)
Zijn gelijckelick verrast;
En gedwongen zijn de pocken
Van den Sanjaert af te locken.
Daer de Vorsten vanden lande,
Twee drie hondert in getal,
Levent stonden in den brande,
Opgeteert tot asschen al.
Daermen met den Spaenschen strop
Toegebonden heeft den crop,
Van u eygen Lants-princesse.
Daermen nergens ander lesse
Heeft den armen landts gesaten
Voor gelesen, dan alleen
Al haer goet en bloet te laten;
Rijck, en arm, en groot, en cleen,
Vrouw, en man, en jonck, en ouwt,
Bey getrouwt, en ongetrouwt,
Van geslacht, en huys en staete,
Bloot geset daer op de straete;
Voor een hantvol vreemde vincken,
Die gecomen uyt 't bordeel,
Noch naer hare hoeren stincken,
En u houden voor haer deel.
| |
[pagina 424]
| |
Daer de mannen door den brant;
Door het sweert, en door de hant,
Door het mijnen ende graven,
Zijn met duysenden begraven:
Daer de vrouwen, op den acker
Besich in het manne-werck
Zijn mishandelt even wacker,
Als de beesten, hondt, of verck.
Dien het suygen was verboon,
En den dagelickschen loon
Van haer jonge teere schapen,
Die naer d'ydel mamme gapen:
Daer de mannen vande vrouwen,
Elck met slaverny belaen,
Onnatuerlick afgehouwen,
Heele stammen zijn vergaen.
Ga naar margenoot+Daer in Cuba maer alleen,
Gheen drie maenden heel verscheen,
Zijn van honger overleden
Seven duysent suyge leden.
Daermen heeft van langer hande,
Met een vierken cleen gebraen,
Al de grootste van den lande:
Heeft doen aen de staecke staen:
Of op roosters uytgespreyt,
Op de colen heeft geleyt;
Om haer schatten ende mijnen
Wtte perssen met haer pijnen:
En wanneer sy nu ter degen
Half gebraden, haren schat
Hare beuls selfs niet verswegen,
Bleven sy ter aerden plat
Wtgestreckt noch in de pijn,
Om al voorts gebraen te zijn:
En wanneerse half doot half leven
Niet en wisten meer te geven;
| |
[pagina 425]
| |
Zijn gebleven op den viere;
En ten laetsten met de doot
(Die de beuls vry staet al diere)
Eerst verlost uyt haren noot.
Daermen honden op de jacht
Van de menschen heeft gebracht,
En de doggen en de winden
Heeft haer Heeren doen verslinden;
Dien niet anders wiert gegeven,
Noch geen aes wiert voorgestelt,
Dan de jacht by haer gedreven
Aen de menschen op het velt.
Daer, wanneer de mannen al
Zijn gecomen tot den val,
Door den crijch, of door de mijnen,
Door de beuls en beulsche pijnen;
Met de dochters ende vrouwen,
Men de kinders allegaer,
Anders niet en heeft behouwen;
Dan om sonder man of vaer,
Onse Specken waerse gaen,
Over al ten dienst te staen;
En geboren s'lants Gravinnen
Haer te volgen als slavinnen.
Daermen haer met groote hoopen
Heeft als beut goet uytgedeelt:
En dan weder gaen vercoopen,
Als een peert den man verveelt,
En niet langer stelt te vreen, Ga naar margenoot+
Schier by hem heel afgereen.
Claecht vry Rijcken al te samen,
Sent om hooge u ouwe namen.
Laet u noot en suchten hooren:
Onsen God diet alles siet,
Sluyt voor niemant niet zijn ooren;
Maer zijn handt een yder biet,
| |
[pagina 426]
| |
Die hem van Tyrannen claecht,
En naer hem om hulpe vraecht.
Neemt, hy laet u lange steken
In den noot: Noch sal hy wreken:
Ga naar margenoot+En misschien noch vry eer lange,
Al den drouven overlast,
Aen u en u volck begangen,
Daer hy nu niet op en past.
Als de wraecke vanden heer,
Neemt haer uytstel lang en seer,
Sal, wanneers' haer comt t'ontsteken,
Dies te snelder uytgaen breken.
Even als de stercke landen,
Affgesneden van de zee,
Zijn gevallen in de handen
Vanden beul; die uyt de schee
Zijn gewet maraens rapier
Noyt gespaert heeft ergens hier,
Maer zijn sweert aen alle canten,
Lanckx de stroomen heeft gaen planten:
Ga naar margenoot+Even mede daer beneven
Met meer vlamme vier en bloet,
Heeft den Weer-wolff hem begeven
In het vast, en omgevroet
Hier en daer aen t'groote lant,
Door zijn tyrannije vermant,
Nu alsdan en onderwijlen,
Wel thien duysent volle mijlen:
Daer de volckren altesamen,
Met goe reden en verstant,
Onder haere Princen quamen,
Over al in t'vaste lant:
Heeft verwoest in veertich jaer,
Al een grooter lantgevaer,
Wel bewoont, aen alle wijcken
Door behouwt (noyt zijns gelijcken)
| |
[pagina 427]
| |
Dan heel Spaignien, soot gelegen
Nu by een in t'wilde reckt;
Met zijn beu tgoet aller weghen
Wijt verbreet en uytgestreckt,
Met de rijcken in den ban,
Thienmael dobbel levren can.
Heeft al vry meer bloets vergoten,
Wel gerust en onverdroten;
Dan in Spaignien t'eender stonden,
Al ten nousten overslaen,
Selffs oock water wert bevonden
Loopende ende stillestaen.
En den grooten Potentaet,
Sou gheen veerthien dagen raet
Weten, om haer broot te geven
Die hy heeft beroeft het leven.
Meynt ghy dan, dat t'aller tijden,
T'edel overbleven saet
Van de croonen, sal gelijden
Dat ghy in haer throonen staet?
Al van nu aff steken tsaem
Veel haer hooffden, met beraem
Van hoe best u eens met allen
Onverhoets op t'lijff te vallen:
Al van nu aff al de rijcken
Vanden Indiaenschen bant,
Naer Nassouwen ommekijcken;
Om te maecken een verbant
Met het Portugalsche saet:
Dat alree ghenegen staet,
Om met haer Orangie vanen
By te staen de Indianen;
En te trecken uyt de clouwen
Van den Moorschen griffioen,
En voor eeuwich uyt te houwen
Als wy hier te lande doen.
| |
[pagina 428]
| |
Die de Rijcken in zijn hant
Draecht, en selver heeft geplant
Hier op aerden naer behagen,
Sal voor haer den Staendaert dragen;
Om soo vele millioenen
Heydens ende Christen bloet,
Met u eygen te versoenen,
Als ghy stootet met de voet.
En wanneer sy dan te gaer
Nemen oock u Spangien waer,
Even als ghy van te voren
Al haer rijcken hebt vercoren,
Hebt vercoren en verbeten;
Waer sult ghy dan uwen vlucht
Nemen, die nu neer geseten
Midden in u Spangien sucht?
Vwe vreese die begint,
Door de schade die ghy versint,
Als van daer u sal bespringen
Die u herte sal bedwingen;
En niet eer te vreden wesen,
Eer hy zijn geleden schae
Zal met u verderf genesen:
En u Jou! sal roepen nae.
Als dan a 'tonnosel bloet,
Ons wee aen ons herte doet,
En niet langer connen wesen
In dit moorden voort te lesen;
Laten desen praet met allen,
Tot een wel gelegen stont,
Voor een tijt vrywillich vallen,
Die ons hert dus heeft verwont:
Ga naar margenoot+Nemen met vermaecken aen,
Sonder voetken te vergaen,
Of aers van den stoel te lichten,
Alle landen te besichten;
| |
[pagina 429]
| |
Die van oosten totten westen
Wijt en breet gestreken gaen,
En van zuyden totten lesten
Van den Noorden overstaen.
Loopen 't aertrijck op en neer;
Gaen en keeren om en weer,
Sonder eensins onse leden
Tot vermoeytheyt te besteden.
In de bosschen, in de hagen,
In de wildernissen groot,
Nergens in wy ons vertsagen;
Gaen alom gerust en bloot;
Sonder wapen of geschut
Zijn van alle noot beschut:
Dief noch roovers ons vertsagen,
Daer de wegen over clagen.
Gaen de steden al te samen
Van heel 'taertrijck in en uyt,
Daer voor ons bekende namen
Slot noch stadt haer poorten sluyt.
Al de sterckten van het lant
Stellen haer in onsen hant;
Waer wy gaen of waer wy keeren,
Hebbent al naer ons begeeren.
Zijn wy van het reysen moede: Ga naar margenoot+
Leggen boucken uytter hant,
Keeren ons metter spoede;
En besichten aen de want
Veelderhande rariteyt,
Door mijn camer heel verspreyt;
Die van boven tot beneden
Elck behout zijn eygen stede:
Ofte gaen met moet besichten
Al de cassen die daer staen,
Ende by gebeurte lichten
Elcke doos van vooren aen.
| |
[pagina 430]
| |
Ga naar margenoot+Wat de nieuwe werelt sent,
En van outs hier is bekent,
Haelen haest voort uytter houcken.
En gaen vlitich ondersoucken,
Wat de zee van vremde dieren
Onderhouwet al gelijck;
Wat gedierte de rivieren
Kennen voor haer Coninckrijck.
Ga naar margenoot+Sanden van verscheen gesicht,
En verscheen in haer gewicht;
En diversche mineralen,
Diemen ons is wesen halen
Wt den affgront van de bergen:
Daer het aertrijck haeren schat
Voor den mensch heeft willen bergen,
En noch delft hy zijnen pat.
Ga naar margenoot+Schelpen van verscheen couleur,
En van maecksel al de keur,
Die ons schepen by de stranghen
In het oost en weste vangen:
Ga naar margenoot+Schelpen die van langer handen
Zijn verandert van haer aert,
En gebacken aen de stranden,
Off aen clippen zijn vergaert:
Vol van enckel harde steen:
Harder dan yvoor off been,
Daer ons wijsheyt onderbleven
Can gheen reden overgeven.
Ga naar margenoot+Huysen vande trage slecken,
Groot en cleyn in overvloet,
Wit, off root, off met veel plecken,
Comen ons hier al te moet:
Cierlijck uyt haer eyghen aert,
Van veel leen by een vergaert,
Die gesproten uyt malcander
Haer vercleynen d'een naer d'ander:
| |
[pagina 431]
| |
Soo gesneden van naturen,
En heel op de const gewrocht,
Dat geen draeyer t'eender uren
Haere schoonheyt voort en brocht.
Boven allen hanght ten thoon Ga naar margenoot+
Coninck Harijnck, mette croon:
Die in zee meer ondersaten
In getal heeft naer gelaten,
Als hy raeckt in visschers netten,
Dan hier op der aerden doet
Eenich vorst, die zijne wetten
En zijn wapens vreesen doet:
Daerom ist, dat onsen vis
Over al vercierlijckt is
Met zijn veelderande croonen,
Die haer aen haer schubben thoonen:
En van hooffde tot de steerte
Haer bekleeden t'heele lijff,
En gheleyt naer haer begeerte
Stellen haer rugge stijff:
Daer de Princen in t'gemeen,
Zijn elck met een croon te vreen,
En den affgodt van haer allen
Maer drye croonen toe en vallen:
Wel is waer dat over lange,
Hy de vierd' oock heeft gesocht:
Maer sy maecket hem soo bange
Eers' op thooft hem wert gebrocht:
Neemt hy crijcht de vierde croon,
Voor zijn moeyt en voor zijn loon:
Onsen Coninck van de vissen
Souder wel een hondert missen.
Van de vissen slaet ons ooge Ga naar margenoot+
Op t'gedierte, dat de locht
Met haer wiecken heft om hooge,
Ons van verren thuys gebrocht:
| |
[pagina 432]
| |
Van coleuren vreemt en schoon
Staen haer pluymen reyn ten thoon,
En aen d'oogen boven allen
Geven aengenaem bevallen.
Ga naar margenoot+Pluymen die by een gevlochten,
Dienen voor den Indiaen
Tot cieraet, aen alle bochten
Van zijn lichaem aengedaen.
Ga naar margenoot+Clouwen van verscheyden soort
Brengen wy oock mede voort;
Selsaem becken oock bekijcken,
Die geen becken quaelck en lijcken.
Ga naar margenoot+Vreemde vruchten en gewassen,
Van verscheyden soort en aert
Staen besloten in de cassen,
Boven allen best bewaert:
Vruchten die by d'Indiaen
Of in 't oost of weste staen:
Of in s'werelts ander canten
Zijn bevonden eygen planten.
Ga naar margenoot+Vreemde rieten die van schorssen
Duymen dick zijn ende meer,
Daer de wilden in al morssen
Doen haer vet en roet en smeer:
Rieten die by haer gebrant
Zijn met een vernuften hant,
Wel van thien of twaelf patroonen
Om haer aerdigheyt te toonen:
Bortang rieten, die gebogen
Vijf ses dobbel onder een,
Schijnen touwen ongelogen,
Zijn my ouwt en lang gemeen:
Die als rieten even licht,
Zijn van binnen vol en dicht:
En den asem t'aller uren
Doorgeslagen, wederstueren:
| |
[pagina 433]
| |
Die niet wassen als de rieten,
Maer haer wenden om en om
Lancx de boomen, ende schieten
Hare rancken crom en slom;
Ruych geschelfert ende stram,
Soose noch aen hare stam
In de bosschen zijn bevonden,
Werden my oock hier gesonden:
Met de stocken daer de pellen Ga naar margenoot+
(Vreemt en aerdigh om te sijen)
Heel 'tgewas vol cnobbels stellen,
Scherp gepunt, om schaes te mijen;
Sulck geen haestigen Sergeant
Dient te dragen in zijn hant;
Beter zijnse buyten sorgen
In mijn camer wel verborgen.
Lust mijn vrient de schilderijen Ga naar margenoot+
Van den constigen Chinees
Met de reste me te zijen,
In haer werck haer conste lees.
Wil hy weten wat de noot, Ga naar margenoot+
(Eermen in de Mijnen schoot
Om het yser, bleck, en stalen
Wt den afgront op te halen)
D'eerste werelt heeft gegeven,
In de hant, voor mes of bijl,
Om de boomen te doen beven
Eermen sage vant of vijl;
Wijs' hem bijlen groot en cleen,
Wtgehouwen vanden steen,
Daer de rugge van serpenten
Men haer spetten in siet prenten:
En wie sal my connen laken,
Soo ick de besnijdenis
Doe van dese steenen maecken
Hare messen? En gewis
| |
[pagina 434]
| |
Eermen staele messen vont,
Was het herte meer ghesont:
Dan wanneermen ginck beginnen
Staele messen te versinnen.
Ga naar margenoot+Eer ick gae mijn deure sluyten,
Breng ick mede voor den dagh
Harsten, die uyt boomen spruyten:
Diemen besicht int ghesach
Van perfuymen: en met een
Harsten diemen aen de steen,
En de clippen dickmaels kouver
Vint aen d'indiaenschen ouver:
Die ons de Perusche custen
Overstieren, alsoo veel
Als ons herte can belusten,
Swart, off grouw: en selden geel.
Ga naar margenoot+Met de wassen drooch en hart,
En als pick soo dapper swart.
Men besmeert met dese wassen,
Als met lac de calabassen.
Ga naar margenoot+Met de gomme, veelderande
In de reuck, smaeck, en gesicht,
Die in d'indiaensche mande
Soort by soort besloten licht:
D'een soo claer als yemant vant
Christallijn off diamant:
Dander wit daer in Tobacken
d'Indiaen men zijet naer snacken.
d'Ander bruyn, off grouw, off roste
Off gemengelt van couleur:
Daermen dickwils noch de coste
Van den boom zijet wel ten keur.
Al te lanck wert het verhael,
Van de dingen altemael,
Die van verren my ghesonden
Zijn by ons hier raer bevonden:
| |
[pagina 435]
| |
Laet u dijncken sonder leugen,
Dat ick u het thiende deel
Heb ghesegt, om te verheugen
Vwe sinnen in t'gheheel:
Vluskens op een andermael,
Zalse segghen altemael,
Alse vlitichlijck beschreven
Ick die sal te voorschijn gheven.
Men ontbreeckt my niet soo seere Ga naar margenoot+
Als den tijt, om dat te doen:
Waer ick draey of waer ick keere,
Vinde planten droogh en groen,
Alle dage meer en meer:
Die elck clagen even seer,
Van soo lang' by my te wesen,
Onbekent en ongepresen.
Als mijn vrienden gaen vertrecken Ga naar margenoot+
Van mijn camer, voor den loon
Van t'gheselschap, gaen berecken
Van de balck de Caerten schoon
Van ons oude Vlaenderlant;
Of van desen souten kant,
Daermen heeft van ouwer stonden
Hooft op hooft by een bevonden:
Die ick met mijn eygen handen,
Heb getrocken in papier
Op de maet, van al de landen
Naest by ons ghelegen hier:
Met de saden die ick gaer, Ga naar margenoot+
Voor mijn bruycken alle jaer,
En mijn vrienden, die by tijen
My in t'voorjaer comen vrijen.
Hier verwerpen wy van deghen,
In de vult en overvloet,
Onse dosen aller weghen,
En de sackxkens: om met moet
| |
[pagina 436]
| |
Al te trecken uytter houck,
Om mijn vrient voor zijn besouck,
Van al t'gheen hy can bedencken,
Zijn begheerte toe te schencken.
|
|